Για τη δημοκρατία, το κόμμα και την κρίση εκπροσώπησης

Η δια­κή­ρυ­ξη της Λα.Ε απο­τε­λεί ση­μα­ντι­κό βήμα μπρο­στά από πολ­λές από­ψεις. Έχου­με στα χέρια μας ένα κεί­με­νο σε καλή κα­τεύ­θυν­ση. Ωστό­σο, η εσπευ­σμέ­νη δη­μο­σί­ευ­ση της δια­κή­ρυ­ξης της Λα.Ε, χωρίς να προη­γη­θεί συ­ζή­τη­ση στις ορ­γα­νώ­σεις, θέτει πα­ρα­δειγ­μα­τι­κά το δια­χρο­νι­κό πρό­βλη­μα της δη­μο­κρα­τί­ας, αφού το ίδιο το κεί­με­νο ταυ­τό­τη­τας με­τα­βι­βά­ζε­ται με τον ιμά­ντα στα μέλη για να πε­ρά­σει στην κοι­νω­νία, χωρίς να προη­γη­θεί –επί­ση­μη του­λά­χι­στον- συ­ζή­τη­ση ούτε με τα μέλη ούτε με την κοι­νω­νία. Δεν πρό­κει­ται βε­βαί­ως για πα­ρα­μύ­θι με κακό λύκο αλλά για αντι­νο­μί­ες της ευ­ρύ­τε­ρης δη­μο­κρα­τι­κής και σο­σια­λι­στι­κής πα­ρά­δο­σης, για φαι­νό­με­να που δια­περ­νούν ορι­ζό­ντια όλα τα κόμ­μα­τα, τις ορ­γα­νώ­σεις, ακόμη και τις αναρ­χι­κές συ­νε­λεύ­σεις, σε δια­φο­ρε­τι­κό βαθμό φυ­σι­κά και με δια­φο­ρε­τι­κό τρόπο.

Ει­ρω­νι­κό είναι το γε­γο­νός ότι αυτός ο πα­ρα­γκω­νι­σμός της βάσης της Λα.Ε είναι εν μέρει απο­τέ­λε­σμα της πί­ε­σης της ίδιας της βάσης της Λα.Ε, μια αγ­χω­μέ­νη απά­ντη­ση της ηγε­σί­ας στο αί­τη­μα να προ­χω­ρή­σει πιο γρή­γο­ρα η συ­γκρό­τη­ση. Πολύ φυ­σιο­λο­γι­κά, είναι πάν­δη­μο το αί­τη­μα για αυ­θε­ντι­κή συμ­με­το­χή στη λήψη απο­φά­σε­ων του νέου φορέα. Δεν υπάρ­χει λόγος να συμ­με­τέ­χει κα­νείς σε έναν φορέα εάν δεν συμ­με­τέ­χει στη λήψη των απο­φά­σε­ων. Να στη­ρί­ζει μπο­ρεί και χωρίς να είναι μέλος. Άλ­λω­στε, αυτό είναι αί­τη­μα που ωρί­μα­σε στη συ­νεί­δη­ση όσων προ­έρ­χο­νται από τον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, διότι έζη­σαν την εμπει­ρία της πλή­ρους αυ­το­νό­μη­σης της ηγε­σί­ας. Στο πάν­δη­μο αυτό αί­τη­μα κα­νείς δεν μπο­ρεί να πάει κό­ντρα χωρίς να βλά­ψει τη Λα.Ε, χωρίς να οδη­γή­σει ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρους άξιους συ­ντρό­φους στην απο­στρά­τευ­ση, χωρίς να εκ­θρέ­ψει υπαρ­κτά φαι­νό­με­να γρα­φειο­κρα­τι­κού εκ­φυ­λι­σμού με ρίζες βα­θιές στην ελ­λη­νι­κή αρι­στε­ρά συ­νο­λι­κό­τε­ρα.

Όμως, το αί­τη­μα για δη­μο­κρα­τία από όσους και όσες νιώ­θουν απο­κλει­σμέ­νοι, και η ευ­θύ­νη όσων βρί­σκο­νται σε θέ­σεις κλει­διά, απο­κτά άλλη ση­μα­σία αν το δούμε από την ευ­ρύ­τε­ρη σκο­πιά της κοι­νω­νί­ας. Τα κόμ­μα­τα και οι ορ­γα­νώ­σεις της Αρι­στε­ράς, τα συν­δι­κά­τα, οι συλ­λο­γι­κό­τη­τες, χρειά­ζε­ται να λει­τουρ­γούν δη­μο­κρα­τι­κά, όχι μόνο γιατί απο­τε­λούν –εν μέ­ρει- προει­κό­νι­ση της άλλης κοι­νω­νί­ας αλλά γιατί μόνο έτσι μπο­ρούν να γί­νουν χώρος έκ­φρα­σης για αυ­τούς που δεν έχουν φωνή. Τόσο η κα­πι­τα­λι­στι­κή πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση όσο και η βαθιά οι­κο­νο­μι­κή κρίση των τε­λευ­ταί­ων ετών έχουν δη­μιουρ­γή­σει μια κρίση αντι­προ­σώ­πευ­σης, μια πο­λι­τι­κή κρίση του συ­στή­μα­τος σε πα­γκό­σμιο επί­πε­δο, μια έλ­λει­ψη εμπι­στο­σύ­νης στα πα­ρα­δο­σια­κά κόμ­μα­τα, στους πα­ρα­δο­σια­κούς θε­σμούς, στον κα­θιε­ρω­μέ­νο τρόπο δια­κυ­βέρ­νη­σης. Στην κρίση αυτή μπο­ρού­με να απα­ντή­σου­με μόνο αν επα­νε­φεύ­ρου­με τη δη­μο­κρα­τία. Κι αυτό δεν μπο­ρεί να γίνει αν δεν επα­νε­φεύ­ρου­με και το κόμμα.

Στη χώρα μας μά­λι­στα, τα πράγ­μα­τα είναι αρ­κε­τά ώριμα από αυτή την άποψη. Το κοι­νω­νι­κό κί­νη­μα έχει δο­κι­μά­σει όλους τους άλ­λους δρό­μους και δεν έχου­με πια τί­πο­τε να πε­ρι­μέ­νου­με από επα­να­λή­ψεις. Το 2008 δο­κι­μά­σα­με την εξέ­γερ­ση και μας τέ­θη­κε το ζή­τη­μα μιας θε­τι­κής απά­ντη­σης στο θέμα της εξου­σί­ας, στο κενό που δη­μιουρ­γεί­ται σε μια εξέ­γερ­ση τέ­τοιου με­γέ­θους. Το 2011 δο­κι­μά­σα­με ορι­ζό­ντιες και αμε­σο­δη­μο­κρα­τι­κές δομές, επι­χει­ρώ­ντας μια θε­τι­κή απά­ντη­ση στο ερώ­τη­μα, και κα­τα­λά­βα­με ότι η εξου­σία δεν είναι στην Πλα­τεία. Το 2015 δο­κι­μά­σα­με την ανά­θε­ση, ως άλλη θε­τι­κή απά­ντη­ση στο ίδιο πάντα πρό­βλη­μα, και κα­τα­λά­βα­με ότι η εξου­σία δεν είναι έτσι απλά στα Υπουρ­γεία. Το σύ­στη­μα έχει πολ­λές εφε­δρεί­ες. Σή­με­ρα λοι­πόν, ο συν­δε­τι­κός κρί­κος ανά­με­σα στο εξε­γερ­σια­κό, μα­ζι­κό, δη­μο­κρα­τι­κό κί­νη­μα και την κυ­βέρ­νη­ση, ανά­με­σα στο γκρέ­μι­σμα του συ­στή­μα­τος, τη δια­τύ­πω­ση ενός προ­τάγ­μα­τος και την υλο­ποί­η­σή του, εξα­κο­λου­θεί να πα­ρα­μέ­νει ζη­τού­με­νο. Αυτόν τον εν­διά­με­σο χώρο θα πρέ­πει να ψη­λα­φί­σου­με την επό­με­νη πε­ρί­ο­δο. Και αυτό ση­μαί­νει να ασχο­λη­θού­με σο­βα­ρά με την κομ­μα­τι­κή και κι­νη­μα­τι­κή αρ­χι­τε­κτο­νι­κή.

Το πα­ρά­δο­ξο είναι ότι αυτά τα λέω ενώ ανήκω σε αυ­τούς που θε­ω­ρούν ότι η συ­γκρό­τη­ση της Λα.Ε σε κόμμα δεν θα μας λύσει από μόνη της τα προ­βλή­μα­τα. Ξα­να­εί­χα­με «κόμμα των μελών» και δεν μας τα έλυσε. Γιατί μπο­ρεί να έχεις το κα­λύ­τε­ρο σχέ­διο αλλά αυτό δεν μπο­ρεί να υπο­κα­τα­στή­σει την αυ­θε­ντι­κή πρω­το­βου­λία και τις κα­θη­με­ρι­νές μας συ­νή­θειες. Είναι ένα παλιό επι­χεί­ρη­μα. Ας πούμε, μια βιο­μη­χα­νία δεν λει­τουρ­γεί μόνο χάρη στον κα­νο­νι­σμό αλλά παρά και κό­ντρα στον κα­νο­νι­σμό. Η μέχρι στιγ­μής πο­λι­τι­κή μου εμπει­ρία (όχι στη Λα.Ε, γε­νι­κώς) θα μπο­ρού­σε πράγ­μα­τι να συ­νο­ψι­στεί κι αυτή κάπως έτσι: μια διαρ­κής προ­σπά­θεια παρά και κό­ντρα στην εκά­στο­τε ορ­γά­νω­ση.

Επι­πλέ­ον, πίσω από το αί­τη­μα για αμε­σο­δη­μο­κρα­τι­κή λει­τουρ­γία του κόμ­μα­τος –υγιές αυτό κα­θαυ­τό- υπάρ­χει μια εσφαλ­μέ­νη πα­ρα­δο­χή: ότι ο μο­να­δι­κός αντί­πα­λος είναι η γρα­φειο­κρα­τία. Η γρα­φειο­κρα­τία όμως, είναι το τέρας που εξέ­θρε­ψε το διε­θνές ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα στην προ­σπά­θειά του να αντι­με­τω­πί­σει την αστι­κή τάξη. Κι αυτόν τον εχθρό δεν πρέ­πει να τον ξε­χνά­με. Η δη­μο­κρα­τία, η ελευ­θε­ρία η ίδια, προ­ϋ­πο­θέ­τει την ισό­τη­τα. Κάθε οι­κο­νο­μι­κό αί­τη­μα κρύ­βει ένα δη­μο­κρα­τι­κό αί­τη­μα και κάθε δη­μο­κρα­τι­κό αί­τη­μα προ­ϋ­πο­θέ­τει κά­ποιους υλι­κούς όρους για να εφαρ­μο­στεί. Γι’ αυτό και μι­λά­με πλέον συχνά για «ισο­ε­λευ­θε­ρία».

Άδικα θε­ω­ρεί­ται ενί­ο­τε ότι η πο­λι­τι­κή θε­ω­ρία είναι αφη­ρη­μέ­νη. Στον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ χά­σα­με (δεν δώ­σα­με ποτέ) τη μάχη της ισο­ε­λευ­θε­ρί­ας, μια μάχη ενά­ντια σε μι­κρο­α­στούς και με­γα­λο­α­στούς κάθε ποι­κι­λί­ας. Γιατί πά­ντο­τε ο για­τρός και ο δι­κη­γό­ρος, ο με­γα­λοϊ­διο­κτή­της και ο ει­σο­δη­μα­τί­ας, θα έχει πε­ρισ­σό­τε­ρα χρή­μα­τα και χρόνο που του επι­τρέ­πουν να επι­κρα­τή­σει σε μια πο­λι­τι­κή δια­μά­χη, όπου προ­σέρ­χε­ται κα­θέ­νας με τα όπλα του χωρίς άλλη ασφα­λι­στι­κή δι­κλεί­δα. Νο­μί­ζουν λοι­πόν πολ­λοί σύ­ντρο­φοι ότι αν εφαρ­μό­σου­με «αμε­σο­δη­μο­κρα­τι­κές» δια­δι­κα­σί­ες θα ακου­στεί ο λόγος τους επι­τέ­λους. «Ένα μέλος, μία ψήφος», άρα θα νι­κή­σουν οι πολ­λοί, και αφού οι πολ­λοί είναι οι φτω­χοί, άρα θα νι­κή­σουν οι φτω­χοί. Άρα υπο­τί­θε­ται ότι αρκεί να έχου­με «αμε­σο­δη­μο­κρα­τι­κές» δια­δι­κα­σί­ες για να νι­κή­σουν οι φτω­χοί. Πρό­κει­ται για τε­ρά­στια αυ­τα­πά­τη. Γιατί είναι πολ­λές οι μορ­φές και οι πηγές της εξου­σί­ας. Ο για­τρός θα φέρει την πε­λα­τεία του. Ο ει­σο­δη­μα­τί­ας θα έχει χρόνο και λεφτά για κα­φέ­δες και τρα­πε­ζώ­μα­τα. Θα μπο­ρεί να τυ­πώ­νει κάρ­τες και να τις μοι­ρά­ζει και να δίνει και μπα­ξί­σι κάτω από το τρα­πέ­ζι για να τον παί­ξουν τα το­πι­κά ΜΜΕ. Χωρίς ένα σύ­στη­μα που να δια­σφα­λί­ζει την ισό­τη­τα, χωρίς μη­χα­νι­σμούς εξι­σορ­ρό­πη­σης των ανι­σο­τή­των με­τα­ξύ των μελών, οι φτω­χοί θα χά­σουν πάλι. Μέσα στο κόμμα θα χά­σουν. Και όχι μόνο οι φτω­χοί, οι νέοι, οι άνερ­γοι, οι με­τα­νά­στες, οι γυ­ναί­κες, θα χά­σουν μέσα στο ίδιο τους το κόμμα. Πάλι. Όπως και στον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Γιατί σύ­ντρο­φε (που ξέ­ρεις ποιος είσαι), όσο εσύ βαράς βάρ­δια στο ερ­γο­στά­σιο, κου­μά­ντο στα «γρα­φεία» θα κάνει κά­ποιος ει­σο­δη­μα­τί­ας. Και πάλι δεν θα έχεις λόγο. Και θα τον έχεις νο­μι­μο­ποι­ή­σει κιό­λας.

Αυτό δε το στρώ­μα, με μι­κρο­α­στι­κό επί­πε­δο ζωής, είναι που θρέ­φει και τη γρα­φειο­κρα­τία. Παίρ­νει τις θέ­σεις εξου­σί­ας αυτό. Γιατί μπο­ρεί.

Είναι λοι­πόν απο­λύ­τως κα­τα­νοη­τό ορ­γα­νώ­σεις που είναι στη Λα.Ε και έχουν κα­τα­κτή­σει ένα κα­λύ­τε­ρο επί­πε­δο ισο­ε­λευ­θε­ρί­ας, ορ­γα­νώ­σεις που δεν έχουν μόνο δη­μο­κρα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες αλλά και έναν ανα­δια­νε­μη­τι­κό μη­χα­νι­σμό –σε κά­ποιο βαθμό έστω- να μη θέ­λουν να πα­ρα­χω­ρή­σουν την ελευ­θε­ρία που κα­τέ­κτη­σαν με κόπο, για να βρε­θούν και πάλι σε ένα κόμ­μα-χυ­λό, όπου το κου­μά­ντο θα το κά­νουν μι­κρο­α­στοί και γρα­φειο­κρά­τες και μι­κρο­α­στοί γρα­φειο­κρά­τες, στο όνομα μά­λι­στα της δη­μο­κρα­τί­ας των μελών...

Συ­νε­πώς, και τα δύο αι­τή­μα­τα, και το αί­τη­μα από τη βάση για «κόμμα των μελών» και το αί­τη­μα των ορ­γα­νώ­σε­ων να μην πα­ρα­χω­ρή­σουν το υψη­λό­τε­ρο επί­πε­δο δη­μο­κρα­τί­ας που δια­σφα­λί­ζουν ήδη στα μέλη τους, είναι νό­μι­μα αι­τή­μα­τα. Και θέλω να θεωρώ ότι δεν είναι ασυμ­βί­βα­στα.

Θα πρέ­πει λοι­πόν όλοι να αγκα­λιά­σου­με το αί­τη­μα για «κόμμα των μελών». Γιατί το να μην το κά­νου­με θα πα­ρά­γει δια­λυ­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα. Θα πρέ­πει επί­σης να σε­βα­στού­με την αυ­το­νο­μία των ορ­γα­νώ­σε­ων που προ­σχω­ρούν στη Λα.Ε. Γιατί το να μην το κά­νου­με θα έχει κι αυτό δια­λυ­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα. Για να γίνει όμως αυτό, θα πρέ­πει να βρού­με τις ορ­γα­νω­τι­κές απα­ντή­σεις, τη νέα κομ­μα­τι­κή αρ­χι­τε­κτο­νι­κή, που θα απα­ντή­σει σε μια σειρά ζη­τή­μα­τα που αφο­ρούν το τι εν­νο­ού­με όταν λέμε «κόμμα των μελών». Γιατί, αν λέ­γο­ντας «κόμμα των μελών» εν­νο­ού­με «κόμμα του ηγέτη και των αιώ­νια προ­βε­βλη­μέ­νων στε­λε­χών, κόμμα των μι­κρο­α­στών λευ­κών αν­δρών με υψηλό πο­λι­τι­σμι­κό κε­φά­λαιο», αυτό είναι ένα τρίτο αί­τη­μα, το οποίο είναι, δυ­στυ­χώς, ασυμ­βί­βα­στο με τα δύο άλλα.

