Κλασική εξάρτηση, βασικό ένστικτο

Ο Ρώσος φυσιολόγος Ιβάν Παβλόφ έγινε πασίγνωστος για το περίφημο πείραμα με τα σκυλιά του. Τη λεγόμενη «κλασική εξάρτηση». Θυμίζω αδρά: Δημιούργησε έναν δεσμό, έναν συνειρμό ανάμεσα στο σημαντικό ερέθισμα της διατροφής, που προκαλούσε ενστικτωδώς υπερέκκριση σάλιου στα σκυλιά, και σε ένα άλλο, ουδέτερο ερέθισμα, ένα κουδούνι που καλούσε τα σκυλιά στην τροφή ή τον ήχο από τα βήματα του διατροφέα. Στο τέλος, τα σκυλιά απέκτησαν ένα νέο, εξαρτημένο ανακλαστικό και τα στόματά τους πλημμύριζαν σάλιο κάθε φορά που δέχονταν το ουδέτερο ερέθισμα, κι ας μην κατέληγε αυτό στην ποθητή τροφή.

Κατά το στερεότυπο, το πείραμα της κλασικής εξάρτησης εφαρμόστηκε στην Ελλάδα όλη την περίοδο του μνημονιακού διασυρμού της. Η σύνδεση της αξιολόγησης από την τρόικα με την εκταμίευση των δόσεων δανεισμού έχει ανατριχιαστικές ομοιότητες με το πείραμα του Παβλόφ. Σε βαθμό που τελικά οι μνημονιακές κυβερνήσεις ανταποκρίνονταν με ζήλο στο «ουδέτερο ερέθισμα» της αξιολόγησης από την τρόικα, πρόσθεταν συνεχώς λιτότητα και βαρβαρότητα, κι ας μην ακολουθούσε η δανειακή δόση.

Το πείραμα επαναλαμβάνεται με εκνευριστική συνέπεια από τους «θεσμούς» απέναντι στη νέα κυβέρνηση. Κι ας έχει αυτή καταστήσει σαφές με δραματικό τρόπο ότι τα ταμιακά διαθέσιμα στερεύουν. Μπορεί το deadline να μην είναι η 9η Απριλίου, αλλά κάποια μέρα του Μαΐου -δεν έχει τόση σημασία-, είναι όμως προφανές ότι ο βασικός λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση μένει σ' αυτή τη σαδιστική διαπραγμάτευση είναι το άνοιγμα κάποιας από τις στρόφιγγες δανεισμού ή ρευστότητας.

Παρ' ότι τα δεδομένα είναι μετρήσιμα -τα διεθνή ΜΜΕ μετρούν μέχρι τελευταίου ευρώ τις ανελαστικές ταμιακές ανάγκες του κράτους-, οι «θεσμοί» κάνουν σαν να μην τρέχει κάστανο. Στην αρχή το πρόβλημα ήταν η «δημιουργική ασάφεια» της συμφωνίας της 20ής Φεβρουαρίου. Έπειτα η κυβέρνηση έπρεπε να υποβάλει μια πρώτη λίστα μεταρρυθμίσεων. Δεν ήταν αρκετή, προστέθηκαν σ' αυτή και δυο-τρία εξτραδάκια.

Την επόμενη φορά ζητήθηκε πλήρης μεταρρυθμιστική λίστα, απορρίφθηκε κι αυτή ως ανεπαρκής και ανεπαρκώς ποσοτικοποιημένη. Ακολούθησε μια πλήρως κοστολογημένη λίστα μέτρων ύψους 6 δισ., αυτή που διέρρευσε στους Financial Times και βρίσκεται από την περασμένη Τετάρτη στα χέρια των μελών του Brussels Group, του EuroWorking Group κι όποιου άλλου Group εμπλέκεται σ' αυτή τη διελκυστίνδα.

Ποια είναι η αντίδραση των σεβαστών «θεσμών»; «Οι ελληνικές αρχές κατέθεσαν πράγματι πρόσθετες προτάσεις, αλλά έχουμε δρόμο να διανύσουμε ακόμη» δήλωσε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ. «Η ελληνική κυβέρνηση σημείωσε πρόοδο(...) αλλά πρέπει να γίνει περισσότερη ποσοτικοποίηση των μέτρων» είπε ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μισέλ Σαπέν. Ο ήχος του χρήματος δεν ακούγεται ακόμη από πουθενά.

Με το πείραμα της «κλασικής εξάρτησης», οι δανειστές επέβαλαν στην Ελλάδα από το 2010 «δημοσιονομική προσαρμογή» (περικοπές ή φόρους) άνω των 65 δισ. ευρώ, που αντιστοιχούν στο 33% του ΑΕΠ. Η λίστα Βαρουφάκη προσθέτει άλλα 4,6 - 6,1 δισ. «προσαρμογής» από ποικίλες, φορολογικές κυρίως, πηγές, χωρίς περικοπές, τουλάχιστον όχι ορατές.

Λογικά, οι «Παβλόφ» των Βρυξελλών θα έπρεπε να εντυπωσιαστούν από την κυβερνητική ανταπόκριση στο «ουδέτερο ερέθισμα». Τι δεν τους ικανοποιεί; Τι τους λείπει από την κοστολόγηση και ποσοτικοποίηση; Τους λείπει η αγνή, ατόφια, καθαρή λιτότητα, μια ακόμη δόση περικοπών σε μισθούς και συντάξεις, μια ακόμη φορολογική επιδρομή στα υπαρκτά και μετρημένα, όχι τα πιθανά και αναζητούμενα εισοδήματα και περιουσιακά στοιχεία. Τους λείπουν τα «σιγουράκια» με τα οποία λεηλάτησαν την τελευταία πενταετία εργαζόμενους και φτωχά στρώματα.

Δοκιμάζουν, λοιπόν, τα όρια των κυβερνητικών ανακλαστικών με την ελπίδα ότι στην επόμενη λίστα η υπερέκκριση μεταρρυθμιστικής σιέλου θα αγγίξει πάλι τα τσακισμένα στρώματα, θα περιλάβει μια γερή δόση από την αγαπημένη τους ταξική λιτότητα. Στα παλιά τους τα παπούτσια οι μεταρρυθμίσεις, ουδόλως ενδιαφέρονται έστω για τον αστικό εκσυγχρονισμό της αποικίας, για τη μετατροπή της σε «κανονική χώρα». Ευελπιστούν ότι το νέο τους πειραματόζωο, πού θα πάει, θα μάθει.

Το πείραμα της «κλασικής εξάρτησης» έχει, φυσικά, τα όριά του. Τα σκυλιά του Παβλόφ ανταποκρίνονται στα «ουδέτερα ερεθίσματα» γιατί, αργά ή γρήγορα, εμφανίζεται το χέρι με το κρέας. Αν το κρέας δεν εμφανιστεί για πολύ διάστημα, το «ουδέτερο ερέθισμα» παύει να προκαλεί το εξαρτημένο ανακλαστικό, ο σκύλος πέφτει σε αβουλία και πεθαίνει απλώς από ασιτία. Υποθέτω ότι το βασικό ένστικτο, η πείνα, μένει ζωντανό. Αν ο πειραματιστής - διατροφέας ρισκάρει να εμφανιστεί μπροστά του μ' άδεια χέρια, μπορεί να γίνει αυτός το επόμενο γεύμα του πειραματόζωού του. Ελπίζει κανείς ότι το βασικό ένστικτο δεν έχει εξουδετερωθεί.