Τι σημαίνει η συντριβή του Ποροσένκο στις ουκρανικές εκλογές

Στον τε­λι­κό γύρο ο Ζε­λέν­σκι συ­γκέ­ντρω­σε το 73% των ψήφων ένα­ντι μόλις 24% του απερ­χό­με­νου προ­έ­δρου. 

Το φαι­νό­με­νο να κερ­δί­ζει τις εκλο­γές ένας κλό­ουν δεν είναι πλέον πρω­τό­γνω­ρο μετά τον Τραμπ, τον Πέπε Γκρί­λο και με­ρι­κούς άλ­λους. Η έλ­λει­ψη πει­στι­κών εναλ­λα­κτι­κών λύ­σε­ων απέ­να­ντι στις κε­ντρι­κές συ­στη­μι­κές επι­λο­γές οδη­γούν τους αν­θρώ­πους σε ακίν­δυ­νες τε­λι­κά για το σύ­στη­μα, αλλά σί­γου­ρα σε ψή­φους δια­μαρ­τυ­ρί­ας.

Απο­λο­γι­σμός Πο­ρο­σέν­κο 

Ο Πο­ρο­σέν­κο, ο ολι­γάρ­χης, που πά­τη­σε πάνω στην εξέ­γερ­ση της πλα­τεί­ας Μεϊ­ντάν για να κυ­ριαρ­χή­σει στο πο­λι­τι­κό σκη­νι­κό, φυ­σι­κά δεν υλο­ποί­η­σε καμία υπό­σχε­ση που είχε δώσει στο λαό το 2014: Δεν αντι­με­τώ­πι­σε τη βαθιά δια­φθο­ρά στη χώρα (πώς θα μπο­ρού­σε άλ­λω­στε, αφού ο ίδιος απο­τε­λεί εν­σάρ­κω­σή της). 

Επί­σης ο Πο­ρο­σέν­κο δεν τερ­μά­τι­σε τον πό­λε­μο στην Α. Ου­κρα­νία με τους φι­λο­ρώ­σους αντάρ­τες των ντε φάκτο απο­σχι­θει­σών δη­μο­κρα­τιών του Λου­γκάνσκ και του Ντο­νέ­τσκ (είχε υπο­σχε­θεί ότι ο πό­λε­μος θα τερ­μα­τι­στεί εντός μηνών). Και φυ­σι­κά δεν έλυσε κα­νέ­να οι­κο­νο­μι­κό πρό­βλη­μα της τε­ρά­στιας πλειο­νό­τη­τας του πλη­θυ­σμού. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι σή­με­ρα, πέντε χρό­νια μετά την άνοδό του στην εξου­σία, η Ου­κρα­νία είναι πρώτη ευ­ρω­παϊ­κή χώρα (πλην Ρω­σί­ας) και όγδοη στον κόσμο σε εξα­γω­γή με­τα­να­στών με 5,8 εκα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους. Το 2018 το ΔΝΤ κή­ρυ­ξε την Ου­κρα­νία ως «τη φτω­χό­τε­ρη χώρα της Ευ­ρώ­πης» (πα­ρό­τι πρό­κει­ται για υπερ­βο­λή, δεν αλ­λά­ζει την ουσία: η Ου­κρα­νία είναι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η δεύ­τε­ρη φτω­χό­τε­ρη μετά τη γει­το­νι­κή της Μολ­δα­βία). Επί­σης σύμ­φω­να με την Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα, η Ου­κρα­νία είναι τρίτη στη λίστα με τις χώρες της Ευ­ρώ­πης και της Κε­ντρι­κής Ασίας όσον αφορά το εύρος των οι­κο­νο­μι­κών ανι­σο­τή­των.

Το μόνο «θε­τι­κό» που υλο­ποί­η­σε ο Πο­ρο­σέν­κο είναι η ρα­γδαία αύ­ξη­ση των στρα­τιω­τι­κών δα­πα­νών. Δη­μιουρ­γή­θη­κε ένας επαγ­γελ­μα­τι­κός στρα­τός, με νέο εξο­πλι­σμό, και­νούρ­για εκ­παί­δευ­ση και σύγ­χρο­να πυ­ρο­μα­χι­κά. Ωστό­σο, όπως ξέ­ρου­με και από την Ελ­λά­δα, η δια­φθο­ρά δεν άρ­γη­σε να έρθει, καθώς από τον Φε­βρουά­ριο ξέ­σπα­σε σκάν­δα­λο κα­τά­χρη­σης χρη­μά­των και στον στρα­τό.

Το χει­ρό­τε­ρο είναι ότι επί Πο­ρο­σέν­κο αυ­ξή­θη­καν τόσο ο αυ­ταρ­χι­σμός όσο και η δράση των ακρο­δε­ξιών και των φα­σι­στών (καθώς και η ατι­μω­ρη­σία τους) ενά­ντια στους ακτι­βι­στές της Αρι­στε­ράς, στη μειο­νό­τη­τα των Ρομά ή στην κοι­νό­τη­τα των LGBTQ+.

Φυ­σι­κά το πιο ση­μα­ντι­κό ζή­τη­μα ήταν ο αυ­ταρ­χι­σμός από τα πάνω: Η απα­γό­ρευ­ση της λει­τουρ­γί­ας του Κο­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος και η πο­λι­τι­κή της «απο-κο­μου­νι­στι­κο­ποί­η­σης» ήταν το πρώτο βήμα αυ­ταρ­χι­σμού. Αρκεί να σκε­φτού­με ότι το ΚΚ ήταν το με­γα­λύ­τε­ρο αντι­πο­λι­τευ­τι­κό κόμμα (πολύ λίγη σχέση με το ΚΚΕ βέ­βαια), έχο­ντας συ­γκε­ντρώ­σει το 13% των ψήφων στις εκλο­γές του 2012. Πο­λι­τι­κά στε­λέ­χη της υπό­λοι­πης αντι­πο­λί­τευ­σης, δη­μο­σιο­γρά­φοι και μέσα ενη­μέ­ρω­σης, ακόμη και μπλό­γκερ, υπέ­στη­σαν τόσο την κρα­τι­κή κα­τα­στο­λή όσο και την ακρο­δε­ξιά βία. Υπήρ­ξαν πο­γκρόμ, εμπρη­στι­κές επι­θέ­σεις, φυ­λα­κί­σεις και κα­τα­σκευα­σμέ­νες κα­τη­γο­ρί­ες. Ο εκ­δό­της του κύ­ριου σάιτ της αντι­πο­λί­τευ­σης, του Strana.ua, χρειά­στη­κε να ζη­τή­σει πο­λι­τι­κό άσυλο στην Αυ­στρία. Σειρά πα­νε­πι­στη­μια­κών απο­λύ­θη­καν για τις πο­λι­τι­κές τους από­ψεις και εξα­να­γκά­στη­καν να εγκα­τα­λεί­ψουν τη χώρα.

Οι εκλο­γές

Το σύν­θη­μα του Πο­ρο­σέν­κο σε αυτές τις εκλο­γές ήταν «στρα­τός, γλώσ­σα και πίστη». Αυτό το αντί­στοι­χο του ελ­λη­νι­κού «πα­τρίς, θρη­σκεία, οι­κο­γέ­νεια» λει­τουρ­γού­σε το 2014 ή το 2015 και συ­νέ­χι­σε να λει­τουρ­γεί τα επό­με­να χρό­νια. Όλη η πο­λι­τι­κή ελίτ που κυ­ριάρ­χη­σε μετά το Μεϊ­ντάν (π.χ. και η Γιού­λια Τι­μο­σέν­κο που επί­σης κα­τέρ­ρευ­σε στις τω­ρι­νές εκλο­γές) έπαι­ζε το χαρτί του εθνι­κι­σμού για να χαϊ­δέ­ψει τα αφτιά του λαού. Η πο­λι­τι­κή «ου­κρα­νο­ποί­η­σης» της γλώσ­σας και της κουλ­τού­ρας (σε βάρος της ρω­σι­κής) ήταν μαζί με τον αυ­ταρ­χι­σμό και τον μι­λι­τα­ρι­σμό οι μόνες συ­νε­πείς πο­λι­τι­κές που ακο­λού­θη­σε ο Πο­ρο­σέν­κο αυτά τα χρό­νια.

