Η πορεία προς τις κάλπες στη Βολιβία

Μετά την αναδίπλωση του MAS και των κοινωνικών οργανώσεων από την κινηματική αντίσταση στο πραξικόπημα τον περασμένο Νοέμβρη, επικρατεί σχετική ηρεμία στη Βολιβία. Ο «συμβιβασμός» (αποδοχή του πραξικοπήματος από το MAS, αποδοχή της νόμιμης ύπαρξης του MAS από την πραξικοπηματική κυβέρνηση) παρέπεμψε την αναμέτρηση για την κυβερνητική εξουσία σε νέες εκλογές –κι έγινε δεκτός από εκατέρωθεν ηγεσίες, που αισθάνονταν είτε απρόθυμες να κλιμακώσουν την εξωκοινοβουλευτική σύγκρουση, είτε αβέβαιες για την έκβασή της. Σημείο καμπής υπήρξε η κινηματική αντίσταση στους δρόμους κατά τις μέρες κλιμάκωσης της πραξικοπηματικής επιθετικότητας. Αυτή έβαλε «φρένο» στις πιο άγριες διαθέσεις της ακροδεξιάς πτέρυγας (ενώ οι δισταγμοί για κλιμάκωση της αντεπίθεσης δεν επέτρεψαν να μάθουμε τι παραπάνω θα μπορούσε να πετύχει).

Η Δεξιά 

Όμως ο συμβιβασμός δεν ήταν «ουδέτερος». Η ντε φάκτο «κυβέρνηση» Ανιές υλοποιεί πολιτικό πρόγραμμα, ενώ το MAS αποδέχτηκε τη διεξαγωγή εκλογών το Μάη, δίνοντας μια μεγάλη παράταση στη «θητεία» της Ανιές, της οποίας η κυβέρνηση προχωρά στη δημιουργία τετελεσμένων στον κρατικό μηχανισμό, τις διεθνείς σχέσεις κ.ο.κ. και δίνει χρόνο και δυνατότητες στους υποψήφιους της Δεξιάς. Η «ομαλότητα» της ίδιας της πορείας προς τις κάλπες επίσης δεν είναι εγγυημένη. Αν και το γενικευμένο πογκρόμ του φθινοπώρου ανεστάλη και οι κατασταλτικές δυνάμεις αναδιπλώθηκαν από τους δρόμους, δεν λείπουν οι επιθέσεις εναντίον ακτιβιστών. Η «ξαφνική» ανακίνηση δικαστικής έρευνας για διαφθορά κατά του υποψήφιου του MAS ή η διαμάχη για το αν έχει το δικαίωμα ο Μοράλες να είναι υποψήφιος βουλευτής, λειτουργούν επίσης ως υπενθύμιση ότι η Δεξιά δεν είναι δεσμευμένη στο «κοινοβουλευτικό παιχνίδι». 

Άλλωστε οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το MAS παραμένει το ισχυρότερο κόμμα στη Βολιβία (ακόμα κι αποδυναμωμένο), ενώ η Δεξιά αδυνατεί να ξεπεράσει τον κατακερματισμό της. Στις ερχόμενες εκλογές θα αναμετρηθούν όλες οι «φυλές» της: ο Κάρλος Μέσα (ο βασικός κεντροδεξιός αντίπαλος του Μοράλες στις εκλογές του Οκτώβρη), η ίδια η Ανιές (παρά τους όρκους που έπαιρνε ότι… «σώζει τη χώρα» και δεν έχει φιλοδοξίες), ο Τσι Χιούν Τσουνγκ (εκφραστής της «ευαγγελικής» συνιστώσας της αντίδρασης), ο νεοφασίστας «μάτσο Καμάτσο» (που θέλει να «εξαργυρώσει» εκλογικά  τον ηγετικό ρόλο που έπαιξε στη μάχη των δρόμων κατά το πραξικόπημα) και ο Κιρόγα (ένας «χλωμός» κεντρώος που ανασύρθηκε ως επιλογή για όσους αντιπολιτευόμενους τρόμαξαν από την αγριότητα της ακραιφνούς Δεξιάς ή δεν εμπιστεύονται τον Μέσα). Κανείς τους δεν μπορεί να ηγεμονεύσει και να εγγυηθεί μια εκλογική νίκη, όλοι τους έχουν φιλοδοξίες (αλλά και πολιτικές διαφορές). Ωστόσο η αντιπολίτευση έχει να ποντάρει στο σύστημα δύο γύρων: Διόλου τυχαία, προβλέφτηκε η πρωτοφανής διάρκεια ενάμιση μήνα απόστασης μεταξύ τους –δίνοντας τον αναγκαίο χρόνο για «παζάρια». 

Απέναντι σε αυτόν το συρφετό και τους αντιδραστικούς σχεδιασμούς του, έχει ενδιαφέρον να δει κανείς πώς κινείται (σε εκλογικό επίπεδο) το MAS, που παραμένει η μοναδική πολιτική-εκλογική επιλογή χωρίς καμιά εναλλακτική στα αριστερά της. Εκεί, ανεξαρτήτως της εκλογικής επιτυχίας ή αποτυχίας του σχεδιασμού, διαφαίνεται μια ενίσχυση της τάσης «εθνικής συμφιλίωσης» εκ μέρους της ηγεσίας. 

Μια πρόταση «μάχης»...

Στις 18 Γενάρη, οι συνεδριάσεις των οργανώσεων που απαρτίζουν τη «Συμφωνία Ενότητας» (ένα καρτέλ κοινωνικών οργανώσεων που στηρίζουν λιγότερο ή περισσότερο το MAS) κατέληξαν: Υποψήφιος πρόεδρος θα ήταν ο Νταβίντ Τσοκεχουάνκα και αντιπρόεδρος ο Αντρόνικο Ροντρίγκεζ. 

Ο πρώτος προέρχεται από ένα συνδικάτο εργατών γης, εργάστηκε σε ΜΚΟ «εκπαίδευσης στελεχών» και αποτέλεσε τον υπουργό Εξωτερικών του Μοράλες από το 2006 ως το 2017, όταν και ανέλαβε γενικός γραμματέας της ALBA (της περιφερειακής «ολοκλήρωσης» που είχαν συγκροτήσει οι «προοδευτικές» κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής ως αντίβαρο στους υπάρχοντες φιλο-ΗΠΑ οργανισμούς). Κατά την κορυφαία σύγκρουση των ιθαγενικών κινημάτων με την «κυβέρνησή τους», με αφορμή την καταστροφική για τις ιθαγενικές γαίες κατασκευή του δρόμου/αγωγού TIPNIS, είχε επιχειρήσει να παίξει το ρόλο του μεσολαβητή, διαφοροποιούμενος διακριτικά από το μέτρο («δεν μπορούμε να αλλάξουμε την απόφαση του προέδρου») και υπερασπιζόμενος τις διαδηλώτριες, που τον χρησιμοποίησαν ως «ανθρώπινη ασπίδα» για να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό, όταν κατηγορήθηκαν από κυβερνητικά στελέχη για απαγωγή. 

Ο δεύτερος είναι ένας 30χρονος γιος καλλιεργητή κόκας, που σπούδασε πολιτικές επιστήμες για να βοηθάει ως «μορφωμένος» τον συνδικαλιστή πατέρα του κι έγινε επικεφαλής του συνδικάτου των καλλιεργητών κόκας στην Κοτσαμπάμπα. Πρωταγωνίστησε στην αντίσταση στο πραξικόπημα (όταν έλαμψε το «άστρο» του στις γραμμές του MAS και έγινε ταυτόχρονα «κόκκινο πανί» για τους πραξικοπηματίες) την ίδια ώρα που έκανε λόγο για την «ανάγκη σκληρής αυτοκριτικής στο MAS». 

Χωρίς να γνωρίζουμε πλήρως τις απόψεις και τις προθέσεις των δύο πολιτικών στελεχών, ο «συμβολισμός» των διαθέσεων της βάσης του MAS ήταν εμφανής ως προς το ριζοσπαστισμό με τον οποίο ήθελαν να δοθεί η εκλογική μάχη. 

...και η απόρριψη της

Δύο μέρες μετά, η συνεδρίαση της εξόριστης ηγεσίας στο Μπουένος Άιρες κατέληξε σε μια άλλη πρόταση, με τον Έβο Μοράλες να προτείνει ως αντιπρόεδρο τον Τσοκεχουάνκα, επιφυλάσσοντας τη θέση του προέδρου στον Λουίς Αλμπέρτο Άρτσε Κατακόρα. 

Ο Κατακόρα έχει πανεπιστημιακές σπουδές (και στο εξωτερικό), υπήρξε ο μόνιμος υπουργός Οικονομικών από το 2006 και μετά και έχει κερδίσει επαίνους και από διεθνή οικονομικά περιοδικά. Αυτός και ο Τσοκεχουάνκα είναι οι δύο μακροβιότεροι υπουργοί της εποχής Μοράλες. Μόνο που στον βολιβιανό Τύπο από παλιά καταγράφονταν ως βασικοί εκπρόσωποι των δύο διαφορετικών «ψυχών» του «εβίσμο»: Ο Τσοκεχουάνκα ως προσωποποίηση της «πατσαμαμίστα» (από το «Πάτσα Μάμα», «Μάνα Γη») ιθαγενικής πτέρυγας και ο Κατακόρα ως προσωποποίηση των «πραγματιστών», «υποστηρικτών της ανάπτυξης και της οικονομικής μεγέθυνσης».   

Η είδηση προκάλεσε αντιδράσεις στη βάση. Η γενική συνέλευση της εργατικής συνομοσπονδίας COB στο Ελ Άλτο, ισχυρές αγροτικές ενώσεις της Λα Παζ, οργανώσεις του Ποτοσί, δήλωσαν τη διαφωνία τους. Ο τόνος από την Λα Παζ ήταν επιθετικός: «Δεν θα επιτρέψουμε έξωθεν αποφάσεις, ακόμα κι αν προέρχονται από τον αδελφό Έβο Μοράλες… Είχαμε μια ομόφωνη απόφαση… και περιμέναμε ανταπόκριση από τον Έβο Μοράλες, τον αδελφό μας στην Αργεντινή, αλλά δυστυχώς σήμερα μάθαμε ότι ο ιθαγενής αδελφός υποστηρίζει έναν κ’άρα …». Στη γλώσσα των Κιετσούα «κ’άρα» είναι (υποτιμητικά) ο λευκός. Στη γλώσσα των Αϊμάρα είναι (υποτιμητικά) ο πλούσιος. Η «σύγχυση» γύρω από τον όρο δεν είναι καθόλου τυχαία στη Βολιβία… Ούτε η χρήση του όρου είναι τυχαία όσον αφορά την καχυποψία των ιθαγενικών οργανώσεων απέναντι στον Κατακόρα.  

Αν και οι αρχικές ανακοινώσεις απαιτούσαν σεβασμό στην απόφαση ή έκαναν λόγο για «αδιαπραγμάτευτη» επιλογή, σε μια νέα διαβούλευση τελικά έγινε αποδεκτή η πρόταση Μοράλες, «στο όνομα της ενότητας».

Με ποια τακτική;

Ο Έβο κάνει λόγο για «ενότητα της πόλης με την ύπαιθρο», ως εναλλακτική σε ένα αμιγώς «ιθαγενικό» δίδυμο. Υπήρξε όμως μια αντιπρόταση, εκ μέρους της COB (η οποία ωστόσο έχει τις δικές της ευθύνες για τη στάση της κατά το πραξικόπημα), που έδειχνε έναν άλλο συμβολισμό αυτής της ενότητας: Πρόεδρος ο Τσοκεχουάνκα με αντιπρόεδρο τον μεταλλωρύχο Ορλάντο Γκουτιέρεζ ως «εκπρόσωπο της εργατικής τάξης». 

Η πραγματική λογική της πρότασης Μοράλες αφορά την ικανότητα του «λευκού, επιτυχημένου, τεχνοκράτη» Κατακόρα να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των μεσοστρωμάτων, που στράφηκαν ενάντια στο MAS και στήριξαν την ανατροπή Μοράλες το περασμένο φθινόπωρο. Ο πειρασμός της στροφής προς το κέντρο ως μέθοδος «διεκδίκησης του μεσαίου χώρου» εμφανίζεται ακόμα κι όταν μια χώρα έχει περάσει από την ακραία πόλωση ενός παρολίγο εμφυλίου πολέμου… Εκλογικά, μένει να φανεί αν η επιλογή θα αποδώσει «προς τα δεξιά» κι αν ταυτόχρονα η αντιπροεδρία Τσοκεχουάνκα, σε συνδυασμό με την απουσία αριστερής εναλλακτικής και φόβου για το δεξιό ρεβανσισμό, θα συγκρατήσει τη δυσφορία «προς τα αριστερά» (οι –ήδη επιδεινωμένες από την εποχή της διακυβέρνησης– σχέσεις με αρκετές κοινωνικές οργανώσεις τραυματίστηκαν επιπλέον αυτούς τους μήνες). Αλλά πολιτικά, ανεξαρτήτως εκλογικής αποτελεσματικότητας, η επιλογή λέει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο δείχνει ότι σκοπεύει να πορευθεί η ηγεσία του MAS…

Μια παλιότερη συζήτηση, που απασχόλησε τμήματα της COB το 2013, αλλά έμεινε τότε μετέωρη, για την ανάγκη «νέου πολιτικού εργαλείου», ίσως ξανανοίξει μετά τις εκλογές του Μάη…

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά