Παντελής Πουλιόπουλος: ένας πραγματικός Αριστερός ηγέτης

1. Τα πρώτα πολιτικά βήματα

Στις 6 Ιουνίου 1943, οι Ιταλοί φασίστες σκότωσαν στο Νεζερό, στη Λαμία, τον Παντελή Πουλιόπουλο μαζί με άλλους 105 φυλακισμένους αγωνιστές σε αντίποινα για μια πράξη σαμποτάζ του ΕΛΑΣ.

Ποιός, όμως, ήταν ο Πουλιόπουλος;[1]

Ο Π. Πουλιόπουλος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του μαρξισμού στη χώρα μας που άφησε την πολιτική και θεωρητική του σφραγίδα στο ελληνικό εργατικό και αριστερό κίνημα και ήταν ο μοναδικός από όσους διετέλεσαν γραμματείς του ΚΚΕ που πέθανε με τόσο ηρωικό και ένδοξο τρόπο.

Γεννήθηκε στη Θήβα, το 1900, «με τον αιώνα», όπως ο ίδιος συνήθιζε να λέει. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1919 έγινε μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε.). Ήταν η εποχή της Μικρασιατικής εκστρατείας και τον στείλανε στο μέτωπο φαντάρο. Οργανώθηκε αμέσως στους Ομίλους που πάλευαν κατά του πολέμου και των σφαγών που αυτός προκαλούσε. Σύμφωνα με ένα αναμνηστικό σημείωμα, «Δεν υπήρχε στρατιωτική μονάδα που να μη δρούσε στο εσωτερικό της οργανωμένη ομάδα κομμουνιστών στρατιωτών. Κι όλες αυτές οι ομάδες σ’ όλη τη Στρατιά και σ’ όλη την έκταση του μετώπου συνδέονταν μεταξύ τους και διευθύνονταν από μια Κεντρική Επιτροπή, εγκέφαλος και ψυχή της οποίας ήταν  ο Παντελής Πουλιόπουλος».[2] Μέσα σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες έβγαζαν στο μέτωπο την εφημερίδα «Ερυθρός Φρουρός», η οποία υπήρξε όργανο ισχυρής αντιπολεμικής και αντικαπιταλιστικής προπαγάνδας, ενώ για πρώτη φορά έβαλαν στο στόχαστρο της παρέμβασής τους και τον εθνικισμό και το μιλιταρισμό, πράγματα ανήκουστα έως τότε για την ελληνική κοινωνία.[3]

Εξαιτίας της έντονης αντιπολεμικής του δράσης στο μικρασιατικό μέτωπο συλλαμβάνεται και καταδικάζεται από το έκτατο στρατοδικείο με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». «Δεκανέας δεσμοφύλακας του πειθαρχικού όπου είχε προσωρινά στο Ουσάκ κλειστεί ο Πουλιόπουλος είταν ο Β. Νικολινάκος. Απ’ τις συζητήσεις ανάμεσα στον δεσμοφύλακα και στον κρατούμενο επαναστάτη, κατακτήθηκε ο δεσμοφύλακας στον κομμουνισμό».[4] Ο Πουλιόπουλος δραπετεύει από τις φυλακές όταν έγινε η Μικρασιατική καταστροφή, ξεφεύγοντας έτσι από το εκτελεστικό απόσπασμα. Μαζί με άλλους συντρόφους του από το Μικρασιατικό μέτωπο συγκροτούν την αντιπολεμική κίνηση των Παλαιών Πολεμιστών, η οποία μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα απλώνεται παντού, δημιουργώντας περίπου 400 επιτροπές σε όλη τη χώρα. Ο Πουλιόπουλος εκλέγεται Πρόεδρος αυτού του μεγάλου κινήματος. Συγγράφει το βιβλίο, «Πόλεμος κατά του πολέμου», με το ψευδώνυμο Φίλιππος Ορφανός (εκδόθηκε τον Ιούνιο του 1924), στο οποίο επεξεργάζεται και αναλύει τις αποφάσεις του Α’ Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Στρατού, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από τις 5-9 Μαϊου 1924.

2) Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ

Ο Π. Πουλιόπουλος, επικεφαλής των νέων στελεχών του κόμματος και της ομάδας των Παλαιών Πολεμιστών του μικρασιατικού μετώπου ανεβαίνει με άλματα όλη την κλίμακα της ιεραρχίας του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (Κομμουνιστικό) μέχρι την ανώτατη βαθμίδα. Στο Εθνικό Συμβούλιο (Μάιος 1923) έρχεται σε ρήξη με τη λεγόμενη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα του κόμματος, η οποία αποτελείται από τα παλαιά στελέχη της πρώτης ιδρυτικής γενιάς, τα οποία διαγράφονται ή παραιτούνται από αυτό.

Εκλέγεται από το 3ο έκτακτο Συνέδριο του Σ.Ε.Κ.Ε.(Κ) μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και από την Κεντρική Επιτροπή εκλέγεται παμψηφεί Γραμματέας του κόμματος σε ηλικία 24 χρονών. Το 3ο έκτακτο Συνέδριο (26/11 έως 3/12/1924) κατακυρώνει το νέο όνομα του κόμματος, από Σ.Ε.Κ.Ε. σε Κ.Κ.Ε. (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας), και αποδέχεται πλήρως τους «21 όρους» της Τρίτης Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ.), προκειμένου κάποιο κόμμα να γίνει μέλος της.

Κατά συνέπεια, δικαίως θεωρείται, το εν λόγω Συνέδριο, ως ορόσημο στην ιστορία του κόμματος, καθώς σ’ αυτό μετατράπηκε «σε κόμμα νέου τύπου», σύμφωνα με τα λενινιστικά πρότυπα και μετονομάσθηκε σε ΚΚΕ Επιπρόσθετα, μας επιτρέπει να ισχυριστούμε ότι το 3ο έκτατο Συνέδριο δεν ανέδειξε απλά τον Πουλιόπουλο σε Γραμματέα του κόμματος, αλλά και ότι ο Π. Πουλιόπουλος είναι ουσιαστικά ο πρώτος Γραμματέας του ΚΚΕ.

3) Οι δίκες για το αυτονομιστικό

Το 1925 συλλαμβάνεται μαζί με άλλα μέλη του κόμματος με αφορμή τη θέση του ΚΚΕ για το «Μακεδονικό». Συγκεκριμένα, η θέση του κόμματος γι’ αυτό το ζήτημα ήταν η περίφημη γραμμή της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας (Β.Κ.Ο.) και της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ.) περί «ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης». Ο Πουλιόπουλος, στις περίφημες δίκες των ηγετών του κόμματος για το «Μακεδονικό» που οργανώθηκαν με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας», υπερασπίσθηκε τις διεθνιστικές θέσεις του, παρ’ ότι ο ίδιος ήξερε ότι η Κ.Δ. είχε ήδη αναγνωρίσει το αρχικό της λάθος και είχε αναθεωρήσει τις αποφάσεις της περί «ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης». Παρ’ όλ’ αυτά, ο Πουλιόπουλος δεν επικαλείται αυτή την αναθεώρηση για να μην φανεί ότι το κόμμα υποκύπτει στη δικτατορία του Πάγκαλου. Στην πεντάωρη απολογία του, η οποία δυστυχώς δεν έχει διασωθεί, ανατρέπει τις κατηγορίες, καταθέτοντας ότι το πρόγραμμα του κόμματος είναι το δικαίωμα της ελεύθερης αυτοδιάθεσης των λαών ενάντια στους εκμεταλλευτές τους, πως η πολιτική περί αυτονομήσεως εξυπηρετεί και τον λαό και τους πρόσφυγες επειδή εξαφανίζει τις αφορμές για νέους πολέμους και πως η εργατική τάξη της χώρας είναι υποχρεωμένη να τίθεται αλληλέγγυα με τις εθνικές μειονότητες που καταπιέζονται εναντίον της δικής της αστικής τάξης. Κατόπιν, το Δικαστήριο διατάσσει την απελευθέρωσή τους. Όμως, συλλαμβάνεται αμέσως και στέλνεται στην εξορία, απ’ όπου θα απελευθερωθεί το 1926.   

