Παντελής Πουλιόπουλος: ένας πραγματικός Αριστερός ηγέτης

1. Τα πρώτα πο­λι­τι­κά βή­μα­τα

Στις 6 Ιου­νί­ου 1943, οι Ιτα­λοί φα­σί­στες σκό­τω­σαν στο Νε­ζε­ρό, στη Λαμία, τον Πα­ντε­λή Που­λιό­που­λο μαζί με άλ­λους 105 φυ­λα­κι­σμέ­νους αγω­νι­στές σε αντί­ποι­να για μια πράξη σα­μπο­τάζ του ΕΛΑΣ.

Ποιός, όμως, ήταν ο Που­λιό­που­λος;[1]

Ο Π. Που­λιό­που­λος υπήρ­ξε ένας από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους θε­ω­ρη­τι­κούς του μαρ­ξι­σμού στη χώρα μας που άφησε την πο­λι­τι­κή και θε­ω­ρη­τι­κή του σφρα­γί­δα στο ελ­λη­νι­κό ερ­γα­τι­κό και αρι­στε­ρό κί­νη­μα και ήταν ο μο­να­δι­κός από όσους διε­τέ­λε­σαν γραμ­μα­τείς του ΚΚΕ που πέ­θα­νε με τόσο ηρω­ι­κό και έν­δο­ξο τρόπο.

Γεν­νή­θη­κε στη Θήβα, το 1900, «με τον αιώνα», όπως ο ίδιος συ­νή­θι­ζε να λέει. Σπού­δα­σε νο­μι­κά στο Πα­νε­πι­στή­μιο Αθη­νών και το 1919 έγινε μέλος του Σο­σια­λι­στι­κού Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος Ελ­λά­δας (Σ.Ε.Κ.Ε.). Ήταν η εποχή της Μι­κρα­σια­τι­κής εκ­στρα­τεί­ας και τον στεί­λα­νε στο μέ­τω­πο φα­ντά­ρο. Ορ­γα­νώ­θη­κε αμέ­σως στους Ομί­λους που πά­λευαν κατά του πο­λέ­μου και των σφα­γών που αυτός προ­κα­λού­σε. Σύμ­φω­να με ένα ανα­μνη­στι­κό ση­μεί­ω­μα, «Δεν υπήρ­χε στρα­τιω­τι­κή μο­νά­δα που να μη δρού­σε στο εσω­τε­ρι­κό της ορ­γα­νω­μέ­νη ομάδα κομ­μου­νι­στών στρα­τιω­τών. Κι όλες αυτές οι ομά­δες σ’ όλη τη Στρα­τιά και σ’ όλη την έκτα­ση του με­τώ­που συν­δέ­ο­νταν με­τα­ξύ τους και διευ­θύ­νο­νταν από μια Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή, εγκέ­φα­λος και ψυχή της οποί­ας ήταν  ο Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος».[2] Μέσα σε αυτές τις αντί­ξο­ες συν­θή­κες έβγα­ζαν στο μέ­τω­πο την εφη­με­ρί­δα «Ερυ­θρός Φρου­ρός», η οποία υπήρ­ξε όρ­γα­νο ισχυ­ρής αντι­πο­λε­μι­κής και αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής προ­πα­γάν­δας, ενώ για πρώτη φορά έβα­λαν στο στό­χα­στρο της πα­ρέμ­βα­σής τους και τον εθνι­κι­σμό και το μι­λι­τα­ρι­σμό, πράγ­μα­τα ανή­κου­στα έως τότε για την ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νία.[3]

Εξαι­τί­ας της έντο­νης αντι­πο­λε­μι­κής του δρά­σης στο μι­κρα­σια­τι­κό μέ­τω­πο συλ­λαμ­βά­νε­ται και κα­τα­δι­κά­ζε­ται από το έκτα­το στρα­το­δι­κείο με την κα­τη­γο­ρία της «εσχά­της προ­δο­σί­ας». «Δε­κα­νέ­ας δε­σμο­φύ­λα­κας του πει­θαρ­χι­κού όπου είχε προ­σω­ρι­νά στο Ουσάκ κλει­στεί ο Που­λιό­που­λος είταν ο Β. Νι­κο­λι­νά­κος. Απ’ τις συ­ζη­τή­σεις ανά­με­σα στον δε­σμο­φύ­λα­κα και στον κρα­τού­με­νο επα­να­στά­τη, κα­τα­κτή­θη­κε ο δε­σμο­φύ­λα­κας στον κομ­μου­νι­σμό».[4] Ο Που­λιό­που­λος δρα­πε­τεύ­ει από τις φυ­λα­κές όταν έγινε η Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή, ξε­φεύ­γο­ντας έτσι από το εκτε­λε­στι­κό από­σπα­σμα. Μαζί με άλ­λους συ­ντρό­φους του από το Μι­κρα­σια­τι­κό μέ­τω­πο συ­γκρο­τούν την αντι­πο­λε­μι­κή κί­νη­ση των Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών, η οποία μέσα σε σύ­ντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα απλώ­νε­ται πα­ντού, δη­μιουρ­γώ­ντας πε­ρί­που 400 επι­τρο­πές σε όλη τη χώρα. Ο Που­λιό­που­λος εκλέ­γε­ται Πρό­ε­δρος αυτού του με­γά­λου κι­νή­μα­τος. Συγ­γρά­φει το βι­βλίο, «Πό­λε­μος κατά του πο­λέ­μου», με το ψευ­δώ­νυ­μο Φί­λιπ­πος Ορ­φα­νός (εκ­δό­θη­κε τον Ιού­νιο του 1924), στο οποίο επε­ξερ­γά­ζε­ται και ανα­λύ­ει τις απο­φά­σεις του Α’ Πα­νελ­λή­νιου Συ­νε­δρί­ου της Ομο­σπον­δί­ας Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών και Θυ­μά­των Στρα­τού, που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στην Αθήνα από τις 5-9 Μαϊου 1924.

2) Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ

Ο Π. Που­λιό­που­λος, επι­κε­φα­λής των νέων στε­λε­χών του κόμ­μα­τος και της ομά­δας των Πα­λαιών Πο­λε­μι­στών του μι­κρα­σια­τι­κού με­τώ­που ανε­βαί­νει με άλ­μα­τα όλη την κλί­μα­κα της ιε­ραρ­χί­ας του Σο­σια­λι­στι­κού Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος Ελ­λά­δας (Κομ­μου­νι­στι­κό) μέχρι την ανώ­τα­τη βαθ­μί­δα. Στο Εθνι­κό Συμ­βού­λιο (Μάιος 1923) έρ­χε­ται σε ρήξη με τη λε­γό­με­νη σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή πτέ­ρυ­γα του κόμ­μα­τος, η οποία απο­τε­λεί­ται από τα πα­λαιά στε­λέ­χη της πρώ­της ιδρυ­τι­κής γε­νιάς, τα οποία δια­γρά­φο­νται ή πα­ραι­τού­νται από αυτό.

Εκλέ­γε­ται από το 3ο έκτα­κτο Συ­νέ­δριο του Σ.Ε.Κ.Ε.(Κ) μέλος της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής και από την Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή εκλέ­γε­ται παμ­ψη­φεί Γραμ­μα­τέ­ας του κόμ­μα­τος σε ηλι­κία 24 χρο­νών. Το 3ο έκτα­κτο Συ­νέ­δριο (26/11 έως 3/12/1924) κα­τα­κυ­ρώ­νει το νέο όνομα του κόμ­μα­τος, από Σ.Ε.Κ.Ε. σε Κ.Κ.Ε. (Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμμα Ελ­λά­δας), και απο­δέ­χε­ται πλή­ρως τους «21 όρους» της Τρί­της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς (Κ.Δ.), προ­κει­μέ­νου κά­ποιο κόμμα να γίνει μέλος της.

Κατά συ­νέ­πεια, δι­καί­ως θε­ω­ρεί­ται, το εν λόγω Συ­νέ­δριο, ως ορό­ση­μο στην ιστο­ρία του κόμ­μα­τος, καθώς σ’ αυτό με­τα­τρά­πη­κε «σε κόμμα νέου τύπου», σύμ­φω­να με τα λε­νι­νι­στι­κά πρό­τυ­πα και με­το­νο­μά­σθη­κε σε ΚΚΕ Επι­πρό­σθε­τα, μας επι­τρέ­πει να ισχυ­ρι­στού­με ότι το 3ο έκτα­το Συ­νέ­δριο δεν ανέ­δει­ξε απλά τον Που­λιό­που­λο σε Γραμ­μα­τέα του κόμ­μα­τος, αλλά και ότι ο Π. Που­λιό­που­λος είναι ου­σια­στι­κά ο πρώ­τος Γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚΕ.

3) Οι δίκες για το αυ­το­νο­μι­στι­κό

Το 1925 συλ­λαμ­βά­νε­ται μαζί με άλλα μέλη του κόμ­μα­τος με αφορ­μή τη θέση του ΚΚΕ για το «Μα­κε­δο­νι­κό». Συ­γκε­κρι­μέ­να, η θέση του κόμ­μα­τος γι’ αυτό το ζή­τη­μα ήταν η πε­ρί­φη­μη γραμ­μή της Βαλ­κα­νι­κής Κομ­μου­νι­στι­κής Ομο­σπον­δί­ας (Β.Κ.Ο.) και της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς (Κ.Δ.) περί «ανε­ξάρ­τη­της Μα­κε­δο­νί­ας και Θρά­κης». Ο Που­λιό­που­λος, στις πε­ρί­φη­μες δίκες των ηγε­τών του κόμ­μα­τος για το «Μα­κε­δο­νι­κό» που ορ­γα­νώ­θη­καν με την κα­τη­γο­ρία της «εσχά­της προ­δο­σί­ας», υπε­ρα­σπί­σθη­κε τις διε­θνι­στι­κές θέ­σεις του, παρ’ ότι ο ίδιος ήξερε ότι η Κ.Δ. είχε ήδη ανα­γνω­ρί­σει το αρ­χι­κό της λάθος και είχε ανα­θε­ω­ρή­σει τις απο­φά­σεις της περί «ανε­ξάρ­τη­της Μα­κε­δο­νί­ας και Θρά­κης». Παρ’ όλ’ αυτά, ο Που­λιό­που­λος δεν επι­κα­λεί­ται αυτή την ανα­θε­ώ­ρη­ση για να μην φανεί ότι το κόμμα υπο­κύ­πτει στη δι­κτα­το­ρία του Πά­γκα­λου. Στην πε­ντά­ω­ρη απο­λο­γία του, η οποία δυ­στυ­χώς δεν έχει δια­σω­θεί, ανα­τρέ­πει τις κα­τη­γο­ρί­ες, κα­τα­θέ­το­ντας ότι το πρό­γραμ­μα του κόμ­μα­τος είναι το δι­καί­ω­μα της ελεύ­θε­ρης αυ­το­διά­θε­σης των λαών ενά­ντια στους εκ­με­ταλ­λευ­τές τους, πως η πο­λι­τι­κή περί αυ­το­νο­μή­σε­ως εξυ­πη­ρε­τεί και τον λαό και τους πρό­σφυ­γες επει­δή εξα­φα­νί­ζει τις αφορ­μές για νέους πο­λέ­μους και πως η ερ­γα­τι­κή τάξη της χώρας είναι υπο­χρε­ω­μέ­νη να τί­θε­ται αλ­λη­λέγ­γυα με τις εθνι­κές μειο­νό­τη­τες που κα­τα­πιέ­ζο­νται ενα­ντί­ον της δικής της αστι­κής τάξης. Κα­τό­πιν, το Δι­κα­στή­ριο δια­τάσ­σει την απε­λευ­θέ­ρω­σή τους. Όμως, συλ­λαμ­βά­νε­ται αμέ­σως και στέλ­νε­ται στην εξο­ρία, απ’ όπου θα απε­λευ­θε­ρω­θεί το 1926.   

Ακο­λου­θεί η πα­ραί­τη­σή του από τη θέση του Γραμ­μα­τέα, το 1926, μετά τη λε­γό­με­νη «Σύ­σκε­ψη Πα­ρα­γό­ντων», η οποία έγινε στις 5-9 Σε­πτεμ­βρί­ου 1926 και η αντι­κα­τά­στα­σή του από τον Πα­στία Για­τσό­που­λο.

Βα­σι­κή ιδέα του Π. Που­λιό­που­λου είναι ότι η ποιο­τι­κή στάθ­μη των μελών είναι τόσο χα­μη­λή ώστε δεν μπο­ρεί να αντα­πο­κρι­θεί στα κα­θή­κο­ντα της επο­χής. Δεν είναι δυ­να­τόν να αλ­λά­ξει αυτή η κα­τά­στα­ση έστω και αν αυτός βρί­σκε­ται σε οποιο­δή­πο­τε πόστο του κόμ­μα­τος. Πρέ­πει όλο το κόμμα να ανέ­βει ποιο­τι­κά και να ξε­κα­θα­ρί­σει τις γραμ­μές του από τα στοι­χεία που το μειώ­νουν.

Η στάση αυτή του Που­λιό­που­λου οφεί­λε­ται στη συ­νει­δη­το­ποί­η­ση των κα­τα­στρο­φι­κών συ­νε­πειών της γραμ­μής για το Μα­κε­δο­νι­κό και στην ανα­κά­λυ­ψη της αδυ­να­μί­ας του να επη­ρε­ά­σει το κόμμα ως γραμ­μα­τέ­ας του, καθώς δρού­σε μέσα σε αυτό η στα­λι­νι­κή φρά­ξια των Κούτ­βη­δων. Η ανα­γνώ­ρι­ση αυτών των πραγ­μά­των τον οδή­γη­σε σε προ­βλη­μα­τι­σμό ως προς το ρόλο της Κ.Δ. και σε επα­να­προσ­διο­ρι­σμό της σχέ­σης του με αυτήν.

Ο Που­λιό­που­λος δια­νύ­ει τότε μια πε­ρί­ο­δο ανα­στο­χα­σμού και ανα­χω­ρη­τι­σμού.[5] Διότι, ενώ επη­ρέ­α­ζε ακόμη το κόμμα, όπως φαί­νε­ται από τα απο­τε­λέ­σμα­τα των κομ­μα­τιών συ­νε­δριά­σε­ων, δεν μπό­ρε­σε να το κρα­τή­σει. Το λάθος του αυτό το ανα­γνώ­ρι­σε στην Α΄ Συν­διά­σκε­ψη του Σπάρ­τα­κου το 1932.

4. Το 3ο Τα­κτι­κό Συ­νέ­δριο του ΚΚΕ. Η δια­γρα­φή του

Ο Που­λιό­που­λος πα­ρα­κο­λου­θεί με ανη­συ­χία την ιστο­ρι­κή πάλη στις γραμ­μές της Τρί­της Διε­θνούς, ανά­με­σα στη θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης (Τρό­τσκι) και τη θε­ω­ρία του χτι­σί­μα­τος του σο­σια­λι­σμού σε μια μόνη χώρα (Στά­λιν). Μά­λι­στα, είναι από τους πρώ­τους μέσα στο ΚΚΕ που συ­νει­δη­τά υιο­θε­τεί τις θέ­σεις της Αρι­στε­ρής Αντι­πο­λί­τευ­σης του Κ.Κ. της Σο­βιε­τι­κής Ένω­σης και της Τρί­της Διε­θνούς γύρω από τον Τρό­τσκι.

Ο Πα­στί­ας Για­τσό­που­λος συ­νει­δη­το­ποί­η­σε, προ­φα­νώς κι αυτός μέσα από τη θέση του ως Γραμ­μα­τέα, την κα­τά­στα­ση στο κόμμα και συ­μπο­ρεύ­τη­κε με τον Που­λιό­που­λο. Στο επό­με­νο διά­στη­μα οι Που­λιό­που­λος-Για­τσό­που­λος θα ανα­με­τρη­θούν με την ομάδα Χαϊ­τά-Ευ­τυ­χιά­δη-Ζα­χα­ριά­δη.

Έτσι, λίγο πριν από το 3ο Τα­κτι­κό Συ­νέ­δριο του ΚΚΕ, το οποίο συ­νήλ­θε τον Μάρ­τιο του 1927, ξέ­σπα­σε κρίση στις γραμ­μές του κόμ­μα­τος, η οποία αφο­ρού­σε κατά κύριο λόγο την πο­λι­τι­κή γραμ­μή, ιδιαί­τε­ρα για το Μα­κε­δο­νι­κό ζή­τη­μα, την κακή ορ­γα­νω­τι­κή κα­τά­στα­ση, την έλ­λει­ψη πλη­ρο­φό­ρη­σης για την κρίση στο κόμμα των Μπολ­σε­βί­κων και τις σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κές από­ψεις των Σταυ­ρί­δη–Χαϊτά στο ζή­τη­μα της «αρι­στε­ρής δη­μο­κρα­τί­ας».

Σε γε­νι­κές γραμ­μές η τάση Που­λιό­που­λου-Για­τσό­που­λου υπο­στή­ρι­ζε ότι το κόμμα διέρ­χε­ται μια διαρ­κή κρίση, η οποία έπαιρ­νε όλο και πιο με­γά­λη έκτα­ση για τους εξής τρεις λό­γους: 1ον Έλει­πε ο ηγε­τι­κός πυ­ρή­νας αγω­νι­στών με μαρ­ξι­στι­κή κα­τάρ­τι­ση και πο­λι­τι­κή ικα­νό­τη­τα προ­σαρ­μο­γής των κομ­μου­νι­στι­κών αρχών στις συν­θή­κες της χώρας, 2ον Το μορ­φω­τι­κό επί­πε­δο των μελών ήταν πολύ χα­μη­λό, και 3ον Η αδιά­κο­πη διαρ­ροή στε­λε­χών εξα­φά­νι­ζε τη συ­νέ­χεια και την πα­ρά­δο­ση στο κόμμα. Για την απαλ­λα­γή από αυτή την κρίση πρό­τει­ναν συ­στη­μα­τι­κή εκ­κα­θά­ρι­ση του κόμ­μα­τος από τα αστα­θή και τυ­χο­διω­κτι­κά στοι­χεία, προ­σπά­θεια για την εξύ­ψω­ση του μορ­φω­τι­κού και πο­λι­τι­κού επι­πέ­δου των μελών και τέλος, αυ­στη­ρή επι­λο­γή κατά την εισ­δο­χή νέων μελών[6]. Γι’ αυτές τις από­ψεις της, η τάση Που­λιό­που­λου-Για­τσό­που­λου χα­ρα­κτη­ρί­στη­κε, ανα­λη­θώς, σαν «λικ­βι­ντα­ρι­στι­κή» (=δια­λυ­τι­κή) από τη στα­λι­νι­κή φρά­ξια, δη­λα­δή ότι θέλει να δια­λύ­σει το κόμμα.

5. Η Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση

Ο Π. Που­λιό­που­λος δια­γρά­φε­ται από το ΚΚΕ στις 25/9/1927. Η Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση των Που­λιό­που­λου-Για­τσό­που­λου και η λε­γό­με­νη Ομάδα των Κε­ντρι­στών, στην οποία ηγού­νταν οι Σε­ρα­φείμ Μά­ξι­μος, Κώ­στας Σκλά­βος και Τάσος Χαϊ­νο­γλου,[7] ενώ­νο­νται στις 4/11/1927 και παίρ­νουν το όνομα «Ενω­μέ­νη Αντι­πο­λί­τευ­ση». Η «Ενω­μέ­νη Αντι­πο­λί­τευ­ση» δια­γρά­φε­ται τον Δε­κέμ­βριο του 1928, στο 4ο Συ­νέ­δριο του ΚΚΕ, το οποίο έμει­νε χωρίς δια­νο­ού­με­νους.[8]Έκτο­τε, ποτέ στην ιστο­ρία του δεν θα απο­κτή­σει, πλέον, μια τέ­τοια σο­βα­ρή ομάδα θε­ω­ρη­τι­κών, που όμως ήταν συγ­χρό­νως και μα­χη­τές της κα­θη­με­ρι­νής πάλης. Την επό­με­νη, στα­λι­νι­κή, πε­ρί­ο­δο θα γίνει σαφής δια­χω­ρι­σμός της κα­θο­δή­γη­σης από τη βάση των μελών, η οποία έχει κα­θή­κον να απο­δέ­χε­ται τις απο­φά­σεις και να θυ­σιά­ζε­ται στην κα­θη­με­ρι­νή δράση.

Η «Ενω­μέ­νη Αντι­πο­λί­τευ­ση» συ­γκρο­τεί μια ενιαία ομάδα με το όνομα «Σπάρ­τα­κος», που άρ­χι­σε να εκ­δί­δει από τον Ια­νουά­ριο του 1928 το ομώ­νυ­μο πε­ριο­δι­κό της.[9] Μέσα από το πε­ριο­δι­κό Σπάρ­τα­κος δια­τυ­πώ­νε­ται, ταυ­τό­χρο­να, και μια δια­φο­ρε­τι­κή ανά­λυ­ση για τον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό και συ­να­κό­λου­θα για την προ­λε­τα­ρια­κή στρα­τη­γι­κή. Το Μάρ­τιο του 1928, η Ολο­μέ­λεια της Αντι­πο­λί­τευ­σης τά­χθη­κε αλ­λη­λέγ­γυα με τη ρώ­σι­κη Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση και αρ­γό­τε­ρα με τη Διε­θνή Αρι­στε­ρή Αντι­πο­λί­τευ­ση (Δ.Α.Α.). Η ομάδα «Σπάρ­τα­κος» με πρω­τα­γω­νι­στή τον Που­λιό­που­λο, ευ­θυ­γραμ­μί­ζε­ται ορι­στι­κά με τον Τρό­τσκι και τη Δ.Α.Α. για νέα κόμ­μα­τα και νέα διε­θνή (την 4η Διε­θνή), η οποία θα ιδρυ­θεί τε­λι­κά το 1938.

Το 1934 η ομάδα «Σπάρ­τα­κος» μαζί με την Λε­νι­νι­στι­κή Αντι­πο­λί­τευ­ση του ΚΚΕ (ΛΑΚΚΕ) συ­γκρο­τούν την Ορ­γά­νω­ση Κομ­μου­νι­στών Διε­θνι­στών Ελ­λά­δας (ΟΚΔΕ) και το 1937 κα­τό­πιν ενο­ποί­η­σης με την ομάδα του «Νέου Δρό­μου» με­το­νο­μά­ζε­ται σε Ενιαία ΟΚΔΕ (ΕΟΚΔΕ). 

6. Τα «Τε­τρά­δια της Ακρο­ναυ­πλί­ας»

Στη δι­κτα­το­ρία του Με­τα­ξά ο Που­λιό­που­λος ήταν ένας από τους λί­γους που επι­κη­ρύ­χτη­καν από τον Μα­νια­δά­κη. Συλ­λαμ­βά­νε­ται το 1938 και ύστε­ρα από αρ­κε­τούς μήνες φυ­λα­κή στην Αί­γι­να στάλ­θη­κε στο στρα­τό­πε­δο της Ακρο­ναυ­πλί­ας όπου και απο­μο­νώ­θη­κε στο θά­λα­μο των ιδιαί­τε­ρα επι­κίν­δυ­νων. Στην Ακρο­ναυ­πλία, επι­κε­φα­λής του φυ­λα­κι­σμέ­νου πυ­ρή­να της ΕΟΚΔΕ, συ­νε­χί­ζει την πάλη του ενα­ντί­ον του στα­λι­νι­σμού, αλλά και των από­ψε­ων της άλλης τε­ταρ­το­διε­θνι­στι­κής ομά­δας των ντε­φαι­τι­στών, της ΚΔΕΕ (Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνι­στι­κή Ένωση Ελ­λά­δας), με επι­κε­φα­λής τον Α. Στίνα. Τα άφθο­να πο­λι­τι­κά του κεί­με­να εκεί­νης της επο­χής, δια­τυ­πω­μέ­να στα λε­γό­με­να «Τε­τρά­δια της Ακρο­ναυ­πλί­ας»,[10] θε­με­λιώ­νουν θε­ω­ρη­τι­κά, πο­λι­τι­κά και ορ­γα­νω­τι­κά τον ελ­λη­νι­κό τρο­τσκι­σμό. Τα «Τε­τρά­δια της Ακρο­ναυ­πλί­ας» πε­ρι­λαμ­βά­νουν τις συ­ζη­τή­σεις και τις δια­φω­νί­ες των δύο τε­ταρ­το­διε­θνι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων για τα ζη­τή­μα­τα του χα­ρα­κτή­ρα της ΕΣΣΔ, για τη στάση τους ένα­ντι του επερ­χό­με­νου πο­λέ­μου, για τα προ­βλή­μα­τα του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος, για τη λει­τουρ­γία του νέου κόμ­μα­τος κ.ά. 

Η σπου­δαιό­τη­τα των «Τε­τρα­δί­ων» έγκει­ται στο γε­γο­νός ότι μέσα στις φυ­λα­κές και στις εξο­ρί­ες ο στα­λι­νι­κός μη­χα­νι­σμός είχε εγκα­τα­στή­σει το σκο­τα­δι­σμό και την μο­νο­λι­θι­κό­τη­τα, και γι’ αυτό το λόγο δεν γρά­φη­κε τί­πο­τε θε­ω­ρη­τι­κά αξιό­λο­γο από μέ­ρους τους. Έτσι, απο­κτούν με­γά­λη ση­μα­σία οι συ­ζη­τή­σεις που έκα­ναν τότε οι τε­ταρ­το­διε­θνι­στές στις φυ­λα­κές και στις εξο­ρί­ες του δι­κτα­το­ρι­κού κα­θε­στώ­τος Με­τα­ξά. Για με­ρι­κούς, ίσως, φαί­νε­ται πο­λυ­τέ­λεια να συ­ζη­τού­νται αυτές οι λε­πτές δια­φο­ρές στα πο­λι­τι­κά και θε­ω­ρη­τι­κά ζη­τή­μα­τα μέσα στις φυ­λα­κές. Όμως, η ση­μα­σία αυτής της συ­ζή­τη­σης και αυτών των κει­μέ­νων είναι διπλή. Πρώ­τον, επει­δή είναι τα μο­να­δι­κά γρα­πτά κεί­με­να εκεί­νης της επο­χής και η μο­να­δι­κή ορ­γα­νω­μέ­νη ομα­δι­κή συ­ζή­τη­ση για τα τρέ­χο­ντα ζη­τή­μα­τα του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος, και δεύ­τε­ρον επει­δή δεί­χνουν την ελεύ­θε­ρη σκέψη των πρω­τα­γω­νι­στών.

Από την Ακρο­ναυ­πλία με­τα­φέ­ρε­ται, το 1942, στο στρα­τό­πε­δο της Λά­ρι­σας, όπου και εκτε­λέ­στη­κε στο Κούρ­νο­βο, στις 6 Ιου­νί­ου 1943, μαζί με άλ­λους 105 φυ­λα­κι­σμέ­νους σε ηλι­κία 43 ετών. Όπως ανα­φέ­ρουν οι μαρ­τυ­ρί­ες, αντι­με­τώ­πι­σε το εκτε­λε­στι­κό από­σπα­σμα με θάρ­ρος και αξιο­πρέ­πεια και είναι αυτός που μί­λη­σε στους Ιτα­λούς στρα­τιώ­τες στη γλώσ­σα τους, κατά του πο­λέ­μου, της βίας και του φα­σι­σμού και για το έγκλη­μα που δια­πράτ­τουν σκο­τώ­νο­ντας τους τα­ξι­κούς τους αδελ­φούς. Τε­λι­κά, εκτε­λέ­στη­κε από τον αξιω­μα­τι­κό του απο­σπά­σμα­τος επει­δή αρ­νή­θη­καν οι φα­ντά­ροι να πυ­ρο­βο­λή­σουν.

7. Η θε­ω­ρη­τι­κή συ­νει­σφο­ρά του Π. Που­λιό­που­λου

Ο Π. Που­λιό­που­λος έζησε και πέ­θα­νε αφο­σιω­μέ­νος στον αγώνα υπέρ των αδι­κη­μέ­νων και για την χει­ρα­φέ­τη­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης. Ήταν ένας από τους κο­ρυ­φαί­ους μιας με­γά­λης γε­νιάς αγω­νι­στών δια­νο­ου­μέ­νων κομ­μου­νι­στών του Με­σο­πο­λέ­μου. Στη σύ­ντο­μη ζωή του υπέ­στη αρ­κε­τές κα­τα­διώ­ξεις και πέ­ρα­σε οκτώ χρό­νια στις φυ­λα­κές και τις εξο­ρί­ες.[11]

Επι­φα­νής θε­ω­ρη­τι­κός του μαρ­ξι­σμού, υπεύ­θυ­νος επα­να­στά­της, φλο­γε­ρός αγω­νι­στής, πολύ καλός ρή­το­ρας, ακα­τα­μά­χη­τος συ­ζη­τη­τής, με από­λυ­τη κα­τα­νό­η­ση για τις αδυ­να­μί­ες των άλλων, με κα­τα­πλη­κτι­κή γλωσ­σο­μά­θεια (ήξερε εννέα γλώσ­σες),[12] μπο­ρού­σε και διά­βα­ζε τους κλα­σι­κούς στο πρω­τό­τυ­πο, ενώ ταυ­τό­χρο­να ήταν σε θέση να πα­ρα­κο­λου­θεί και να γνω­ρί­ζει τις συ­ζη­τή­σεις και τις δια­φω­νί­ες στο εσω­τε­ρι­κό όχι μόνο του κομ­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος, αλλά και των άλλων ρευ­μά­των της Αρι­στε­ράς. Έγρα­ψε μια σειρά από βι­βλία, άρθρα και με­λέ­τες, που μαρ­τυ­ρούν τον ει­δι­κό του ρόλο στο ελ­λη­νι­κό και διε­θνές ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα. Επί­σης με­τέ­φρα­σε πολλά βα­σι­κά έργα του μαρ­ξι­σμού, όπως την Κρι­τι­κή της Πο­λι­τι­κής Οι­κο­νο­μί­ας του Μαρξ (μαζί με τον Γ. Δούμα), το βι­βλίο του Κ. Κά­ου­τσκι, Οι­κο­νο­μι­κές θε­ω­ρί­ες του Κάρλ Μάρξ, τη Θε­ω­ρία του Ιστο­ρι­κού Υλι­σμού του Μπου­χά­ριν, το Κε­φά­λαιο του Μάρξ, την Προ­δο­μέ­νη Επα­νά­στα­ση του Τρό­τσκι και διά­φο­ρα άλλα.

