Ομιλία Ελένης Πορτάλιου στην Κομμούνα « Να σταματήσουμε τη λεηλασία των δημόσιων χώρων»

Οι ομιλήτριες Ελένη Πορτάλιου και Όλγα Κλείτσα και ο ομιλητής Πέτρος Ψαρρέας αναφέρθηκαν σε διαφορετικές πτυχές του ζητήματος, παρουσιάζοντας όψεις των διεκδικήσεων σε επίπεδο πόλης, συνδέοντας τον θεωρητικό προβληματισμό με τις συγκεκριμένες μάχες στο δήμο της Αθήνας και προτείνοντας ενωτικές δράσεις για το επόμενο διάστημα. Ακολουθεί η ομιλία της Ελένης Πορτάλιου

ΥΦΑΡΠΑΓΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ

ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ

Τη χρυσή εποχή του ιταλικού νεορεαλισμού μετά τον πόλεμο ο Φραντσέσκο Ρόσσι γύρισε  την πολύ γνωστή ταινία του «Τα χέρια πάνω απ’ την πόλη», που πήρε το 1963 το Χρυσό Λιοντάρι στο φεστιβάλ της Βενετίας. Είναι η ιστορία ενός ισχυρού κτηματομεσίτη που διαπλέκεται με την τοπική εξουσία για να γίνει κάτοχος της πόλης, μετακομίζοντας μάλιστα από το δεξιό ψηφοδέλτιο που καταρρέει στο ανερχόμενο του κέντρου. Η ταινία διατηρεί την επικαιρότητά της 54 χρόνια μετά, τα πρόσωπα και οι ρόλοι έχουν υποστεί ελαφρές παραλλαγές αλλά η ουσία των σχέσεων ανάμεσα σε επιχειρηματίες, που αποτελούν κράτος εν κράτει και την πολιτική εξουσία, κεντρική και τοπική, παραμένει.

Σε σημαντικές περιοχές της χώρας  φυσικού κάλλους και αρχαιολογικής αξίας, προστατευόμενες συνήθως από εθνική και διεθνή νομοθεσία, καταφθάνουν οι περιώνυμοι «επενδυτές». Διαθέτοντας ασυλία χρυσοθήρα  επιδιώκουν να πλουτίσουν από την υφαρπαγή της γαιοπροσόδου που απορρέει από την κατάχρηση της φύσης και της ιστορίας. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά : Μονή Τοπλού, Ερημίτης, Αφάντου Ρόδου, Βουλιαγμένη, Πύλος, Κυλλήνη, Αταλάντη, κ.λπ.

Εμβληματική περίπτωση καταστροφικής επέλασης στο χώρο και τις ζωές των ανθρώπων, με εξωτουριστικό αντικείμενο, είναι οι Σκουριές Χαλκιδικής που έγιναν διεθνώς γνωστές από τους πολύχρονους αγώνες επιβίωσης των κατοίκων της περιοχής. Πρόσφατα καταδικάστηκε ένας 75χρονος κάτοικος, που κακοποιήθηκε βάναυσα από τις δυνάμεις καταστολής και κατέληξε στο νοσοκομείο, επειδή πήρε μέρος στην πορεία συμπαράστασης στους διωκόμενους συμπολίτες του της Χαλκιδικής.

Η ύπαιθρος είναι προνομιακός τόπος κερδοσκοπίας αλλά και οι πόλεις παραμένουν εξίσου ψηλά στο στόχαστρο των αυτοαποκαλούμενων επενδυτών. Η Αθήνα, ευρύτερα η Αττική, απειλούνται από φαραωνικά επιχειρηματικά σχέδια που καταλαμβάνουν πολύτιμους, εν ανεπαρκεία ελεύθερους χώρους στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό ή σκαρφαλώνουν σε προστατευόμενους ορεινούς όγκους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα Malls - Μαρούσι, Κτήμα Καμπά, Ακαδημία Πλάτωνος, περιοχή της Columbia κ.λπ. - που ταυτόχρονα συμπιέζουν δραματικά τις τοπικές αγορές και αναστατώνουν τη λειτουργία ευρύτερων περιοχών της πόλης.

Το θεσμικό πλαίσιο περιβαλλοντικής προστασίας και περιβαλλοντικών ρυθμίσεων, που οικοδομήθηκε σταδιακά από την εποχή της μεταπολίτευσης, εκθεμελιώνεται στην εποχή των μνημονίων. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος χάνει την αυτονομία του και η χωρική / περιβαλλοντική απορρύθμιση αποτελούν γενικό κανόνα με σημειακές περιπτώσεις εφαρμογής. Με αφορμή την εισήγησή μου στο Συνέδριο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων για την Αττική ξαναμελέτησα τη διαδοχή των Ρυθμιστικών Σχεδίων Αθήνας - Αττικής από το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας 1985, επί υπουργίας Αντώνη Τρίτση,  μέχρι σήμερα, όπου και διαπίστωσα με συγκεκριμένα στοιχεία την πολιτική απορρύθμισης της χωρικής πολιτικής και την αντικατάστασή της από χωρικές ρυθμίσεις κομμένες και ραμμένες στη μέγιστη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος από τον «επενδυτή».  

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

Χαρακτηριστική περίπτωση του «νόμος είναι ο νόμος του επενδυτή» είναι η φερόμενη ως επένδυση Λάτση στο χώρο του τέως αεροδρομίου Ελληνικού και της παραλίας Αγίου Κοσμά.

Σύμφωνα με το σχέδιο Foster, που συνοδεύει τη σύμβαση, στο Ελληνικό θα δημιουργηθεί μια νέα εσωστρεφής ιδιωτική πόλη 27.000 κατοίκων και δόμησης 3-3,6 εκατ. τ.μ. Στις χρήσεις περιλαμβάνονται κατοικία διαφορετικών ειδών, τουριστικά καταλύματα, καζίνο και συνοδές χρήσεις, κτίρια γραφείων, λιανικό εμπόριο και τεράστια πολυκαταστήματα, κτίρια υγείας - πρόνοιας, ιδιωτικό πανεπιστημιακό συγκρότημα, άλλα κτίρια εκπαίδευσης, πολιτισμού, αθλητισμού. Η εσωστρεφής αυτή πόλη απομονώνει όσους θα κατοικήσουν εκεί, παρέχοντας όλες τις δυνατές εξυπηρετήσεις. Στις ζώνες που γειτνιάζει με ενεργές οικονομικά περιοχές των πέριξ δήμων, λειτουργεί ανταγωνιστικά προς αυτές, καθώς δημιουργεί νέες εκτεταμένες ζώνες γραφειακών χώρων, πολυκαταστημάτων κ.λπ. Πρόκειται για μία  ιδιωτική πόλη η οποία θα χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Δημόσιο ως προς τις δημοτικές υπηρεσίες και τις κοινόχρηστες λειτουργίες.

Στο κορεσμένο οικολογικά Λεκανοπέδιο όπου η Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή είναι απαγορευτική σε νέα δόμηση και στην καρδιά των παράκτιων και γειτονικών δήμων, όπου υπάρχει ήδη τεράστια φούσκα ακινήτων, η φερόμενη ως επένδυση αποτελεί μια καταστροφική οικολογικά βόμβα με τεράστιες επιπτώσεις για την οικονομία της περιοχής, ευρύτερα της Αττικής.

Η νέα ιδιωτική πόλη θα προσελκύσει για ορισμένες, προσιτές οικονομικά λειτουργίες, καταναλωτές από τους κατοίκους των πέριξ δήμων και όλο το Λεκανοπέδιο, πλήττοντας τις ήδη συρρικνωμένες οικονομικές δραστηριότητες της Αττικής. Τα νέα κτίρια γραφείων, τα malls και λοιπά καταστήματα στον άξονα της Βουλιαγμένης και το πλήθος των κατοικιών του σχεδίου Foster θα οδηγήσουν σε οριστικό μαρασμό τη σημερινή αγορά ακινήτων και σε πτώχευση τις σχετικές επιχειρήσεις. Οι νέες, κακοπληρωμένες και ανασφάλιστες, θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν στα ερείπια των μικρών και μεσαίων οικοδομικών, εμπορικών και τουριστικών επιχειρήσεων, της μισθωτής εργασίας, της αυτοαπασχόλησης και των συμπληρωματικών εισοδημάτων από ενοικίαση. Ένα τεράστιο εργοτάξιο θα λειτουργεί για δεκαετίες, δημιουργώντας μόνιμη επιβάρυνση τόσο στις λειτουργίες της πόλης και της ζωής των κατοίκων όσο και στον τομέα του τουρισμού.

ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΕΣ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ

Πολλές από τις περιπτώσεις των λεγόμενων επενδύσεων συνδέονται με το ΤΑΙΠΕΔ και το Υπερταμείο, άλλες όμως είναι ανεξάρτητες - αποτελούν άμεσες κυβερνητικές επιλογές. Σ’ αυτή την κατηγορία έχουμε δύο τρέχοντα χαρακτηριστικά παραδείγματα που συμπυκνώνουν τόσο την καταπάτηση της περιβαλλοντικής και χωρικής νομοθεσίας όσο και τη δημόσια ορατή διαπλοκή της πολιτικής εξουσίας με μεγαλοεπιχειρηματίες. Πρόκειται για τις υπερκατασκευές - κατ’ ευφημισμόν γήπεδα - ποδοσφαιρικών ομάδων. Συγκεκριμένα αναφέρομαι στο γήπεδο της ΑΕΚ που οδήγησε στην κατάλυση της δημοκρατίας στο δήμο Νέας Φιλαδέλφειας - Νέας Χαλκηδόνας προκειμένου να οικοδομηθεί, υπεράνω Συντάγματος και νόμων, το υπεργήπεδο της ΠΑΕ. Επίσης, αναφέρομαι στην χωροθέτηση του υπεργηπέδου του Παναθηναϊκού στον πυρήνα του Μητροπολιτικού Πάρκου Γουδή-Ιλισίων. Εδώ πρόκειται για άμεση ανάμειξη του Μαξίμου και του ίδιου του πρωθυπουργού, που ανέλαβε ρόλο πολεοδόμου υπεράνω θεσμών και αρμοδίων, στην εξυπηρέτηση μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΓΟΥΔΗ- ΙΛΙΣΙΩΝ

Στο Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή- Ιλισίων θα σταθώ περισσότερο επειδή ο αγώνας για τη σωτηρία του εξελίσσεται αυτή τη στιγμή και έχει δημιουργηθεί ένα μέτωπο κινημάτων και επιστημονικών φορέων κατά της πρωθυπουργικής πολιτικής. Θα επισημάνω ορισμένα σημεία που είναι σημαντικά για τη στρατηγική του αγώνα.

1. Το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή-Ιλισίων είναι το μόνο από τα τρία πάρκα που διεκδικούσαν τα περιβαλλοντικά κινήματα στην Αττική το οποίο  έχει θεσμοθετηθεί. Το αν δεν υλοποιήθηκε αφορά στην παράνομη κατοχή τμήματος του χώρου από το Μπάντμιντον, που με απόφαση του ΣτΕ πρέπει να κατεδαφιστεί. Επίσης, αφορά στην ολιγωρία να ξεκινήσει η υλοποίηση με την απαγόρευση κυκλοφορίας των οχημάτων και με τη διευθέτηση παραχώρησης των στρατοπέδων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.  Είναι αδιανόητο, λοιπόν, να γίνει γήπεδο  το μόνο θεσμοθετημένο Μητροπολιτικό Πάρκο στην Αττική. Επιπλέον, η καταστροφή του Πάρκου αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που περιλαμβάνει την μετατροπή του Υμηττού από δάσος σε πάρκο με εμφύτευση πλήθους χρήσεων.

2. Ο Παναθηναϊκός δεν θεμελιώνει δικαίωμα στην Αλεξάνδρας γιατί δεν υπάρχει παραχωρητήριο του χώρου του σημερινού γηπέδου. Όταν το γήπεδο στην Αλεξάνδρας κατεδαφιστεί, ο Παναθηναϊκός οφείλει να ν’ αποκτήσει χώρο με δικά του έξοδα, εάν επιθυμεί να κατασκευάσει γήπεδο. Ο δήμος και το κράτος δεν του οφείλουν απολύτως τίποτε.

3.  Μετά την προσφυγή  150 πολιτών στο ΣτΕ, επί δημαρχίας Κακλαμάνη,  η υπερδόμηση στην περιοχή του Ελαιώνα,  που περιελάμβανε και το γήπεδο του Παναθηναϊκού, εξέπεσε συνταγματικά. Ειδικότερα η απόφαση αφορά στα κτίρια Βωβού  75.000 τμ και δήμου Αθηναίων 42.500 τμ. Εάν θέλει να οικοδομήσει γήπεδο ο Παναθηναϊκός μπορεί ν’ αγοράσει την έκταση που είχε χωροθετηθεί το γήπεδο στο παρελθόν και να το ανεγείρει με δικά του έξοδα. 

4.  Υπάρχει, όμως, η βέλτιστη λύση που προτείνει η «πράσινη» ΚΑΕ, η οποία σύμφωνα με την Αυγή (17/5/2017), «διαφωνεί με την κατασκευή του ποδοσφαιρικού γηπέδου στο Γουδή και αντιπροτείνει να στεγαστούν όλα τα τμήματα του Συλλόγου στο ΟΑΚΑ για τα επόμενα 99 χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το site newsbomb.gr, συμφερόντων Δημήτρη Γιαννακόπουλου, είχε τίτλο “Προεκλογικά παιχνίδια στην πλάτη του κόσμου του Παναθηναϊκού από Παππά και Μπαλτάκο».

Η λύση ΟΑΚΑ θα ήταν η προσφορότερη για όλες τις άστεγες ποδοσφαιρικές ομάδες γι’ αυτό και πρέπει να συζητηθεί σοβαρά. Πρόκειται για χρησιμοποίηση υποδομών που χρυσοπληρώσαμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες, διάσωση ελεύθερων χώρων, προστασία των κατοικημένων περιοχών από ασύμβατες χρήσεις κ.λπ. Το με ποιους όρους και ποιές διαδικασίες είναι προφανώς ανοιχτό θέμα προς συζήτηση.