Ακολουθεί η παραίτησή του από τη θέση του Γραμματέα, το 1926, μετά τη λεγόμενη «Σύσκεψη Παραγόντων», η οποία έγινε στις 5-9 Σεπτεμβρίου 1926 και η αντικατάστασή του από τον Παστία Γιατσόπουλο.

Βασική ιδέα του Π. Πουλιόπουλου είναι ότι η ποιοτική στάθμη των μελών είναι τόσο χαμηλή ώστε δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα καθήκοντα της εποχής. Δεν είναι δυνατόν να αλλάξει αυτή η κατάσταση έστω και αν αυτός βρίσκεται σε οποιοδήποτε πόστο του κόμματος. Πρέπει όλο το κόμμα να ανέβει ποιοτικά και να ξεκαθαρίσει τις γραμμές του από τα στοιχεία που το μειώνουν.

Η στάση αυτή του Πουλιόπουλου οφείλεται στη συνειδητοποίηση των καταστροφικών συνεπειών της γραμμής για το Μακεδονικό και στην ανακάλυψη της αδυναμίας του να επηρεάσει το κόμμα ως γραμματέας του, καθώς δρούσε μέσα σε αυτό η σταλινική φράξια των Κούτβηδων. Η αναγνώριση αυτών των πραγμάτων τον οδήγησε σε προβληματισμό ως προς το ρόλο της Κ.Δ. και σε επαναπροσδιορισμό της σχέσης του με αυτήν.

Ο Πουλιόπουλος διανύει τότε μια περίοδο αναστοχασμού και αναχωρητισμού.[5] Διότι, ενώ επηρέαζε ακόμη το κόμμα, όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα των κομματιών συνεδριάσεων, δεν μπόρεσε να το κρατήσει. Το λάθος του αυτό το αναγνώρισε στην Α΄ Συνδιάσκεψη του Σπάρτακου το 1932.

4. Το 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ. Η διαγραφή του

Ο Πουλιόπουλος παρακολουθεί με ανησυχία την ιστορική πάλη στις γραμμές της Τρίτης Διεθνούς, ανάμεσα στη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης (Τρότσκι) και τη θεωρία του χτισίματος του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα (Στάλιν). Μάλιστα, είναι από τους πρώτους μέσα στο ΚΚΕ που συνειδητά υιοθετεί τις θέσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης του Κ.Κ. της Σοβιετικής Ένωσης και της Τρίτης Διεθνούς γύρω από τον Τρότσκι.

Ο Παστίας Γιατσόπουλος συνειδητοποίησε, προφανώς κι αυτός μέσα από τη θέση του ως Γραμματέα, την κατάσταση στο κόμμα και συμπορεύτηκε με τον Πουλιόπουλο. Στο επόμενο διάστημα οι Πουλιόπουλος-Γιατσόπουλος θα αναμετρηθούν με την ομάδα Χαϊτά-Ευτυχιάδη-Ζαχαριάδη.

Έτσι, λίγο πριν από το 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ, το οποίο συνήλθε τον Μάρτιο του 1927, ξέσπασε κρίση στις γραμμές του κόμματος, η οποία αφορούσε κατά κύριο λόγο την πολιτική γραμμή, ιδιαίτερα για το Μακεδονικό ζήτημα, την κακή οργανωτική κατάσταση, την έλλειψη πληροφόρησης για την κρίση στο κόμμα των Μπολσεβίκων και τις σοσιαλδημοκρατικές απόψεις των Σταυρίδη–Χαϊτά στο ζήτημα της «αριστερής δημοκρατίας».

Σε γενικές γραμμές η τάση Πουλιόπουλου-Γιατσόπουλου υποστήριζε ότι το κόμμα διέρχεται μια διαρκή κρίση, η οποία έπαιρνε όλο και πιο μεγάλη έκταση για τους εξής τρεις λόγους: 1ον Έλειπε ο ηγετικός πυρήνας αγωνιστών με μαρξιστική κατάρτιση και πολιτική ικανότητα προσαρμογής των κομμουνιστικών αρχών στις συνθήκες της χώρας, 2ον Το μορφωτικό επίπεδο των μελών ήταν πολύ χαμηλό, και 3ον Η αδιάκοπη διαρροή στελεχών εξαφάνιζε τη συνέχεια και την παράδοση στο κόμμα. Για την απαλλαγή από αυτή την κρίση πρότειναν συστηματική εκκαθάριση του κόμματος από τα ασταθή και τυχοδιωκτικά στοιχεία, προσπάθεια για την εξύψωση του μορφωτικού και πολιτικού επιπέδου των μελών και τέλος, αυστηρή επιλογή κατά την εισδοχή νέων μελών[6]. Γι’ αυτές τις απόψεις της, η τάση Πουλιόπουλου-Γιατσόπουλου χαρακτηρίστηκε, αναληθώς, σαν «λικβινταριστική» (=διαλυτική) από τη σταλινική φράξια, δηλαδή ότι θέλει να διαλύσει το κόμμα.

