Το 1930 και στη σκιά της Μεγάλης Υφεσης, ο Αγγλος οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, στο βιβλίο του «Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας», επιχειρώντας να εξωραΐσει την καταθλιπτική διάθεση που επικρατούσε στην κοινωνία, έθεσε στον εαυτό του το ερώτημα πώς θα ήταν ο κόσμος μας σε εκατό χρόνια. Η απάντησή του; Προέβλεπε ότι το βιοτικό επίπεδο θα αυξανόταν κατά τέσσερις με οκτώ φορές, ότι οι άνθρωποι θα δούλευαν μόλις τρεις ώρες την ημέρα και ότι τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα θα επιλύονταν και θα επικρατούσε ο πολιτισμός του ελεύθερου χρόνου.
Εάν εξαιρέσουμε τη «χρυσή τριακονταετία» ή «Εποχή Κέινς» (1945-1975), περίοδο ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης μετά τον πόλεμο, αλλά πολύ κοντά στην εποχή της πρόβλεψης, θα λέγαμε ότι ο μεγάλος οικονομολόγος διαψεύστηκε ως προς τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις του.
Ακόμα και μέχρι λίγα χρόνια πριν από την τωρινή κρίση ζήσαμε σε μια οικονομική ευφορία, η οποία όμως αποδείχτηκε εικονική και, κυρίως, βασισμένη σε δανεικό χρήμα, το οποίο καλούμαστε σήμερα να επιστρέψουμε στους πρόθυμους τοκογλύφους (τράπεζες) και μάλιστα στο εκατονταπλάσιο. Η κοινωνία της κατανάλωσης και της δάνειας ευμάρειας ξεφούσκωσε άδοξα και -για τους πολλούς- ακόμα και τραγικά.
Ηταν πράγματι λάθος η εκτίμηση του Κέινς για τις «οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας»; Φυσικά και όχι, διότι τη διαφορά την κάνει η λέξη «δυνατότητες», η οποία αφορά το «εν δυνάμει» στην κοινωνία, δηλαδή μία από τις πιθανές εκδοχές της πραγματικότητας με βάση τα σημερινά δεδομένα.
Εάν σήμερα ο κόσμος μας έχει γίνει «ανθυγιεινός» για εμάς και τα παιδιά μας δεν είναι επειδή δεν υπάρχουν οι δυνατότητες για να υλοποιηθούν οι προβλέψεις του Κέινς και μάλιστα στο πολλαπλάσιο. Η σκοτεινή εικόνα της κοινωνίας μας οφείλεται στο ότι το σύστημα του αρπακτικού καπιταλισμού που ο Βρετανός οικονομολόγος θεωρούσε (ρομαντικά) ότι μπορούσε να τιθασεύσει και να εξημερώσει αποδείχτηκε περισσότερο άγριο και βίαιο απ’ ό,τι εκείνος υπολόγιζε.
Οι θεωρίες του συνέπεσαν ιστορικά με μια σχετικά μακρά περίοδο αύξησης των καπιταλιστικών κερδών και ταυτόχρονης μαζικής διεκδίκησης από το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα και αυτή η σύμπτωση πρόσφερε ένα πραγματικό κοινωνικό διαμάντι, που για την Ευρώπη ήταν το κράτος πρόνοιας. Οι εξελίξεις όμως στη συνέχεια ανέτρεψαν τα δεδομένα και επανέφεραν την κανονικότητα του καπιταλισμού: αρπαγή, ιδιοποίηση, βιασμός του δημόσιου συμφέροντος υπέρ του ιδιωτικού, κτηνώδης εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης, αβυσσαλέες ανισότητες.
Εδώ ακριβώς είμαστε σήμερα. Μπορούσε (μπορεί) να γίνει διαφορετικά; Η απάντηση είναι αβίαστα «ναι». Διότι όλες οι δυνατότητες είναι εδώ. Η παραγωγικότητα της εργασίας βρίσκεται σε ασύλληπτα επίπεδα σε σχέση με εκατό χρόνια πριν. Οι τεχνολογικές καινοτομίες κάνουν εφικτό έναν εντελώς νέο κόσμο με λιγότερη εργασία, λιγότερη ασθένεια, μεγαλύτερη ισορροπία με τη φύση. Η γνώση μας για τον κόσμο αποτελεί πλέον ένα τεράστιο σώμα που ανοίγει νέους ορίζοντες για την υπαρξιακή μας ασφάλεια. Ο συσσωρευμένος πλούτος, έστω και κρυμμένος σε φορολογικούς παραδείσους, θυρίδες και τραπεζικούς λογαριασμούς, επαρκεί με το παραπάνω για την αντιμετώπιση του διατροφικού προβλήματος.
Αρα; Τις πταίει; «Καπιταλισμός είναι η εκπληκτική πεποίθηση ότι οι κακοηθέστεροι των ανθρώπων θα κάνουν τα πιο πονηρά πράγματα για το μέγιστο καλό του συνόλου των συνανθρώπων τους» έλεγε ο Κέινς, περιγράφοντας το μέγεθος της αυταπάτης για αυτορρύθμιση του καπιταλισμού.
