Ο Φλεβάρης του 1917 στη Ρωσία: Η απρόσμενη επανάσταση

Ο τσάρος έπεσε έπειτα από μια εξέγερση πέντε ημερών που έλαβε χώρα στις εργατικές συνοικίες της πρωτεύουσας Πετρούπολης. Η αστυνομία, παρά το όργιο καταστολής, δεν κατάφερε να συγκρατήσει τους εξεγερμένους, ο στρατός που ήρθε να «επιβάλει την τάξη» στις περισσότερες περιπτώσεις δεν κατάφερε να σηκώσει τα όπλα ενάντια στους διαδηλωτές. Ένα-ένα τα συντάγματα άρχισαν να περνάνε με την εξέγερση, συχνά αφού πρώτα εκτελούσαν επί τόπου ή φυλάκιζαν τους πιο προκλητικούς αξιωματικούς τους.

Η εξέγερση είχε ξεκινήσει από μια διαμαρτυρία γυναικών στις 8 Μάρτη (23 Φλεβάρη με το παλιό ημερολόγιο) για την έλλειψη ψωμιού. Οι γυναίκες χτυπήθηκαν άγρια από την αστυνομία με αποτέλεσμα να σηκωθούν στο πόδι οι εργατικές γειτονιές. Στις 12 Μάρτη οι ένοπλοι εργάτες και οι εξεγερμένοι στρατιώτες είχαν καταλάβει την Πετρούπολη και είχαν εγκαταστήσει το επιτελείο τους στα ανάκτορα της Ταυρίδας.

Σε όλη την υπόλοιπη Ρωσία οι αρχές απλώς έτρεξαν να εξαφανιστούν. Ήταν τόσο απότομη η αλλαγή, ώστε η φεβρουαριανή επανάσταση στη συλλογική συνείδηση της Ρωσίας θεωρήθηκε «αναίμακτη», παρόλο που στην πραγματικότητα καταγράφηκαν περισσότερα από 1.400 θύματα στις μάχες των 5 ημερών του ξεσηκωμού της Πετρούπολης.

Αυτή η επανάσταση έλαβε χώρα ενάντια στο πιο βάρβαρο, άξεστο και καθυστερημένο καθεστώς που υπήρχε στην εποχή του. Μέσα σε ελάχιστες μέρες η τσαρική Ρωσία μεταμορφώθηκε στην πιο δημοκρατική χώρα του πλανήτη, με τις συζητήσεις να διεξάγονται παντού ελεύθερα και παθιασμένα, και πάνω σε κάθε ζήτημα και ταμπού.

Αλλά το πραγματικά ασύλληπτο γεγονός είναι πως η επανάσταση συνέβη ενώ η Ρωσία συμμετείχε με όλη της την ένταση, μαζί με όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήδη η Ρωσία είχε απώλειες πολλών εκατομμυρίων νεκρών στο μέτωπο και το καθεστώς του τσάρου επένδυε στην «εθνική ομοψυχία» κατά του «ξένου εισβολέα». Αλλά οι ξεσηκωμοί και οι επαναστάσεις πραγματοποιούνται όταν είναι απόλυτα αναγκαίες, όχι όταν οι συνθήκες είναι εύκολες…

Και ποιοι ανέλαβαν την εξουσία;

Η φεβρουαριανή επανάσταση πραγματοποιήθηκε από εργάτες και εργάτριες που παλεύανε να υπερασπίσουν τα απολύτως απαραίτητα και να αλλάξουν τη ζωή τους. Η νίκη της επανάστασης σήμαινε πως το ίδιο το βράδυ της ανατροπής του τσάρου, στις 12 Μάρτη, είχε ήδη στηθεί μια προσωρινή Εκτελεστική Επιτροπή από αγωνιστές όλων των κομμάτων της Αριστεράς. Η Εκτελεστική Επιτροπή κάλεσε τις συνελεύσεις των εργατογειτονιών να ψηφίσουν αντιπροσώπους για το πρώτο εργατικό συμβούλιο της Πετρούπολης, δίπλα σε αυτό των αντιπροσώπων των εξεγερμένων συνταγμάτων. Τις επόμενες ημέρες εργατικά συμβούλια, συμβούλια στρατιωτών και σταδιακά και αγροτών, άρχισαν να συγκροτούνται σε όλη τη Ρωσία.

Όμως, οι άνθρωποι που έκαναν την επανάσταση δεν ήταν αυτοί που καρπώθηκαν την εξουσία. Η προσωρινή Εκτελεστική Επιτροπή βιάστηκε να παρακαλέσει τους καταθορυβημένους επικεφαλής των αστικών κομμάτων να σχηματίσουν μια προσωρινή κυβέρνηση. Η κυβέρνηση αυτή τους επόμενους μήνες, μέχρι τον Οκτώβρη του 1917, θα έχει την τυπική δικαιοδοσία για να διοικήσει τη χώρα. Στην Προσωρινή Κυβέρνηση των καπιταλιστικών κομμάτων θα συμμετέχουν στην αρχή ένα και σιγά-σιγά περισσότερα στελέχη της Αριστεράς, από τους σοσιαλεπαναστάτες (βασικό κόμμα της αγροτιάς) και τους μενσεβίκους. Και τα δύο κόμματα, παρά την επαναστατική φρασεολογία τους, δεν αμφισβητούσαν την πρωτοκαθεδρία της αστικής τάξης ούτε τη συμμετοχή στον πόλεμο που κόστιζε φρικιαστικές απώλειες.

