Συνηγορία υπέρ της μονομέρειας

Τι από όλα αυτά ισχύ­ει όμως όταν ο λόγος είναι για τα κοινά, δη­λα­δή για ένα πεδίο όπου ισχύ­ει η ηρα­κλεί­τεια αρχή του πο­λέ­μου και όχι η αρ­μο­νι­κή ή έστω αδιά­φο­ρη συ­νύ­παρ­ξη των δια­φο­ρών; Ας πά­ρου­με ένα απλό, κοι­νό­τυ­πο, πα­ρά­δειγ­μα. Η σύγ­χρο­νη ερ­γα­σια­κή σχέση είναι τυ­πι­κά, δη­λα­δή νο­μι­κά, μια σχέση με­τα­ξύ ίσων υπο­κει­μέ­νων που βα­σί­ζε­ται στην ελεύ­θε­ρη βού­λη­ση των δύο συμ­βαλ­λό­με­νων πλευ­ρών. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ξέ­ρου­με ότι δεν είναι έτσι και ότι η ισχύς είναι άνισα κα­τα­νε­μη­μέ­νη με­τα­ξύ των δύο μερών. Δεν είναι βέ­βαια ευ­κα­τα­φρό­νη­τη η ελευ­θε­ρία του ερ­γα­ζό­με­νου να λύσει τη σύμ­βα­ση και να αλ­λά­ξει ερ­γο­δό­τη γιατί αν δεν υπήρ­χε αυτή η δυ­να­τό­τη­τα θα εί­χα­με φε­ου­δαρ­χι­κού τύπου εξάρ­τη­ση και όχι μι­σθω­τή ερ­γα­σία. Αυτή η ελευ­θε­ρία είναι όμως ασύμ­με­τρα υπο­δε­έ­στε­ρη της δυ­να­τό­τη­τας που έχει ο ερ­γο­δό­της να λύσει αυτός τη σύμ­βα­ση, απο­λύ­ο­ντας έναν ή πολ­λούς ερ­γα­ζό­με­νους. Αυτή η ασυμ­με­τρία, που εκτεί­νε­ται σε πλή­θος άλλα ζη­τή­μα­τα (του ερ­γά­σι­μου χρό­νου, του μι­σθού κλπ), υπο­δη­λώ­νει ότι η σχέση είναι στην ουσία της εκ­με­ταλ­λευ­τι­κή, δη­λα­δή ότι λει­τουρ­γεί δο­μι­κά μο­νο­με­ρώς, προς όφε­λος της ερ­γο­δο­τι­κής πλευ­ράς.

Απέ­να­ντι σε αυτήν την μο­νο­μέ­ρεια, ο ερ­γα­ζό­με­νος, αν θέλει να βελ­τιώ­σει κάπως τη θέση του, δεν έχει άλλη επι­λο­γή από το να αντι­τά­ξει τη δική του μο­νο­μέ­ρεια, είτε σε ατο­μι­κή, είτε σε συλ­λο­γι­κή βάση. Η ιστο­ρι­κή εμπει­ρία δεί­χνει ότι τα απο­τε­λέ­σμα­τα της συλ­λο­γι­κής μο­νο­μέ­ρειας είναι πολύ βα­θύ­τε­ρα και πιο μό­νι­μα από αυτά των ατο­μι­κών λύ­σε­ων. Η ίδια εμπει­ρία δεί­χνει επί­σης ότι αν δεν αντι­τά­ξει τη δική του μο­νο­μέ­ρεια στην δο­μι­κά ασύμ­με­τρη σχέση στην οποία υπά­γε­ται, ο ερ­γα­ζό­με­νος απλά υφί­στα­ται ανή­μπο­ρος την διαρ­κή μο­νο­μέ­ρεια του ερ­γο­δό­τη με σχε­δόν σί­γου­ρη κα­τά­λη­ξη την πε­ραι­τέ­ρω επι­δεί­νω­ση της θέσης του.

Ας υπο­θέ­σου­με τώρα πως αντί για τα δύο πρό­σω­πα της ερ­γα­σια­κής σχέ­σης έχου­με μια σύμ­βα­ση με­τα­ξύ ενός κρά­τους, νο­μι­κά κυ­ρί­αρ­χου, και μιας δια­κρα­τι­κής οντό­τη­τας που συ­νε­νώ­νει ορ­γα­νι­σμούς και κυ­βερ­νή­σεις. Μια σύμ­βα­ση που ονο­μά­ζε­ται Μνη­μό­νιο (για την ακρί­βεια «Σύμ­βα­σης Δα­νεια­κής Διευ­κό­λυν­σης») και που ορί­ζει με απί­στευ­τες λε­πτο­μέ­ρειες όλη τη λει­τουρ­γία του κρά­τους για πολλά χρό­νια. Είναι προ­φα­νές ότι πίσω από τη φε­νά­κη της συμ­φω­νί­ας με­τα­ξύ ίσων έχου­με ένα από­λυ­τα μο­νο­με­ρές πλαί­σιο που στόχο έχει την από­το­μη και συ­ντρι­πτι­κή επι­δεί­νω­ση ενός συ­νό­λου εκ­με­ταλ­λευ­τι­κών σχέ­σε­ων, τόσο εντός της χώρας όσο και με­τα­ξύ της χώρας αυτής και των δα­νει­στών της. Σε αυτή την πε­ρί­πτω­ση μά­λι­στα δεν ισχύ­ει καν η τυ­πι­κή έστω ελευ­θε­ρία της ερ­γα­σια­κής σχέ­σης. Διότι αυτό που εγκα­θι­δρύ­ε­ται είναι αφε­νός ένα κα­θε­στώς ασφυ­κτι­κής επι­τή­ρη­σης της μίας πλευ­ράς από την άλλη αφε­τέ­ρου ένα πλέγ­μα δρα­κό­ντειων κυ­ρώ­σε­ων σε πε­ρί­πτω­ση μη-τή­ρη­σης των δε­σμεύ­σε­ων από αυτήν την πλευ­ρά ενώ αντί­θε­τα τί­πο­τε το ανά­λο­γο δεν ισχύ­ει για την άλλη. Όπως έγρα­φε ο Ρουσώ στο Κοι­νω­νι­κό Συμ­βό­λαιο (4ο κε­φά­λαιο) έχου­με εδώ να κά­νου­με με μια σχέση υπο­δού­λω­σης υπό την επί­φα­ση μιας σύμ­βα­σης που επι­βάλ­λει τους εξής όρους : «υπο­γρά­φω με σένα μια σύμ­βα­ση που επι­βα­ρύ­νει μόνον εσένα και από την οποία επω­φε­λού­μαι μόνον εγώ, που θα τηρώ όσο μου αρέ­σει και που θα τη­ρείς όσο μου αρέ­σει».

Σε μια τέ­τοια πε­ρί­πτω­ση η μο­νο­με­ρής κα­ταγ­γε­λία μιας τέ­τοιας κατ’ επί­φα­ση μόνον «σύμ­βα­σης» απο­τε­λεί ανα­γκα­στι­κή επι­λο­γή για όσους επι­θυ­μούν τον τερ­μα­τι­σμό της υπο­δού­λω­σης που επι­φέ­ρει η τή­ρη­σή της. Μόνον κα­τά­πλη­ξη μπο­ρούν λοι­πόν να προ­κα­λέ­σουν όσοι ισχυ­ρί­ζο­νται ότι όλα αυτά μπο­ρούν να γί­νουν «χωρίς μο­νο­με­ρείς ενέρ­γειες». Προ­σθέ­το­ντας μά­λι­στα «εκτός εάν προ­κλη­θού­με» ως να μην ήταν διαρ­κής πρό­κλη­ση το ισχύ­ον κα­θε­στώς. Αυτό που ξεχνά ένας τέ­τοιος συλ­λο­γι­σμός είναι ότι σε μια αντι­πα­ρά­θε­ση με­τα­ξύ άνι­σων η μο­νο­με­ρής απο­ποί­η­ση της μο­νο­μέ­ρειας από την πλευ­ρά του αδύ­να­μου ισο­δυ­να­μεί με πα­ρά­δο­ση στον κυ­ρί­αρ­χο. Και μά­λι­στα άνευ όρων.

*Δη­μο­σιεύ­θη­κε στην «Ελευ­θε­ρο­τυ­πία» την Πέμ­πτη 7 Φε­βρουα­ρί­ου 2013.