Η Αριστερά και ο «μεσαίος χώρος»

Όπως ει­πώ­θη­κε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά από ηγε­τι­κό στέ­λε­χος, η τυχόν εξά­λει­ψη του χώρου του Κέ­ντρου θα απέ­βαι­νε ιδιαί­τε­ρα αρ­νη­τι­κή για την πρό­σβα­ση του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ στην κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία. Θα μας απο­μό­νω­νε εντός της πο­λι­τι­κής σκη­νής.

Κα­ταρ­χήν, δυ­στυ­χώς, το επι­χεί­ρη­μα αυτό είναι πολύ πα­λαιό και όχι και­νο­φα­νές. Για την κά­λυ­ψη του «με­σαί­ου χώρου» μί­λη­σαν οι Γερ­μα­νοί σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τες, όταν απο­μα­κρύν­θη­καν από το μαρ­ξι­σμό στο συ­νέ­δριο του Μπαντ Γκό­ντε­σμπεργκ το 1959. Για το ίδιο πράγ­μα μί­λη­σε ο Μπλερ, όταν με­τα­σχη­μά­τι­σε το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα στους Νέους Ερ­γα­τι­κούς. Σύμ­φω­να με αυτή τη θε­ώ­ρη­ση, στις ανα­πτυγ­μέ­νες κα­πι­τα­λι­στι­κές κοι­νω­νί­ες ανα­πτύσ­σε­ται μια κοι­νω­νι­κή συν­θε­τό­τη­τα, μειώ­νε­ται δρα­στι­κά η πα­ρα­δο­σια­κή ερ­γα­τι­κή τάξη και αυ­ξά­νο­νται δρα­μα­τι­κά τα με­σο­στρώ­μα­τα (όπου εντάσ­σο­νται συλ­λή­βδην οι μι­κρο­με­σαί­οι επι­χει­ρη­μα­τί­ες, οι ιδιω­τι­κοί υπάλ­λη­λοι, οι ερ­γα­ζό­με­νοι στις υπη­ρε­σί­ες, οι ερ­γα­ζό­με­νοι στο Δη­μό­σιο, οι πλη­ρο­φο­ρι­κά­ριοι κ.ά.). Άρα, έρ­χε­ται η στιγ­μή να πούμε μαζί με τον Αντρέ Γκορζ «αντίο στο προ­λε­τα­ριά­το». Το τα­ξι­κό κόμμα γί­νε­ται πο­λυ­συλ­λε­κτι­κό («catch all party»).

Κοι­νω­νι­κός «με­σαί­ος χώρος»…

Χρειά­ζε­ται, λοι­πόν, να εξε­τά­σου­με τι ση­μαί­νει «με­σαί­ος χώρος» ή «χώρος του Κέ­ντρου» και ποια πε­ρι­θώ­ρια προ­σέγ­γι­σής του υπάρ­χουν σή­με­ρα από τη δική μας Αρι­στε­ρά. Άλλο πράγ­μα είναι ο κοι­νω­νι­κός με­σαί­ος χώρος και άλλος ο πο­λι­τι­κός. Στον κοι­νω­νι­κό με­σαίο χώρο ανή­κει η πο­λύ­μορ­φη μι­κρο­α­στι­κή τάξη, τόσο η μι­κρο­ε­πι­χει­ρη­μα­τι­κή όσο και η μι­σθω­τή (με­σαί­οι δη­μό­σιοι υπάλ­λη­λοι, ιδιω­τι­κοί υπάλ­λη­λοι με εν­διά­με­ση διευ­θυ­ντι­κή θέση), τα στρώ­μα­τα που δεν ανή­κουν ούτε στο κε­φά­λαιο ούτε στην ερ­γα­τι­κή τάξη. Ορι­σμέ­νες φορές, η φράση, εκ­φε­ρό­με­νη από την Αρι­στε­ρά,  φαί­νε­ται να πε­ρι­λαμ­βά­νει και τμή­μα­τα του μι­κρού κε­φα­λαί­ου. Αυτά τα στρώ­μα­τα, σύμ­φω­να με τη μαρ­ξι­στι­κή θε­ω­ρία, δεν έχουν αυ­το­τε­λή πο­λι­τι­κή εκ­προ­σώ­πη­ση στην πο­λι­τι­κή σκηνή και ου­σια­στι­κά ούτε και αυ­το­τε­λή ιδε­ο­λο­γι­κή συ­γκρό­τη­ση – η «μι­κρο­α­στι­κή» ιδε­ο­λο­γία είναι μια μορφή αστι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας, όπως βιώ­νε­ται από αυτά τα στρώ­μα­τα. Με αυτήν την έν­νοια, δεν υπάρ­χουν γνή­σια «μι­κρο­α­στι­κά κόμ­μα­τα», τα στρώ­μα­τα αυτά δια­με­σο­λα­βού­νται πο­λι­τι­κά είτε από τα αστι­κά κόμ­μα­τα είτε από την Αρι­στε­ρά. Όταν εκ­προ­σω­πού­νται από τα αστι­κά κόμ­μα­τα, αφή­νουν ένα «ιδε­ο­λο­γι­κό ίχνος» στους ίδιους τους τους εκ­προ­σώ­πους, π.χ. στα  δεξιά ή κε­ντρώα κόμ­μα­τα, στη σύγ­χρο­νη  σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία ή και στο φα­σι­σμό.      

Ο πο­λι­τι­κά με­σαί­ος χώρος είναι κάτι άλλο. Είναι η με­τριο­πα­θής εκ­δο­χή της αστι­κής πο­λι­τι­κής, πα­λαιό­τε­ρα κυ­ρί­ως οι φι­λε­λεύ­θε­ροι, πιο σύγ­χρο­να κυ­ρί­ως η σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία. Ο χώρος του Κέ­ντρου εκ­προ­σω­πεί κυ­ρί­ως αστι­κά και μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα και στην πε­ρί­πτω­ση της σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας και μα­ζι­κά ερ­γα­τι­κά στρώ­μα­τα. Στην ση­με­ρι­νή φάση, η όξυν­ση της κρί­σης επι­φέ­ρει μια ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση του Κέ­ντρου κυ­ρί­ως προς τα δεξιά. Ο λόγος των πρώην κε­ντρώ­ων κομ­μά­των γί­νε­ται έντο­να και ακραία  νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρος και πολύ συχνά και νε­ο­συ­ντη­ρη­τι­κός («νόμος και τάξη»). Άρα, με την πα­λαιά έν­νοια της με­τριο­πα­θούς αστι­κής πο­λι­τι­κής, τα κε­ντρώα κόμ­μα­τα έχουν εκλεί­ψει.

…και πο­λι­τι­κός με­σαί­ος χώρος

Δη­μιουρ­γεί­ται, λοι­πόν, μια σύγ­χυ­ση από ορι­σμέ­νες το­πο­θε­τή­σεις μέσα στον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Πρώτα απ’ όλα, γεν­νιέ­ται ο πει­ρα­σμός να απο­δε­χθού­με αυ­θόρ­μη­τες ιδε­ο­λο­γι­κές όψεις των μι­κρο­α­στι­κών στρω­μά­των (όχι ρή­ξεις, συ­νέ­χεια του κρά­τους, σε­βα­σμός της ιδιο­κτη­σί­ας, «νόμος και τάξη», νοι­κο­κυ­ραί­οι) για να τα προ­σελ­κύ­σου­με και να ανε­βού­με πάνω στη ράχη τους στην κυ­βερ­νη­τι­κή  εξου­σία. Αυτή, όμως, δεν είναι η πο­λι­τι­κή της ηγε­μο­νί­ας ούτε στην εποχή του Γκράμ­σι ούτε και σή­με­ρα. Ερ­γα­τι­κή ηγε­μο­νία δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει παρά μόνο με την προ­τε­ραιό­τη­τα των αντι­λή­ψε­ων της κοι­νω­νι­κής συ­νερ­γα­σί­ας και της κοι­νω­νι­κής ανα­τρο­πής, την κατά προ­τε­ραιό­τη­τα στρο­φή στη διευ­ρυ­νό­με­νη σή­με­ρα ερ­γα­τι­κή τάξη. Η συμ­μα­χία με τα μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα είναι ανα­γκαία, ιδίως εντός της ερή­μου της κρί­σης, αλλά προ­ϋ­πο­θέ­τει την αρι­στε­ρή ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση αυτών των στρω­μά­των, την ανα­δια­παι­δα­γω­γη­τι­κή αντί­λη­ψη της Αρι­στε­ράς και, βε­βαί­ως, όχι την προ­σαρ­μο­γή της Αρι­στε­ράς στις μι­κρο­α­στι­κές και αστι­κές αντι­λή­ψεις.     

Ακόμη χει­ρό­τε­ρα, δεν μπο­ρού­με να «ξα­να­φτιά­ξου­με» τα κε­ντρώα κόμ­μα­τα εκ του μη­δε­νός, να απο­κα­τα­στή­σου­με τις πα­λαιές πλευ­ρές τους που η ίδια η τα­ξι­κή πάλη εξά­λει­ψε ή να γί­νου­με εμείς το «Νέο Κέ­ντρο». Η τυχόν συ­νερ­γα­σία με τα πρώην κε­ντρώα κόμ­μα­τα θα σή­μαι­νε όχι μια πο­λι­τι­κή «κοι­νω­νι­κής σω­τη­ρί­ας» αλλά τη δική μας υπα­γω­γή στο δεξιό ρι­ζο­σπα­στι­σμό των πρώην κε­ντρώ­ων κομ­μά­των, δη­λα­δή τη συ­νέ­χεια στη δια­χεί­ρι­ση της κρί­σης. Όχι τη συμ­μα­χία με τα μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα αλλά την εν τοις πράγ­μα­σι συμ­μα­χία με μια νέου τύπου αστι­κή Δεξιά (ή σε κά­ποια ζη­τή­μα­τα και Ακρο­δε­ξιά).

Δεν υπάρ­χει τρί­τος δρό­μος

Πώς λοι­πόν θα πεί­σου­με ότι εί­μα­στε κάτι το δια­φο­ρε­τι­κό και, άρα, θα ενι­σχύ­σου­με τη δυ­να­μι­κή της 17-6-2012; Βε­βαί­ως, υπάρ­χει και η «αρι­στε­ρή» ΔΗΜΑΡ, μετά από τα μνη­μό­νια, τις επι­στρα­τεύ­σεις, το κλά­δε­μα των συλ­λο­γι­κών συμ­βά­σε­ων, την κα­τα­δί­κη του συν­δι­κα­λι­σμού, τα βα­σα­νι­στή­ρια. Πρό­κει­ται για ένα πο­λι­τι­κό ανέκ­δο­το.

Τώρα, βέ­βαια, υπάρ­χει και η εναλ­λα­κτι­κή να γί­νου­με εμείς το «Νέο Κέ­ντρο». Ας δούμε, όμως, την αλή­θεια. Η κοι­νω­νι­κή όξυν­ση και πό­λω­ση που με­τα­τό­πι­σε το πα­λαιό Κέ­ντρο δεν θα μας λυ­πη­θεί. Η βάση για ένα Νέο Κέ­ντρο θα ήταν ή η δυ­να­τό­τη­τα ενός νέου σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού συμ­βο­λαί­ου ή έστω μιας αρι­στε­ρής-κεϊν­σια­νής εκ­δο­χής του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού. Αντι­συμ­βαλ­λό­με­νοι σε αυτά τα συμ­βό­λαια δεν υπάρ­χουν - η αστι­κή τάξη και η τρόι­κα τα θέ­λουν όλα, εδώ και τώρα.

Το κρά­τος «έκτα­κτης ανά­γκης» δια­μορ­φώ­νε­ται σε τε­λεί­ως αντί­θε­τη κα­τεύ­θυν­ση από εκεί­νη του συμ­βο­λαί­ου. Άρα, ή θα απο­δε­χθού­με τις βα­σι­κές όψεις της μνη­μο­νια­κής δια­χεί­ρι­σης, γε­νό­με­νοι η νέα «αρι­στε­ρή» Κε­ντρο­δε­ξιά, ή θα συ­γκρου­στού­με με­τω­πι­κά. Τρί­τος δρό­μος δεν υφί­στα­ται. Και αν θέ­λου­με να εί­μα­στε ει­λι­κρι­νείς, μόνο μια αρι­στε­ρή ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση, πρώ­τι­στα των ερ­γα­ζο­μέ­νων και μετά και των μι­κρο­α­στι­κών στρω­μά­των, θα μπο­ρού­σε να ωφε­λή­σει και αυτά τα ίδια τα πλητ­τό­με­να και εξα­θλιού­με­να μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα.

Μέσα από τις λο­γι­κές του «με­σαί­ου χώρου», κιν­δυ­νεύ­ου­με να ξα­να­πά­θου­με για άλλη μια φορά όσα έπαθε η Αρι­στε­ρά στον 20ό αιώνα. Ου­ρα­γός του Πα­παν­δρέ­ου στο Λί­βα­νο και πριν από το Δε­κέμ­βρη, ου­ρα­γός της Ένω­σης Κέ­ντρου στη δε­κα­ε­τία του ’60, ου­ρα­γός του Αν­δρέα στη Με­τα­πο­λί­τευ­ση.  Θα πρό­κει­ται για φάρσα, στη θέση των πα­λαιών τρα­γω­διών, καθώς στην πο­ρεία προς την ηγε­μο­νία θα γί­νου­με ου­ρα­γοί των πι­θα­νό­τα­τα μι­κρό­τε­ρων από εμάς αστών συμ­μά­χων μας. Και θα ξε­χά­σου­με την πα­λαιά γκραμ­σια­νή-λε­νι­νι­στι­κή σοφία, σύμ­φω­να με την οποία ηγε­μο­νεύ­ου­με μαζί με τους κοι­νω­νι­κούς μας συμ­μά­χους και κυ­ριαρ­χού­με (μο­νο­με­ρώς) πάνω στους κοι­νω­νι­κούς μας αντι­πά­λους.

Υπάρ­χουν, ακόμη, οι κοι­νω­νι­κοί και πο­λι­τι­κοί όροι για να απο­φύ­γου­με την πε­ρι­πέ­τεια των ανα­ζη­τή­σε­ων στο «με­σαίο χώρο». Ας προ­σπα­θή­σου­με.