Τρό­ποι να αντι­με­τω­πί­σου­με τα φαι­νό­με­να που ανα­φέρ­θη­καν υπάρ­χουν. Οι μη­χα­νι­σμοί και η αυ­το­νό­μη­ση της ηγε­σί­ας μπο­ρούν να αντι­με­τω­πι­στούν, αν τα μέλη του Πο­λι­τι­κού Συμ­βου­λί­ου εκλέ­γο­νται από τις Πο­λι­τι­κές Επι­τρο­πές, λο­γο­δο­τούν σε αυτές και ανα­κα­λού­νται από αυτές, αντί να λο­γο­δο­τούν σε μη­χα­νι­σμούς στο «κέ­ντρο». Η πο­σό­στω­ση σε όλα τα επί­πε­δα είναι ένας καλός τρό­πος να απα­ντή­σου­με εν μέρει στο ζή­τη­μα του σε­ξι­σμού. Η ει­σφο­ρά στο κόμμα με βάση το ει­σό­δη­μα για να απο­τρα­πούν οπορ­του­νι­στι­κά στοι­χεία, μπο­ρεί να θω­ρα­κί­σει τον τα­ξι­κό χα­ρα­κτή­ρα του κόμ­μα­τος. Η κυ­κλι­κή εναλ­λα­γή μπο­ρεί να ανα­δεί­ξει μια πλη­θυ­ντι­κή ηγε­σία. Η πο­σό­στω­ση για τις ορ­γα­νώ­σεις μπο­ρεί να δια­σφα­λί­σει την εκ­προ­σώ­πη­σή τους σε πο­σο­στό τέ­τοιο που να δια­σφα­λί­ζε­ται ταυ­τό­χρο­να ότι κυ­ρί­αρ­χα πα­ρα­μέ­νουν τα μέλη στο σύ­νο­λό τους.

Όσο πιο γρή­γο­ρα αρ­χί­σου­με να συ­ζη­τά­με σε αυτή τη βάση, δη­μο­κρα­τι­κά και τα­ξι­κά αλλά και πρα­κτι­κά και συν­θε­τι­κά, τόσο το κα­λύ­τε­ρο για τη Λα.Ε και την κοι­νω­νία.

Το ερώ­τη­μα όμως είναι αν εί­μα­στε όλοι ώρι­μοι γι΄αυτό. Το ερώ­τη­μα είναι σε πόσα από αυτά μπο­ρού­με να συμ­φω­νή­σου­με. Αλλά πρέ­πει να θέ­σου­με το ερώ­τη­μα και πρέ­πει να το θέ­σου­με σωστά, για να δούμε πόσα απί­δια πιά­νει ο σάκος και ποιο από τα τρία αι­τή­μα­τα θέτει τε­λι­κά κα­θέ­νας από εμάς και πόσο είναι για τον κα­θέ­να η δη­μο­κρα­τία ζή­τη­μα ου­σί­ας ή απλώς το επό­με­νο εσω­κομ­μα­τι­κό και εκλο­γι­κό σύν­θη­μα. Δεν έχου­με δι­καί­ω­μα να κα­τα­ντή­σου­με και τη δη­μο­κρα­τία σαν την «ελ­πί­δα». Έχου­με υπο­χρέ­ω­ση να δώ­σου­με φωνή στους απο­κλει­σμέ­νους, έχου­με υπο­χρέ­ω­ση να ακου­στεί η φωνή μας.

*Ο Σω­τή­ρης Σια­μαν­δού­ρας είναι δι­δά­κτωρ πο­λι­τι­κών επι­στη­μών και μέλος του Συ­ντο­νι­στι­κού του Κόκ­κι­νου Δι­κτύ­ου