Συνέντευξη Βαρουφάκη: ο «άλλος δρόμος για τον έντιμο συμβιβασμό» και το διαρκές πραξικόπημα εγχώριου συστήματος και δανειστών

Ο Γιάννης Στουρνάρας παρενέβη σαν εκπρόσωπος του «βαθέος κράτους» του χρηματιστικού κεφαλαίου για να στείλει δύο μηνύματα: Πρώτο, ότι ακόμη και το πολιτικό πραξικόπημα ενάντια σε εκλεγμένη κυβέρνηση είναι θεμιτό, συνιστά «νόμιμη άμυνα» απέναντι σε τυχόν αμφισβήτηση των «οσίων και ιερών» της άρχουσας τάξης - των στρατηγικών της επιλογών (όπως το ευρώ) και της εξουσίας της. Δεύτερο, ότι ο Τσίπρας δεν είναι πλέον απαραίτητος για το σύστημα και ότι υπάρχουν εναλλακτικές αν διστάσει ή δεν καταφέρει να ολοκληρώσει τη «δουλειά» με την υλοποίηση του τρίτου μνημονίου ή διανοηθεί να μπει σε νέες περιπέτειες που θα θέσουν σε κίνδυνο το ελληνικό «πρόγραμμα προσαρμογής». Όσον αφορά τις διαθέσιμες εναλλακτικές, στη συνέντευξη Στουρνάρα υπήρχαν δύο άρρητες πλην σαφείς υπομνήσεις: η ΝΔ και ο νέος της αρχηγός Κυριάκος Μητσοτάκης, αλλά και ο ίδιος - ή και ο συνδυασμός των δύο…   

Ο Γιάννης Βαρουφάκης, αντίθετα, μίλησε για να υπερασπιστεί το ρόλο του και τη στάση του για το διάστημα που ήταν υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, τις γενικότερες θέσεις του, αλλά και το νέο πολιτικό εγχείρημα το οποίο σχεδιάζει.*

Ο ΣΚΑΙ, βεβαίως, αξιοποίησε και τις δύο συνεντεύξεις (για την ακρίβεια, η πρώτη, του κ. Στουρνάρα, σχεδιάστηκε απευθείας από κέντρα του συστήματος - ο ΣΚΑΙ απλώς διεκπεραίωσε τη δουλειά»…) στην ίδια κατεύθυνση: στην προσπάθεια αντεπίθεσης του «βαθέος κράτους» για το κλείσιμο όλων των υπαρκτών ή πιθανών ρωγμών, για τη νομιμοποίησης της ασυδοσίας του, για τη μετατροπή της στρατηγικής επιλογής των μνημονίων και του ευρώ σε «σύνταγμα» της χώρας, του οποίου η υπεράσπιση κάνει θεμιτό κάθε μέσο.   

Από αυτή την άποψη, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η συνέντευξη Βαρουφάκη αξιοποιήθηκε ακαριαία όχι μόνο από τον ΣΚΑΙ και τα κανάλια της διαπλοκής, αλλά και από τη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, που την ενέταξε στην πολιτική ατζέντα της επιθετικής αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση από θέσεις «μάχης ενάντια στο λαϊκισμό». 
Ο Γιάννης Βαρουφάκης, αντιλαμβανόμενος ενδεχομένως ότι θα υπάρξει μια τέτοια «αξιοποίηση» της συνέντευξής του, προσπάθησε να καλύψει τον Αλέξη Τσίπρα - όσο του το επέτρεπε η προφανής αντίφαση να πρέπει να τον «καλύψει» υπερασπιζόμενος ταυτόχρονα τις δικές του θέσεις και το δικό του ρόλο που ο Αλέξης Τσίπρας «άδειασε». Αυτό όμως δεν απέτρεψε καθόλου την αξιοποίηση της συνέντευξής του από τα κέντρα του συστήματος για τους δικούς τους σχεδιασμούς – όταν ξιφουλκείς κατά του συστήματος σαν πολιτική περσόνα, συχνά δεν μπορείς να υπερασπιστείς ούτε το νόημα των πολιτικών σου εγχειρημάτων… Διότι το να υπερασπίζεσαι την κατά τη γνώμη σου ριζοσπαστική εναλλακτική στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές, δηλαδή να κριτικάρεις την κυβέρνηση και την πολιτική Τσίπρα απ’ τ’ αριστερά, δεν είναι το ίδιο πράγμα με τις απόπειρες του «βαθέος κράτους» του χρηματιστικού κεφαλαίου να στριμωχτεί αυτή η κυβέρνηση απ’ τα δεξιά. Θα αρκούσε εδώ μια κριτική αναφορά του Γιάννη Βαρουφάκη στη συνέντευξη Στουρνάρα - άλλωστε κάτι τέτοιο προέκυπτε ευθέως από την αναφορά του στους φόβους Τσίπρα ότι τη βδομάδα του δημοψηφίσματος τμήμα της Κ.Ο. «συνωμοτούσε» για οικουμενική κυβέρνηση. Δεν το έπραξε όμως, κι έτσι απέτυχε να θωρακίσει αποτελεσματικά το δικό του πολιτικό διάβημα…   

