1996-2024: Η συναρπαστική διαδρομή του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Αθήνας

Το Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ της Αθή­νας γί­νε­ται φέτος 25 χρο­νών! Σε αυτό το 1/4 του αιώνα έχει γίνει μάρ­τυ­ρας πο­λι­τι­κών με­τα­σχη­μα­τι­σμών, κοι­νω­νι­κών ζυ­μώ­σε­ων, οι­κο­νο­μι­κών δια­κυ­μάν­σε­ων, και πολ­λών -πραγ­μα­τι­κά πολ­λών- αγώ­νων, διεκ­δι­κή­σε­ων, κα­τα­λή­ψε­ων, απερ­γιών: από το αντι­ρα­τσι­στι­κό και αντι­φα­σι­στι­κό κί­νη­μα, τα κι­νή­μα­τα πόλης, το φε­μι­νι­στι­κό, το lgbtqi+, το οι­κο­λο­γι­κό, το συν­δι­κα­λι­στι­κό, το φοι­τη­τι­κό. Ίσως και το Φε­στι­βάλ, έχει βάλει ένα μικρό λι­θα­ρά­κι στη συ­γκρό­τη­ση και την προ­ώ­θη­ση των αγώ­νων αυτών. 

Ο κό­σμος στον οποί­ον ζού­σα­με το 1996, όταν έγινε το πρώτο Φε­στι­βάλ στον Λόφο Κο­λω­νού στην Αθήνα, δεν υπάρ­χει πιά. Η Αθήνα ήταν μια άλλη πόλη, η χώρα άλ­λα­ζε με γορ­γούς ρυθ­μούς, αλλά και στην ευ­ρύ­τε­ρη γει­το­νιά μας είχαν συμ­βεί ιστο­ρι­κές αλ­λα­γές. Η πτώση του Υπαρ­κτού Σο­σια­λι­σμού φέρ­νει τη μα­ζι­κή με­τα­κί­νη­ση των κά­τοι­κων των χωρών του πρώην Ανα­το­λι­κού Μπλοκ. Κό­σμος από τη γει­το­νι­κή Αλ­βα­νία αλλά και την Βουλ­γα­ρία, την Ρου­μα­νία ή την Ου­κρα­νία φτά­νει μα­ζι­κά στην Ελ­λά­δα για να (ξανά)χτί­σει την ζωή του. Στην Ελ­λά­δα δεν υπάρ­χει καμία δια­δι­κα­σία νο­μι­μο­ποί­η­σης για τους με­τα­νά­στες/ριες, έτσι είναι όλοι/ες χωρίς χαρ­τιά. Το σύν­θη­μα, λοι­πόν, του 1ου Αντι­ρα­τσι­στι­κού Φε­στι­βάλ είναι «Νο­μι­μο­ποί­η­ση για Όλους». Τα θέ­μα­τα της νο­μι­μο­ποί­η­σης είναι τα κε­ντρι­κά επί­δι­κα εκεί­νης της πε­ριό­δου και σχε­δόν μο­νο­πω­λούν τόσο το εν­δια­φέ­ρον του αντι­ρα­τσι­στι­κού κι­νή­μα­τος όσο και τα συν­θή­μα­τα του Φε­στι­βάλ τα επό­με­να χρό­νια. Η χώρα, ταυ­τό­χρο­να, όπως προ­πα­γαν­δί­ζουν οι οι­κο­νο­μι­κές και πο­λι­τι­κές ελίτ, είναι σε τρο­χιά ανά­πτυ­ξης και προ­ό­δου, με Ευ­ρω­παϊ­κό χρήμα, με­γά­λες επεν­δύ­σεις στις χώρες του πρώην Ανα­το­λι­κού Μπλοκ και λίγα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα με την εί­σο­δο στην Ευ­ρω­παϊ­κή Νο­μι­σμα­τι­κή «Οι­κο­γέ­νεια» και με τους Ολυ­μπια­κούς Αγώ­νες. Λι­γό­τε­ρο ανα­φέ­ρε­ται, όμως, ότι η «Ισχυ­ρή Ελ­λά­δα» χτί­ζε­ται με την ακραία εκ­με­τάλ­λευ­ση των «πα­ρα­νο­μο­ποι­η­μέ­νων» με­τα­να­στών/ριων  -θέμα που από τότε και μέχρι σή­με­ρα απο­τε­λεί στα­θε­ρό επί­δι­κο στις διερ­γα­σί­ες τόσο του κι­νή­μα­τος όσο και του Φε­στι­βάλ. 

Εκεί, όμως, στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 2000 συ­γκρο­τεί­ται και το κί­νη­μα ενά­ντια στην νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση το οποίο δίνει ένα νέο προ­σα­να­το­λι­σμό και στα εγ­χώ­ρια κι­νή­μα­τα. Το Φε­στι­βάλ ταυ­τό­χρο­να έχει αρ­χί­σει να με­γα­λώ­νει και να απευ­θύ­νε­ται σε ένα ευ­ρύ­τε­ρο κοινό, οπότε και φεύ­γει από τον Λόφο Κο­λω­νού και γί­νε­ται το 2000 για πρώτη φορά στο Πάρκο Ιλι­σί­ων. Είναι ταυ­τό­χρο­να εκεί­νες οι χρο­νιές που αρ­χί­ζουν να φτά­νουν με­τα­νά­στες από τον Πα­γκό­σμιο Νότο, δια­σχί­ζο­ντας τον Έβρο ή το Αι­γαίο. Το σύν­θη­μα του Φε­στι­βάλ το 2002 «Καμία ζωή δεν είναι λα­θραία. Όχι στην Ευ­ρώ­πη Φρού­ριο» αντα­να­κλά αυτήν τη νέα συν­θή­κη. Το 2003, τη χρο­νιά του πο­λέ­μου στο Ιράκ, το σύν­θη­μα του Φε­στι­βάλ συ­νο­μι­λεί με το πα­γκό­σμιο κί­νη­μα ει­ρή­νης ανα­δει­κνύ­ο­ντας την αντί­στα­ση στον πό­λε­μο και τον ρα­τσι­σμό. Το 10ο Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ γί­νε­ται το 2005 στην Πλα­τεία Πρω­το­μα­γιάς με εμ­βλη­μα­τι­κό σύν­θη­μα το «Πα­τρί­δα μας όλη η Γη».

Λίγα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, το 2008, η Αθήνα συ­ντα­ράσ­σε­ται από την δο­λο­φο­νία του Αλέ­ξαν­δρου Γρη­γο­ρό­που­λου την οποία ακο­λου­θεί ένα εξε­γερ­τι­κό κλίμα σε όλη την χώρα, με εκα­το­ντά­δες δια­δη­λώ­σεις και κα­τα­λή­ψεις. Το Φε­στι­βάλ εκεί­νης της χρο­νιάς φω­νά­ζει «Και τώρα ένα σύν­θη­μα που όλους μας ενώ­νει, Οι με­τα­νά­στριες και οι με­τα­νά­στες δεν είναι μόνοι». Τις επό­με­νες χρο­νιές ξε­δι­πλώ­νε­ται στα­δια­κά η οι­κο­νο­μι­κή κρίση, με ακραία λι­τό­τη­τα, μεί­ω­ση μι­σθών και συ­ντά­ξε­ων, αύ­ξη­ση της ανερ­γί­ας, υπο­γρα­φή των μνη­μο­νί­ων. Σε αυτά τα χρό­νια οι με­τα­νά­στες/ριες γί­νο­νται οι απο­διο­πο­μπαί­οι τρά­γοι της κρί­σης. Το σύν­θη­μα του Φε­στι­βάλ του 2010 ανα­δει­κνύ­ει πως «Δεν είναι οι με­τα­νά­στες οι εχθροί μας, εχθροί μας είναι αυτοί που κλέ­βουν την ζωή μας». Το  2011, εν μέσω του «κι­νή­μα­τος των πλα­τειών» για την αντί­στα­ση στα μνη­μό­νια και τον νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, το Φε­στι­βάλ ακυ­ρώ­νε­ται, καθώς η συ­νέ­λευ­ση ομό­φω­να απο­φα­σί­ζει ότι έχει με­γα­λύ­τε­ρη ση­μα­σία η έμπρα­κτη και εν­σώ­μα­τη στή­ρι­ξη του κι­νή­μα­τος στις πλα­τεί­ες. Το ίδιο συμ­βαί­νει και λίγα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, με το Φε­στι­βάλ του 2015 καθώς οι προ­γραμ­μα­τι­σμέ­νες ημε­ρο­μη­νί­ες συ­μπί­πτουν με το δη­μο­ψή­φι­σμα του κα­λο­και­ριού του 2015.

Το 2016, μετά τη χρο­νιά της «προ­σφυ­γι­κής κρί­σης» όπως απο­κα­λεί­ται στον δη­μό­σιο λόγο, ή το «κα­λο­καί­ρι της με­τα­νά­στευ­σης» όπως το απο­κα­λούν τα κι­νή­μα­τα αλ­λη­λεγ­γύ­ης, το Φε­στι­βάλ έχει σαν σύν­θη­μα «Πρό­σφυ­γες Κα­λο­δε­χού­με­νοι». Είναι εκεί­νες οι χρο­νιές που το αλ­λη­λέγ­γυο κί­νη­μα -ένα πο­λύ­μορ­φο και διε­θνι­κό μω­σαϊ­κό- έχει προ­χω­ρή­σει πέρα από δια­μαρ­τυ­ρί­ες και δια­δη­λώ­σεις στη δη­μιουρ­γία στε­γα­στι­κών κα­τα­λή­ψε­ων για τους πρό­σφυ­γες τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πό­λεις. Ο κό­σμος της κα­τά­λη­ψης του City Plaza στη­ρί­ζει ενερ­γά το Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ με πα­ρου­σία και βάρ­διες τόσο στο στή­σι­μο όσο και στη διε­ξα­γω­γή. Το 20ό Αντι­ρα­τσι­στι­κό κρα­τά­ει το σύν­θη­μα του 10ου: «Πα­τρί­δα μας όλη η Γη» . Τα επό­με­να χρό­νια, λόγω της παν­δη­μί­ας του κό­βιντ 19, δύο ακόμα Φε­στι­βάλ ακυ­ρώ­νο­νται.

Τις τε­λευ­ταί­ες χρο­νιές, το Φε­στι­βάλ γί­νε­ται σε ένα πο­λι­τι­κό και κοι­νω­νι­κό κλίμα που επι­κρα­τεί η πα­λι­νόρ­θω­ση της Δε­ξιάς, ένας ακραί­ος οι­κο­νο­μι­κός νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός, ακρί­βεια, επι­σφά­λεια και αδι­κία. Οι προη­γού­με­νες χρο­νιές ση­μα­δεύ­τη­καν από την ποι­νι­κο­ποί­η­ση όχι μόνο των με­τα­να­στών/ριων αλλά και του κι­νή­μα­τος αλ­λη­λεγ­γύ­ης, από τις επα­να­προ­ω­θή­σεις και τις απε­λά­σεις στα σύ­νο­ρα αλλά και από το έγκλη­μα της Πύλου με εκα­το­ντά­δες νε­κρούς και αγνο­ού­με­νους. Το φε­τι­νό 25ο Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ θα γίνει, όπως όλα δεί­χνουν, στη σκιά του πο­λέ­μου στην Πα­λαι­στί­νη. 

Σε αυτά τα 25 χρό­νια το Φε­στι­βάλ δεν έχει μεί­νει μόνο στην Αθήνα. Στη Θεσ­σα­λο­νί­κη κλεί­νει επί­σης τα 25 του χρό­νια, ενώ άλλα φε­στι­βάλ έχουν γίνει και κά­ποια γί­νο­νται ακόμα στα Τρί­κα­λα, στο Βόλο, τη Λά­ρι­σα, τα Γιάν­νε­να, την Πρέ­βε­ζα, την Κα­λα­μά­τα, το Ρέ­θυ­μνο, τα Χανιά, και τη Χίο. Το Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ έχει επι­τύ­χει, μέσα στα χρό­νια, να απο­τε­λέ­σει ένα θεσμό σε πολ­λές πό­λεις αλλά και ένα σταθ­μό τόσο του αντι­ρα­τσι­στι­κού όσο και του ευ­ρύ­τε­ρου αντα­γω­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος στον ελ­λα­δι­κό χώρο. Αν μπο­ρού­σα­με να συ­νο­ψί­σου­με τους στό­χους του Φε­στι­βάλ θα δί­να­με έμ­φα­ση σε τρία ση­μεία: (1) Η όσο το δυ­να­τόν ευ­ρύ­τε­ρη διά­δο­ση του αντι­ρα­τσι­σμού και της πο­λυ­ε­θνι­κής συ­νύ­παρ­ξης, (2) Η δη­μιουρ­γία ενός χώρου ασφά­λειας, οι­κειό­τη­τας και αλ­λη­λεγ­γύ­ης για τους/τις με­τα­νά­στες-ριες και, τέλος, (3) ο συ­ντο­νι­σμός του αντι­ρα­τσι­στι­κού και των ευ­ρύ­τε­ρων κοι­νω­νι­κών κι­νη­μά­των και η άρ­θρω­ση πο­λι­τι­κών διεκ­δι­κή­σε­ων γύρω από τα κοι­νω­νι­κά και πο­λι­τι­κά επί­δι­κα.  

Στο 1ο Αντι­ρα­τσι­στι­κό Φε­στι­βάλ στην Αθήνα συμ­με­τεί­χαν πε­ρί­που 25 με­τα­να­στευ­τι­κές και αντι­ρα­τσι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις ενώ οι επι­σκέ­πτες του ήταν πε­ρί­που 2.000. Το 24ο φε­στι­βάλ είχε πε­ρί­που 30.000 επι­σκέ­πτες ενώ συμ­με­τεί­χαν πε­ρί­που 180 ορ­γα­νώ­σεις: με­τα­να­στευ­τι­κές, αντι­ρα­τσι­στι­κές, αντι­φα­σι­στι­κές, φε­μι­νι­στι­κές, LGBTQI+, οι­κο­λο­γι­κές, συν­δι­κα­λι­στι­κές, φοι­τη­τι­κές, κι­νή­μα­τα πόλης. Ας εί­μα­στε πε­ρισ­σό­τε­ροι/ες/α στο 25ο!

*Μέλος της Ορ­γα­νω­τι­κής Επι­τρο­πής του Αντι­ρα­τσι­στι­κού Φε­στι­βάλ Αθή­νας

**Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά