Ο Άρης και οι ετερόδοξοι της Αριστεράς (αρχειομαρξιστές και τροτσκιστές)

Για τον ίδιο έχουν γρα­φτεί πολλά βι­βλία και άρθρα, με πιο πρό­σφα­τα τα δύο βι­βλία: α) του Γ. Αλε­ξά­του, Άρης Βε­λου­χιώ­της. Ο κομ­μου­νι­στής επα­να­στά­της (εκ­δό­σεις Άπαρ­σις, Αθήνα 2021), και β) των Γ. Πε­τρό­που­λου-Γ. Σιού­λα-Ν. Χα­τζη­δη­μη­τρά­κου, Άρης Βε­λου­χιώ­της. Η δια­μόρ­φω­ση της προ­σω­πι­κό­τη­τας του Θα­νά­ση Κλάρα, τα γε­γο­νό­τα που ση­μά­δε­ψαν την ιστο­ρι­κή δια­δρο­μή του και τον ανέ­δει­ξαν σε ανυ­πο­χώ­ρη­το επα­να­στά­τη (εκ­δό­σεις Κα­τσα­νιώ­τη, Αθήνα 2025). Το μεν πρώτο βι­βλίο δίνει μια πε­ρι­γρα­φή της δια­μόρ­φω­σης του Άρη σε κομ­μου­νι­στή επα­να­στά­τη από τα μέσα της δε­κα­ε­τί­ας του 1920, εστιά­ζο­ντας στις κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές συν­θή­κες της Ελ­λά­δας του Με­σο­πο­λέ­μου, μέσα στις οποί­ες δια­μορ­φώ­νο­νταν τα μέλη του ΚΚΕ. Επι­πλέ­ον, υπο­στη­ρί­ζει ότι η αντί­θε­ση του Άρη στους χει­ρι­σμούς της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ, το 1944-45, δεν συ­νι­στού­σε μια αντι­πα­ρά­θε­ση στρα­τη­γι­κού χα­ρα­κτή­ρα, αλλά μια δια­φο­ρε­τι­κή οπτι­κή για την εξυ­πη­ρέ­τη­ση των στρα­τη­γι­κών στό­χων του κομ­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Στο δεύ­τε­ρο βι­βλίο οι συγ­γρα­φείς επι­χει­ρούν να ανα­σκευά­σουν διά­φο­ρους μύ­θους της ιστο­ριο­γρα­φί­ας γύρω από τον Άρη, πα­ρα­θέ­το­ντας πλού­σιο αρ­χεια­κό υλικό. Πε­ρι­γρά­φο­νται άγνω­στες πτυ­χές της νε­α­νι­κής του πο­ρεί­ας στον κόσμο των λού­μπεν στοι­χεί­ων, η πα­ρα­βα­τι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά του, οι πραγ­μα­τι­κές αι­τί­ες που τον υπο­χρέ­ω­σαν να φύγει από το Δη­μό­σιο, η στρα­τιω­τι­κή του θη­τεία και πότε εντά­χθη­κε στο ΚΚΕ. Κα­τό­πιν πα­ρου­σιά­ζε­ται η έντο­νη δράση του ως στε­λέ­χους του κόμ­μα­τος, οι συ­νε­χείς συλ­λή­ψεις του από την αστυ­νο­μία, η φυ­λά­κι­σή του από τη δι­κτα­το­ρία Με­τα­ξά, οι  συν­θή­κες κάτω από τις οποί­ες υπέ­γρα­ψε δή­λω­ση με­τα­νοί­ας και απο­φυ­λα­κί­στη­κε, πως δη­μιούρ­γη­σε τον ΕΛΑΣ, ο τρα­χύς και σε ορι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις βί­αιος χα­ρα­κτή­ρας του, η πει­θαρ­χία του στο κόμμα μέχρι την απει­θαρ­χία του από αυτό όταν υπέ­γρα­ψε, η ηγε­σία του ΚΚΕ, τη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας, η μο­να­χι­κή του πο­ρεία και ο τρα­γι­κός θά­να­τός του. Και τα δύο βι­βλία, αυτό που επι­χει­ρούν, με δια­φο­ρε­τι­κές εμ­φά­σεις, είναι να δεί­ξουν πως από λού­μπεν και πα­ρα­βα­τι­κό στοι­χείο με­τα­μορ­φώ­θη­κε σε κοι­νω­νι­κό αγω­νι­στή και πως από Θα­νά­σης Κλά­ρας έγινε Άρης Βε­λου­χιώ­της.  

1. Τα πρώτα μαρ­ξι­στι­κά μα­θή­μα­τα

Σε παρόν κεί­με­νο θα ήθελα να ανα­φέ­ρω μια άλλη πα­ρά­με­τρο της επα­φής του νε­α­ρού Θα­νά­ση Κλάρα με τις σο­σια­λι­στι­κές ιδέες. Λέ­γε­ται ότι τα πρώτα μαρ­ξι­στι­κά του μα­θή­μα­τα τα έλαβε από τους αρ­χειο­μαρ­ξι­στές. Αν και δεν υπάρ­χουν ακρι­βείς χρο­νο­λο­γι­κές εν­δεί­ξεις, ο Κ. Κα­στρί­της [Λου­κάς Καρ­λιά­φτης] υπο­στη­ρί­ζει ότι ο Δη­μή­τρης Γιω­τό­που­λος, ο οποί­ος ήταν συ­μπα­τριώ­της του Άρη, έντα­ξε μια πλειά­δα αγω­νι­στών σε αρ­χειο­μαρ­ξι­στι­κό πυ­ρή­να στην πε­ριο­χή της Λα­μί­ας, με­τα­ξύ αυτών και τον Άρη.(1) Σύμ­φω­να με την αφή­γη­ση του Κα­στρί­τη, ο Γιω­τό­που­λος πλη­σί­α­σε τον Άρη και για ένα ή δύο μήνες πα­ρα­κο­λού­θη­σε μα­θή­μα­τα μαρ­ξι­σμού σε κύκλο του Γιω­τό­που­λου.(2) Ο Κα­στρί­της ανα­φέ­ρει και άλλα ονό­μα­τα του πυ­ρή­να που συμ­με­τεί­χε ο Άρης, όπως οι Πο­λά­τος, Βα­για­τζί­δης, Όλγα Μπρε­δή­μα.(3)

Αντί­στοι­χη μαρ­τυ­ρία υπάρ­χει και από τον Π. Σα­λο­νι­κιό: «Μας έκανε μα­θή­μα­τα ανώ­τε­ρα ο Γιω­τό­που­λος στα 1923. […] Ο Άρης Βε­λου­χιώ­της, που στρα­τεύ­τη­κε απ’ τον συ­μπα­τριώ­τη του Γιω­τό­που­λο, έμει­νε μαζί μας γύρο στον ένα χρόνο απ’ όπου πέ­ρα­σε στο κόμμα».(4) Ωστό­σο, όπως προ­κύ­πτει από τις πηγές, τόσο η χρο­νο­λο­γία όσο και η διάρ­κεια της συμ­με­το­χής του νε­α­ρού Κλάρα σε αρ­χειο­μαρ­ξι­στι­κό πυ­ρή­να είναι προ­βλη­μα­τι­κά, επει­δή ακόμη τότε δεν είχε απο­μα­κρυν­θεί από τις πα­ρα­βα­τι­κές συ­μπε­ρι­φο­ρές. Σύμ­φω­να με το βι­βλίο των Πε­τρό­που­λου κ.ά., το δεύ­τε­ρο εξά­μη­νο του 1924 με­τα­βαί­νει στη Θεσ­σα­λο­νί­κη και στις αρχές του 1925 συλ­λαμ­βά­νε­ται ως πρω­τα­γω­νι­στής σε συμ­μο­ρία διαρ­ρη­κτών.(5) Οπότε, η συμ­με­το­χή του σε μορ­φω­τι­κό πυ­ρή­να των αρ­χειο­μαρ­ξι­στών φαί­νε­ται να ήταν για πολύ μικρό χρο­νι­κό διά­στη­μα, απο­τε­λώ­ντας τις πρώ­τες πο­λι­τι­κές του ανα­ζη­τή­σεις γύρω από τις σο­σια­λι­στι­κές ιδέες. Η κοινή κα­τα­γω­γή του με τον Γιω­τό­που­λο εν­δέ­χε­ται να λει­τούρ­γη­σε ως πρό­σθε­το κί­νη­τρο, που τον ώθησε -πι­θα­νώς με­τα­ξύ του δεύ­τε­ρου εξα­μή­νου του 1923 και των αρχών του 1924- να πα­ρα­κο­λου­θή­σει κύκλο μα­θη­μά­των του Αρ­χεί­ου του Μαρ­ξι­σμού.

2. Ο Άρης, οι αρ­χειο­μαρ­ξι­στές, οι τρο­τσκι­στές και το Αντάρ­τι­κο

Σε άλλη πε­ρί­πτω­ση, ο Κα­στρί­της υπο­στη­ρί­ζει, ανα­φέ­ρο­ντας και τις αντί­στοι­χες μαρ­τυ­ρί­ες, ότι ο Άρης κατά το 1941, είχε επα­φές με αρ­χειο­μαρ­ξι­στές και τρο­τσκι­στές. «Δέ­χτη­κε πρό­τα­ση από την ομάδα Αν­δρώ­νη (νε­ο­αρ­χειο­μαρ­ξι­στές) για να βγού­νε στο βουνό, στο πλευ­ρό του». Επί­σης, ο Γ. Βα­σί­λας και ο Κ. Χα­τζής βε­βαιώ­νουν συ­νά­ντη­ση του Άρη, το ίδιο έτος, και με τρο­τσκι­στές. Ανα­φέ­ρουν μια συ­νά­ντη­ση μαζί με τους Δόξα, Βουρ­σού­κη και Κου­με­νά­κο στο σπίτι του τε­λευ­ταί­ου.

Ένας άλλος αρ­χειο­μαρ­ξι­στής από τη Λαμία, ο Πόλ­μος, επι­κε­φα­λής στην απερ­γία του κε­ρα­μι­δά­δι­κου (γύρω στα 1928-29), ο οποί­ος είχε κάνει φυ­λα­κή με τον Άρη, απο­φά­σι­σε μαζί με τον Κα­λαν­τζή (επί­σης αρ­χειο­μαρ­ξι­στή) να πάνε στο αντάρ­τι­κο για να τον βοη­θή­σουν, καθώς και ο Ζα­πιά­δης, που ήταν από τα πρω­το­πα­λή­κα­ρά του, όπως λέει ο Κα­στρί­της: «Δεν τον πεί­ρα­ξε [ο Άρης]. Κι ας ήξερε ότι ήταν τρο­τσκι­στής».(6) Ο Σκλα­βά­κης αφη­γεί­ται: «Εί­μα­στε στον ίδιο πυ­ρή­να με τον Πάλμο και τον Κα­λα­τζή, γκαρ­σό­νι από το Καρ­πε­νή­σι. Στην κα­το­χή απο­φά­σι­σαν και μπή­καν στο βουνό στον Άρη για να τον ‘‘βοη­θή­σου­ν’’. Απο­χώ­ρη­σαν. Αλλά ο Πάλ­μος ξα­να­νέ­βη­κε στο βουνό απ’ όπου χά­θη­καν τα ίχνη του. Σί­γου­ρα τον εκτέ­λε­σαν οι στα­λι­νι­κοί».(7) Τον Κα­λα­τζή τον συ­νέ­λα­βαν οι Γερ­μα­νοί, «με 50 άλ­λους στην Αθήνα, και το 1943 τον εκτέ­λε­σαν».(8)

Ο Πα­πα­δη­μη­τρί­ου ήταν ο μόνος που επέ­ζη­σε από τον παλιό προ­πο­λε­μι­κό πυ­ρή­να των δέκα αρ­χειο­μαρ­ξι­στών της Λα­μί­ας. Οι υπό­λοι­ποι δο­λο­φο­νή­θη­καν από τον ελ­λη­νι­κό στα­λι­νι­σμό, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι λίγο πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Αυτοί ήταν οι Γ. Πο­νη­ρός (αρ­χειο­μαρ­ξι­στής), Πόλ­μος (αρ­χειο­μαρ­ξι­στής), Κ. Κα­τσι­μπί­ρης ή Κα­τσί­μπρας (τρο­τσκι­στής), Γ. Λυ­μπε­ρό­που­λος (αρ­χειο­μαρ­ξι­στής), Σ. Αχαρ­νιώ­της (τρο­τσκι­στής), Νάκος Πα­νό­που­λος (τρο­τσκι­στής), Α. Ευ­θυ­μί­ου (τρο­τσκι­στής), Β. Μίχας και ο θείος του Γιω­τό­που­λου.(9) Ο Γ. Χου­λιά­ρας, ο γνω­στός «Πε­ρι­κλής» της Αντί­στα­σης και συ­νερ­γά­της του Άρη στον ΕΛΑΣ, επι­βε­βαιώ­νει τα γε­γο­νό­τα, ανα­φέ­ρο­ντας πέντε δο­λο­φο­νη­μέ­νους από τους πα­ρα­πά­νω αντι­πο­λι­τευό­με­νους, καθώς και έναν ακόμη. Πρό­κει­ται για τους Αχαρ­νιώ­τη, Ευ­θυ­μί­ου, Κα­τσι­μπί­ρη ή Κα­τσί­μπρα, Πα­νό­που­λο, Πο­νη­ρό, καθώς και τον Βο­για­τζή (αρ­χειο­μαρ­ξι­στής). Μά­λι­στα, επι­ση­μαί­νει ότι δεν μπο­ρού­σαν να κά­νουν τί­πο­τα για να τους σώ­σουν, επει­δή η εντο­λή είχε δοθεί άνω­θεν, από την ηγε­σία του κόμ­μα­τος.(10)

3. Αντιρ­ρή­σεις… Και, όμως, κάτι υπήρ­χε

Το γε­γο­νός ότι όταν εντά­χθη­κε ο νε­α­ρός Κλά­ρας στο ΚΚΕ, το 1926, ήρθε σε αντι­πα­λό­τη­τα με τους αρ­χειο­μαρ­ξι­στές, ιδίως το 1933,(11) ερ­μη­νεύ­ε­ται στο πλαί­σιο της ορ­γα­νι­κής του εν­σω­μά­τω­σης στη γραμ­μή του κόμ­μα­τος και της στά­σης που αυτό δια­τη­ρού­σε απέ­να­ντι στον τρο­τσκι­στι­κό αρ­χειο­μαρ­ξι­σμό.(12) Η ιδε­ο­λο­γι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση με τον τρο­τσκι­στι­κό χώρο δεν ήταν μόνο ζή­τη­μα πο­λι­τι­κής δια­φω­νί­ας, αλλά εντασ­σό­ταν στη γε­νι­κό­τε­ρη στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ για την πε­ρι­χα­ρά­κω­ση του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος απέ­να­ντι στις αρι­στε­ρές αντι­πο­λι­τεύ­σεις. Πα­ρό­μοιο πα­ρά­δειγ­μα απο­τε­λεί και ο Λ. Απο­στό­λου (ανήκε μά­λι­στα στον πρώτο ιδρυ­τι­κό πυ­ρή­να του Αρ­χεί­ου του Μαρ­ξι­σμού), ο οποί­ος όταν απο­χώ­ρη­σε από αυτό έγινε από τους σφο­δρό­τε­ρους πο­λέ­μιούς του.

Το ότι ο Θα­νά­σης Κλά­ρας πει­θαρ­χού­σε στην κομ­μα­τι­κή γραμ­μή, δεν αναι­ρεί όλες τις προ­α­να­φερ­θεί­σες μαρ­τυ­ρί­ες, τόσο ανα­φο­ρι­κά με τη λήψη των πρώ­των μαρ­ξι­στι­κών μα­θη­μά­των του σε κύκλο του Δ. Γιω­τό­που­λου όσο και για τις συ­νο­μι­λί­ες που είχε με τρο­τσκι­στές και αρ­χειο­μαρ­ξι­στές, το 1941 και την έντα­ξη μέ­ρους αυτών στον ΕΛΑΣ. Κατά πως φαί­νε­ται, ο Άρης, σκε­πτό­με­νος πο­λι­τι­κά και όχι συ­ναι­σθη­μα­τι­κά, προ­σπα­θού­σε να αξιο­ποι­ή­σει κάθε δια­θέ­σι­μη δύ­να­μη προ­κει­μέ­νου να ορ­γα­νώ­σει την Αντί­στα­ση, όπως εξάλ­λου έκανε και με τους κλα­ρί­τες, δη­λα­δή τους λή­σταρ­χους της Ρού­με­λης, κατά τα πρώτα βή­μα­τα εδραί­ω­σης του ΕΛΑΣ στην Κα­το­χή. Δεν είναι τυ­χαίο αυτό που υπο­στη­ρί­ζει ο Κα­στρί­της, ένας από τους πρω­τερ­γά­τες του τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα, ότι «ο Βε­λου­χιώ­της δεν σκό­τω­σε τρο­τσκι­στές εν γνώ­σει του».(13)

Όμως, ακόμη κι αν δε­χτού­με τις αντιρ­ρή­σεις που υπάρ­χουν ότι ο νε­α­ρός Κλά­ρας δεν συμ­με­τεί­χε σε μα­θή­μα­τα των μορ­φω­τι­κών κύ­κλων του Αρ­χεί­ου του Μαρ­ξι­σμού, ωστό­σο οι επα­φές που είχε μαζί τους, όπως και με τρο­τσκι­στές, δεί­χνουν πως κάτι υπήρ­χε. Στο βι­βλίο του Γ. Πε­τρό­που­λου κ.ά., υπο­στη­ρί­ζουν ότι στε­ρού­νται απο­δεί­ξε­ων οι ισχυ­ρι­σμοί ότι ο Κλά­ρας έκανε τα πρώτα του βή­μα­τα στο κί­νη­μα μέσα από αρ­χειο­μαρ­ξι­στι­κούς κύ­κλους.(14)  Ωστό­σο, οι διά­σπαρ­τες μαρ­τυ­ρί­ες που πα­ρα­θέ­τει ο Κ. Κα­στρί­της, και στους τέσ­σε­ρις τό­μους των βι­βλί­ων του, δεί­χνει ότι μάλ­λον κά­ποιες επα­φές είχαν υπάρ­ξει, κυ­ρί­ως με αρ­χειο­μαρ­ξι­στές και δευ­τε­ρευό­ντως με τρο­τσκι­στές. Γι’ αυτό άλ­λω­στε τον εμπι­στεύ­τη­καν και συμ­με­τεί­χαν ενερ­γά στον ΕΛΑΣ, από τα πρώτα του βή­μα­τα, σύμ­φω­να πάλι με την προ­α­να­φερ­θεί­σα μαρ­τυ­ρία του Χου­λιά­ρα. Δυ­στυ­χώς, είναι μάλ­λον απί­θα­νο να μά­θου­με ποτέ με ακρί­βεια τη φύση της σχέ­σης του Άρη με τους αρι­στε­ρούς αντι­πο­λι­τευό­με­νους, καθώς οι πρω­τα­γω­νι­στές εκεί­νης της επο­χής έχουν πλέον εκλεί­ψει. Έτσι, ανα­γκα­ζό­μα­στε να βα­σι­ζό­μα­στε σε απο­σπα­σμα­τι­κές μαρ­τυ­ρί­ες.

4. Άρης: ο εκ­φρα­στής μια ρη­ξια­κής τάσης

Εν­δε­χο­μέ­νως, η αρ­χι­κή του κα­τάρ­τι­ση στα αρ­χειο­μαρ­ξι­στι­κά μα­θή­μα­τα και η αυ­το­μόρ­φω­σή του, να συ­νέ­βα­λαν στη δια­μόρ­φω­ση της αρι­στε­ρής του το­πο­θέ­τη­σης μέσα στο κί­νη­μα της Αντί­στα­σης. Ο Άρης διέ­βλε­ψε εγκαί­ρως τα σχέ­δια των Βρε­τα­νών για τις με­τα­πο­λε­μι­κές εξε­λί­ξεις στην Ελ­λά­δα και είχε προει­δο­ποι­ή­σει το Πο­λι­τι­κό Γρα­φείο του ΚΚΕ με επι­στο­λή του, ήδη από τις 22 Σε­πτεμ­βρί­ου 1943.(15)

Ο Άρης, λόγω εμπει­ρί­ας, στοι­χειώ­δους μαρ­ξι­στι­κής παι­δεί­ας, αλλά και εν­στι­κτω­δώς, αντι­λαμ­βα­νό­ταν τις τρα­γι­κές συ­νέ­πειες των πα­λι­νω­διών της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ. Γι’ αυτό απει­θάρ­χη­σε σε αυτήν και ξε­κί­νη­σε τη δη­μιουρ­γία ενός νέου κι­νή­μα­τος, του Με­τώ­που Εθνι­κής Ανε­ξαρ­τη­σί­ας (ΜΕΑ). Εν τω με­τα­ξύ, είχε στεί­λει εκ νέου επι­στο­λή στην Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή του ΚΚΕ, στις 24-3-1945, με τίτλο, «Συ­νέλ­θε­τε έστω και τώρα», η οποία απο­δεί­χτη­κε βαθιά προ­φη­τι­κή για το τι επρό­κει­το να συμ­βεί από με­ριάς των Άγ­γλων και της ελ­λη­νι­κής αντί­δρα­σης, εάν δεν λη­φθούν άμεσα μέτρα αντί­στα­σης από την ηγε­σία του κι­νή­μα­τος. Εγκα­λού­σε, μά­λι­στα την ηγε­σία του κόμ­μα­τος ως «μαρ­ξι­στι­κά αγράμ­μα­τη», επει­δή δεν κα­τά­φε­ρε να δια­μορ­φώ­σει συν­θή­κες αντί­στοι­χες ή και κα­λύ­τε­ρες από εκεί­νες του γιου­γκο­σλα­βι­κού αντι­στα­σια­κού κι­νή­μα­τος. Όμως, αντί να λη­φθούν υπόψη οι προει­δο­ποι­ή­σεις του, ει­σέ­πρα­ξε δια­γρα­φή και απο­μό­νω­ση από το κόμμα του. 

Ολό­κλη­ρη η πο­ρεία του Άρη (δυ­να­μι­κός χα­ρα­κτή­ρας, βα­σι­κή μαρ­ξι­στι­κή παι­δεία, εμπει­ρία και δράση), συ­νέ­βα­λε στο να δια­μορ­φώ­σει μια προ­σω­πι­κό­τη­τα με κρι­τι­κή σκέψη και έντο­νη ηγε­τι­κή φυ­σιο­γνω­μία. Μόνο μέσα από αυτά τα συν­δυα­στι­κά στοι­χεία μπο­ρεί να εξη­γη­θεί η αρι­στε­ρή του το­πο­θέ­τη­ση μέσα στο κί­νη­μα Αντί­στα­σης και στο ΚΚΕ. Και μπο­ρεί η αντί­θε­ση του Άρη στους χει­ρι­σμούς της ηγε­σί­ας του κόμ­μα­τος να μην συ­νι­στού­σε μια αντι­πα­ρά­θε­ση στρα­τη­γι­κού χα­ρα­κτή­ρα, όμως η προ­σέγ­γι­ση και η πρα­κτι­κή του, προς αυτή την κα­τεύ­θυν­ση ωθού­σαν. Διότι, έκ­φρα­ζε μια τάση, έστω και με ασά­φειες, που επι­δί­ω­κε τον αγώνα μέχρι τη νίκη. Σε πε­ρί­πτω­ση που υιο­θε­τού­νταν οι δια­φο­ρε­τι­κές επι­λο­γές του Άρη, θα μπο­ρού­σαν να οδη­γή­σουν σε δια­φο­ρε­τι­κές στρα­τη­γι­κές κα­τευ­θύν­σεις το ΕΑ­Μι­κό κί­νη­μα, δη­λα­δή προς μια πε­ρισ­σό­τε­ρο ρι­ζο­σπα­στι­κή τρο­χιά. Αυτό θα σή­μαι­νε, υπό τις τότε συν­θή­κες, πι­θα­νή ρήξη με το αστι­κό μπλοκ εξου­σί­ας. Μια εξέ­λι­ξη που εν­δέ­χε­ται να οδη­γού­σε στη λήψη σο­σια­λι­στι­κών μέ­τρων και στην επι­τά­χυν­ση της επα­να­στα­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας, πέρα από τα όρια της εθνι­κής απε­λευ­θέ­ρω­σης. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό είναι το πα­ρά­δειγ­μα της Γιου­γκο­σλα­βί­ας, την οποία επι­κα­λεί­ται ο ίδιος στην επι­στο­λή του, «Συ­νέλ­θε­τε έστω και τώρα».

Ο Άρης δεν υπήρ­ξε ποτέ ορ­γα­νι­κά ή ιδε­ο­λο­γι­κά ενταγ­μέ­νος στον τρο­τσκι­στι­κό ή αρ­χειο­μαρ­ξι­στι­κό χώρο, παρά τη σύ­ντο­μη επαφή του, σε νεαρή ηλι­κία, με μορ­φω­τι­κό κύκλο των αρ­χειο­μαρ­ξι­στών. Η πο­λι­τι­κή του δια­δρο­μή κα­θο­ρί­στη­κε στο πλαί­σιο του ΚΚΕ, με το οποίο συ­μπο­ρεύ­θη­κε ορ­γα­νω­τι­κά και ιδε­ο­λο­γι­κά. Άλ­λω­στε, ούτε ο τρο­τσκι­στι­κός χώρος επι­χεί­ρη­σε ποτέ να διεκ­δι­κή­σει την ιδε­ο­λο­γι­κή του πα­τρό­τη­τα. Ωστό­σο, η πο­λι­τι­κή του προ­σέγ­γι­ση τον οδη­γού­σε σε μια διαρ­κο­ε­πα­να­στα­τι­κή θέση ως προς τη στρα­τη­γι­κή της με­τά­βα­σης. Και αυτό δεν είναι πα­ρά­δο­ξο· το ίδιο συ­νέ­βη τόσο με τη γιου­γκο­σλά­βι­κη επα­νά­στα­ση όσο και με την κι­νέ­ζι­κη και αρ­γό­τε­ρα με την κου­βα­νι­κή. Σε όλες αυτές τις πε­ρι­πτώ­σεις ελή­φθη­σαν άμεσα μέτρα σο­σια­λι­στι­κού χα­ρα­κτή­ρα, πα­ρα­κάμ­πτο­ντας το αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό στά­διο που απο­τε­λού­σε τη στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή των Κομ­μου­νι­στι­κών Κομ­μά­των.

Ο Άρης Βε­λου­χιώ­της δεν έμει­νε στην ιστο­ρία μόνο ως πρω­το­κα­πε­τά­νιος του ΕΛΑΣ, αλλά και ως εκεί­νος που προει­δο­ποί­η­σε για τον ρόλο των Άγ­γλων και της ελ­λη­νι­κής αστι­κής τάξης, και που τόλ­μη­σε να απει­θαρ­χή­σει στην ηγε­σία του ΚΚΕ, δεί­χνο­ντας ότι υπε­ρά­νω του κόμ­μα­τος βρί­σκο­νται τα συμ­φέ­ρο­ντα του λαϊ­κού κι­νή­μα­τος.

Βι­βλιο­γρα­φι­κές ση­μειώ­σεις

(1) Τα ονό­μα­τα ανα­φέ­ρο­νται στο Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος τρίτο), εκ­δό­σεις Ερ­γα­τι­κής Πρω­το­πο­ρεί­ας, Αθήνα, χ.χ.έ., σελ. 138.

(2) Βλ. Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος δεύ­τε­ρο), εκ­δό­σεις Ερ­γα­τι­κής Πρω­το­πο­ρεί­ας, Αθήνα, χ.χ.έ., σελ. 114, και Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος τρίτο), όπ., σελ. 138.

(3) Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος πέμ­πτο), εκ­δό­σεις Ερ­γα­τι­κής Πρω­το­πο­ρεί­ας, Αθήνα, χ.χ.έ., σελ. 210.

(4) Ανα­φέ­ρε­ται στο Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος Δ΄), 1925-1927: η νόθα «μπολ­σε­βι­κο­ποί­η­ση» του ΚΚΕ, εκ­δό­σεις Ερ­γα­τι­κής Πρω­το­πο­ρεί­ας, Αθήνα, χ.χ.έ., σελ. 100.

(5) Γ. Πε­τρό­που­λος κ.ά., Άρης Βε­λου­χιώ­της, ό.π., σελ. 41.

(6) Οι προ­α­να­φερ­θεί­σες πλη­ρο­φο­ρί­ες ανα­φέ­ρο­νται στο Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος τρίτο), όπ., σελ. 139.

(7) Η πλη­ρο­φο­ρία ανα­φέ­ρε­ται στο Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος πέμ­πτο), όπ., σελ. 263.

(8) Βλ. Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος Δ΄), ό.π., σελ. 206.

(9) Ανα­φέ­ρε­ται στο Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος πέμ­πτο), όπ., σελ. 210. Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. και τον Κα­τά­λο­γο των δο­λο­φο­νη­μέ­νων τρο­τσκι­στών και αρ­χειο­μαρ­ξι­στών από τον ελ­λη­νι­κό στα­λι­νι­σμό, στο Μ. Εμ­μα­νου­η­λί­δης, Αι­ρε­τι­κές Δια­δρο­μές. Ο ελ­λη­νι­κός τρο­τσκι­σμός και ο Β΄ Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος, εκ­δό­σεις Φι­λί­στωρ, Αθήνα 2002, σελ. 163-164 και 165-166.

(10) Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες για την μαρ­τυ­ρία Χου­λιά­ρα προ­έρ­χο­νται από τον Γα­βρι­ήλ Λα­μπά­το και το προ­σω­πι­κό του αρ­χείο, ο οποί­ος συμ­με­τεί­χε, το 1988, στην «Επι­τρο­πή Πρω­το­βου­λί­ας για την απο­κα­τά­στα­ση της  μνή­μης των αγω­νι­στών της αρι­στε­ράς που  συ­κο­φα­ντή­θη­καν και  εξο­ντώ­θη­καν από τμήμα της ηγε­σί­ας της».

(11) Βλ. Γ. Πε­τρό­που­λος κ.ά., Άρης Βε­λου­χιώ­της, ό.π., σελ. 148-151.

(12) Η ανα­φο­ρά στον τρο­τσκι­στι­κό αρ­χειο­μαρ­ξι­σμό είναι απα­ραί­τη­τη, καθώς έως το 1934 δια­τη­ρού­σε ιδε­ο­λο­γι­κή και ορ­γα­νω­τι­κή σύν­δε­ση με τον Τρό­τσκι και τη Διε­θνή Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση. Τη χρο­νιά εκεί­νη, όταν έγινε η διά­σπα­ση του Αρ­χεί­ου και απο­χώ­ρη­σε η αμι­γώς τρο­τσκι­στι­κή του τάση, επήλ­θε η ορι­στι­κή απο­κο­πή του από το τρο­τσκι­στι­κό ρεύμα.

(13) Κ. Κα­στρί­της, Ιστο­ρία του μπολ­σε­βι­κι­σμού-τρο­τσκι­σμού στην Ελ­λά­δα (μέρος τρίτο), όπ., σελ. 139.

(14) Γ. Πε­τρό­που­λος κ.ά., Άρης Βε­λου­χιώ­της, ό.π., σελ. 147. 

(15) Βλ. Γ. Αλε­ξά­τος, Άρης Βε­λου­χιώ­της. Ο κομ­μου­νι­στής επα­να­στά­της, ό.π., σελ. 167.

(*) Το εν λόγω άρθρο είναι ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την ηλε­κτρο­νι­κή σε­λί­δα της Εφη­με­ρί­δας των Συ­ντα­κτών, 17-6-2025.