Για την πρόληψη και τη θεσμική της αναγνώριση

Σύμ­φω­να με τον ΠΟΥ:  «Η έν­νοια της ποιό­τη­τας ζωής κα­θο­ρί­ζε­ται τόσο από το πως αντι­λαμ­βά­νε­ται το άτομο τη θέση του στη ζωή, στο πο­λι­τι­στι­κό πλαί­σιο και στο σύ­στη­μα αξιών μέσα στο οποίο ζει, όσο και από τους στό­χους, τις προσ­δο­κί­ες, το επί­πε­δο δια­βί­ω­σης και τα εν­δια­φέ­ρο­ντα του.  Είναι μια ευ­ρεία έν­νοια που επη­ρε­ά­ζε­ται ποι­κι­λό­τρο­πα από τη φυ­σι­κή και ψυ­χο­λο­γι­κή κα­τά­στα­ση του ατό­μου, το επί­πε­δο ανε­ξαρ­τη­σί­ας του, τις κοι­νω­νι­κές του σχέ­σεις και τις σχέ­σεις με το πε­ρι­βάλ­λον του».

Η καλή υγεία του πλη­θυ­σμού απο­τε­λεί βα­σι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση για την ευ­η­με­ρία του, αλλά και τη δια­θε­σι­μό­τη­τα του πα­ρα­γω­γι­κού-ερ­γα­τι­κού δυ­να­μι­κού και αντί­στρο­φα. Η αλ­λη­λε­ξάρ­τη­ση με­τα­ξύ οι­κο­νο­μι­κής, πο­λι­τι­στι­κής ανά­πτυ­ξης και υγεί­ας έχει ιστο­ρι­κά δια­πι­στω­θεί.

Έτσι, λαμ­βά­νου­με υπόψη μας ότι ο άν­θρω­πος είναι μία ολο­κλη­ρω­μέ­νη φυ­σι­κή και πνευ­μα­τι­κή ύπαρ­ξη και είναι υπο­χρε­ω­μέ­νος να συν­δυά­ζει τον τρόπο ζωής και τις συν­θή­κες ζωής.

 Ο τρό­πος ζωής (κά­πνι­σμα, αλ­κο­όλ, ναρ­κω­τι­κά, δια­τρο­φή, επι­θε­τι­κό­τη­τα, βία κτλ.) δεν είναι μία στα­θε­ρή κα­τά­στα­ση, αλλά ένας πα­ρά­γο­ντας που επη­ρε­ά­ζε­ται από τις συν­θή­κες ζωής (φυ­σι­κό, ερ­γα­σια­κό, πο­λι­τι­σμι­κό, κοι­νω­νι­κό, οι­κο­γε­νεια­κό και σχο­λι­κό πε­ρι­βάλ­λον, οι­κο­νο­μι­κή κα­τά­στα­ση, δια­φή­μι­ση, μέσα επι­κοι­νω­νί­ας,  βλ. Ολι­στι­κή Δια­λε­κτι­κή Προ­σέγ­γι­ση).

Συ­νε­πώς η αν­θρώ­πι­νη συ­μπε­ρι­φο­ρά, το φυ­σι­κό και το κοι­νω­νι­κό πε­ρι­βάλ­λον απο­τε­λούν απο­φα­σι­στι­κούς πα­ρά­γο­ντες στην προ­α­γω­γή της ψυ­χο­κοι­νω­νι­κής υγεί­ας και συ­νο­λι­κά της πρό­λη­ψης.

Πολλά, λοι­πόν, από τα σύγ­χρο­να ψυ­χο­κοι­νω­νι­κά προ­βλή­μα­τα στο βαθμό που σή­με­ρα απα­ντώ­νται, είναι απόρ­ροια του σύγ­χρο­νου μο­ντέ­λου ανά­πτυ­ξης σε οι­κο­νο­μι­κό, κοι­νω­νι­κό και πο­λι­τι­σμι­κό επί­πε­δο και κατ’ επέ­κτα­ση των στά­σε­ων, προ­τύ­πων και τρό­πων ζωής, που το κυ­ρί­αρ­χο μο­ντέ­λο υπα­γο­ρεύ­ει στους αν­θρώ­πους (Ζα­φει­ρί­δης, 2000). Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να το μο­ντέ­λο αυτό, χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται από µια σειρά φαι­νο­μέ­νων όπως ο έντο­νος αντα­γω­νι­σμός, η ανα­γω­γή του πλού­του και της δύ­να­μης σε υπέρ­τα­τη αξία, η εντα­τι­κο­ποί­η­ση της ερ­γα­σί­ας και των ρυθ­μών ζωής γε­νι­κό­τε­ρα. Τα φαι­νό­με­να αυτά που απο­τε­λούν προ­τε­ραιό­τη­τες του συ­γκε­κρι­μέ­νου μο­ντέ­λου και υπη­ρε­τούν την επι­βί­ω­ση του, δεν δια­σφα­λί­ζουν µε κα­νέ­να τρόπο την ψυ­χι­κή και σω­μα­τι­κή υγεία του αν­θρώ­που.