Plan B του «βαθέος κράτους» το (πολιτικό) πραξικόπημα! 

Ο Στουρνάρας στη συνέντευξή του μας αποκάλυψε ότι με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, πρώην πρωθυπουργούς και άλλους «θεσμικούς» παράγοντες ετοίμαζαν πολιτικό πραξικόπημα ενάντια στην κυβέρνηση εάν επέμενε στο ΟΧΙ. Ο Γιάννης Βαρουφάκης μας αποκάλυψε κάτι πολύ περισσότερο: ότι αυτή η «χούντα εν αναμονή» είχε το μακρύ της χέρι μέσα στην ίδια την κυβέρνηση και την Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ και ότι μεταξύ των κορυφαίων θεσμικών παραγόντων που υπαινίχτηκε ο κ. Στουρνάρας περιλαμβανόταν ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Δραγασάκης (προφανώς επικεφαλής ευρύτερου κυβερνητικού «αποσπάσματος»)! Ότι ο Γιάννης Δραγασάκης ήταν ο άνθρωπος του χρηματιστικού κεφαλαίου μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ και την κυβέρνηση προκύπτει αβίαστα από τη συνολική πολιτική του στάση. Ότι επίσης ετοίμαζε κάποιου είδους κίνηση ενάντια στην ίδια την επιλογή της διενέργειας του δημοψηφίσματος είναι γνωστό: με τη συνέντευξή του στην ΕΡΤ την Τετάρτη πριν το δημοψήφισμα, αυτό ακριβώς επιχείρησε – ότι σε κείνη τη συνέντευξη μίλησε μέσα από τα δόντια, δεν σημαίνει ότι στο πολιτικό παρασκήνιο δεν έπραξε τα… δέοντα με εντελώς ανοιχτό τρόπο. Οι φήμες ότι ήταν σε ανοιχτή γραμμή με την Ντόρα Μπακογιάννη (και όχι μόνο, αν ερμηνεύσουμε σωστά τον Γιάννη Στουρνάρα…) έχει σχεδόν επιβεβαιωθεί επισήμως. Αλλά ο επιτήδειος αντιπρόεδρος, καλά σπουδαγμένος στην τακτική της ενορχήστρωσης από το παρασκήνιο και της αποφυγής δημόσιας δέσμευσης και «χρέωσης» από την εποχή του ύστερου μπρεζνιεφισμού, κατάφερε να αγιογραφήσει ένα προφίλ «εχέφρονος» και «Νέστορος» της αριστερής (υποτίθεται) πολιτικής. Ο τρόπος που μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ μπέρδευε πολλές καλές αριστερές ψυχές μιλώντας για το λενινισμό ή και τον κομμουνισμό ήταν παροιμιώδης… Θα πρέπει, συνδυάζοντας τα «πορίσματα» των συνεντεύξεων Στουρνάρα και Βαρουφάκη, να ξετρυπώσουμε τον Γιάννη Δραγασάκη από την κρύπτη του στο παρασκήνιο και να διαλύσουμε το αγιογραφικό του πολιτικό προφίλ. Όχι για κανένα άλλο λόγο, αλλά γιατί κάτι μας λέει ότι ο «θεσμικός» του ρόλος δεν τελείωσε και ότι θα τον ξαναβρούμε μπροστά μας πρωταγωνιστή όταν και εάν το «βαθύ κράτος» του χρηματιστικού κεφαλαίου χρειαστεί να ανακαλέσει όλες τις εφεδρείες στα όπλα…  

Από όλα αυτά πάντως εξάγονται δύο κρίσιμα και πολύτιμα πολιτικά συμπεράσματα: Πρώτο, ότι στον ΣΥΡΙΖΑ εκδηλώθηκε τη βδομάδα του δημοψηφίσματος «πέμπτη φάλαγγα» της χούντας του «χρηματιστικού κεφαλαίου» που συμμετείχε στα απεργαζόμενα σενάρια για ανατροπή της κυβέρνησης και συγκρότηση οικουμενικής των «Μένουμε Ευρώπη» - αυτό μας αποκάλυψε ο Βαρουφάκης αποδίδοντάς το στον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα! Δεύτερο, ότι η εν αναμονή χούντα του χρηματιστικού κεφαλαίου, δηλαδή το (πολιτικό) πραξικόπημα είναι το Plan B του συστήματος σε περίπτωση που αμφισβητηθούν οι θεμελιώδεις επιλογές του στο δίπτυχο μνημόνια - ευρώ. Και δεν πρέπει να έχουμε καμία αμφιβολία ότι το πολιτικό πραξικόπημα μπορεί να πάρει και εκδοχές που προσιδιάζουν σε «κανονικό» πραξικόπημα αν φορέας της αμφισβήτηση αυτών των επιλογών δεν είναι μια ανεπιθύμητη κυβέρνηση αλλά ένα μαζικό κίνημα ανατροπής. 

«Τρόικα εν κράτει»

Αν ως εδώ μιλήσαμε για ένα θέμα που αφορά στο κεφάλαιο δημοκρατία, το άλλο μεγάλο ζήτημα -αν και όχι άγνωστο- που προέκυψε από τη συνέντευξη του Γιάννη Βαρουφάκη είναι η ύπαρξη «τρόικας εν κράτει», σύμφωνα με το δικό του εύστοχο χαρακτηρισμό. Τα παπαγαλάκια του συστήματος, αντιστρέφοντας τους όρους και διαστρέφοντας το νόημα των εννοιών, εμφάνισαν την προσπάθεια του υπουργού Οικονομικών Γιάννη Βαρουφάκη να αποκτήσει πρόσβαση σε στατιστικά δεδομένα υπηρεσιών του υπουργείου του σαν «έκνομη» και «πραξικοπηματική»! Ο Γιάννης Βαρουφάκης περιέγραψε πώς αναγκάστηκε να κινηθεί «πίσω από την πλάτη» της Γενικής Γραμματείας Εσόδων της περιβόητης κ. Σαββαΐδου, που λειτουργούσε και λειτουργεί σαν ανεξάρτητος από τον υπουργό Οικονομικών μηχανισμός. Είναι «νόμιμο» να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα στατιστικά στοιχεία η τρόικα, η ΤτΕ, ακόμη και «ενδιαφερόμενοι» επιχειρηματίες, αλλά όχι ο υπουργός Οικονομικών! Αυτή τη «νομιμότητα» θέλουν να επιβάλουν το εγχώριο σύστημα και οι δανειστές.

Εδώ ανοίγει το κεφάλαιο λαϊκή κυριαρχία: ποιος νομιμοποιείται να κυβερνά και από πού αντλεί τη νομιμότητα να το κάνει; Ο υπουργός Οικονομικών μιας εκλεγμένης κυβέρνησης ή το παρακράτος του χρηματιστικού κεφαλαίου και της τρόικας;     