5. Η Αριστερή Αντιπολίτευση

Ο Π. Πουλιόπουλος διαγράφεται από το ΚΚΕ στις 25/9/1927. Η Αριστερή Αντιπολίτευση των Πουλιόπουλου-Γιατσόπουλου και η λεγόμενη Ομάδα των Κεντριστών, στην οποία ηγούνταν οι Σεραφείμ Μάξιμος, Κώστας Σκλάβος και Τάσος Χαϊνογλου,[7] ενώνονται στις 4/11/1927 και παίρνουν το όνομα «Ενωμένη Αντιπολίτευση». Η «Ενωμένη Αντιπολίτευση» διαγράφεται τον Δεκέμβριο του 1928, στο 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το οποίο έμεινε χωρίς διανοούμενους.[8]Έκτοτε, ποτέ στην ιστορία του δεν θα αποκτήσει, πλέον, μια τέτοια σοβαρή ομάδα θεωρητικών, που όμως ήταν συγχρόνως και μαχητές της καθημερινής πάλης. Την επόμενη, σταλινική, περίοδο θα γίνει σαφής διαχωρισμός της καθοδήγησης από τη βάση των μελών, η οποία έχει καθήκον να αποδέχεται τις αποφάσεις και να θυσιάζεται στην καθημερινή δράση.

Η «Ενωμένη Αντιπολίτευση» συγκροτεί μια ενιαία ομάδα με το όνομα «Σπάρτακος», που άρχισε να εκδίδει από τον Ιανουάριο του 1928 το ομώνυμο περιοδικό της.[9] Μέσα από το περιοδικό Σπάρτακος διατυπώνεται, ταυτόχρονα, και μια διαφορετική ανάλυση για τον ελληνικό καπιταλισμό και συνακόλουθα για την προλεταριακή στρατηγική. Το Μάρτιο του 1928, η Ολομέλεια της Αντιπολίτευσης τάχθηκε αλληλέγγυα με τη ρώσικη Αριστερή Αντιπολίτευση και αργότερα με τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση (Δ.Α.Α.). Η ομάδα «Σπάρτακος» με πρωταγωνιστή τον Πουλιόπουλο, ευθυγραμμίζεται οριστικά με τον Τρότσκι και τη Δ.Α.Α. για νέα κόμματα και νέα διεθνή (την 4η Διεθνή), η οποία θα ιδρυθεί τελικά το 1938.

Το 1934 η ομάδα «Σπάρτακος» μαζί με την Λενινιστική Αντιπολίτευση του ΚΚΕ (ΛΑΚΚΕ) συγκροτούν την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ) και το 1937 κατόπιν ενοποίησης με την ομάδα του «Νέου Δρόμου» μετονομάζεται σε Ενιαία ΟΚΔΕ (ΕΟΚΔΕ). 

6. Τα «Τετράδια της Ακροναυπλίας»

