Μεγάλη συζήτηση γίνεται σχετικά με τις προοπτικές του κόσμου μετά την επιδημία. «Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο», ισχυρίζονται πολλοί. Για καλό ή για κακό, κάτι πολύ νέο ξημερώνει.
Νομίζω πως οι προβλέψεις αυτές θα αστοχήσουν. Φοβάμαι πως ο κόσμος, μετά τον κορονοϊό, θα είναι ίδιος με αυτόν που αφήσαμε και –αν δεν γίνουν πολλά– χειρότερος σε ό,τι αφορά την επίταση των κακών του χαρακτηριστικών. Δεν ξεχνώ, άλλωστε, πως χαρμόσυνες προβλέψεις για το «τέλος του νεοφιλελευθερισμού» ακούστηκαν και το 2008.
Τι επιστροφή του Κέινς, τι επανάκαμψη του Μαρξ, τι και τι δεν ακούστηκε και τότε. Η προφανής, ωστόσο, απόδειξη πως ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι παρά μπουρδοφιλελευθερισμός, για να χρησιμοποιήσω την επιστημονική ακριβή έννοια του Γιάννη Κιμπουρόπουλου, δεν οδήγησε στην κατάρρευσή του, αλλά μάλλον στον παροξυσμό του. Το ταξικό παιχνίδι δεν παίζεται στο γήπεδο της λογικής, αλλά σε εκείνο της γυμνής δύναμης.
Ετσι, λοιπόν, η μεγάλη επιστροφή του κράτους τότε κάθε άλλο παρά σήμανε τον περιορισμό της «αγοράς». Μ’ όλο που τα γκόλντεν μπόις και γκερλς είχαν αποδειχτεί άριστοι μπούφοι περιωπής, η ζωή συνεχίστηκε γι’ αυτούς και τα αφεντικά γενικότερα, δείχνοντας την καλή της όψη.
Ας μη γελιόμαστε. Η σημερινή επιστροφή του κράτους, η αποδεδειγμένη, για πολλοστή φορά, τραγική ανεπάρκεια των αγορών, η ακόμη πιο αποδεδειγμένη ροπή του καπιταλισμού στην καταστροφή, δεν οδηγούν αναγκαστικά, με κανέναν τρόπο, στην έκπτωσή του. Θα μπορούσαμε ευκολότερα να σκεφτούμε ένα τέλος του καπιταλισμού μαζί με το τέλος της ανθρωπότητας και του πλανήτη, όπως τον γνωρίζουμε, παρά ένα σωτήριο και σχεδιασμένο τέλος του.
Αλλωστε, ο νεοφιλελευθερισμός δεν υπήρξε ποτέ αντι-κρατικός στην πράξη. Οι κρατικές δαπάνες δεν έπαψαν να ανεβαίνουν τις τελευταίες δεκαετίες – το ότι πήγαιναν στον στρατό και στην καταστολή ή στις διασώσεις των ιδιαζόντως παραγωγικών, κατά τα άλλα, ιδιωτικών επιχειρήσεων, με προτίμηση στις τράπεζες, δεν τις έκανε λιγότερο κρατικές.
Ο νεοφιλελευθερισμός χρειάζεται ισχυρό κράτος. Αυτό που πολεμάει δεν είναι το κράτος –είναι το κράτος πρόνοιας. Και θα συνεχίσει να κάνει το ίδιο. Ακόμη και ο «κεϊνσιανισμός», που ίσως θα ακολουθήσει, το ίδιο πρότυπο θα υπηρετήσει. Αν είναι, λοιπόν, να αλλάξουν τα πράγματα, θα απαιτηθεί μεγάλη και στοχευμένη δουλειά από όσους τον αμφισβητούν. Η ανοησία του, πάντως, δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη ελάττωμα για τον ίδιο. Ισα ίσα μπορεί να του επιτρέπει την αναγκαία θρασύτητα προκειμένου να αντεπεξέλθει στις επιθέσεις που του γίνονται.
Δείτε τι γίνεται στη γαλάζια μας πατρίδα με τους νεοφιλελεύθερους δημοσιολόγους. Μιλάμε για την προφανή ανικανότητα των ιδιωτικών συστημάτων υγείας και, επομένως, τον εγκληματικό χαρακτήρα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που επί δεκαετίες ροκάνισαν μέχρις εξαφανίσεως το δημόσιο σύστημα – απαντάνε από τα «Νέα», διά των κερβέρων, πως ο κορονοϊός είναι κινέζικος!
Συζητάμε την καραμπινάτη ανεπάρκεια του καπιταλιστικού τομέα να παραγάγει τα σημαντικά για τις ανθρώπινες ανάγκες αγαθά, να ανταποκριθεί, δηλαδή, στα δύσκολα (με τα λόγια τού εκ Χάρβαρντ ορμωμένου καθηγητή Μάνατζμεντ Σκοτ Κόμινερς στο Μπλούμπεργκ, «κρατήστε τα απολυμαντικά μακριά από το αόρατο χέρι της αγοράς») –σχολιάζουν από το οικονομικό ένθετο του «Βήματος» «Ναι, αλλά το εμβόλιο το περιμένετε από τις πολυεθνικές του φαρμάκου». Και αποκρύπτουν πως η διάλυση του δημόσιου τομέα παραγωγής φαρμάκων είναι, κατά πάσα πιθανότητα, βασικό αίτιο της καθυστέρησης στην παραγωγή του εμβολίου – ο ιδιωτικός τομέας θα το δημιουργήσει μόνο αν είναι προς όφελος της κερδοφορίας του (είναι;).
Πόσο μυαλό θέλει να τα σκεφτεί κάποιος αυτά; Δεν ξέρω την ποσοτική απάντηση. Σε ό,τι αφορά το ποιοτικό σκέλος, δεν υπάρχει αμφιβολία, για όποιον έχει μια στοιχειώδη επαφή με τα κείμενα, ότι και ο Βολτέρος και ο Ανταμ Σμιθ και ο Τζέφερσον και όλοι οι φιλελεύθεροι διαφωτιστές θα ήταν με την Αριστερά σήμερα – στους νεοφιλελεύθερους θα έμεναν μόνο τα βλαμμένα της Ιστορίας της Οικονομικής και Πολιτικής Θεωρίας.
Οπως αναρωτιέται, για να δώσω ένα τρίτο παράδειγμα, επιφυλλίδα του «Βήματος»: «Πού ακούστηκε οι πιο πλούσιες χώρες του κόσμου να εκλιπαρούν για μάσκες μιας χρήσης και για οινόπνευμα! Τι σόι καπιταλισμός είναι αυτός που δεν στοκάρει υγειονομικό υλικό για μια κρίσιμη ώρα;»
Ελα, ντε! Παράγει, όμως, μια τεράστια ποικιλία συνθετικών βρακιών – μην τα θέλουμε κι όλα δικά μας. Τι σόι, λοιπόν; Κακό, μάλλον. Σκατόσογο, όπως πολλές φορές η ιστορία απέδειξε. Γι’ αυτό και ο ριζικός αντικαπιταλισμός είναι θεμελιώδες στοιχείο της επιβαλλόμενης λύσης. Την επόμενη φορά ίσως δεν θα πρόκειται για εξελιγμένη γρίπη, αλλά για κάτι πολύ φονικότερο.
* εκπαιδευτικός