Όμως η πραγματική εξουσία περνούσε όλο και περισσότερο στα χέρια των συμβουλίων των εκλεγμένων αντιπροσώπων των εργατών και των στρατιωτών, που έμειναν στην ιστορία με τα αρχικά τους στη ρωσική γλώσσα: σοβιέτ. Με την κατάρρευση των μηχανισμών του κράτους η παραγωγή, η τροφοδοσία των πόλεων και του στρατού και η καθημερινότητα εν γένει ελεγχόταν και κατευθύνονταν όλο και περισσότερο από τους ίδιους τους εργάτες και τις εργάτριες. Ταυτόχρονα με την αύξηση και την ανάπτυξη των σοβιέτ, ο μηχανισμός που υποτίθεται πως έλεγχε η Προσωρινή Κυβέρνηση έμοιαζε όλο και περισσότερο με τροχαλία που στριφογυρνά στον αέρα, χωρίς να μεταδίδει την κίνησή της σε άλλα τμήματα. Στη Ρωσία για τους επόμενους οχτώ μήνες θα συνυπάρξουν δύο εξουσίες, η μία σε ανάπτυξη, η άλλη σε αποδρομή.

Πώς ανατρέπονται οι συσχετισμοί;

Τον Μάρτη του 1917 δύο μεγάλα κόμματα της Αριστεράς, οι σοσιαλεπαναστάτες (εσέροι στα ρωσικά, από τα αρχικά τους) και οι μενσεβίκοι είχαν τη μεγάλη πλειοψηφία σε όλα τα σοβιέτ. Όμως, στήριζαν την Προσωρινή Κυβέρνηση όπου ήταν μειοψηφία, πιστεύοντας ότι δεν πρέπει να τρομάξουν την αστική τάξη αμφισβητώντας ριζικά την πολιτική της. Έτσι όχι μόνο συνέχισαν τη διεξαγωγή του ιμπεριαλιστικού πολέμου, αλλά αρνήθηκαν να μοιράσουν τη γη των αριστοκρατών και της εκκλησίας στους αγρότες. Στο τέλος, προσπάθησαν να φιμώσουν το κόμμα της Αριστεράς που καλούσε στην εκπλήρωση των λαϊκών απαιτήσεων για το σταμάτημα του πολέμου και στην αναδιανομή της γης. Το κόμμα αυτό ήταν οι μπολσεβίκοι του Λένιν.

Το μπολσεβίκικο κόμμα ήταν ένα μειοψηφικό, αρχικά, τμήμα μέσα στα εργατικά συμβούλια. Στα πρώτα χρόνια του πολέμου και του πατριωτικού παροξυσμού οι μπολσεβίκοι όχι μόνο ήταν ενάντια στον πόλεμο, αλλά καλούσαν στη μετατροπή του σε εμφύλιο. «Ειρήνη στις καλύβες, πόλεμος στα παλάτια», κήρυττε ο Λένιν, επαναλαμβάνοντας το ξεχασμένο σύνθημα της γαλλικής επανάστασης. Οι μπολσεβίκοι θεωρήθηκαν «προδότες του έθνους», ζητώντας δικαιώματα και ελευθερίες για τις καταπιεσμένες εθνότητες, μέχρι και την αυτοδιάθεσή τους. Ο Λένιν και το κόμμα του φάνταζαν παράλογοι -σαν από άλλη διάσταση- για την υπόλοιπη, «ρεαλιστική» Αριστερά.

Αλλά για να κερδίσεις το στεφάνι της Ιστορίας πρέπει αναγκαστικά να παραιτηθείς από την εφήμερη αναγνώριση. Οι μπολσεβίκοι έκαναν το ιστορικό άλμα προς την κατάκτηση της εξουσίας μέσα στους οχτώ μήνες που ακολούθησαν την επανάσταση του Φλεβάρη. Το κόμμα του Λένιν προσπέρασε τους χλευασμούς των «πραγματιστών» της Αριστεράς που δεν αμφισβητούσαν τις κυρίαρχες ιδέες και τόλμησε να απαντήσει στα δύο ερωτήματα που έβαζε πιεστικά η βάση των σοβιέτ σε όλη τη Ρωσία: α) πώς θα σταματήσει άμεσα ο πόλεμος και β) πώς θα μοιραστεί η γη. Σ’ αυτά τα ερωτήματα οι μπολσεβίκοι απάντησαν θέτοντας αυτοί ένα ερώτημα: Πώς μπορούν να συμβούν αυτά τα πράγματα αν οι καπιταλιστές συνεχίσουν να κυβερνούν, αν τα σοβιέτ δεν πάρουν στα χέρια τους όλη την εξουσία;

Η επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 δεν έφερε μονάχα τον ίλιγγο σε όλο τον πλανήτη. Έγινε επιπλέον η αφετηρία για την πιο συναρπαστική διαδρομή σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Εκείνο τον Φλεβάρη οι εργάτες που τσάκισαν με το όπλο στο χέρι τον τσαρισμό, οι εργάτριες που μεταστρέψανε στην πρώτη γραμμή των οδομαχιών τους φαντάρους με την επανάσταση, οι φαντάροι που απαλλάχτηκαν από τους αξιωματικούς και τον τρόμο, μπήκαν στο ανάκτορο της Ταυρίδας νικητές και νικήτριες. Εκεί συνειδητοποίησαν το μπόι τους μπροστά στους καθρέφτες μέσα στις χρυσοποίκιλτες σάλες, και αντίκρισαν πρόσωπο με πρόσωπο τον πανικό των κυρίαρχων τάξεων. Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι της συνειδητοποίησης που κατέληξε στην εργατική εξουσία… 

*Αναδημοσίευση από την "Εργατική Αριστερά", φ. 379 (8/3/17)