Στη δικτατορία του Μεταξά ο Πουλιόπουλος ήταν ένας από τους λίγους που επικηρύχτηκαν από τον Μανιαδάκη. Συλλαμβάνεται το 1938 και ύστερα από αρκετούς μήνες φυλακή στην Αίγινα στάλθηκε στο στρατόπεδο της Ακροναυπλίας όπου και απομονώθηκε στο θάλαμο των ιδιαίτερα επικίνδυνων. Στην Ακροναυπλία, επικεφαλής του φυλακισμένου πυρήνα της ΕΟΚΔΕ, συνεχίζει την πάλη του εναντίον του σταλινισμού, αλλά και των απόψεων της άλλης τεταρτοδιεθνιστικής ομάδας των ντεφαιτιστών, της ΚΔΕΕ (Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση Ελλάδας), με επικεφαλής τον Α. Στίνα. Τα άφθονα πολιτικά του κείμενα εκείνης της εποχής, διατυπωμένα στα λεγόμενα «Τετράδια της Ακροναυπλίας»,[10] θεμελιώνουν θεωρητικά, πολιτικά και οργανωτικά τον ελληνικό τροτσκισμό. Τα «Τετράδια της Ακροναυπλίας» περιλαμβάνουν τις συζητήσεις και τις διαφωνίες των δύο τεταρτοδιεθνιστικών οργανώσεων για τα ζητήματα του χαρακτήρα της ΕΣΣΔ, για τη στάση τους έναντι του επερχόμενου πολέμου, για τα προβλήματα του εργατικού κινήματος, για τη λειτουργία του νέου κόμματος κ.ά. 

Η σπουδαιότητα των «Τετραδίων» έγκειται στο γεγονός ότι μέσα στις φυλακές και στις εξορίες ο σταλινικός μηχανισμός είχε εγκαταστήσει το σκοταδισμό και την μονολιθικότητα, και γι’ αυτό το λόγο δεν γράφηκε τίποτε θεωρητικά αξιόλογο από μέρους τους. Έτσι, αποκτούν μεγάλη σημασία οι συζητήσεις που έκαναν τότε οι τεταρτοδιεθνιστές στις φυλακές και στις εξορίες του δικτατορικού καθεστώτος Μεταξά. Για μερικούς, ίσως, φαίνεται πολυτέλεια να συζητούνται αυτές οι λεπτές διαφορές στα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα μέσα στις φυλακές. Όμως, η σημασία αυτής της συζήτησης και αυτών των κειμένων είναι διπλή. Πρώτον, επειδή είναι τα μοναδικά γραπτά κείμενα εκείνης της εποχής και η μοναδική οργανωμένη ομαδική συζήτηση για τα τρέχοντα ζητήματα του εργατικού κινήματος, και δεύτερον επειδή δείχνουν την ελεύθερη σκέψη των πρωταγωνιστών.

Από την Ακροναυπλία μεταφέρεται, το 1942, στο στρατόπεδο της Λάρισας, όπου και εκτελέστηκε στο Κούρνοβο, στις 6 Ιουνίου 1943, μαζί με άλλους 105 φυλακισμένους σε ηλικία 43 ετών. Όπως αναφέρουν οι μαρτυρίες, αντιμετώπισε το εκτελεστικό απόσπασμα με θάρρος και αξιοπρέπεια και είναι αυτός που μίλησε στους Ιταλούς στρατιώτες στη γλώσσα τους, κατά του πολέμου, της βίας και του φασισμού και για το έγκλημα που διαπράττουν σκοτώνοντας τους ταξικούς τους αδελφούς. Τελικά, εκτελέστηκε από τον αξιωματικό του αποσπάσματος επειδή αρνήθηκαν οι φαντάροι να πυροβολήσουν.

7. Η θεωρητική συνεισφορά του Π. Πουλιόπουλου

Ο Π. Πουλιόπουλος έζησε και πέθανε αφοσιωμένος στον αγώνα υπέρ των αδικημένων και για την χειραφέτηση της εργατικής τάξης. Ήταν ένας από τους κορυφαίους μιας μεγάλης γενιάς αγωνιστών διανοουμένων κομμουνιστών του Μεσοπολέμου. Στη σύντομη ζωή του υπέστη αρκετές καταδιώξεις και πέρασε οκτώ χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες.[11]

Επιφανής θεωρητικός του μαρξισμού, υπεύθυνος επαναστάτης, φλογερός αγωνιστής, πολύ καλός ρήτορας, ακαταμάχητος συζητητής, με απόλυτη κατανόηση για τις αδυναμίες των άλλων, με καταπληκτική γλωσσομάθεια (ήξερε εννέα γλώσσες),[12] μπορούσε και διάβαζε τους κλασικούς στο πρωτότυπο, ενώ ταυτόχρονα ήταν σε θέση να παρακολουθεί και να γνωρίζει τις συζητήσεις και τις διαφωνίες στο εσωτερικό όχι μόνο του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και των άλλων ρευμάτων της Αριστεράς. Έγραψε μια σειρά από βιβλία, άρθρα και μελέτες, που μαρτυρούν τον ειδικό του ρόλο στο ελληνικό και διεθνές εργατικό κίνημα. Επίσης μετέφρασε πολλά βασικά έργα του μαρξισμού, όπως την Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας του Μαρξ (μαζί με τον Γ. Δούμα), το βιβλίο του Κ. Κάουτσκι, Οικονομικές θεωρίες του Κάρλ Μάρξ, τη Θεωρία του Ιστορικού Υλισμού του Μπουχάριν, το Κεφάλαιο του Μάρξ, την Προδομένη Επανάσταση του Τρότσκι και διάφορα άλλα.

Όμως, η σημαντικότερη θεωρητική και πολιτική συνεισφορά του Πουλιόπουλου φαίνεται με το εξαιρετικής σημασίας θεωρητικό του έργο, Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα;, όπου απαντά μεθοδικά και τεκμηριωμένα στην Απόφαση της 6ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, το 1934, για τον χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού.[13] Το εν λόγω βιβλίο είναι από τις πιο ολοκληρωμένες αναλύσεις της ελληνικής κοινωνίας του Μεσοπολέμου, το οποίο εξακολουθεί να διατηρεί την επικαιρότητά του μέχρι σήμερα. Σ’ αυτό το έργο ο Πουλιόπουλος απορρίπτει τη θέση του ΚΚΕ, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα ήταν μια υπανάπτυκτη και εξαρτημένη χώρα με κυρίαρχες τις φεουδαρχικές μορφές οικονομίας. Αντίθετα, αποδεικνύει ότι ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός είναι ενσωματωμένος στο πλαίσιο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, οι καπιταλιστικές σχέσεις έχουν επικρατήσει πλήρως, το ελληνικό κεφάλαιο δεν εξαρτάται, αλλά συνεργάζεται στενά με το ξένο και γι’ αυτό το καθήκον των κομμουνιστών, όταν πάρουν την εξουσία στην Ελλάδα, είναι η απαλλοτρίωση και η εργατική δημοκρατία των σοβιέτ και όχι η ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού του ελληνικού καπιταλισμού.

Η ανάλυση του Πουλιόπουλου σε συνδυασμό με τις ανάλογες προσεγγίσεις του Σ. Μάξιμου είναι από τις διαυγέστερες αναλύσεις για τον χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμοού.

8. Ένας πραγματικός ηγέτης

Μέχρι και σήμερα είναι λίγοι οι Αριστεροί εκείνοι οι οποίοι διαθέτουν τόσο μεγάλη και πολύπλευρη μόρφωση για όλες τις πνευματικές εκδηλώσεις του πολιτισμού: τη φιλοσοφία, τη τέχνη, την ιστορία, τις θετικές επιστήμες.

Αν και προερχόταν από εύπορη οικογένεια και θα μπορούσε να κάνει σταδιοδρομία στην δικηγορία ή ακόμη να έχει μια αξιοζήλευτη θέση στο αστικό πολιτικό σύστημα και να ζει με πλούτη και ανέσεις, εντούτοις τα απαρνήθηκε όλα, έγινε «αρνητής της τάξης του»,[14] αφιερώνοντας τη ζωή του στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και της φτωχολογιάς. Μάλιστα, την περίοδο 1927-1929 «εκπαιδεύει μία ολιγομελή ομάδα νεαρών δικηγόρων στις δραστηριότητες της Εργατικής Βοήθειας, της οργάνωσης αλληλεγγύης των εργαζομένων, με σκοπό να τους κάνει ικανούς να υποστηρίζουν αγωνιστές της εργατικής τάξης όταν καταδιώκονται. Δίνει καθημερινά σαν δικηγόρος το παρών για να υπερασπιστεί εργάτες απέναντι στους εργοδότες τους, κατατρεγμένους και διαδηλωτές που συλλαμβάνονται, σωματεία που διαλύονται αυθαίρετα, συνελεύσεις που δέχονται αστυνομικές επιδρομές, εκλογές που ματαιώνονται, συνδικαλιστές, διανοούμενους και φοιτητές που οδηγούνται στα αστυνομικά τμήματα και σέρνονται στα δικαστήρια με βαριές κατηγορίες».[15]

Όμως, το κυριότερο χαρακτηριστικό του ήταν η συνέπεια και το επαναστατικό του ήθος. Μαζί με τους άλλους συντρόφους του αποτέλεσαν ένα παράδειγμα ζωής. Η καθημερινή τους πράξη ήταν πάντα σύμφωνη με τις ιδέες τους. Διέθετε όλες τις αρετές ενός Αριστερού ηγέτη:

Ø  Είχε στρατηγική σκέψη

Ø  Κέρδιζε την εμπιστοσύνη των ανθρώπων γύρω του

Ø  Είχε ακεραιότητα και φρόνηση

Ø  Είχε συμπόνια για τους αδύνατους και ήταν ταγμένος ολόψυχα στην υπεράσπισή τους

Ø  Είχε επίγνωση των δυνατών και αδύνατων σημείων του

Ø  Αναγνώριζε τα λάθη του

Ø  Έλεγχε τα συναισθήματά του και δεν είχε δυσάρεστες εκρήξεις

Ø  Άκουγε τις αγωνίες της βάσης και της κοινωνίας, επικοινωνούσε μαζί της, έσκυβε και έκφραζε το θυμό της

Ø  Έχτιζε συμμαχίες

Ø  Κέρδιζε την εμπιστοσύνη των νέων και τους βοηθούσε

Ø  Έδειχνε αυτός πρώτος το παράδειγμα

Ø  Ήταν γενναιόδωρος και μεγαλόψυχος, και, το κυριότερο,

Ø  Είχε όραμα: την σοσιαλιστική κοινωνία.

Όπως κάπου διάβασα, «ο ηγέτης είναι γινόμενο παραγόντων, και άρα αν ένας από τους παράγοντες είναι ‘’μηδέν’’ τότε και το γινόμενο είναι ‘’μηδέν’’». Ο Πουλιόπουλος κατά πως φαίνεται συνδύαζε όλους αυτούς τους παράγοντες και γι’ αυτό έμεινε στην ιστορία.

Λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο Παντελής Πουλιόπουλος δεν είναι μονάχα μια ελληνική επαναστατική φυσιογνωμία. Έχει ξεπεράσει τα όρια της Ελλάδας, γι’ αυτό κατέχει σίγουρα μια θέση μεταξύ των μεγάλων επαναστατών ηγετών όπως ήταν ο Λένιν, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Τρότσκι, ο Γκράμσι, ο Τσε και άλλοι.

[1]Για μια πιο αναλυτική παρουσίαση της προσωπικότητα του Π. Πουλιόπουλου, απ’ όπου αντλήθηκαν τα περισσότερα στοιχεία, βλέπε το έργο του Δ. Λιβιεράτου, Π. Πουλιόπουλος. Ένας διανοούμενος επαναστάτης, εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα, 1992.

[2] Σ.Π., «Παντελής Πουλιόπουλος, ο αγωνιστής κι ο στοχαστής», (αναμνηστικό σημείωμα), περιοδικό «Μαρξιστικό Δελτίο», Αύγουστος 1964, φύλλο 30, σελ. 4.

[3]Κ. Παπαδάκης, «Παντελής Πουλιόπουλος, ένα υπόδειγμα αριστερού διανοούμενου», Αθήνα, 10/6/2013. Δημοσιεύτηκε στο, http://antarsya.gr/node/1461, 10/6/2013.

[4] Σ.Π., «Παντελής Πουλιόπουλος, ο αγωνιστής κι ο στοχαστής», ό.π.

[5] Κ. Παπαδάκης, ό.π.

[6] Για περισσότερα βλ. Π. Πουλιόπουλος-Π. Γιατσόπουλος, «Γράμμα στα μέλη του Κ.Κ.Ε.», 15 Ιούνη 1927. Το εν λόγω γράμμα παρατίθεται στην επανέκδοση του περιοδικού Σπάρτακος (κείμενα 1928), από τις εκδόσεις Ουτοπία, Αθήνα 1982, σελ. Ι.

[7] Για περισσότερα βλ. Σ. Μάξιμου-Κ. Σκλάβου-Τ. Χαϊνογλου [1927], Γιατί Παραιτηθήκαμε απ’ το Πολιτικό Γραφείο (Ανοικτή επιστολή στα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος και στην Εκτελεστική της Διεθνούς), έκδοση του Μαρξιστικού Ομίλου Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών/ Ρωγμή, Έντυπο 5, Αθήνα 2001.

[8] Παρ’ ότι η απόφαση διαγραφής της μειοψηφίας ελήφθη στην Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής (Κ.Ε.) στις 15 έως 18/2/1928, εντούτοις η τελική απόφαση της διαγραφής του Σ. Μάξιμου και των υπολοίπων μελών της Κ.Ε., της λεγόμενης ομάδας των κεντριστών, αποφασίστηκε στο 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ (10-15/12/1928).

[9] Σχετικά με το περιοδικό και την ομάδα «Σπάρτακος» βλ. Δ. Κατσορίδας - Δ. Λιβιεράτος - Κ. Παλούκης, Ο ελληνικός τροτσκισμός. Ένα χρονικό 1923-1946, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2003.

[10] Για περισσότερα βλ. Μ. Εμμανουηλίδης, Αιρετικές Διαδρομές. Ο ελληνικός τροτσκισμός και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2002. Όσον αφορά το ζήτημα του ντεφαιτισμού βλ. Γ. Ραχιώτης, «Οι συζητήσεις στο εσωτερικό της ελληνικής Αριστερής Αντιπολίτευσης στην Ακροναυπλία για το χαρακτήρα της ΕΣΣΔ», στο συλλογικό τόμο με τίτλο, Παντελής Πουλιόπουλος. Παλαιοί και νέοι μελετητές συζητούν για τον θεωρητικό του ελληνικού τροτσκισμού, εκδόσεις Παρασκήνιο, Αθήνα 2003, καθώς επίσης στο Δ. Κατσορίδας-Δ. Λιβιεράτος-Κ. Παλούκης, Ο ελληνικός τροτσκισμός. Ένα χρονικό 1923 – 1946, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2003, σελ. 80-86.

[11] Για περισσότερα βλέπε Δ. Λιβιεράτος, Π. Πουλιόπουλος. Ένας διανοούμενος επαναστάτης, ό.π. 

[12]Μάλιστα, στην Ακροναυπλία, είχε μάθει από Σλαβομακεδόνες πολιτικούς εξόριστους τη γλώσσα τους και κατόπιν ο ίδιος έγραψε μια γραμματική αυτής της γλώσσας που τη δίδαξε έπειτα σε αυτούς που του την έμαθαν (αναφέρεται στο αναμνηστικό σημείωμα του Σ.Π., «Παντελής Πουλιόπουλος, ο αγωνιστής κι ο στοχαστής», ό.π., σελ. 5).

[13] Τη σημασία της θέσης του Πουλιόπουλου για το χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού ως πλήρως ανεπτυγμένου και με ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά διαπραγματεύονται τα κείμενα του Δ. Κατσορίδα και του Γ. Οικονομάκη στο συλλογικό τόμο με τίτλο, Παντελής Πουλιόπουλος. Παλαιοί και νέοι μελετητές συζητούν για τον θεωρητικό του ελληνικού τροτσκισμού, εκδόσεις Παρασκήνιο, Αθήνα 2003.

[14]Κ. Παπαδάκης, ό.π.

[15]Κ. Παπαδάκης, ό.π.

*Το παρόν κείμενο αποτελεί μια πιο ολοκληρωμένη εκδοχή ενός άρθρου που δημοσιεύτηκε στις 16-6-2013, στο http://www.rednotebook.gr/details.php?id=9822, και αναδημοσιεύτηκε στο http://tvxs.gr/news, στις 17-6-2013. Επίσης, αποτέλεσε την εισήγηση, σε Εκδήλωση Μνήμης, για τα 70 χρόνια από την εκτέλεση του Π. Πουλιόπουλου, που διοργάνωσε η Αντιφασιστική Κίνηση Θήβας, στις 16-6-2013, στο Συνεδριακό Κέντρο Θήβας.