Σήμερα γνωρίζουμε πόσο έχει επεκταθεί και ισχυροποιηθεί αυτό το παρακράτος. Δεν είναι μόνο η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων που ανεξαρτητοποιήθηκε, αλλά και -πριν μάλιστα απ’ αυτήν- η στατιστική υπηρεσία της χώρας, πρώην ΕΣΥΕ και πλέον ΕΛΣΤΑΤ. Πόσο σημαντικό είναι αυτό, το μάθαμε με την υπόθεση της παραποίησης των οικονομικών στατιστικών στοιχείων ώστε να «στοιχειοθετηθεί» η ανάγκη επιβολής του πρώτου μνημονίου: με το παράτυπο «φούσκωμα» του δημόσιου ελλείμματος του 2009. Ώστε να «τεκμηριωθεί» ότι ο μεγάλος ασθενής ήταν το ελληνικό Δημόσιο και το μεγάλο πρόβλημα οι δημόσιες δαπάνες και ότι επομένως το πρώτο μνημόνιο ήταν απαραίτητο για να γιατρέψει αυτές τις «ασθένειες», κι όχι για να σώσει τις ελληνικές τράπεζες (που για να σταθούν στα πόδια τους πήραν ήδη ένα γενναίο πακέτο δημόσιας βοήθειας 28 δισ. ευρώ ήδη από το 2008 επί υπουργίας Αλογοσκούφη) με στόχο να σωθούν οι γερμανικές, γαλλικές κ.λπ. τράπεζες που είχαν μεγάλα ανοίγματα στις ελληνικές.

Αλλά το πράγμα δεν σταματά εδώ: στη συνέχεια, με την παρούσα κυβέρνηση της «δεύτερη φορά χωρίς Αριστερά», καταργήθηκε το ΣΔΟΕ, αφού όλα τα τελευταία χρόνια είχε απαξιωθεί και μετατραπεί σε φέουδο της εκάστοτε κυβέρνησης για την προστασία των «ημετέρων» και το τσάκισμα ή των εκβιασμό των «άλλων».
Τέλος (αν σε όλα αυτά υπάρχει κάποιο τέλος), το «τρόικα εν κράτει» είναι μια γενικότερη πραγματικότητα, αφού αποσπάσματα στελεχών της τρόικας έχουν κατασκηνώσει σε όλα τα υπουργεία, ακόμη και σε μεγάλους οργανισμούς του Δημοσίου, ασκώντας όχι απλώς έλεγχο στοιχείων αλλά και υποβάλλοντας πολιτικές.   

Ο κεντρικός οικονομικός «μηχανισμός» της χώρας έχει γίνει σουρωτήρι: όχι μόνο «τρόικα εν κράτει» αλλά και απαξίωση-διάλυση και άμεση υπαγωγή τμημάτων του στον έλεγχο του χρηματιστικού κεφαλαίου. Ο πολιτικός πραξικοπηματισμός και το οξύ πρόβλημα δημοκρατίας συμβαδίζει με ένα οξύ πρόβλημα  λαϊκής κυριαρχίας.

Η διεθνής χούντα του χρηματιστικού κεφαλαίου

Τα στιγμιότυπα και το κλίμα από τις συνεδριάσεις του Eurogroup και ιδιαίτερα από όσα προηγήθηκαν και συνέβησαν στο περιβόητο Eurogroup στη Ρίγα της Λετονίας, αποκαλύπτουν το «ξεσάλωμα» της χούντας του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού. Οι εκβιασμοί, τα πραξικοπήματα, η παράκαμψη και παραβίαση κάθε θεσμικού και διπλωματικού κανόνα, θυμίζουν διπλωματία της Ιερής Συμμαχίας και των αυτοκρατοριών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Ότι ο Γιάννης Βαρουφάκης διανοήθηκε να «βγάλει γλώσσα» σε αυτόν τον εσμό, είναι επίσης προς τιμήν του. Πρέπει όμως κι εδώ να είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι το ζήτημα αφορά ένα οξύ πρόβλημα δημοκρατίας στις διεθνείς σχέσεις, ότι αφορά την ιμπεριαλιστική επιβολή και την ασυδοσία του παντοδύναμου χρηματιστικού κεφαλαίου, ότι αφορά τις νέο-αποικιοκρατικές πολιτικές αμφισβήτησης των στοιχειωδών κανόνων λαϊκής κυριαρχίας και λεηλασίας της αξίας που παράγουν οι εργαζόμενες τάξεις από τους χρηματιστές και ιμπεριαλιστές ληστές. Ότι επομένως έχουμε να κάνουμε με ένα ζήτημα που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ένα προσωπικό διαπραγματευτικό στυλ ή απλώς με το προσωπικό σθένος και το αίσθημα αξιοπρέπειας του Γιάννη Βαρουφάκη ή οποιουδήποτε προσώπου.

Από αυτή την άποψη, ο Γιάννης Βαρουφάκης πέφτει σε μια οξεία αντίφαση: μας περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες μια αποκρουστική «Ευρώπη» των ιμπεριαλιστών και των χρηματιστών, που είναι πλέον «αυταπόδεικτο» ότι δεν μεταρρυθμίζεται, αλλά επένδυσε και επενδύει σε ένα σχέδιο «έντιμου συμβιβασμού» εντός αυτής της Ευρωζώνης. 

Ρήξη ή μια «πιο αποτελεσματική διαπραγμάτευση»;

Όμως, η συνέντευξη Βαρουφάκη μάς υποχρεώνει να ασχοληθούμε και με τις ιδέες Βαρουφάκη. Ο κ. Βαρουφάκης αποκάλυψε ότι το Plan X (όπως το χαρακτήρισε, με προφανή στόχο να διαφοροποιηθεί από το Plan B που έχει συνδεθεί με την έξοδο από την Ευρωζώνη) απέναντι στους εκβιασμούς των δανειστών περιλάμβανε δύο βασικά μέτρα: Πρώτο, το «κούρεμα» των ελληνικών κρατικών ομολόγων που κατέχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και δεύτερο, τη δημιουργία ηλεκτρονικού - εξωτραπεζικού παράλληλου συστήματος πληρωμών. Είναι προφανές ωστόσο ότι αυτά τα δύο μέτρα είναι εντελώς ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν μια κατάσταση που θα οδηγούνταν άμεσα και αναπόφευκτα σε συνολική ρήξη με το εγχώριο και διεθνές σύστημα με όλα τα μέσα! Ο κ. Βαρουφάκης μίλησε βεβαίως και για προετοιμασία σε άλλα αντικείμενα (επάρκεια σε τρόφιμα, φάρμακα, ενέργεια), αλλά ήταν περισσότερο και από φανερό ότι δεν έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα σε όλα αυτά. Διότι στο μυαλό του δεν ήταν και δεν είναι ένα συνολικό σχέδιο ρήξης με το σύστημα, αλλά μια «πιο αποτελεσματική διαπραγμάτευση». Εξήγησε στον Παπαχελά την άποψη ότι αυτά τα δύο μέτρα θα υποχρέωναν τους δανειστές να αποδεχτούν τον περιβόητο «έντιμο συμβιβασμό». Άρα τι χρειαζόμαστε; Να ρίξουμε στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης δύο «βαριά χαρτιά» και να έχουμε προετοιμαστεί για ένα σύντομο διάστημα, μέχρι οι δανειστές να υποχωρήσουν. Ενώ ο ίδιος, ύστερα από τον Στουρνάρα, αποκάλυψε άλλη μια πτυχή της «εν αναμονή χούντας» του χρηματιστικού κεφαλαίου και των δανειστών, μας παρουσίασε ένα σχέδιο «ανυποχώρητης διαπραγμάτευσης» κι όχι ένα συνολικό σχέδιο νίκης στην αναπόφευκτη συνολική και με όλα τα μέσα σύγκρουση. Φαντάστηκε υποχώρηση των δανειστών χωρίς εθνικοποίηση των τραπεζών αλλά μόνο με την «παράκαμψή» τους με το παράλληλο σύστημα πληρωμών, χωρίς δημόσιο έλεγχο της ΤτΕ, χωρίς συνολικότερη διαγραφή του χρέους, και εντός ευρώ! Φαντάστηκε ότι το πρόβλημα της ρευστότητας μπορεί να λυθεί με παράλληλο σύστημα πληρωμών και ότι η σύγκρουση δεν θα υποχρεώσει σε γενίκευση αυτού του συστήματος αρχικά με τη μορφή εκτεταμένης αν όχι γενικευμένης χρήσης παράλληλου νομίσματος και στη συνέχεια σε επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Γι’ αυτό και απετάξατο τον σατανά ακόμη και του παράλληλου νομίσματος!

Η έτσι εκτεθείσα άποψή του έχει τέσσερα πολιτικά και ταξικά όρια:

1. Όχι κατάργηση των μνημονίων και ανατροπή της λιτότητας (την άποψή του του περασμένου Φεβρουαρίου για 70% μνημόνιο δεν την αποκήρυξε ποτέ), αλλά «έντιμη συμφωνία» για να επιτευχθεί μια «σταθεροποίηση» ώστε σε απώτερο χρόνο να αποκτήσει νόημα μια πολιτική ενάντια στη λιτότητα (επανέλαβε όσα είχε πει και ως υπουργός ότι στις σημερινές συνθήκες δεν έχει νόημα να μιλάμε για αναδιανομή).

2. Όχι συνολική ρήξη και συνολικό πρόγραμμα ρήξης αλλά δύο μέτρα «αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης» που θα υποχρέωναν τους δανειστές σε «έντιμο συμβιβασμό» εντός ευρώ.

3. Κυβέρνηση που θα νικήσει με τέτοια μέσα και όχι μέσα από σκληρή πολιτική και κοινωνική αναμέτρηση με τον κόσμο στο δρόμο καταλυτικό παράγοντα για τη νίκη. Τη λαϊκή κινητοποίηση και νίκη στο δημοψήφισμα την είδε σαν διαδικασία στήριξης της κυβέρνησης στη διαπραγμάτευση, όχι σαν θεμελιώδη προϋπόθεση για τη νίκη σε μια συνολική αναμέτρηση. 

4. Όχι συνολικό Plan B (στην πραγματικότητα Plan A σε ρεαλιστικές συνθήκες), αλλά σχέδιο για να αντέξουμε για ένα σύντομο διάστημα ως τον «έντιμο συμβιβασμό».

Η γραμμή Βαρουφάκη δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ριζοσπαστική εκδοχή της γραμμής του «έντιμου συμβιβασμού εντός ευρώ» της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ. Όταν αυτή η γραμμή κατέρρευσε συγκρουόμενη με τη σκληρή απαίτηση μιας συνολικής σύγκρουσης με το σύστημα, η μεν ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ συμβιβάστηκε με τον πιο ταπεινωτικό τρόπο, ο δε Γιάννης Βαρουφάκης φαντάστηκε δονκιχωτικά ότι μπορεί να την «ολοκληρώσει» υποχρεώνοντας το εγχώριο και διεθνές σύστημα σε συμβιβασμό με τα νεροπίστολα του παράλληλου συστήματος πληρωμών και του κουρέματος των ομολόγων της ΕΚΤ. Σε αυτό το «ντιμπέιτ», την κρίσιμη στιγμή η μεν ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ αποδείχτηκαν σιχαμεροί «ρεαλιστές» και προδότες του ΟΧΙ, ο δε Γιάννης Βαρουφάκης δονκιχώτης και αιθεροβάμων.

Όμως, έχοντας πει όλα αυτά, πρέπει να αποδώσουμε στον Γιάννη Βαρουφάκη την τιμή ότι εκπροσώπησε μια γραμμή μη υποχώρησης στους εκβιασμούς και τα πραξικοπήματα των δανειστών και της εγχώριας «χούντας εν αναμονή» και ότι υπερασπίστηκε το ΟΧΙ εκεί που ο Τσίπρας και η περί αυτόν ηγετική ομάδα το «πούλησε». Και να προσθέσουμε ότι αν τελικά ακολουθούνταν η γραμμή που εισηγήθηκε, παρά τις προφανείς ανεπάρκειες και αυταπάτες, οι εξελίξεις μπορεί να είχαν πάρει μια εντελώς διαφορετικά κατεύθυνση, πολύ πέρα από τους υπολογισμούς και τους σχεδιασμούς του ίδιου. Όχι με βάση τη θεωρία των πιθανοτήτων, αλλά με βάση το δεδομένο της συγκλονιστικής κινητοποίησης της εργαζόμενης κοινωνικής πλειοψηφίας τη βδομάδα του δημοψηφίσματος…       

*Κίνημα για μια άλλη Ευρώπη, με «σημείο εκκίνησης» την 9η Φεβρουαρίου.