Του­να­ντί­ον δη­μιουρ­γούν μο­να­ξιά, εγω­κε­ντρι­σμό, πα­θη­τι­κό­τη­τα, απο­προ­σω­πο­ποί­η­ση του ατό­μου, απο­κλει­σμό όσων δεν αντα­πο­κρί­νο­νται στις απάν­θρω­πες απαι­τή­σεις του κυ­ρί­αρ­χου μο­ντέ­λου.

Δη­μιουρ­γού­νται δη­λα­δή µια σειρά από ψυ­χο­πιε­στι­κές συν­θή­κες που απο­τε­λούν τρο­χο­πέ­δη για την κά­λυ­ψη βα­σι­κών αν­θρώ­πι­νων ανα­γκών, όπως η ανά­γκη για συ­ντρο­φι­κό­τη­τα, αλ­λη­λεγ­γύη, ει­λι­κρι­νείς και έντι­μες αν­θρώ­πι­νες σχέ­σεις.

Η µη κά­λυ­ψη τέ­τοιων συ­ναι­σθη­μα­τι­κών, πνευ­μα­τι­κών και ηθι­κών ανα­γκών συν­δέ­ε­ται στενά µε την κα­τα­κό­ρυ­φη αύ­ξη­ση της ατο­μι­κής ψυ­χο­πα­θο­λο­γί­ας και κατ’ επέ­κτα­ση των ψυ­χο­κοι­νω­νι­κών προ­βλη­μά­των (Ζα­φει­ρί­δης, 1988).

Τα ψυ­χο­κοι­νω­νι­κά προ­βλή­μα­τα λοι­πόν που προ­κα­λού­νται µε αυ­τούς τους τρό­πους, μπο­ρούν να θε­ω­ρη­θούν ως συμ­πτώ­μα­τα ενός πο­λι­τι­κο­κοι­νω­νι­κού συ­στή­μα­τος που βρί­σκε­ται σε κρίση. Όσο, λοι­πόν, συ­νε­χί­ζε­ται η κρίση αξιών και ορα­μά­των που διέ­πει το ανα­πτυ­ξια­κό µας μο­ντέ­λο τόσο θα πα­ρα­τη­ρού­με το φαι­νό­με­νο, τα ψυ­χο­κοι­νω­νι­κά προ­βλή­μα­τα να αυ­ξά­νο­νται και να γί­νο­νται όλο και πιο δι­σε­πί­λυ­τα, παρά την αύ­ξη­ση η/και τη βελ­τί­ω­ση των πα­ρε­χο­μέ­νων υπη­ρε­σιών πρό­λη­ψης και θε­ρα­πεί­ας.

Ένα πρό­γραμ­μα πρό­λη­ψης των εξαρ­τή­σε­ων και προ­α­γω­γής της ψυ­χο­κοι­νω­νι­κής υγεί­ας απο­τε­λεί­ται από τρία αλ­λη­λε­ξαρ­τώ­με­να βή­μα­τα: τον σχε­δια­σμό, την εφαρ­μο­γή και την αξιο­λό­γη­ση.  Ο σχε­δια­σμός πε­ρι­λαμ­βά­νει εφτά βα­σι­κούς άξο­νες που είναι: η επι­λο­γή και η κα­τα­γρα­φή του πλη­θυ­σμού, η επι­σή­μαν­ση των ανα­γκών, ο κα­θο­ρι­σμός στό­χων, η κα­τα­γρα­φή συ­γκε­κρι­μέ­νων επι­διώ­ξε­ων, η απο­τί­μη­ση πόρων και δυ­να­το­τή­των, η πε­ρι­γρα­φή της με­θο­δο­λο­γί­ας και ο σχε­δια­σμός της αξιο­λό­γη­σης(που εμπλου­τί­ζει την συ­νο­λι­κή πα­ρέμ­βα­ση). Η εφαρ­μο­γή του προ­γράμ­μα­τος απο­τε­λεί την πράξη όλων όσων έχουν δια­τυ­πω­θεί στο σχε­δια­σμό και η αξιο­λό­γη­ση κάθε προ­γράμ­μα­τος αφορά όλα τα στά­δια και κυ­ρί­ως τα απο­τε­λέ­σμα­τα από την επι­στη­μο­νι­κή ομάδα που το υλο­ποί­η­σε.

Η πρα­κτι­κή μας στην πρό­λη­ψη μας οδή­γη­σε στο να εκτι­μή­σου­με  τις δρα­στη­ριό­τη­τες μας, με κρι­τή­ριο όχι πια την αντι­με­τώ­πι­ση του συμ­πτώ­μα­τος, αλλά τις ανά­γκες και τις ιδιαι­τε­ρό­τη­τες των αν­θρώ­πων που απαρ­τί­ζουν μια κοι­νό­τη­τα.

Εστιά­ζου­με λοι­πόν την προ­σο­χή μας πε­ρισ­σό­τε­ρο στο ερώ­τη­μα «σε ποιους πλη­θυ­σμούς απευ­θυ­νό­μα­στε»;

Μας εν­δια­φέ­ρει λοι­πόν να εστιά­σου­με την προ­σο­χή μας στις  γε­νι­κές ή κα­θο­λι­κές πα­ρεμ­βά­σεις που απευ­θύ­νο­νται σε όλο τον πλη­θυ­σμό μιας κοι­νό­τη­τας ο οποί­ος δεν έχει επι­λε­γεί με κρι­τή­ριο τον προ­σω­πι­κό κίν­δυ­νο που δια­τρέ­χει το κάθε μέλος να εξαρ­τη­θεί από ου­σί­ες.

Δεν επι­λέ­γο­νται δη­λα­δή τα πρό­σω­πα στα οποία απευ­θύ­νε­ται μια τέ­τοια πα­ρέμ­βα­ση, λόγω κά­ποιων χα­ρα­κτη­ρι­στι­κών τους (ψυ­χο­λο­γι­κών, κοι­νω­νι­κών κ.ά.), που συ­νή­θως θε­ω­ρού­νται σχε­τι­κά προς τη χρήση εξαρ­τη­σιο­γό­νων ου­σιών , αλλά οι πα­ρεμ­βά­σεις απευ­θύ­νο­νται σε όλα ανε­ξαι­ρέ­τως τα μέλη μιας ομά­δας ή κοι­νό­τη­τας κ. λ. π.

Τέ­τοια προ­γράμ­μα­τα για πα­ρά­δειγ­μα είναι αυτά που γί­νο­νται σε σχο­λεία(εκ­παι­δευ­τι­κοί και μα­θη­τές), στην οι­κο­γέ­νεια (γο­νείς), ή αυτά που στο­χεύ­ουν στην ενη­μέ­ρω­ση του ευ­ρύ­τε­ρου κοι­νού.

Η εφαρ­μο­γή των προ­γραμ­μά­των Πρό­λη­ψης στο πλαί­σιο της Κοι­νό­τη­τας, στη­ρί­ζε­ται στην ενερ­γη­τι­κή/ βιω­μα­τι­κή μά­θη­ση, έχει δε σκοπό την αλ­λα­γή στά­σης, κουλ­τού­ρας και συ­μπε­ρι­φο­ράς της Κοι­νό­τη­τας ενι­σχύ­ο­ντας την υπευ­θυ­νό­τη­τα, την επι­κοι­νω­νία, την αυ­το­πε­ποί­θη­ση, την αυ­το­ε­κτί­μη­ση και τις δε­ξιό­τη­τες, ατό­μων, ομά­δων και τε­λι­κώς και της ίδιας της Κοι­νό­τη­τας ως σύ­νο­λο.

Θα μπο­ρού­σα­με να πούμε ότι αυτές οι πα­ρεμ­βά­σεις δεν εστιά­ζουν απο­κλει­στι­κά στο σύμ­πτω­μα, δη­λα­δή στο «μη υγιές» κομ­μά­τι μιας κοι­νό­τη­τας, αλλά στο αντί­θε­το: στο πόσο υγιείς μπο­ρούν να γί­νουν οι σχέ­σεις σε μια κοι­νό­τη­τα έτσι που να μειώ­νε­ται η ζή­τη­ση εξαρ­τη­σιο­γό­νων ου­σιών. Με αυτό τον τρόπο κα­τα­φέρ­νου­με να:

α) εστιά­ζου­με στη θε­τι­κή πλευ­ρά των σχέ­σε­ών μας και άρα να μην απο­γοη­τευό­μα­στε εύ­κο­λα,

β) να απο­φεύ­γου­με την τάση να θε­ω­ρή­σου­με την πρό­λη­ψη απλώς ως μια φι­λαν­θρω­πία ή ιε­ρα­πο­στο­λή ενη­μέ­ρω­σης, αφού τα προη­γού­με­να χρό­νια αυτές οι πρα­κτι­κές απο­δεί­χθη­καν εντε­λώς απο­σπα­σμα­τι­κές έως και επι­κίν­δυ­νες,

γ) εστιά­ζου­με στην προ­α­γω­γή της ψυ­χι­κής υγεί­ας για όλη την κοι­νό­τη­τα, δρα­στη­ριό­τη­τα που σχε­τί­ζε­ται με την ποιό­τη­τα ζωής του συ­νό­λου των μελών της και

δ) απο­φεύ­γου­με να στιγ­μα­τί­σου­με τα μέλη εκεί­να που φαί­νε­ται να δια­τρέ­χουν πε­ρισ­σό­τε­ρο κίν­δυ­νο.

Είναι σαφές λοι­πόν από όλα τα πα­ρα­πά­νω ότι η πρό­λη­ψη δεν μπο­ρεί εύ­κο­λα να τε­μα­χι­στεί σε μέρη, χωρίς αυτά να βρί­σκο­νται σε μια αρ­μο­νι­κή και βιώ­σι­μη συ­νερ­γα­σία.

Από την άλλη ένα ισχυ­ρό θε­σμι­κό πλαί­σιο για την Πρό­λη­ψη δεν μπο­ρεί να είναι ξε­κομ­μέ­νο από τις σύγ­χρο­νες επι­στη­μο­νι­κές από­ψεις και τις κοι­νω­νι­κές, οι­κο­νο­μι­κές συν­θή­κες. Πρέ­πει ακόμη να πε­ριέ­χει ή να προ­ϋ­πο­θέ­τει την ύπαρ­ξη τέ­τοιων αρχών, από­ψε­ων ή ιδεών, ώστε να μπο­ρεί να επι­τύ­χει τους στό­χους του και να γίνει κοι­νω­νι­κά απο­δε­κτό. Για το λόγο αυτό, κρί­νε­ται ανα­γκαί­ος ο προ­σα­να­το­λι­σμός της θε­σμι­κής ανα­γνώ­ρι­σης της Πρό­λη­ψης  και του Πα­νελ­λα­δι­κού Δι­κτύ­ου Κέ­ντρων Πρό­λη­ψης από την Πο­λι­τεία, σε ένα λει­τουρ­γι­κά αυ­τό­νο­μο και  και­νο­τό­μο φορέα.(βλ. την ολο­κλη­ρω­μέ­νη πρό­τα­ση του Σω­μα­τεί­ου Ερ­γα­ζο­μέ­νων στα Κέ­ντρα Πρό­λη­ψης)

Η αξία μιας πλα­τιάς θε­ώ­ρη­σης για την Πρό­λη­ψη έγκει­ται στην αλ­λα­γή επι­στη­μο­νι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος και στην κι­νη­το­ποί­η­ση όλων των μέσων για την άρση και εξου­δε­τέ­ρω­ση των εμπο­δί­ων και των κλη­ρο­νο­μη­μέ­νων πρα­κτι­κών(βιο­λο­γι­σμό, ψυ­χια­τρι­κο­ποί­η­ση, ψυ­χο­λο­γι­σμό η κοι­νω­νιο­λο­γι­σμό, ελι­τι­σμό) και προ­ϋ­πο­θέ­τει ολο­κλη­ρω­μέ­νο σχε­δια­σμό Πα­νελ­λα­δι­κής Πο­λι­τι­κής Πρό­λη­ψης.

Τέλος, είναι ανα­γκαίο οι προ­λη­πτι­κές πα­ρεμ­βά­σεις μας να έχουν συ­νέ­χεια στο χρόνο, τόσο γιατί τα μέσα που χρη­σι­μο­ποιού­με απο­δει­κνύ­ουν την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τά τους μα­κρο­πρό­θε­σμα (αλ­λα­γή κουλ­τού­ρας, στά­σης και συ­νεί­δη­σης) αλλά και γιατί είναι απα­ραί­τη­τη η ανα­τρο­φο­δό­τη­ση μας γύρω από τα απο­τε­λέ­σμα­τα, τις δυ­σκο­λί­ες και τις ιδιαι­τε­ρό­τη­τες κάθε πα­ρέμ­βα­σης έτσι ώστε να σχε­διά­ζου­με πιο ολο­κλη­ρω­μέ­να το μέλ­λον.

Στον ηλε­κτρο­νι­κό σύν­δε­σμο www.​pro​lips​iwor​kers.​gr μπο­ρεί­τε να δια­βά­σε­τε το  συλ­λο­γι­κό μας έργο: «Κοι­νό­τη­τα, πρό­λη­ψη των εξαρ­τή­σε­ων, Κέ­ντρα Πρό­λη­ψης» που δια­τί­θε­ται ελεύ­θε­ρα και ανοί­γει τον επι­στη­μο­νι­κό και ου­σια­στι­κό διά­λο­γο με την επί­ση­μη πρό­τα­ση μας, του Σω­μα­τεί­ου Ερ­γα­ζο­μέ­νων στα Κέ­ντρα Πρό­λη­ψης. 

* Ο Γιώρ­γος Λε­χου­ρί­της είναι αντι­πρό­ε­δρος στο Δ.Σ. του Σω­μα­τεί­ου Ερ­γα­ζο­μέ­νων στα Κέ­ντρα Πρό­λη­ψης