Συνεχές ρεύμα αυταρχισμού και εναλλασσόμενες αντιστάσεις

Οι μο­νό­το­νες ανα­κοι­νώ­σεις που ακο­λού­θη­σαν την εί­δη­ση της επι­στρά­τευ­σης μαρ­τυ­ρούν την απου­σία του στοι­χεί­ου της έκ­πλη­ξης: η Νέα Δη­μο­κρα­τία, επι­κα­λού­με­νη τη στα­θε­ρό­τη­τα, επα­νέ­λα­βε το δόγμα «η χώρα δεν μπο­ρεί να είναι όμη­ρος συ­ντε­χνιών»· η Αρι­στε­ρά και οι συν­δι­κα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις κα­τήγ­γει­λαν τον «αυ­ταρ­χι­κό κα­τή­φο­ρο της κυ­βέρ­νη­σης»· η Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή της ΓΕ­ΝΟΠ-ΔΕΗ δή­λω­σε ότι «ο αγώ­νας [...] πέ­τυ­χε και θα συ­νε­χι­στεί», ενώ ο πρό­ε­δρος του Σω­μα­τεί­ου Σπάρ­τα­κος ότι «ο αγώ­νας δεν κα­τα­στέλ­λε­ται», παρά το ανα­ντίρ­ρη­το γε­γο­νός ότι οι ερ­γα­ζό­με­νοι επέ­στρε­ψαν στις δου­λειές τους με το φύλλο πο­ρεί­ας στο χέρι, σχε­δόν προ­τού καλά καλά απερ­γή­σουν. Το αλάν­θα­στο κρι­τή­ριο της αγο­ραί­ας ει­δη­σιο­γρα­φί­ας γρή­γο­ρα αντι­κα­τέ­στη­σε τις προ­φη­τεί­ες για το «κα­τα­στρε­πτι­κό μπλακ άουτ» με τις πραγ­μα­τι­κές εκ­πλή­ξεις των ημε­ρών: τη συ­ντρι­βή της Βρα­ζι­λί­ας, την ορι­στι­κή επι­βε­βαί­ω­ση της πα­ρου­σί­ας του Ρε­θύ­μνιου κρο­κο­δεί­λου και το δια­ζύ­γιο του Πέ­τρου Κω­στό­που­λου και της Τζέ­νης Μπα­λα­τσι­νού.

Μέσα σε λίγες ώρες από την ανα­κοί­νω­ση της επι­στρά­τευ­σης η ανα­με­νό­με­νη σύ­γκρου­ση κυ­βέρ­νη­σης και συν­δι­κά­των γύρω από την ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση της ΔΕΗ συρ­ρι­κνώ­θη­κε αυ­στη­ρά στα όρια της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης. Η τε­λευ­ταία έχει τη δική της ση­μα­σία, καθώς κα­τα­δει­κνύ­ει –για πολ­λο­στή φορά– την επι­λο­γή της κυ­βέρ­νη­σης να πα­ρα­βιά­ζει τους κα­νό­νες της δη­μο­κρα­τί­ας, τους οποί­ους διαρ­κώς επι­κα­λεί­ται, όπως στο πα­ρά­δειγ­μα με το γαϊ­τα­νά­κι γύρω από τη σύ­γκλη­ση της Ολο­μέ­λειας της Βου­λής. Από την άλλη, η προ­κα­τα­βο­λι­κή απα­ξί­ω­ση της προ­ο­πτι­κής του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος φα­νε­ρώ­νει τον εκνευ­ρι­σμό της κυ­βέρ­νη­σης για το ανα­πά­ντε­χο εν­δε­χό­με­νο να χρεια­στεί να πεί­σει γι’ αυτό που πα­ρου­σιά­ζει ως αυ­το­νό­η­το, αλλά και την ανη­συ­χία της για την εν­δε­χό­με­νη εμ­φά­νι­ση ενός αντι­κυ­βερ­νη­τι­κού με­τώ­που της Αρι­στε­ράς γύρω από συ­γκε­κρι­μέ­νες πρω­το­βου­λί­ες.

Ανε­ξάρ­τη­τα από το εν­δια­φέ­ρον των εξε­λί­ξε­ων αυτών, η απου­σία των ερ­γα­ζό­με­νων της ΔΕΗ από το προ­σκή­νιο υπο­γραμ­μί­ζει την πα­γί­ω­ση μιας νέας κα­τά­στα­σης: την ανα­γό­ρευ­ση της προ­λη­πτι­κής κα­τα­στο­λής σε κυ­ρί­αρ­χο κρα­τι­κό δόγμα, το οποίο δια­περ­νά τις κυ­βερ­νη­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες, τις δι­κα­στι­κές απο­φά­σεις και τις πρα­κτι­κές της αστυ­νο­μί­ας. Η προ­λη­πτι­κή πο­λι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση, οι προ­λη­πτι­κές προ­σα­γω­γές, η προ­λη­πτι­κή διά­λυ­ση και η προ­λη­πτι­κή απα­γό­ρευ­ση συ­γκε­ντρώ­σε­ων απο­τυ­πώ­νουν την ενι­σχυ­μέ­νη αυ­το­πε­ποί­θη­ση των κρα­τι­κών μη­χα­νι­σμών που κα­θο­ρί­ζουν τα όρια της κοι­νω­νι­κής σύ­γκρου­σης, πριν ακόμα αυτή εκ­δι­πλω­θεί. Και, στον βαθμό που συ­ζη­τά­με για την πο­λι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση ερ­γα­ζο­μέ­νων, αυτή η πρα­κτι­κή έχει απο­δει­χθεί επι­τυ­χής: το 2013, οι δια­δο­χι­κές επι­στρα­τεύ­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων στο μετρό, των ναυ­τερ­γα­τών και των κα­θη­γη­τών μέσης εκ­παί­δευ­σης λει­τούρ­γη­σαν ανα­σταλ­τι­κά στην υλο­ποί­η­ση των συν­δι­κα­λι­στι­κών απο­φά­σε­ων για σύ­γκρου­ση με την κυ­βερ­νη­τι­κή πο­λι­τι­κή. Ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο, ο χρό­νος που έχει με­σο­λα­βή­σει δεί­χνει ότι η κυ­βερ­νη­τι­κή επι­λο­γή υπήρ­ξε εξαι­ρε­τι­κά απο­τε­λε­σμα­τι­κή και μα­κρο­πρό­θε­σμα, καθώς οι κλά­δοι που εκ­προ­σω­πού­σαν τον μα­χη­τι­κό συν­δι­κα­λι­σμό στην Ελ­λά­δα βρί­σκο­νται σε πα­ρα­τε­τα­μέ­νη κι­νη­μα­τι­κή νη­νε­μία.

Οι εμπει­ρί­ες αυτές πρέ­πει να προ­βλη­μα­τί­σουν την Αρι­στε­ρά που επι­μέ­νει μεν –και ορθώς, βέ­βαια– να κα­ταγ­γέλ­λει τον κυ­βερ­νη­τι­κό αυ­ταρ­χι­σμό, αλλά ταυ­τό­χρο­να πα­ρου­σιά­ζει τις πρα­κτι­κές αυτές ως εκτρο­πή από μια –ορι­στι­κά απο­λε­σθεί­σα– εποχή κα­το­χυ­ρω­μέ­νων κοι­νω­νι­κών και συν­δι­κα­λι­στι­κών δι­καιω­μά­των. Με πα­ρό­μοιο τρόπο, οι δια­βε­βαιώ­σεις των συν­δι­κα­λι­στι­κών φο­ρέ­ων ότι η πο­λι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση φα­νε­ρώ­νει τη φοβία της κυ­βέρ­νη­σης μοιά­ζουν με ξόρκι, καθώς είναι εντε­λώς ανα­ντί­στοι­χες με την αυ­τό­μα­τη επι­στρο­φή στην κα­νο­νι­κό­τη­τα που ακο­λου­θεί την επί­δο­ση των φύλ­λων πο­ρεί­ας. Δεν πρό­κει­ται για ζή­τη­μα ύφους. Σχε­τί­ζε­ται με τη συλ­λο­γι­κή μας αδυ­να­μία να με­τα­σχη­μα­τί­σου­με την κα­ταγ­γε­λία της κα­τα­στο­λής σε πο­λι­τι­κή πρα­κτι­κή –και όχι απλώς ρη­το­ρι­κή– ανυ­πα­κο­ής, καθώς και την απρο­θυ­μία μας να απο­δε­χτού­με ότι οι κα­τα­σταλ­τι­κές πρα­κτι­κές όχι μόνο δεν πυ­ρο­δο­τούν αντι­στά­σεις, αλλά συ­να­ντούν την επι­δο­κι­μα­σία τμη­μά­των της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας.

Η με­τά­βα­ση από την πε­ρί­ο­δο της μνη­μο­νια­κής κρί­σης στην εποχή της αυ­ταρ­χι­κής στα­θε­ρό­τη­τας συμ­βα­δί­ζει με τη με­τε­ξέ­λι­ξη των μη­χα­νι­σμών του κοι­νω­νι­κού αυ­το­μα­τι­σμού. Η αντι­πο­λι­τι­κή στάση και το μένος ενα­ντί­ον των συν­δι­κα­λι­στών, τά­σεις οι οποί­ες μόνο πε­ρι­θω­ρια­κές δεν είναι αν αφου­γκρα­στεί κα­νείς τη συ­ζή­τη­ση στους συρ­μούς του ηλε­κτρι­κού ή στην ουρά της τρά­πε­ζας, απο­τε­λούν ίσως το ερ­μη­νευ­τι­κό κλει­δί για την κα­τα­νό­η­ση των κυ­βερ­νη­τι­κών επι­λο­γών. Το δια­τα­ξι­κό αυτό ακρο­α­τή­ριο που επι­ζη­τεί «νόμο και τάξη», νο­σταλ­γεί τους ισχυ­ρούς άντρες στο τι­μό­νι της χώρας και επι­βρα­βεύ­ει τους πο­λι­τι­κούς εκεί­νους που κα­τα­κε­ραυ­νώ­νουν τις συλ­λο­γι­κές διεκ­δι­κή­σεις επι­βε­βαιώ­νει την ει­κό­να της κοι­νω­νι­κής πό­λω­σης, την οποία συχνά πε­ρι­γρά­φου­με, ξε­χνώ­ντας όμως τον ενο­χλη­τι­κό της συ­ντη­ρη­τι­κό πόλο. Η φωνή του κοι­νω­νι­κού συ­ντη­ρη­τι­σμού δεν εκ­φρά­ζε­ται από τις στή­λες των δια­νο­ου­μέ­νων που αιω­νί­ως αγα­να­κτούν με την «ασυ­δο­σία» της με­τα­πο­λί­τευ­σης· βρί­σκει την έκ­φρα­σή της στα κα­νά­λια της επι­φα­νεια­κής αντι­μνη­μο­νια­κής ρη­το­ρεί­ας, στην προσ­δο­κία ότι οι οι­κο­νο­μι­κές πε­ρι­πέ­τειες τε­λεί­ω­σαν, και κυ­ρί­ως στην ιερή οργή ενα­ντί­ον των «βο­λε­μέ­νων», όπου ανή­κουν όλοι εκτός από τον εκά­στο­τε ορ­γί­λο. Το πα­γό­βου­νο της αντι­πο­λι­τι­κής έχει μία ορατή κο­ρυ­φή –τη Χρυσή Αυγή– αλλά ένα ση­μα­ντι­κό κοι­νω­νι­κό βάθος, συχνά αό­ρα­το στα μάτια της Αρι­στε­ράς.

Στο πο­λυ­πλη­θές αυτό ακρο­α­τή­ριο απευ­θύ­νε­ται η κυ­βέρ­νη­ση όταν πα­ρου­σιά­ζει την πο­λι­τι­κή της ως σύ­γκρου­ση με τις συ­ντε­χνί­ες. Ταυ­τό­χρο­να, το μή­νυ­μα αυτό έχει απο­δέ­κτη και εκτός των συ­νό­ρων. Το φε­τι­νό κα­λο­καί­ρι πα­ρου­σιά­ζε­ται από την κυ­βέρ­νη­ση ως η επι­στρο­φή της Ελ­λά­δας στην κα­νο­νι­κό­τη­τα, μέσα από την αύ­ξη­ση των του­ρι­στι­κών αφί­ξε­ων. Στο­χευ­μέ­νες δη­μο­σιεύ­σεις και υπόρ­ρη­τη σύ­γκρι­ση με τη Μέση Ανα­το­λή και τη γει­το­νι­κή Τουρ­κία εξυ­πη­ρε­τούν την ει­κό­να του θε­ρι­νού successstory. Η προ­λη­πτι­κή κα­τα­στο­λή της κοι­νω­νι­κής δια­μαρ­τυ­ρί­ας απο­τε­λεί προ­ϋ­πό­θε­ση της ει­κό­νας στα­θε­ρο­ποί­η­σης που τόσο συ­στη­μα­τι­κά προ­βάλ­λει η κυ­βέρ­νη­ση. Η συμ­βο­λι­κή διά­στα­ση είναι σαφής: αν η μνη­μο­νια­κή κρίση έφερε την Ελ­λά­δα στα πρό­θυ­ρα της κοι­νω­νι­κής έκρη­ξης η εποχή της αυ­ταρ­χι­κής στα­θε­ρό­τη­τας εκ­φρά­ζει την έξοδο από την οι­κο­νο­μι­κή πε­ρι­πέ­τεια του grexit.

Το τε­λευ­ταίο πλε­ο­νέ­κτη­μα της κυ­βέρ­νη­σης είναι ότι γνω­ρί­ζει τον αντί­πα­λό της. Η κό­πω­ση της κοι­νω­νι­κής δια­μαρ­τυ­ρί­ας, ο φόβος της δια­θε­σι­μό­τη­τας, οι επι­λο­γές των συν­δι­κα­λι­στι­κών ηγε­σιών που εναλ­λάσ­σουν τους ρη­το­ρι­κούς λε­ο­ντο­καρ­δι­σμούς με την αμή­χα­νη υπο­χώ­ρη­ση επι­τρέ­πουν την εμπέ­δω­ση των πρα­κτι­κών της πο­λι­τι­κής επι­στρά­τευ­σης. Η περ­σι­νή κα­λο­και­ρι­νή ήττα των κα­θη­γη­τών της μέσης εκ­παί­δευ­σης –όχι μόνο για το απο­τέ­λε­σμα της απερ­γί­ας, αλλά κυ­ρί­ως για τον ίδιο τον χει­ρι­σμό της– απο­κά­λυ­ψε την από­στα­ση ανά­με­σα στη ρη­το­ρι­κή και την πράξη. Το μο­ντέ­λο συν­δι­κα­λι­σμού που εκ­προ­σώ­πη­σε για χρό­νια η ηγε­σία της ΓΕ­ΝΟΠ-ΔΕΗ (με τους νέους ερ­γα­ζό­με­νους εξο­ρι­σμέ­νους από τη συν­δι­κα­λι­στι­κή ορ­γά­νω­ση, την αδια­φα­νή χρήση της κρα­τι­κής χρη­μα­το­δό­τη­σης και την πο­λυ­ε­τή σύν­δε­σή της με τους μη­χα­νι­σμούς του ΠΑΣΟΚ) συ­γκι­νεί πλέον ελά­χι­στους. Για την κυ­βέρ­νη­ση, αυτή η δια­πί­στω­ση οδη­γεί στη συ­κο­φά­ντη­ση των συλ­λο­γι­κών διεκ­δι­κή­σε­ων. Για την Αρι­στε­ρά, η ίδια δια­πί­στω­ση πρέ­πει να οδη­γή­σει σε δια­φο­ρε­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες: στη χαρ­το­γρά­φη­ση της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας που βρί­σκε­ται εκτός συν­δι­κά­των, στη συ­ζή­τη­ση για τη δομή και λει­τουρ­γία του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος, στην ενί­σχυ­ση των νέων μορ­φών ορ­γά­νω­σης και στην προ­ώ­θη­ση μιας φι­λό­δο­ξης εκ­στρα­τεί­ας για την ρι­ζι­κή ανα­νέ­ω­ση, και πο­λι­τι­κή και ηλι­κια­κή, του υπάρ­χο­ντος κό­σμου της ορ­γα­νω­μέ­νης ερ­γα­σί­ας.

*Ο Κω­στής Καρ­πό­ζη­λος είναι ιστο­ρι­κός, με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κός ερευ­νη­τής στο ColumbiaUniversity