Όμως ο ατέ­λειω­τος πό­λε­μος με τη Ρωσία και τους αντάρ­τες που υπο­στη­ρί­ζει, οδή­γη­σαν πλέον το 2019 τον πλη­θυ­σμό στο να επι­ζη­τά απελ­πι­σμέ­να την ει­ρή­νη και την αλ­λα­γή. Ει­δι­κά στην Ανα­το­λι­κή Ου­κρα­νία όπου ζει ρω­σό­φω­νος πλη­θυ­σμός, τα πο­σο­στά του αντι­πά­λου του Πο­ρο­σέν­κο ξε­πέ­ρα­σαν το 80%. Αλλά και στη Δυ­τι­κή Ου­κρα­νία ο απερ­χό­με­νος πρό­ε­δρος δεν τα κα­τά­φε­ρε που­θε­νά εκτός από το προ­πύρ­γιο του ου­κρα­νι­κού εθνι­κι­σμού, δηλ. τη Γα­λί­τσια. 

Ο δεύ­τε­ρος γύρος των τω­ρι­νών εκλο­γών ήταν ένα είδος δη­μο­ψη­φί­σμα­τος όχι μόνο ενά­ντια στον Πο­ρο­σέν­κο, αλλά και ενά­ντια σε όλο το εθνι­κο-πα­τριω­τι­κό στρα­τό­πε­δο. Η «εθνι­κο-νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη» δια­νό­η­ση και με­γά­λο μέρος των φι­λο­δυ­τι­κών στοι­χή­θη­καν επι­θε­τι­κά πίσω από τον Πο­ρο­σέν­κο, κα­τη­γο­ρώ­ντας τον Ζε­λέν­σκι και τους ψη­φο­φό­ρους του ως «φι­λο-ρώ­σους», μη πα­τριώ­τες, προ­δό­τες, χα­ζούς και αμόρ­φω­τους. Το εκλο­γι­κό απο­τέ­λε­σμα ωστό­σο έπεσε στο κε­φά­λι τους.

Ο Ζε­λένκ­σι

Ο Ζε­λέν­σκι ήταν ο κε­ντρι­κός ήρωας τη­λε­ο­πτι­κής σει­ράς («Υπη­ρέ­της του λαού»), όπου ο ηγέ­της της χώρας λύνει όλα τα προ­βλή­μα­τα με μα­γι­κό και δί­καιο τρόπο. Φυ­σι­κά κα­νείς δεν πι­στεύ­ει ότι το σε­νά­ριο της σει­ράς θα γίνει πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, παρά τις κα­τη­γο­ρί­ες των αντι­πά­λων του, ο Ζε­λέν­σκι δεν είναι αντι­δυ­τι­κός: υπο­στη­ρί­ζει την έντα­ξη στο ΝΑΤΟ και την προ­ο­πτι­κή ει­σό­δου στην ΕΕ. Ωστό­σο θέλει να απευ­θυν­θεί και να πεί­σει και τον λαό στο ανα­το­λι­κό τμήμα της χώρας (π.χ. έσπα­σε τα εθνι­κι­στι­κά τα­μπού, μι­λώ­ντας εναλ­λα­κτι­κά πότε στα ου­κρα­νι­κά και πότε στα ρώ­σι­κα στις δη­μό­σιες εμ­φα­νί­σεις του). Είναι υπέρ μιας δη­μο­σιο­νο­μι­κής χα­λά­ρω­σης όσον αφορά την οι­κο­νο­μία και φυ­σι­κά είναι «ενα­ντί­ον της δια­φθο­ράς». Επί­σης έχει μι­λή­σει υπέρ της νο­μι­μο­ποί­η­σης των ελα­φρών ναρ­κω­τι­κών και των ερ­γα­τριών του σεξ και ενα­ντί­ον της απα­γό­ρευ­σης των εκτρώ­σε­ων –πα­ρό­τι αυτά τα ζη­τή­μα­τα ήταν μέχρι τώρα εντε­λώς πε­ρι­φε­ρεια­κά στις πο­λι­τι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις στη χώρα.

Ο νέος Ου­κρα­νός πρό­ε­δρος μπο­ρεί να μην είναι ο ίδιος με­γα­λο­κα­πι­τα­λι­στής (όπως ο Τραμπ), ωστό­σο έχει την υπο­στή­ρι­ξη του ιδιο­κτή­τη του κα­να­λιού όπου δού­λευε, δηλ. του Ιχόρ Κο­λο­μο­ΐ­σκι, που είναι δια­βό­η­τος για φυ­γά­δευ­ση δι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων δο­λα­ρί­ων από την Ου­κρα­νία σε offshore εται­ρί­ες του εξω­τε­ρι­κού. Αυτός είναι και ο προ­φα­νής λόγος για τον οποίο ο Ζε­λένκ­σι δεν θα τα βάλει με τη δια­πλο­κή.

Παρά το άνοιγ­μα στο ρω­σό­φω­νο πλη­θυ­σμό, υπό την προ­ε­δρία του Ζε­λέν­σκι ο εθνι­κι­στι­κός λαϊ­κι­σμός είναι πολύ πι­θα­νό να συ­νε­χι­στεί, ίσως με δια­φο­ρε­τι­κή μορφή. Όπως λέει η Ου­κρα­νή αρι­στε­ρή πο­λι­τι­κή ανα­λύ­τρια Γιού­λια Γιουρ­τσέν­κο, αυτός ο εθνι­κι­σμός «είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό στοι­χείο της τρέ­χου­σας φάσης της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης φι­λο­λο­γί­ας, όπου τα συμ­φέ­ρο­ντα συ­γκε­κρι­μέ­νων ομά­δων εξα­σφα­λί­ζο­νται με την προ­ώ­θη­ση πο­λι­τι­κών που εμ­φα­νί­ζο­νται ως εθνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα, τόσο σε επί­πε­δο οι­κο­νο­μί­ας, όσο και σε επί­πε­δο εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής». Γιατί δεν είναι μόνον ο Κο­λο­μο­ΐ­σκι που χαί­ρε­ται με την εκλο­γή Ζε­λέν­σκι. Είναι και οι ολι­γάρ­χες που στοι­χί­ζο­νταν πίσω από τον Για­νου­κό­βιτς (τον πρό­ε­δρο που ανε­τρά­πη από την εξέ­γερ­ση του Μεϊ­ντάν), και που –πολ­λοί από αυ­τούς– είχαν αυ­το­ε­ξο­ρι­στεί μετά το 2014. Είναι λο­γι­κό, τε­λι­κά, να ανα­μέ­νει κα­νείς μια «επα­ναρ­ρύθ­μι­ση» του συ­σχε­τι­σμού δυ­νά­με­ων ανά­με­σα στα μπλοκ των ολι­γαρ­χών. 

Αλλά, ακόμη κι αν χτυ­πη­θούν κά­ποιοι ολι­γάρ­χες, αυτό θα γίνει για να αντι­κα­τα­στα­θούν από διε­θνείς πο­λυ­ε­θνι­κές. Όπως υπο­στη­ρί­ζει η Γιουρ­τσέν­κο, με τον Ζε­λέν­σκι θα υπάρ­ξει πι­θα­νό­τα­τα αχα­λί­νω­τος νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός –είτε με παλιά, είτε με νέα πρό­σω­πα– αλλά με τις ίδιες πο­λι­τι­κές επι­τα­χυ­νό­με­νες μά­λι­στα.

Ασφα­λώς ο Ζε­λέν­σκι δεν έχει ένα κόμμα που να τον στη­ρί­ζει και θα έχει δυ­σκο­λί­ες να πε­ρά­σει την πο­λι­τι­κή του. Υπάρ­χει η πι­θα­νό­τη­τα η προ­ε­δρι­κή δη­μο­κρα­τία να με­τα­τρα­πεί σε προ­ε­δρευο­μέ­νη μετά τις επό­με­νες βου­λευ­τι­κές εκλο­γές, αν ένα με­γά­λο μέρος των βου­λευ­τών δεν στη­ρί­ξει τις επι­λο­γές του Ζε­λέν­σκι.

Προ­ο­πτι­κές

Σε σχέση με τις προ­ο­πτι­κές, η Γιου­τσέν­κο δεν είναι πολύ αι­σιό­δο­ξη, θε­ω­ρώ­ντας πως έχει δη­μιουρ­γη­θεί η ψευ­δής συ­νεί­δη­ση στο λαό ότι τα προ­βλή­μα­τα που αντι­με­τω­πί­ζει, εξαι­τί­ας του εφαρ­μο­σμέ­νου νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού («νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κλε­πτο­κρα­τία» ονο­μά­ζει την κα­τά­στα­ση στην Ου­κρα­νία), θα επι­λυ­θούν μέσω ακόμη πιο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων –μόνο με λίγο πε­ρισ­σό­τε­ρη δια­φά­νεια. 

Από την πλευ­ρά του ο Βο­λο­ντί­μιρ Ιστσέν­κο, αρ­θρο­γρα­φώ­ντας στο Jacobin, με­τέ­φε­ρε την άποψη ενός άλλου αρι­στε­ρού Ου­κρα­νού δη­μο­σιο­γρά­φου: Αν δεν είσαι χα­ρού­με­νος για την ήττα του Πο­ρο­σέν­κο, τότε δεν έχεις καρ­διά. Αν πι­στεύ­εις τις υπο­σχέ­σεις του Ζε­λέν­σκι, τότε δεν έχεις μυαλό. 

Ο ίδιος ο Ιστσέν­κο είναι πιο αι­σιό­δο­ξος για τρεις λό­γους: Πρώ­τον, γιατί η Αρι­στε­ρά μπο­ρεί να βγει από την κα­τά­στα­ση ημι-πα­ρα­νο­μί­ας όπου βρι­σκό­ταν, λόγω της χα­λά­ρω­σης του αυ­ταρ­χι­σμού. Ακόμη κι αν δεν αλ­λά­ξει δο­μι­κά το κα­θε­στώς, ακόμη κι αν υπάρ­ξει μο­νο­πώ­λη­ση της οι­κο­νο­μι­κής εξου­σί­ας από και­νούρ­γιο μπλοκ ολι­γαρ­χών, υπάρ­χει μια προ­σω­ρι­νή πο­λι­τι­κή ανα­κού­φι­ση, λέει. 

Ο δεύ­τε­ρος λόγος είναι γιατί έσπα­σε η ηγε­μο­νία των «εθνι­κο-φι­λε­λεύ­θε­ρων» που είχαν στρα­τευ­θεί κυ­ρί­ως πίσω από τον Πο­ρο­σέν­κο. Το όραμά τους για το μέλ­λον της Ου­κρα­νί­ας αμ­φι­σβη­τεί­ται πλέον από τη συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία. 

Τρί­τος λόγος είναι το γε­γο­νός ότι η προ­ε­κλο­γι­κή εκ­στρα­τεία του Ζε­λέν­σκι έφερε στην πο­λι­τι­κή εκεί­νες τις κοι­νω­νι­κές ομά­δες που είτε δεν εν­δια­φέ­ρο­νταν για την πο­λι­τι­κή μέχρι τώρα, είτε αι­σθά­νο­νταν απο­κλει­σμέ­νες μετά το Μεϊ­ντάν. «Αντι­με­τω­πί­ζο­ντας την ανα­πό­φευ­κτη απο­γο­ή­τευ­ση από την κυ­βέρ­νη­ση του Ζε­λέν­σκι, μπο­ρού­με να ελ­πί­ζου­με ότι πολ­λοί από αυ­τούς δεν θα επι­στρέ­ψουν στην ιδιω­τι­κή ζωή τους, αλλά ότι θα ψά­ξουν για άλλες μη εκλο­γι­κές μορ­φές πο­λι­τι­κής που μπο­ρούν να πε­τύ­χουν βα­θύ­τε­ρες αλ­λα­γές», κα­τα­λή­γει ο Ιστσέν­κο.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά