Τι σημαίνει η συντριβή του Ποροσένκο στις ουκρανικές εκλογές

Στον τελικό γύρο ο Ζελένσκι συγκέντρωσε το 73% των ψήφων έναντι μόλις 24% του απερχόμενου προέδρου. 

Το φαινόμενο να κερδίζει τις εκλογές ένας κλόουν δεν είναι πλέον πρωτόγνωρο μετά τον Τραμπ, τον Πέπε Γκρίλο και μερικούς άλλους. Η έλλειψη πειστικών εναλλακτικών λύσεων απέναντι στις κεντρικές συστημικές επιλογές οδηγούν τους ανθρώπους σε ακίνδυνες τελικά για το σύστημα, αλλά σίγουρα σε ψήφους διαμαρτυρίας.

Απολογισμός Ποροσένκο 

Ο Ποροσένκο, ο ολιγάρχης, που πάτησε πάνω στην εξέγερση της πλατείας Μεϊντάν για να κυριαρχήσει στο πολιτικό σκηνικό, φυσικά δεν υλοποίησε καμία υπόσχεση που είχε δώσει στο λαό το 2014: Δεν αντιμετώπισε τη βαθιά διαφθορά στη χώρα (πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού ο ίδιος αποτελεί ενσάρκωσή της). 

Επίσης ο Ποροσένκο δεν τερμάτισε τον πόλεμο στην Α. Ουκρανία με τους φιλορώσους αντάρτες των ντε φάκτο αποσχιθεισών δημοκρατιών του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ (είχε υποσχεθεί ότι ο πόλεμος θα τερματιστεί εντός μηνών). Και φυσικά δεν έλυσε κανένα οικονομικό πρόβλημα της τεράστιας πλειονότητας του πληθυσμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα, πέντε χρόνια μετά την άνοδό του στην εξουσία, η Ουκρανία είναι πρώτη ευρωπαϊκή χώρα (πλην Ρωσίας) και όγδοη στον κόσμο σε εξαγωγή μεταναστών με 5,8 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 2018 το ΔΝΤ κήρυξε την Ουκρανία ως «τη φτωχότερη χώρα της Ευρώπης» (παρότι πρόκειται για υπερβολή, δεν αλλάζει την ουσία: η Ουκρανία είναι στην πραγματικότητα η δεύτερη φτωχότερη μετά τη γειτονική της Μολδαβία). Επίσης σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ουκρανία είναι τρίτη στη λίστα με τις χώρες της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας όσον αφορά το εύρος των οικονομικών ανισοτήτων.

Το μόνο «θετικό» που υλοποίησε ο Ποροσένκο είναι η ραγδαία αύξηση των στρατιωτικών δαπανών. Δημιουργήθηκε ένας επαγγελματικός στρατός, με νέο εξοπλισμό, καινούργια εκπαίδευση και σύγχρονα πυρομαχικά. Ωστόσο, όπως ξέρουμε και από την Ελλάδα, η διαφθορά δεν άργησε να έρθει, καθώς από τον Φεβρουάριο ξέσπασε σκάνδαλο κατάχρησης χρημάτων και στον στρατό.

Το χειρότερο είναι ότι επί Ποροσένκο αυξήθηκαν τόσο ο αυταρχισμός όσο και η δράση των ακροδεξιών και των φασιστών (καθώς και η ατιμωρησία τους) ενάντια στους ακτιβιστές της Αριστεράς, στη μειονότητα των Ρομά ή στην κοινότητα των LGBTQ+.

Φυσικά το πιο σημαντικό ζήτημα ήταν ο αυταρχισμός από τα πάνω: Η απαγόρευση της λειτουργίας του Κομουνιστικού Κόμματος και η πολιτική της «απο-κομουνιστικοποίησης» ήταν το πρώτο βήμα αυταρχισμού. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το ΚΚ ήταν το μεγαλύτερο αντιπολιτευτικό κόμμα (πολύ λίγη σχέση με το ΚΚΕ βέβαια), έχοντας συγκεντρώσει το 13% των ψήφων στις εκλογές του 2012. Πολιτικά στελέχη της υπόλοιπης αντιπολίτευσης, δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης, ακόμη και μπλόγκερ, υπέστησαν τόσο την κρατική καταστολή όσο και την ακροδεξιά βία. Υπήρξαν πογκρόμ, εμπρηστικές επιθέσεις, φυλακίσεις και κατασκευασμένες κατηγορίες. Ο εκδότης του κύριου σάιτ της αντιπολίτευσης, του Strana.ua, χρειάστηκε να ζητήσει πολιτικό άσυλο στην Αυστρία. Σειρά πανεπιστημιακών απολύθηκαν για τις πολιτικές τους απόψεις και εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Οι εκλογές

Το σύνθημα του Ποροσένκο σε αυτές τις εκλογές ήταν «στρατός, γλώσσα και πίστη». Αυτό το αντίστοιχο του ελληνικού «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» λειτουργούσε το 2014 ή το 2015 και συνέχισε να λειτουργεί τα επόμενα χρόνια. Όλη η πολιτική ελίτ που κυριάρχησε μετά το Μεϊντάν (π.χ. και η Γιούλια Τιμοσένκο που επίσης κατέρρευσε στις τωρινές εκλογές) έπαιζε το χαρτί του εθνικισμού για να χαϊδέψει τα αφτιά του λαού. Η πολιτική «ουκρανοποίησης» της γλώσσας και της κουλτούρας (σε βάρος της ρωσικής) ήταν μαζί με τον αυταρχισμό και τον μιλιταρισμό οι μόνες συνεπείς πολιτικές που ακολούθησε ο Ποροσένκο αυτά τα χρόνια.

Όμως ο ατέλειωτος πόλεμος με τη Ρωσία και τους αντάρτες που υποστηρίζει, οδήγησαν πλέον το 2019 τον πληθυσμό στο να επιζητά απελπισμένα την ειρήνη και την αλλαγή. Ειδικά στην Ανατολική Ουκρανία όπου ζει ρωσόφωνος πληθυσμός, τα ποσοστά του αντιπάλου του Ποροσένκο ξεπέρασαν το 80%. Αλλά και στη Δυτική Ουκρανία ο απερχόμενος πρόεδρος δεν τα κατάφερε πουθενά εκτός από το προπύργιο του ουκρανικού εθνικισμού, δηλ. τη Γαλίτσια. 

Ο δεύτερος γύρος των τωρινών εκλογών ήταν ένα είδος δημοψηφίσματος όχι μόνο ενάντια στον Ποροσένκο, αλλά και ενάντια σε όλο το εθνικο-πατριωτικό στρατόπεδο. Η «εθνικο-νεοφιλελεύθερη» διανόηση και μεγάλο μέρος των φιλοδυτικών στοιχήθηκαν επιθετικά πίσω από τον Ποροσένκο, κατηγορώντας τον Ζελένσκι και τους ψηφοφόρους του ως «φιλο-ρώσους», μη πατριώτες, προδότες, χαζούς και αμόρφωτους. Το εκλογικό αποτέλεσμα ωστόσο έπεσε στο κεφάλι τους.

Ο Ζελένκσι

Ο Ζελένσκι ήταν ο κεντρικός ήρωας τηλεοπτικής σειράς («Υπηρέτης του λαού»), όπου ο ηγέτης της χώρας λύνει όλα τα προβλήματα με μαγικό και δίκαιο τρόπο. Φυσικά κανείς δεν πιστεύει ότι το σενάριο της σειράς θα γίνει πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις κατηγορίες των αντιπάλων του, ο Ζελένσκι δεν είναι αντιδυτικός: υποστηρίζει την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την προοπτική εισόδου στην ΕΕ. Ωστόσο θέλει να απευθυνθεί και να πείσει και τον λαό στο ανατολικό τμήμα της χώρας (π.χ. έσπασε τα εθνικιστικά ταμπού, μιλώντας εναλλακτικά πότε στα ουκρανικά και πότε στα ρώσικα στις δημόσιες εμφανίσεις του). Είναι υπέρ μιας δημοσιονομικής χαλάρωσης όσον αφορά την οικονομία και φυσικά είναι «εναντίον της διαφθοράς». Επίσης έχει μιλήσει υπέρ της νομιμοποίησης των ελαφρών ναρκωτικών και των εργατριών του σεξ και εναντίον της απαγόρευσης των εκτρώσεων –παρότι αυτά τα ζητήματα ήταν μέχρι τώρα εντελώς περιφερειακά στις πολιτικές αντιπαραθέσεις στη χώρα.

Ο νέος Ουκρανός πρόεδρος μπορεί να μην είναι ο ίδιος μεγαλοκαπιταλιστής (όπως ο Τραμπ), ωστόσο έχει την υποστήριξη του ιδιοκτήτη του καναλιού όπου δούλευε, δηλ. του Ιχόρ Κολομοΐσκι, που είναι διαβόητος για φυγάδευση δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Ουκρανία σε offshore εταιρίες του εξωτερικού. Αυτός είναι και ο προφανής λόγος για τον οποίο ο Ζελένκσι δεν θα τα βάλει με τη διαπλοκή.

Παρά το άνοιγμα στο ρωσόφωνο πληθυσμό, υπό την προεδρία του Ζελένσκι ο εθνικιστικός λαϊκισμός είναι πολύ πιθανό να συνεχιστεί, ίσως με διαφορετική μορφή. Όπως λέει η Ουκρανή αριστερή πολιτική αναλύτρια Γιούλια Γιουρτσένκο, αυτός ο εθνικισμός «είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της τρέχουσας φάσης της νεοφιλελεύθερης φιλολογίας, όπου τα συμφέροντα συγκεκριμένων ομάδων εξασφαλίζονται με την προώθηση πολιτικών που εμφανίζονται ως εθνικά συμφέροντα, τόσο σε επίπεδο οικονομίας, όσο και σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής». Γιατί δεν είναι μόνον ο Κολομοΐσκι που χαίρεται με την εκλογή Ζελένσκι. Είναι και οι ολιγάρχες που στοιχίζονταν πίσω από τον Γιανουκόβιτς (τον πρόεδρο που ανετράπη από την εξέγερση του Μεϊντάν), και που –πολλοί από αυτούς– είχαν αυτοεξοριστεί μετά το 2014. Είναι λογικό, τελικά, να αναμένει κανείς μια «επαναρρύθμιση» του συσχετισμού δυνάμεων ανάμεσα στα μπλοκ των ολιγαρχών. 

Αλλά, ακόμη κι αν χτυπηθούν κάποιοι ολιγάρχες, αυτό θα γίνει για να αντικατασταθούν από διεθνείς πολυεθνικές. Όπως υποστηρίζει η Γιουρτσένκο, με τον Ζελένσκι θα υπάρξει πιθανότατα αχαλίνωτος νεοφιλελευθερισμός –είτε με παλιά, είτε με νέα πρόσωπα– αλλά με τις ίδιες πολιτικές επιταχυνόμενες μάλιστα.

Ασφαλώς ο Ζελένσκι δεν έχει ένα κόμμα που να τον στηρίζει και θα έχει δυσκολίες να περάσει την πολιτική του. Υπάρχει η πιθανότητα η προεδρική δημοκρατία να μετατραπεί σε προεδρευομένη μετά τις επόμενες βουλευτικές εκλογές, αν ένα μεγάλο μέρος των βουλευτών δεν στηρίξει τις επιλογές του Ζελένσκι.

Προοπτικές

Σε σχέση με τις προοπτικές, η Γιουτσένκο δεν είναι πολύ αισιόδοξη, θεωρώντας πως έχει δημιουργηθεί η ψευδής συνείδηση στο λαό ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, εξαιτίας του εφαρμοσμένου νεοφιλελευθερισμού («νεοφιλελεύθερη κλεπτοκρατία» ονομάζει την κατάσταση στην Ουκρανία), θα επιλυθούν μέσω ακόμη πιο νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων –μόνο με λίγο περισσότερη διαφάνεια. 

Από την πλευρά του ο Βολοντίμιρ Ιστσένκο, αρθρογραφώντας στο Jacobin, μετέφερε την άποψη ενός άλλου αριστερού Ουκρανού δημοσιογράφου: Αν δεν είσαι χαρούμενος για την ήττα του Ποροσένκο, τότε δεν έχεις καρδιά. Αν πιστεύεις τις υποσχέσεις του Ζελένσκι, τότε δεν έχεις μυαλό. 

Ο ίδιος ο Ιστσένκο είναι πιο αισιόδοξος για τρεις λόγους: Πρώτον, γιατί η Αριστερά μπορεί να βγει από την κατάσταση ημι-παρανομίας όπου βρισκόταν, λόγω της χαλάρωσης του αυταρχισμού. Ακόμη κι αν δεν αλλάξει δομικά το καθεστώς, ακόμη κι αν υπάρξει μονοπώληση της οικονομικής εξουσίας από καινούργιο μπλοκ ολιγαρχών, υπάρχει μια προσωρινή πολιτική ανακούφιση, λέει. 

Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί έσπασε η ηγεμονία των «εθνικο-φιλελεύθερων» που είχαν στρατευθεί κυρίως πίσω από τον Ποροσένκο. Το όραμά τους για το μέλλον της Ουκρανίας αμφισβητείται πλέον από τη συντριπτική πλειοψηφία. 

Τρίτος λόγος είναι το γεγονός ότι η προεκλογική εκστρατεία του Ζελένσκι έφερε στην πολιτική εκείνες τις κοινωνικές ομάδες που είτε δεν ενδιαφέρονταν για την πολιτική μέχρι τώρα, είτε αισθάνονταν αποκλεισμένες μετά το Μεϊντάν. «Αντιμετωπίζοντας την αναπόφευκτη απογοήτευση από την κυβέρνηση του Ζελένσκι, μπορούμε να ελπίζουμε ότι πολλοί από αυτούς δεν θα επιστρέψουν στην ιδιωτική ζωή τους, αλλά ότι θα ψάξουν για άλλες μη εκλογικές μορφές πολιτικής που μπορούν να πετύχουν βαθύτερες αλλαγές», καταλήγει ο Ιστσένκο.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά