Οι προοπτικές των οικονομιών μετά τα lockdown

Σε γε­νι­κές γραμ­μές δεί­χνει να επι­κρα­τεί μια αρ­κε­τά συ­γκρα­τη­μέ­νη -και οπωσ­δή­πο­τε όχι ανέ­φε­λη - αι­σιο­δο­ξία ως προς τις προ­ο­πτι­κές της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας. Ακόμα και αν δεν λεί­πουν οι πιο «εν­θου­σιώ­δεις» ανα­λύ­σεις, (πχ η MorganStanley εκτί­μη­σε την ύφεση το 2020 στο 3,5% και ανα­μέ­νει πως η πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία θα κα­τα­γρά­ψει αύ­ξη­ση της τάξης του 6,4%), ο κυ­ρί­αρ­χος τόνος είναι δια­φο­ρε­τι­κός. Το ΔΝΤ και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο η Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα απο­τι­μούν ως πολύ πιο βαθιά της συρ­ρί­κνω­ση των οι­κο­νο­μιών, υπο­λο­γί­ζο­ντας ύφεση 4,9% και 7% αντί­στοι­χα για το 2020. Το ΔΝΤ ανα­μέ­νει επί­σης στα­δια­κή ανά­καμ­ψη της τάξης του 5,4% για το 2021,η οποία δεν θα είναι ισο­κα­τα­νε­μη­μέ­νη, ενώ πε­ρι­μέ­νει ότι  ο ρόλος της Κίνας θα ενι­σχυ­θεί έτι πε­ραι­τέ­ρω. Όλα αυτά πάντα υπό την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι δεν θα υπάρ­ξει νέο κύμα παν­δη­μί­ας και επι­στρο­φή στα lockdown. Κατ’ αντι­στοι­χία στην Ελ­λά­δα όπου κα­τα­γρά­φη­κε ύφεση 10,5%, το ΙΟΒΕ δια­μόρ­φω­σε ένα αι­σιό­δο­ξο σε­νά­ριο για ανά­πτυ­ξη της τάξης του 4,5% για το 2021 (σαφώς χα­μη­λό­τε­ρα από τις αντί­στοι­χες κυ­βερ­νη­τι­κές προ­βλέ­ψεις), αλλά και ένα εναλ­λα­κτι­κό το οποίο υπο­λό­γι­ζε επι­πλέ­ον ύφεση της τάξης του 2,5% - 4%.

Ακόμα και αν επι­βε­βαιω­θούν τα θε­τι­κά σε­νά­ρια ως προς την ανά­πτυ­ξη και ακόμα και αν η αντι­με­τώ­πι­ση της παν­δη­μί­ας εξε­λι­χθεί ομαλά, τα προ­βλή­μα­τα στη λει­τουρ­γία του συ­στή­μα­τος κάθε άλλο παρά θα έχουν εκλεί­ψει. Τα υφε­σια­κά με­γέ­θη που δια­μορ­φώ­θη­καν εντός του 2020 «συ­γκρα­τή­θη­καν» σε πολύ με­γά­λο βαθμό από τις κο­λοσ­σιαί­ες ενι­σχύ­σεις που προ­σφέρ­θη­καν από τις κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες σε ιδιω­τι­κές τρά­πε­ζες και επι­χει­ρή­σεις.. Σύμ­φω­να με στοι­χεί­α­του ΔΝΤ και άλλων ορ­γα­νι­σμών, αυτή η πρω­το­φα­νής δη­μο­σιο­νο­μι­κή χα­λά­ρω­ση εκτό­ξευ­σε το ήδη υψηλό πα­γκό­σμιο χρέος στο 365% του πα­γκό­σμιου ΑΕΠ και είναι εκεί­νη η οποία εξη­γεί την ανο­δι­κή πο­ρεία των χρη­μα­τι­στη­ρί­ων την ώρα που η οι­κο­νο­μία βυ­θι­ζό­ταν. Αυτές οι ενι­σχύ­σεις απέ­τρε­ψαν μια πολ­λα­πλα­σί­ως με­γα­λύ­τε­ρη κα­τάρ­ρευ­ση, αλλά ο τρό­πος με τον οποίο θα υπάρ­ξει προ­σαρ­μο­γή δεν είναι κα­θό­λου δε­δο­μέ­νος και ακόμα και στα πλέον επί­ση­μα έντυ­πα γί­νε­ται λόγος για τον κίν­δυ­νο μιας «παν­δη­μί­ας χρέ­ους».

Η αύ­ξη­ση του χρέ­ους λόγω των ενι­σχύ­σε­ων υπήρ­ξε διε­θνές φαι­νό­με­νο αλλά, αρ­κε­τά ανα­με­νό­με­να, ούτε αυτή υπήρ­ξε ισο­κα­τα­νε­μη­μέ­νη με­τα­ξύ των δια­φό­ρων κρα­τών: κα­τη­γο­ριο­ποιώ­ντας σχε­τι­κά, οι ανε­πτυγ­μέ­νες οι­κο­νο­μί­ες προ­χώ­ρη­σαν σε ενι­σχύ­σεις που κατά μέσο όρο αντι­στοι­χού­σαν στο 20% του ΑΕΠ τους, οι με­σαί­ου με­γέ­θους ανα­πτυσ­σό­με­νες οι­κο­νο­μί­ες σε αντί­στοι­χες ύψους 6%-7% και οι πιο φτω­χές σε ενι­σχύ­σεις ύψους μόλις 2%, με τους πο­λί­τες ει­δι­κά αυτών των χωρών να απει­λού­νται με πρω­τό­γνω­ρη αύ­ξη­ση της από­λυ­της φτώ­χειας. Συ­νο­λι­κά, του­λά­χι­στον 6 χώρες έχουν οδη­γη­θεί σε αδυ­να­μία απο­πλη­ρω­μής χρεών και χρε­ο­κο­πί­ες/ανα­διαρ­θρώ­σεις, ενώ τον πε­ρα­σμέ­νο Απρί­λη συ­γκρο­τή­θη­κε η πρω­το­βου­λία για την ανα­στο­λή των χρεών των φτω­χό­τε­ρων χωρών (DSSI). Η τε­λευ­ταία όμως δεν μπο­ρεί παρά να είναι προ­σω­ρι­νή, καθώς τυχόν δια­γρα­φή χρεών θα με­τα­φρα­ζό­ταν άμεσα ως πρό­βλη­μα στα οι­κο­νο­μι­κά στοι­χεία των δα­νει­στριών χωρών, ενώ επί­σης αφορά μόνο κράτη και διε­θνείς ορ­γα­νι­σμούς καθώς οι ιδιώ­τες εξα­κο­λου­θούν να αξιώ­νουν τα οφει­λό­με­να. Η συσ­σώ­ρευ­ση του χρέ­ους όμως απο­τε­λεί πρό­βλη­μα και για τις πιο ισχυ­ρές οι­κο­νο­μί­ες και σε ορι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις φτά­νει σε δυ­σθε­ώ­ρη­τα με­γέ­θη. Οι Financial Times ανέ­φε­ραν  πως δεν είναι απί­θα­νο να υπάρ­ξουν φαι­νό­με­να αδυ­να­μί­ας άντλη­σης χρη­μα­το­δό­τη­σης ακόμα και σε χώρες των G20 μέσα στην επό­με­νη διε­τία, δη­μιουρ­γώ­ντας επι­πλέ­ον ανα­κα­τα­τά­ξεις και αλ­λα­γές συ­σχε­τι­σμών δύ­να­μης.

Πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο όμως, το συσ­σω­ρευ­μέ­νο χρέος δεν είναι μόνο κρα­τι­κό αλλά και εται­ρι­κό και έχει δια­μορ­φω­θεί σε μια συ­γκυ­ρία όπου τα επι­τό­κια  δια­τη­ρού­νταν σκό­πι­μα χα­μη­λά από τις κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες προ­κει­μέ­νου να αντι­με­τω­πι­στούν τα απο­τε­λέ­σμα­τα της προη­γού­με­νης κρί­σης. Ο φθη­νός δα­νει­σμός είχε οδη­γή­σει στην εμ­φά­νι­ση των λε­γό­με­νων «εται­ρειών ζόμπι», οι οποί­ες επι­βί­ω­ναν χάρη σε αυτόν αδυ­να­τώ­ντας να κα­λύ­ψουν τους οφει­λό­με­νους τό­κους. Κατά αντι­στοι­χία με τα κρα­τι­κά,  τα εται­ρι­κά χρέη βρί­σκο­νται επί­σης σε πρω­το­φα­νώς υψηλά επί­πε­δα διε­θνώς και το να δί­νο­νται δυ­σα­νά­λο­γα πολ­λές κρα­τι­κές ενι­σχύ­σεις σε ισχυ­ρό­τε­ρες και γε­νι­κό­τε­ρα μη πλη­γεί­σες επι­χει­ρή­σεις είναι επί­σης διε­θνές φαι­νό­με­νο, σύμ­φω­να με στοι­χεία του ΟΟΣΑ. Υπό αυτή την έν­νοια, μι­κρές και με­σαί­ες επι­χει­ρή­σεις που δρα­στη­ριο­ποιού­νται σε κλά­δους όπως οι με­τα­φο­ρές, ο πο­λι­τι­σμός και η εστί­α­ση βρί­σκο­νται στην πλέον δύ­σκο­λη θέση και απει­λού­νται με μα­ζι­κά λου­κέ­τα, ει­δι­κά όταν θα δια­κο­πούν τα μέτρα οι­κο­νο­μι­κής στή­ρι­ξης. Φυ­σι­κά επί­σης, εφό­σον υπάρ­ξει κά­ποια στιγ­μή άνο­δος των επι­το­κί­ων αυτή θα φέρει προ της χρε­ο­κο­πί­ας χι­λιά­δες επι­χει­ρή­σεις. 

Ακόμα όμως και αν δεν υπάρ­ξει κύμα κλει­σι­μά­των, η συσ­σώ­ρευ­ση του εται­ρι­κού χρέ­ους απο­τε­λεί τρο­χο­πέ­δη στην επι­λο­γή των εται­ριών να επεν­δύ­σουν, η οποία με την σειρά της θέτει όρια στα επί­πε­δα της ανά­πτυ­ξης που μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί. Οι θε­ω­ρί­ες που έκα­ναν λόγο ή έστω υπον­νο­ού­σαν «rebound» και εξέ­λι­ξη των οι­κο­νο­μιών τύπου V(όπου το λα­τι­νι­κό γράμ­μα προ­σο­μοιά­ζει στην πτώση και την επά­νο­δο της οι­κο­νο­μί­ας στο προ lockdown επί­πε­δο) αγνο­ούν τα ανω­τέ­ρω. Αγνο­ούν επί­σης το γε­γο­νός ότι η αύ­ξη­ση των απο­τα­μιεύ­σε­ων που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε λόγω δια­κο­πής της λει­τουρ­γί­ας της οι­κο­νο­μί­ας δεν αφορα τα λαϊκά στρώ­μα­τα, τα οποία θα έχουν υψη­λό­τε­ρη ροπή προς κα­τα­νά­λω­ση όταν οι αγο­ρές ξα­να­νοί­ξουν. Δεν ήταν όμως το μέσο νοι­κο­κυ­ριό που συσ­σώ­ρευ­σε χρή­μα­τα (τα στοι­χεία κά­νουν λόγω αντι­θέ­τως για αύ­ξη­ση του χρέ­ους τους), αλλά τα ανώ­τε­ρα στρώ­μα­τα. Συ­νε­πώς το άνοιγ­μα και ο εμ­βο­λια­σμός δεν θα με­τα­φρα­στούν σε επι­στρο­φή στην κα­τα­νά­λω­ση και τις επεν­δύ­σεις και άμεση ανά­κτη­ση του χα­μέ­νου εδά­φους.

Για την αντι­με­τώ­πι­ση αυτής της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας κα­τα­γρά­φο­νται αρ­κε­τά σε­νά­ρια, κα­νέ­να εκ των οποί­ων δεν είναι ευοί­ω­νο για τις ζωές των με­γά­λων κοι­νω­νι­κών πλειο­ψη­φιών. Όπως ση­μειώ­νει ο μαρ­ξι­στής οι­κο­νο­μο­λό­γος Michael Roberts πα­ρα­πέ­μπο­ντας σε συ­στη­μι­κούς ανα­λυ­τές, η εκτό­ξευ­ση του χρέ­ους απο­τε­λεί «τον ελέ­φα­ντα στο δω­μά­τιο». Είτε μέσω σκλη­ρών πο­λι­τι­κών λι­τό­τη­τας, είτε μέσω απορ­ρυθ­μί­σε­ων της ερ­γα­σια­κής και γε­νι­κό­τε­ρα κοι­νω­νι­κής νο­μο­θε­σί­ας, είτε μέσω ελεγ­χό­με­νων δια­κα­νο­νι­σμών «καλού» και «κακού» χρέ­ους, η επί­θε­ση στο βιο­τι­κό επί­πε­δο και τα δι­καιώ­μα­τα των ερ­γα­ζό­με­νων τά­ξε­ων ανα­μέ­νε­ται να είναι πολύ σφο­δρή. Η όποια προ­στα­σία προ­σφέρ­θη­κε ήταν με­ρι­κή και σε τε­λι­κή ανά­λυ­ση υπέρ των επι­χει­ρή­σε­ων, ενώ το κό­στος θα επι­χει­ρη­θεί να με­τα­φερ­θεί εξ ολο­κλή­ρου σε εμάς. Μπρο­στά στο ξε­δί­πλω­μα αυτών των πο­λι­τι­κών και υπό την απει­λή μιας νέας οι­κο­νο­μι­κής επι­δεί­νω­σης, η πο­λι­τι­κή προ­ε­τοι­μα­σία των κοι­νω­νι­κών και πο­λι­τι­κών δυ­νά­με­ων αντί­στα­σης είναι πιο επι­τα­κτι­κή από ποτέ.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά, που κυ­κλο­φό­ρη­σε στις 6 Γε­νά­ρη 2021