Μια κριτική στην ομιλία του Λινέρα: «Κράτος, Επανάσταση και οικοδόμηση της Ηγεμονίας»

Ο νέος «λαϊ­κι­σμός» (Populismo), για ένα μέρος της αρι­στε­ράς στην Ελ­λά­δα και πα­γκό­σμια, πα­ρου­σιά­ζε­ται ως  ένας νέος δρό­μος που πρέ­πει να ακο­λου­θή­σου­με για να ξε­φύ­γου­με από τις «αγκυ­λώ­σεις» και την «ξύ­λι­νη γλώσ­σα» της πα­ρα­δο­σια­κής αρι­στε­ράς. Νέες κοι­νω­νι­κές συμ­μα­χί­ες, νέα επα­να­στα­τι­κά «υπο­κεί­με­να» που προ­σπερ­νούν την ερ­γα­τι­κή τάξη, ένα νέο λε­ξι­λό­γιο «κοι­νής λο­γι­κής» είναι με­ρι­κά μόνο από τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά αυτού του ρεύ­μα­τος. Δη­μο­σιεύ­ου­με εδώ την ομι­λία του Σω­τή­ρη Σια­μαν­δού­ρα, δι­δά­κτο­ρα πο­λι­τι­κών επι­στη­μών που έγινε σε μια εκ­δή­λω­ση -πα­ρου­σί­α­ση της γνω­στής  ομι­λί­ας του Λι­νέ­ρα , το 2011 στο 6ο διε­θνές φό­ρουμ Φι­λο­σο­φί­ας στη Βε­νε­ζου­έ­λα με τίτλο "Κρά­τος, Επα­νά­στα­ση και οι­κο­δό­μη­ση της Ηγε­μο­νί­ας". Η ομι­λία του Σω­τή­ρη Σια­μαν­δού­ρα έγινε το φθι­νό­πω­ρο του 2014 στα πλαί­σια μιας από τις πολ­λές εκ­δη­λώ­σεις-πα­ρου­σιά­σεις των από­ψε­ων του Λι­νέ­ρα. Πρέ­πει να ση­μειώ­σου­με ότι η κρι­τι­κή που  ανα­πτύσ­σε­ται εδώ δεν γί­νε­ται με τη διά­θε­ση να πούμε στον λαό της Βο­λι­βί­ας τι να κάνει,  αλλά με την ίδια διά­θε­ση που διορ­γα­νώ­νο­νται όλες αυτές οι συ­ζη­τή­σεις, με σκοπό δη­λα­δή να σκε­φτού­με τι να κά­νου­με εμείς. Ση­μειώ­νου­με,  επί­σης ότι αν και δεν συμ­φω­νού­με εξ ολο­κλή­ρου με το ιδε­ο­λο­γι­κό πλαί­σιο στο οποίο εντάσ­σει την άποψή του ο σ. Σια­μαν­δού­ρας, θε­ω­ρού­με εξαι­ρε­τι­κά εν­δια­φέ­ρου­σες τις πα­ρα­τη­ρή­σεις του και-κυ­ρί­ως-πο­λύ πα­ρα­γω­γι­κές για τα συ­μπε­ρά­σμα­τα που πρέ­πει να βγά­λου­με μπρο­στά στα δικά μας κα­θή­κο­ντα.

«Κρά­τος, Επα­νά­στα­ση και Ηγε­μο­νία» είναι ένα θέμα τε­ρά­στιο, που η Αρι­στε­ρά δεν στα­μά­τη­σε να το συ­ζη­τά­ει ποτέ και που βρί­σκε­ται στον πυ­ρή­να της νε­ω­τε­ρι­κής αντί­λη­ψης για την πο­λι­τι­κή από τη γέν­νη­ση της, δη­λα­δή από τον Μα­κια­βέ­λι και πέρα. Θα ήταν αδύ­να­τον να το εξα­ντλή­σου­με εδώ. Θα επι­χει­ρή­σου­με απλώς κά­ποιες ση­μειώ­σεις πάνω στα ζη­τή­μα­τα που ανοί­γει ο Γκαρ­σία Λι­νέ­ρα και πάνω σε αυτά που ανοί­γει η ανα­φο­ρά στη Βο­λι­βία από μόνη της. Επί­σης, οφεί­λω να ανα­φέ­ρω ότι για το κεί­με­νο αυτό βα­σί­στη­κα σε αρ­θρο­γρα­φία που αλιεύ­ου­με κυ­ρί­ως στο Znet. Υπάρ­χει λοι­πόν και αντί­λο­γος. Να υπεν­θυ­μί­σου­με όμως ότι το Znet είναι το σάιτ αν­θρώ­πων σαν τον Τσόμ­σκυ, τον Ζιν, τον Μαικλ Άλ­μπερτ. Επι­πλέ­ον, είναι θε­τι­κά δια­κεί­με­νο στα εγ­χει­ρή­μα­τα των χωρών της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής, τις επι­σκέ­φτη­κε για να δια­μορ­φώ­σει την πρό­τα­ση της συμ­με­το­χι­κής οι­κο­νο­μί­ας και εξα­κο­λου­θεί να έχει συ­νε­χείς αντα­πο­κρί­σεις από τη Βο­λι­βία, οι οποί­ες προ­σπα­θούν με κάθε τρόπο να δουν το πο­τή­ρι μι­σο­γε­μά­το. Με άλλα λόγια, οι πηγές που αξιο­ποί­η­σα για την πα­ρέμ­βα­ση αυτή δεν είναι προ­πα­γάν­δα της αστι­κής τάξης και του ιμπε­ρια­λι­σμού αλλά ένας από τα πιο αξιό­πι­στους ιστό­το­πους της Αρι­στε­ράς πα­γκο­σμί­ως.

Ο Λι­νέ­ρα, που αι­σθά­νε­ται την ανά­γκη να απα­ντή­σει στο εξω­κοι­νο­βου­λευ­τι­κό και αντιε­ξου­σια­στι­κό κί­νη­μα, και ανα­φέ­ρε­ται μά­λι­στα ευ­θέ­ως στον Χό­λο­γου­εη,  ξε­κι­νά από το ζή­τη­μα του Κρά­τους. Δίνει μά­λι­στα έναν πολύ πλατύ ορι­σμό, με απο­τέ­λε­σμα το Κρά­τος να πε­ρι­λαμ­βά­νει σχε­δόν τα πάντα εκτός από την ιδιω­τι­κή σφαί­ρα. Με τον τρόπο που ορί­ζει το Κρά­τος, είναι δύ­σκο­λο να δια­χω­ρί­σου­με το Κρά­τος από την Κοι­νω­νία. Η αλή­θεια είναι ότι ο Μαρξ δεν δια­τύ­πω­σε μια ολο­κλη­ρω­μέ­νη θε­ω­ρία για το Κρά­τος ανά­λο­γη με αυτήν που δια­τύ­πω­σε για το Κε­φά­λαιο. Επι­πλέ­ον, το Κρά­τος στην εποχή του Μαρξ είχε δια­φο­ρε­τι­κή μορφή. Πρώτα και κύρια στο ζή­τη­μα της αντι­προ­σώ­πευ­σης των τά­ξε­ων, αφού δεν είχε κα­θιε­ρω­θεί ακόμη ούτε καν το γε­νι­κό εκλο­γι­κό δι­καί­ω­μα. Όμως, από τον ορι­σμό που θα δώ­σου­με για το Κρά­τος, εξαρ­τά­ται η στάση μας απέ­να­ντί του. Αν θε­ω­ρή­σου­με ότι το Κρά­τος είναι βα­σι­κά οι μη­χα­νι­σμοί κα­τα­στο­λής της κυ­ρί­αρ­χης τάξης, εν­νο­εί­ται ότι μπο­ρού­με και οφεί­λου­με να μι­λά­με για την κα­τά­λυ­σή του.  Αν όμως στο Κρά­τος συ­μπε­ρι­λά­βου­με τα νο­σο­κο­μεία, τα σχο­λεία, την ιδε­ο­λο­γία, την ηθική και όλα τα υπό­λοι­πα που συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει ο Λι­νέ­ρα, τότε είναι σαφές ότι δεν μπο­ρού­με να απέ­χου­με από αυτό, και βε­βαί­ως δεν μπο­ρού­με να συ­ζη­τού­με την κα­τά­λυ­σή του.

Προ­σω­πι­κά, θεωρώ ότι αυτός ο κα­βγάς, ας πούμε του Μαρξ με τον Μπα­κού­νιν, είναι ξε­πε­ρα­σμέ­νος. Και για τους ιστο­ρι­κούς λό­γους που ανέ­φε­ρα, αλλά και γιατί δεν θεωρώ ότι μπο­ρεί να υπάρ­ξει μια γε­νι­κή θε­ω­ρία για το Κρά­τος. Το Κρά­τος είναι μια σχέση και μπο­ρού­με να έχου­με για αυτό μόνο μια θε­ω­ρία το­πι­κή, πε­ριο­ρι­σμέ­νη, ιστο­ρι­κά προσ­διο­ρι­σμέ­νη. Είναι δια­φο­ρε­τι­κή η τα­κτι­κή που μπο­ρού­με να ακο­λου­θή­σου­με απέ­να­ντι στο Κρά­τος των Συ­νταγ­μα­ταρ­χών και δια­φο­ρε­τι­κή η τα­κτι­κή που μπο­ρού­με να ακο­λου­θή­σου­με στο πλαί­σιο του ελ­λη­νι­κού με­τα­πο­λι­τευ­τι­κού Κρά­τους. Στη Βο­λι­βία λοι­πόν, τέ­θη­κε το συ­γκε­κρι­μέ­νο ερώ­τη­μα, εάν το βο­λι­βιανό σο­σια­λι­στι­κό κί­νη­μα μπο­ρού­σε να με­τα­σχη­μα­τί­σει το βο­λι­βια­νό κρά­τος. Και, όπως τέ­θη­κε ιστο­ρι­κά, έτσι και απα­ντή­θη­κε ιστο­ρι­κά, και μπο­ρού­με να κρί­νου­με την απά­ντη­ση που δό­θη­κε ιστο­ρι­κά.

Το δεύ­τε­ρο ζή­τη­μα που ανα­κι­νεί ο Λι­νέ­ρα είναι το ζή­τη­μα του τρό­που με τον οποίο μπο­ρού­με να κα­τα­λά­βου­με το Κρά­τος για να το με­τα­σχη­μα­τί­σου­με. Εδώ ο αντί­πα­λος είναι το σο­βιε­τι­κό πα­ρά­δειγ­μα. Ο Λι­νέ­ρα φαί­νε­ται να είναι το αντί­θε­το του γρα­φειο­κρά­τη. Αντι­θέ­τως, είναι πα­ρά­δειγ­μα μα­χό­με­νου δια­νο­ού­με­νου, που πρώτα δο­κί­μα­σε τις πει­ρα­μα­τι­κές κοι­νό­τη­τες, μετά δο­κί­μα­σε το αντάρ­τι­κο, κι αφού συ­νε­λή­φθη και πήγε φυ­λα­κή, μόνο τότε δο­κί­μα­σε και τον κυ­βερ­νη­τι­κό δρόμο. Επι­πλέ­ον, ενώ ανα­φέ­ρε­ται στον λε­νι­νι­σμό, αυτός φαί­νε­ται να είναι ένας πολύ «πα­ρά­ξε­νος» λε­νι­νι­σμός, που υπο­στη­ρί­ζει τον δη­μο­κρα­τικό δρόμο προς έναν σο­σια­λι­σμό δη­μο­κρα­τι­κό και όχι τη δι­κτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του.

Μά­λι­στα, ταυ­τό­χρο­να φαί­νε­ται να έχου­με να κά­νου­με με έναν «μαρ­ξι­σμό-λε­νι­νι­σμό» χωρίς προ­λε­τα­ριά­το. Σε άλλα κεί­με­να, ο Λι­νέ­ρα δεν απο­φεύ­γει να ση­μειώ­σει ρητά ότι η ερ­γα­τι­κή τάξη απέ­τυ­χε να εκ­πλη­ρώ­σει τον επα­να­στα­τι­κό ρόλο που της απο­δί­δει ο κλασ­σι­κός μαρ­ξι­σμός. Απέ­τυ­χε η ερ­γα­τι­κή τάξη και όχι ο μαρ­ξι­σμός δη­λα­δή, πράγ­μα που δεν κα­τα­λα­βαί­νω, γιατί δεν μπορώ να κα­τα­λά­βω έναν μαρ­ξι­σμό χωρίς ερ­γα­τι­κή τάξη. Αλλά πάμε πα­ρα­πέ­ρα. Ως εναλ­λα­κτι­κή στον προ­λε­τα­ρια­κό ερ­γα­τι­σμό προ­τεί­νε­ται η από­δο­ση ισό­τι­μου ρόλου σε όλους τους ερ­γα­ζό­με­νους, δη­λα­δή εμπο­ρο­ϋ­παλ­λή­λους, ερ­γα­ζό­με­νους σε μι­κρές επι­χει­ρή­σεις, ερ­γά­τες γης κλπ. Εδώ χρειά­ζε­ται μια έρευ­να ανα­φο­ρι­κά με τη θε­ω­ρη­τι­κή θε­με­λί­ω­ση, γιατί το προ­λε­τα­ριά­το δεν είναι ένα υπο­κεί­με­νο που μπο­ρεί να αντι­κα­τα­στα­θεί χωρίς συ­νέ­πειες για το υπό­λοι­πο της μαρ­ξι­στι­κής θε­ω­ρί­ας. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση όμως, αυτή η ματιά επι­τρέ­πει στην Αρι­στε­ρά της Βο­λι­βί­ας (αλλά και της Βε­νε­ζου­έ­λας και του Εκουα­δόρ) να αγκα­λιά­σει το πρό­βλη­μα της κοι­νω­νι­κής ετε­ρο­γέ­νειας αντί να προ­σπα­θή­σει να το πα­ρα­βλέ­ψει. Αυτό είναι μάλ­λον το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο στοι­χείο, από θε­ω­ρη­τι­κή σκο­πιά, που επι­τρέ­πει στη λα­τι­νο­α­με­ρι­κά­νι­κη αρι­στε­ρά να εγκα­τα­λεί­ψει τον δρόμο της δι­κτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του για χάρη του δη­μο­κρα­τι­κού δρό­μου.

Υπάρ­χουν όμως ερω­τη­μα­τι­κά. Τι εν­νο­εί ο Λι­νέ­ρα μι­λώ­ντας για με­τα­σχη­μα­τι­σμό του Κρά­τους; Τι εν­νο­εί όταν μι­λά­ει για «κυ­βέρ­νη­ση των κοι­νω­νι­κών κι­νη­μά­των»; Η αλή­θεια είναι ότι ανα­φέ­ρε­ται στη σύν­θε­ση της κυ­βέρ­νη­σης και όχι στη δομή. Λέει ότι πρό­κει­ται για «κυ­βέρ­νη­ση των κι­νη­μά­των», γιατί άν­θρω­ποι που προ­έρ­χο­νται από κοι­νω­νι­κές ορ­γα­νώ­σεις, ιθα­γε­νείς, ερ­γά­τες, αγρό­τες, είναι τώρα Υπουρ­γοί. Πα­ρα­γνω­ρί­ζει όμως εδώ τη ση­μα­σία της δομής, που δεν είναι μόνο κάτι το θε­με­λιώ­δες από τη σκο­πιά του μαρ­ξι­σμού αλλά και από την πλευ­ρά της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας γε­νι­κό­τε­ρα. Οι ιθα­γε­νείς, που προ­έρ­χο­νται από κοι­νω­νι­κές ορ­γα­νώ­σεις και είναι τώρα Υπουρ­γοί, είναι ακρι­βώς αυτό: ιθα­γε­νείς που είναι τώρα Υπουρ­γοί. Δεν θέλω να πω ότι αυτό δεν είναι κά­ποια πρό­ο­δος. Αλλά το γε­γο­νός ότι ο Πρό­ε­δρος της Αμε­ρι­κής είναι έγ­χρω­μος, δεν εμπό­δι­σε τη δο­λο­φο­νία στο Φέρ­γκιου­σον και δεν εμπό­δι­σε τον έγ­χρω­μο Πρό­ε­δρο να στεί­λει την εθνο­φρου­ρά ενά­ντια στους φτω­χούς, λευ­κούς και μαύ­ρους και ισπα­νό­φω­νους, του Φέρ­γκιου­σον.

Αντί­στοι­χα, ο Λι­νέ­ρα λέει: «Πριν 10 χρό­νια στη Βο­λι­βία δύο ξένες χώρες ήλεγ­χαν το 40% του ΑΕΠ. Η Βο­λι­βία ήταν υπο­θη­κευ­μέ­νη πριν 6 χρό­νια: το 40% του αε­ρί­ου στους ξέ­νους, το νερό στους ξέ­νους, το ρεύμα στους ξέ­νους, το γάλα στους ξέ­νους, αυτό ήταν η Βο­λι­βία πριν 6 χρό­νια, αλλά σή­με­ρα όχι, όλα αυτά μας ανή­κουν και με αυτή τη βάση παίρ­νου­με τις απο­φά­σεις».  Δεν νο­μί­ζω όλα αυτά να ανή­καν γε­νι­κά στους ξέ­νους. Δεν νο­μί­ζω να ανή­καν στον Μάικλ Μπρά­ουν, που έπεσε νε­κρός από τις σφαί­ρες των αστυ­νο­μι­κών στο Φέρ­γκιου­σον. Γιατί λοι­πόν δεν μας λέει ο Λι­νέ­ρα σε ποιον συ­γκε­κρι­μέ­να ανή­καν όλα αυτά; Και αυτό το «μας ανή­κουν», τί ση­μαί­νει; Ποιοι εί­μα­στε εμείς; Οι Υπουρ­γοί; Όσοι δεν εί­μα­στε ξένοι; Το Κρά­τος; Εμείς, όποιοι κι αν εί­μα­στε, εί­μα­στε το Κρά­τος; Ιστο­ρι­κά, η φράση «Το Κρά­τος είμαι Εγώ», ανή­κει στον Λου­δο­βί­κο 14ο. Και για την άποψη αυτή απο­κε­φα­λί­στη­κε ο Λου­δο­βί­κος 16ος, κατά τη Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση, εκεί δη­λα­δή που για πρώτη φορά ορί­στη­κε το τι ση­μαί­νει Αρι­στε­ρά. Πολύ σωστά λέει ο ίδιος ο Λι­νέ­ρα ότι το Κρά­τος έχει μια ανα­φο­ρά στο «κα­θο­λι­κό», σε αυτό δη­λα­δή που ισχύ­ει για όλους, από όποια πλευ­ρά κι αν το δούμε. Όμως, το «κα­θο­λι­κό», δεν είναι απλώς το άθροι­σμα των επι­μέ­ρους επι­ι­θυ­μιών, γιατί δεν μπο­ρού­με να προ­σθέ­σου­με μήλα και μπο­ζό­νια. Το κα­θο­λι­κό δεν είναι το άθροι­σμα της επι­θυ­μί­ας ορι­σμέ­νων για ελευ­θε­ρία και της επι­θυ­μί­ας κά­ποιων άλλων για κυ­ριαρ­χία, το άθροι­σμα της επι­θυ­μί­ας κά­ποιων για ισό­τη­τα και κά­ποιων άλλων για ανι­σό­τη­τα. Κα­θο­λι­κό είναι μο­νά­χα το δι­καί­ω­μα όλων να είναι ελεύ­θε­ροι και ίσοι.

Δεν επι­μέ­νω σε αυτά τα ζη­τή­μα­τα για λό­γους ακα­δη­μαϊ­κούς, αν και θα το έκανα σε άλλο πλαί­σιο, γιατί δια­βά­ζω ότι ο Λι­νέ­ρα είναι και συ­νά­δελ­φος. Επι­μέ­νω γιατί έχουν με­γά­λες συ­νέ­πειες στο πως αντι­λαμ­βά­νε­ται πρα­κτι­κά ζη­τή­μα­τα. Έχω όμως μόνο ένα τέ­ταρ­το πε­ρί­που σή­με­ρα, οπότε θα κάνω ένα μικρό άλμα και θα πάω απευ­θεί­ας στις «δη­μιουρ­γι­κές αντι­φά­σεις», που κα­τα­θέ­τει ο Λι­νέ­ρα από την εμπει­ρία του στην κυ­βέρ­νη­ση, και που θε­ω­ρεί κι ο ίδιος ότι είναι η πιο ση­μα­ντι­κή συ­νει­σφο­ρά του στη συ­γκε­κρι­μέ­νη κου­βέ­ντα.

Η πρώτη αντί­φα­ση είναι ανά­με­σα στο μο­νο­πώ­λιο του Κρά­τους και τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό. Ποια είναι η έξο­δος από την αντί­φα­ση; Ο Λι­νέ­ρα λέει ότι δεν υπάρ­χει έξο­δος. Εγώ πάλι, θα ήθελα να υπεν­θυ­μί­σω ότι, όπως δι­δά­σκει η δια­λε­κτι­κή, οι αντι­φά­σεις που δεν επι­λύ­ο­νται, απο­συ­ντί­θε­νται. Αλλά πώς αντι­λαμ­βά­νε­ται ο Λι­νέ­ρα τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό; Τί είναι δη­μο­κρα­τία; Δη­μο­κρα­τία λέει είναι να ρω­τά­με, να συμ­βου­λευό­μα­στε και να ξα­να­συμ­βου­λευό­μα­στε  πριν απο­φα­σί­σου­με. Δεν θέλω να πω ότι η συμ­με­το­χι­κή δη­μο­κρα­τία, όπως την υπε­ρα­σπί­στη­κε και ο Μι­τε­ράν, είναι κακό πράγ­μα. Το να μας συμ­βου­λεύ­ε­ται η κυ­βέρ­νη­ση πριν απο­φα­σί­σει είναι κα­λύ­τε­ρο από το να μη μας συμ­βου­λεύ­ε­ται. Αλλά δη­μο­κρα­τία είναι να απο­φα­σί­ζει ο Δήμος, ο λαός, όχι να λένε τη γνώμη τους με­ρί­δες του λαού και να απο­φα­σί­ζει η κυ­βέρ­νη­ση. Γιατί μετά προ­κύ­πτουν προ­βλή­μα­τα. Ας πούμε, η νο­μι­μο­ποί­η­ση της παι­δι­κής ερ­γα­σί­ας. Κα­τα­νοώ ότι η παι­δι­κή ερ­γα­σία ήταν πολύ δια­δε­δο­μέ­νη και χρεια­ζό­ταν ρύθ­μι­ση, κα­τα­νοώ ότι τη ρύθ­μι­ση τη ζή­τη­σαν κά­ποια από τα ίδια τα ερ­γα­ζό­με­να παι­διά. Αλλά, δεν το κα­τα­νοώ κιό­λας. Η κυ­βέρ­νη­ση συμ­βου­λεύ­τη­κε τα παι­διά, συμ­βου­λεύ­τη­κε φα­ντά­ζο­μαι και τους γο­νείς, και τους ερ­γο­δό­τες. Αλλά ανα­γκά­στη­κε να πάρει πάνω της την ευ­θύ­νη μιας πολύ δύ­σκο­λης από­φα­σης. Και πώς την πήρε; Αθροί­ζο­ντας, ζυ­γιά­ζο­ντας; Ζυ­γιά­ζο­ντας τί; Στην από­φα­ση για την παι­δι­κή ερ­γα­σία, δεν βλέπω μιαν αντί­φα­ση ανά­με­σα σε ένα ου­δέ­τε­ρο Κρά­τος και ένα γε­νι­κό αί­τη­μα για εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό, μιαν αντί­φα­ση που πα­ρα­μέ­νει τάχα άλυτη. Βλέπω μάλ­λον μιαν αντί­φα­ση ανά­με­σα σε ένα Κρά­τος αστι­κό και μια κυ­βέρ­νη­ση σο­σια­λι­στι­κή, μιαν αντί­φα­ση που δεν επι­λύ­θη­κε και απο­συ­ντί­θε­ται σε ση­μείο που να ψη­φί­ζο­νται νόμοι που ανή­κουν στον 19ο αιώνα. Δεν συ­γκρού­στη­καν εδώ το μο­νο­πώ­λιο του Κρά­τους και ο εκ­δη­μο­κρα­τι­σμός, για να ανα­συ­ντε­θούν σε ένα ανώ­τε­ρο επί­πε­δο, συ­γκρού­στη­καν οι πλού­σιοι και οι φτω­χοί, και οι φτω­χοί έχα­σαν κατά κρά­τος. Δη­μο­κρα­τία δεν είναι να απο­φα­σί­ζει ο Λι­νέ­ρα για την παι­δι­κή ερ­γα­σία. Δη­μο­κρα­τία είναι να μην τί­θε­ται καν το ζή­τη­μα. Γιατί ποιος λαός θα κυ­βερ­νού­σε και θα συ­ζη­τού­σε καν να δου­λεύ­ουν τα παι­διά του;

Μπαί­νει βλέ­πε­τε στη μέση αυτό το ρη­μά­δι το ζή­τη­μα του κα­θο­λι­κού, που στον παλιό καλό μαρ­ξι­σμό το εί­χα­με λυ­μέ­νο, αλλά αυτός ο και­νού­ριος, που «δα­μά­ζει» την κοι­νω­νι­κή ετε­ρο­γέ­νεια με έναν «ηγέτη» (σε ει­σα­γω­γι­κά και θα δείτε γιατί), δεν το έχει λυ­μέ­νο.

Πάμε στη δεύ­τε­ρη αντί­φα­ση που κα­τα­θέ­τει ο Λι­νέ­ρα. Πώς βλέ­πει το ζή­τη­μα της ηγε­μο­νί­ας; Είναι λέει στον πυ­ρή­να του το εξής πρό­βλη­μα, ότι: «Αυτή είναι η ιδέα της πο­λι­τι­κής: πρέ­πει να συν­θέ­σει τα συμ­φέ­ρο­ντα των άλλων, να τα τρο­πο­ποι­ή­σει και να τα συν­θέ­σει, αλλά εάν συν­θέ­σεις υπερ­βο­λι­κά και εσύ ανοί­ξεις υπερ­βο­λι­κά και τε­λι­κά να μην έχεις ούτε βάση ούτε κυ­ριαρ­χία, τότε θα πέ­σεις, αυτόν τον κίν­δυ­νο δια­τρέ­χεις με το να είσαι υπερ­βο­λι­κά προ­σαρ­μο­στι­κός. Από την άλλη πλευ­ρά πάλι, εάν κλει­στώ στον σκλη­ρό μου πυ­ρή­να, δεν θα έχω κυ­ριαρ­χία, θα συ­νε­χί­σω να είμαι μειο­ψη­φία, θα συ­νε­χί­σω να είμαι αδύ­να­μος». Εδώ ο Λι­νέ­ρα κάνει λάθος. Ηγε­μο­νία δεν είναι να συν­θέ­τεις με τον άλλον. Ηγε­μο­νία είναι να τον κά­νεις να συ­ναι­νεί στη δική σου θέση. Και το ομο­λο­γεί τε­λι­κά ο Λι­νέ­ρα, δεν βρί­σκε­ται σε έναν αγώνα για την πο­λι­τι­κή ηγε­μο­νία, βρί­σκε­ται σε έναν αγώνα να πα­ρα­μεί­νει κυ­βέρ­νη­ση, το λέει μόνος του, το πρό­βλη­μα είναι ότι «θα πέ­σεις». Και εδώ το ζή­τη­μα δεν είναι ποιο­τι­κό, δεν είναι καν πο­σο­τι­κό, είναι ζή­τη­μα ισχύ­ος, δεν έχει να κάνει με ιδέες, έχει να κάνει με άλλα πράγ­μα­τα. Έχει να κάνει με την κάνη του του­φε­κιού. Και η συ­ναί­νε­ση είναι αντί­στρο­φη. Εί­πα­με για την παι­δι­κή ερ­γα­σία. Θα σας πω ένα άλλο. Αρ­νεί­ται η κυ­βέρ­νη­ση του MAS να κα­θί­σει στο εδώ­λιο τους κα­τη­γο­ρού­με­νους για βα­σα­νι­στή­ρια, βια­σμούς και δο­λο­φο­νί­ες κατά τις Χού­ντες στη Βο­λι­βία. Και κυ­νη­γά­ει τους αρι­στε­ρούς γέ­ρο­ντες που το διεκ­δι­κούν. Γιατί, αν ξε­κι­νή­σει δι­κα­στή­ρια, θα χάσει τη στή­ρι­ξη του στρα­τού. Ποιος ηγε­μο­νεύ­ει λοι­πόν, με αυτή τη «σύν­θε­ση»;

Στην επό­με­νη αντί­φα­ση, ανά­με­σα στο κα­θο­λι­κό συμ­φέ­ρον και το συμ­φέ­ρον κά­ποιων, το ομο­λο­γεί ο Λι­νέ­ρα. Πέ­ρα­σε λέει η επα­να­στα­τι­κή πα­λίρ­ροια και ήρθε η άμπω­τις. Αλλά τι κά­νεις τότε στην κυ­βέρ­νη­ση, ποιον εκ­προ­σω­πείς αν οι μάζες έγι­ναν αντε­πα­να­στα­τι­κές και «η κοι­νω­νία ξε­δι­πλώ­νε­ται συ­ντε­χνια­κά»; Πώς ανα­πνέ­ει το ψάρι που ξέ­μει­νε στην άμμο στην άμπω­τη; Είναι σί­γου­ρα μια αντί­φα­ση. Άλυτη όμως, γιατί; Αν το ψάρι δεν ακο­λου­θή­σει το νερό, αν μεί­νει στην άμμο την ώρα της άμπω­της, απλά πε­θαί­νει από ασφυ­ξία. Μήπως συ­νέ­βη κάτι τέ­τοιο ανά­με­σα στο 2005 και το 2013; Τι συ­νέ­βη ανά­με­σα στην ει­ρη­νι­κή και γιορ­τι­νή πο­ρεία του 2006 για την αγρο­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση και τις άγριες συ­γκρού­σεις το 2013; Μήπως η λι­τό­τη­τα του 2010; Ο Λι­νέ­ρα ανα­ρω­τιέ­ται πώς αντι­με­τω­πί­ζου­με τα αδέλ­φια μας, όταν έχουν συ­ντε­χνια­κά αι­τή­μα­τα. Η απά­ντη­ση της κυ­βέρ­νη­σης το 2011 ήταν με σφαί­ρες και τέσ­σε­ρις νε­κρούς ιθα­γε­νείς. Το πε­ρι­γρά­φου­με αυτό λέ­γο­ντας ότι «πρέ­πει να ζή­σου­με την αντί­φα­ση»; Αλή­θεια;

Λοι­πόν, εν συ­ντο­μία, η κυ­βέρ­νη­ση του MAS, κατά δή­λω­ση του ίδιου του Λι­νέ­ρα, παρά το πλε­ό­να­σμα ρι­ζο­σπα­στι­κής ρη­το­ρι­κής, είναι μια κα­πι­τα­λι­στι­κή κυ­βέρ­νη­ση μιας κα­πι­τα­λι­στι­κής χώρας. Η άποψη του Λι­νέ­ρα είναι ότι η Βο­λι­βία είναι μια προ­κα­πι­τα­λι­στι­κή χώρα, που πρέ­πει πρώτα να απο­χτή­σει ανε­πτυγ­μέ­νο κα­πι­τα­λι­σμό πριν πε­ρά­σει στο επό­με­νο «στά­διο». Η άποψη του Λι­νέ­ρα είναι αυτό που στην Ευ­ρώ­πη απο­κα­λού­με «χυ­δαίο» μαρ­ξι­σμό, «χυ­δαίο» οι­κο­νο­μι­σμό. Και ούτε καν. Γιατί το υπο­κεί­με­νο της επα­νά­στα­σης στη Βο­λι­βία, γρά­φει κάπου ο Λι­νέ­ρα, είναι οι ιθα­γε­νείς. Και δεν ξέρω ποιος «μαρ­ξι­σμός» έχει υπο­κεί­με­νο τους ιθα­γε­νείς. Κο­ντο­λο­γίς, φαί­νε­ται εντε­λώς ανερ­μά­τι­στο όλο αυτό το πράγ­μα, εκτός κι αν θε­ω­ρή­σου­με ότι η ορ­θό­τη­τα της σο­σια­λι­στι­κής θε­ω­ρί­ας κρί­νε­ται απο­κλει­στι­κά από τα εκλο­γι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα.

Ξέρω ότι έχετε συ­νη­θί­σει, σε αντί­στοι­χες εκ­δη­λώ­σεις, να γί­νε­ται μια πα­νη­γυ­ρι­κή πα­ρου­σί­α­ση της όποιας κα­τά­στα­σης και να βγαί­νουν κάπως έτσι τα συ­μπε­ρά­σμα­τα. Συ­μπε­ρά­σμα­τα του τύπου «εμπρός στον δρόμο της Βε­νε­ζου­έ­λας», «εμπρός στον δρόμο της Βο­λι­βί­ας» κλπ. Πιο χρή­σι­μα είναι όμως τα συ­μπε­ρά­σμα­τα που βγαί­νουν από μια ει­λι­κρι­νή και κρι­τι­κή πα­ρου­σί­α­ση. Κι αν έχετε δια­βά­σει τους κλασ­σι­κούς του σο­σια­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος, θα δείτε ότι με το γάντι δεν έπια­ναν κα­νέ­ναν και κα­νέ­να θέμα. Η ρι­ζο­σπα­στι­κή σκέψη πρέ­πει να σπά­ζει κό­κα­λα. Το πρώτο μά­θη­μα για κάθε ελεύ­θε­ρο άν­θρω­πο είναι να ξέρει πάντα να μιλά κι όχι να σα­λια­ρί­ζει. Άμα θέ­λα­με να ωραιο­ποιού­με πράγ­μα­τα, θα μπο­ρού­σα­με να ωραιο­ποιού­με την κυ­ριαρ­χία της υπάρ­χου­σας ελίτ, που πλη­ρώ­νει κιό­λας, του­λά­χι­στον. Τα­χτι­κή δεν είναι το ψέμα. Η τα­χτι­κή προ­ϋ­πο­θέ­τει συ­νεί­δη­ση, και άρα την αλή­θεια και μόνο.

Κάπου ξε­κί­νη­σα να λέω ότι υπάρ­χουν δύο στρα­τη­γι­κές απέ­να­ντι στο πρό­βλη­μα της κοι­νω­νι­κής ετε­ρο­γέ­νειας. Η πρώτη είναι η ανά­δει­ξη ενός «ηγέτη», που λει­τουρ­γεί ενο­ποι­η­τι­κά. Είναι η θέση που υπο­στη­ρί­ζει κι ο Μα­κια­βέ­λι στον «Ηγε­μό­να». Είναι θέση που έχουν υπο­στη­ρί­ξει και σύγ­χρο­νοι θε­ω­ρη­τι­κοί, όπως η Harnecker, η θέση «Μια χώρα, ένας λαός, ένας ηγέ­της». Αυτή η θέση είναι εξαι­ρε­τι­κά προ­βλη­μα­τι­κή. Κα­ταρ­χάς, για έναν λόγο προ­φα­νή. Π.χ., πε­θαί­νει ή δο­λο­φο­νεί­ται ο κάθε Τσά­βες και τον αντι­κα­θι­στά ένας Μα­δού­ρο. Τι γί­νε­ται τότε; Αλλά και για έναν άλλον λόγο, λι­γό­τε­ρο προ­φα­νή, γιατί η ίδια ηγε­σία που είναι φυ­σι­κή σή­με­ρα μπο­ρεί να μην είναι φυ­σι­κή αύριο, μπο­ρεί να μην εκ­φρά­ζει πια πραγ­μα­τι­κά το κόμμα και την κοι­νω­νία. Αυτό δη­μιουρ­γεί και πρό­βλη­μα νο­μι­μο­ποί­η­σης, οδη­γεί δη­λα­δή σε κα­τα­στο­λή και σε νε­κρούς, αλλά είναι πρό­βλη­μα και από μόνο του, ανοί­γει τον δρόμο σε απο­φά­σεις σαν και αυτήν για την παι­δι­κή ερ­γα­σία. Και υπάρ­χει και ένας τρί­τος λόγος, η αντί­φα­ση που πε­ρι­γρά­φει με άλλα λόγια ο Λι­νέ­ρα. Ότι δη­λα­δή, ένας τέ­τοιος «ηγε­μό­νας» είναι ανα­γκα­σμέ­νος είτε να κυ­βερ­νά για τους άλ­λους και «να πέσει» είτε να προ­σπα­θή­σει να βα­σι­στεί σε όλο και στε­νό­τε­ρες δυ­νά­μεις, σε όλο και πιο δικές του δυ­νά­μεις, μέχρι να δη­μιουρ­γή­σει γύρω του μια πραγ­μα­τι­κή έρημο και να πε­ριο­ρί­σει τον τόπο του πο­λι­τι­κού στο μέ­γε­θος πο­λι­τι­κού γρα­φεί­ου ή το πολύ σχο­λι­κής αι­θού­σης. Είναι μια πο­ρεία που δια­γρά­φει ήδη ο «ηγε­μό­νας» του Μα­κια­βέ­λι, είναι η πο­ρεία που οδη­γεί σε αυτό που λέμε ολο­κλη­ρω­τι­σμό.

Ο Μα­κια­βέ­λι όμως, έχει γρά­ψει κι ένα άλλο βι­βλίο, τις «Δια­τρι­βές», ένα βι­βλίο της λαϊ­κής ηγε­μο­νί­ας χωρίς ηγε­μό­να. Η άλλη στρα­τη­γι­κή απέ­να­ντι στην κοι­νω­νι­κή ετε­ρο­γέ­νεια είναι εκεί­νη μιας ορι­ζό­ντιας ορ­γά­νω­σης που πα­ρά­γει και ανα­πα­ρά­γει τη νο­μι­μο­ποί­η­ση διαρ­κώς, μέσα από την ίδια της τη δομή. Απο­κέ­ντρω­ση και ανα­κλη­τό­τη­τα σε όλα τα επί­πε­δα. Ρι­ζο­σπα­στι­κή δη­μο­κρα­τία και κοι­νω­νι­κή αυ­το­νο­μία. Είναι η πα­ρά­δο­ση των σο­βιέτ και της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας, η πα­ρά­δο­ση της κοι­νω­νι­κής αυ­το­νο­μί­ας και, στις μέρες μας, της άμε­σης, ρι­ζο­σπα­στι­κής, αγω­νι­στι­κής ή πραγ­μα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας. Ορι­ζό­ντια ορ­γά­νω­ση δεν ση­μαί­νει απου­σία εκλο­γών και αντι­προ­σώ­πων και ηγε­τών. Ορι­ζό­ντια ορ­γά­νω­ση, δη­λα­δή απο­κέ­ντρω­ση και άμεση ανα­κλη­τό­τη­τα, ση­μαί­νει διαρ­κής φυ­σι­κή ηγε­σία και είναι αυτό που εγ­γυά­ται το σύν­θη­μα που βρί­σκε­ται στην αφίσα της εκ­δή­λω­σης, που λέει, πολύ σωστά, ότι “τί­πο­τα δεν είναι για εμάς, αν γί­νε­ται χωρίς εμάς”. Αυτό δεν ση­μαί­νει ότι θα ασχο­λη­θού­με με όλα και θα βρι­σκό­μα­στε σε ατέρ­μο­νες συ­ζη­τή­σεις σε κά­ποια Πνύκα. Ση­μαί­νει όμως ότι, αν δια­φω­νού­με με την από­φα­ση του Λι­νέ­ρα να επι­βά­λει λι­τό­τη­τα στο όνομα της κα­πι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης της Βο­λι­βί­ας, έχου­με το δι­καί­ω­μα να τον αντι­κα­τα­στή­σου­με επι­τό­που, χωρίς να χρειά­ζε­ται να συ­γκρου­στού­με με την αστυ­νο­μία και να έχου­με νε­κρούς. Απο­κέ­ντρω­ση και άμεση ανα­κλη­τό­τη­τα των αντι­προ­σώ­πων, ρι­ζο­σπα­στι­κή ή πραγ­μα­τι­κή δη­μο­κρα­τία, αυτό που εί­δα­με να προ­σπα­θεί να ανα­δυ­θεί και πάλι μέσα από τις πλα­τεί­ες των Αγα­να­κτι­σμέ­νων, αυτό που ίσως και να αντα­να­κλά­ται στο Ισπα­νι­κό Podemos με πο­σο­στό δι­πλά­σιο της πα­ρα­δο­σια­κής Αρι­στε­ράς, αυτή η δη­μο­κρα­τία την οποία διεκ­δι­κεί και εφαρ­μό­ζει για πα­ρά­δειγ­μα το MST, το κί­νη­μα των χωρίς γη στη Βρα­ζι­λία, με ιστο­ρία δε­κα­ε­τιών και 1.5 εκα­τομ­μύ­ριο μέλη. Αυτός είναι ο άλλος δρό­μος, κατά τη δική μου γνώμη. Θέλω να πω, εάν το δί­λημ­μα είναι με­τα­ξύ Λούλα και Μα­δού­ρο, είναι πολύ άχαρο δί­λημ­μα και μπο­ρού­με κα­λύ­τε­ρα.

Έθεσα κά­ποια ζη­τή­μα­τα και κά­ποιες γε­νι­κές αρχές. Την εξει­δί­κευ­ση ας την κά­νου­με όλοι μαζί στη συ­ζή­τη­ση.