Όμως, η ση­μα­ντι­κό­τε­ρη θε­ω­ρη­τι­κή και πο­λι­τι­κή συ­νει­σφο­ρά του Που­λιό­που­λου φαί­νε­ται με το εξαι­ρε­τι­κής ση­μα­σί­ας θε­ω­ρη­τι­κό του έργο, Δη­μο­κρα­τι­κή ή Σο­σια­λι­στι­κή Επα­νά­στα­ση στην Ελ­λά­δα;, όπου απα­ντά με­θο­δι­κά και τεκ­μη­ριω­μέ­να στην Από­φα­ση της 6ης Ολο­μέ­λειας της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής του ΚΚΕ, το 1934, για τον χα­ρα­κτή­ρα του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού.[13] Το εν λόγω βι­βλίο είναι από τις πιο ολο­κλη­ρω­μέ­νες ανα­λύ­σεις της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας του Με­σο­πο­λέ­μου, το οποίο εξα­κο­λου­θεί να δια­τη­ρεί την επι­και­ρό­τη­τά του μέχρι σή­με­ρα. Σ’ αυτό το έργο ο Που­λιό­που­λος απορ­ρί­πτει τη θέση του ΚΚΕ, σύμ­φω­να με την οποία η Ελ­λά­δα ήταν μια υπα­νά­πτυ­κτη και εξαρ­τη­μέ­νη χώρα με κυ­ρί­αρ­χες τις φε­ου­δαρ­χι­κές μορ­φές οι­κο­νο­μί­ας. Αντί­θε­τα, απο­δει­κνύ­ει ότι ο ελ­λη­νι­κός κοι­νω­νι­κός σχη­μα­τι­σμός είναι εν­σω­μα­τω­μέ­νος στο πλαί­σιο της ιμπε­ρια­λι­στι­κής αλυ­σί­δας, οι κα­πι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις έχουν επι­κρα­τή­σει πλή­ρως, το ελ­λη­νι­κό κε­φά­λαιο δεν εξαρ­τά­ται, αλλά συ­νερ­γά­ζε­ται στενά με το ξένο και γι’ αυτό το κα­θή­κον των κομ­μου­νι­στών, όταν πά­ρουν την εξου­σία στην Ελ­λά­δα, είναι η απαλ­λο­τρί­ω­ση και η ερ­γα­τι­κή δη­μο­κρα­τία των σο­βιέτ και όχι η ολο­κλή­ρω­ση του αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κού με­τα­σχη­μα­τι­σμού του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού.

Η ανά­λυ­ση του Που­λιό­που­λου σε συν­δυα­σμό με τις ανά­λο­γες προ­σεγ­γί­σεις του Σ. Μά­ξι­μου είναι από τις διαυ­γέ­στε­ρες ανα­λύ­σεις για τον χα­ρα­κτή­ρα του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμο­ού.

8. Ένας πραγ­μα­τι­κός ηγέ­της

Μέχρι και σή­με­ρα είναι λίγοι οι Αρι­στε­ροί εκεί­νοι οι οποί­οι δια­θέ­τουν τόσο με­γά­λη και πο­λύ­πλευ­ρη μόρ­φω­ση για όλες τις πνευ­μα­τι­κές εκ­δη­λώ­σεις του πο­λι­τι­σμού: τη φι­λο­σο­φία, τη τέχνη, την ιστο­ρία, τις θε­τι­κές επι­στή­μες.

Αν και προ­ερ­χό­ταν από εύ­πο­ρη οι­κο­γέ­νεια και θα μπο­ρού­σε να κάνει στα­διο­δρο­μία στην δι­κη­γο­ρία ή ακόμη να έχει μια αξιο­ζή­λευ­τη θέση στο αστι­κό πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα και να ζει με πλού­τη και ανέ­σεις, εντού­τοις τα απαρ­νή­θη­κε όλα, έγινε «αρ­νη­τής της τάξης του»,[14] αφιε­ρώ­νο­ντας τη ζωή του στην υπη­ρε­σία της ερ­γα­τι­κής τάξης και της φτω­χο­λο­γιάς. Μά­λι­στα, την πε­ρί­ο­δο 1927-1929 «εκ­παι­δεύ­ει μία ολι­γο­με­λή ομάδα νε­α­ρών δι­κη­γό­ρων στις δρα­στη­ριό­τη­τες της Ερ­γα­τι­κής Βο­ή­θειας, της ορ­γά­νω­σης αλ­λη­λεγ­γύ­ης των ερ­γα­ζο­μέ­νων, με σκοπό να τους κάνει ικα­νούς να υπο­στη­ρί­ζουν αγω­νι­στές της ερ­γα­τι­κής τάξης όταν κα­τα­διώ­κο­νται. Δίνει κα­θη­με­ρι­νά σαν δι­κη­γό­ρος το παρών για να υπε­ρα­σπι­στεί ερ­γά­τες απέ­να­ντι στους ερ­γο­δό­τες τους, κα­τα­τρεγ­μέ­νους και δια­δη­λω­τές που συλ­λαμ­βά­νο­νται, σω­μα­τεία που δια­λύ­ο­νται αυ­θαί­ρε­τα, συ­νε­λεύ­σεις που δέ­χο­νται αστυ­νο­μι­κές επι­δρο­μές, εκλο­γές που μα­ταιώ­νο­νται, συν­δι­κα­λι­στές, δια­νο­ού­με­νους και φοι­τη­τές που οδη­γού­νται στα αστυ­νο­μι­κά τμή­μα­τα και σέρ­νο­νται στα δι­κα­στή­ρια με βα­ριές κα­τη­γο­ρί­ες».[15]

Όμως, το κυ­ριό­τε­ρο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του ήταν η συ­νέ­πεια και το επα­να­στα­τι­κό του ήθος. Μαζί με τους άλ­λους συ­ντρό­φους του απο­τέ­λε­σαν ένα πα­ρά­δειγ­μα ζωής. Η κα­θη­με­ρι­νή τους πράξη ήταν πάντα σύμ­φω­νη με τις ιδέες τους. Διέ­θε­τε όλες τις αρε­τές ενός Αρι­στε­ρού ηγέτη:

Ø  Είχε στρα­τη­γι­κή σκέψη

Ø  Κέρ­δι­ζε την εμπι­στο­σύ­νη των αν­θρώ­πων γύρω του

Ø  Είχε ακε­ραιό­τη­τα και φρό­νη­ση

Ø  Είχε συ­μπό­νια για τους αδύ­να­τους και ήταν ταγ­μέ­νος ολό­ψυ­χα στην υπε­ρά­σπι­σή τους

Ø  Είχε επί­γνω­ση των δυ­να­τών και αδύ­να­των ση­μεί­ων του

Ø  Ανα­γνώ­ρι­ζε τα λάθη του

Ø  Έλεγ­χε τα συ­ναι­σθή­μα­τά του και δεν είχε δυ­σά­ρε­στες εκρή­ξεις

Ø  Άκου­γε τις αγω­νί­ες της βάσης και της κοι­νω­νί­ας, επι­κοι­νω­νού­σε μαζί της, έσκυ­βε και έκ­φρα­ζε το θυμό της

Ø  Έχτι­ζε συμ­μα­χί­ες

Ø  Κέρ­δι­ζε την εμπι­στο­σύ­νη των νέων και τους βοη­θού­σε

Ø  Έδει­χνε αυτός πρώ­τος το πα­ρά­δειγ­μα

Ø  Ήταν γεν­ναιό­δω­ρος και με­γα­λό­ψυ­χος, και, το κυ­ριό­τε­ρο,

Ø  Είχε όραμα: την σο­σια­λι­στι­κή κοι­νω­νία.

Όπως κάπου διά­βα­σα, «ο ηγέ­της είναι γι­νό­με­νο πα­ρα­γό­ντων, και άρα αν ένας από τους πα­ρά­γο­ντες είναι ‘’μη­δέ­ν’’ τότε και το γι­νό­με­νο είναι ‘’μη­δέ­ν’’». Ο Που­λιό­που­λος κατά πως φαί­νε­ται συν­δύ­α­ζε όλους αυ­τούς τους πα­ρά­γο­ντες και γι’ αυτό έμει­νε στην ιστο­ρία.

Λαμ­βά­νο­ντας υπόψη τα προη­γού­με­να μπο­ρού­με να ισχυ­ρι­στού­με ότι ο Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος δεν είναι μο­νά­χα μια ελ­λη­νι­κή επα­να­στα­τι­κή φυ­σιο­γνω­μία. Έχει ξε­πε­ρά­σει τα όρια της Ελ­λά­δας, γι’ αυτό κα­τέ­χει σί­γου­ρα μια θέση με­τα­ξύ των με­γά­λων επα­να­στα­τών ηγε­τών όπως ήταν ο Λένιν, η Ρόζα Λού­ξε­μπουργκ, ο Τρό­τσκι, ο Γκράμ­σι, ο Τσε και άλλοι.

[1]Για μια πιο ανα­λυ­τι­κή πα­ρου­σί­α­ση της προ­σω­πι­κό­τη­τα του Π. Που­λιό­που­λου, απ’ όπου αντλή­θη­καν τα πε­ρισ­σό­τε­ρα στοι­χεία, βλέπε το έργο του Δ. Λι­βιε­ρά­του, Π. Που­λιό­που­λος. Ένας δια­νο­ού­με­νος επα­να­στά­της, εκ­δό­σεις Γλά­ρος, Αθήνα, 1992.

[2] Σ.Π., «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος, ο αγω­νι­στής κι ο στο­χα­στής», (ανα­μνη­στι­κό ση­μεί­ω­μα), πε­ριο­δι­κό «Μαρ­ξι­στι­κό Δελ­τίο», Αύ­γου­στος 1964, φύλλο 30, σελ. 4.

[3]Κ. Πα­πα­δά­κης, «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος, ένα υπό­δειγ­μα αρι­στε­ρού δια­νο­ού­με­νου», Αθήνα, 10/6/2013. Δη­μο­σιεύ­τη­κε στο, http://​antarsya.​gr/​node/​1461, 10/6/2013.

[4] Σ.Π., «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος, ο αγω­νι­στής κι ο στο­χα­στής», ό.π.

[5] Κ. Πα­πα­δά­κης, ό.π.

[6] Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. Π. Που­λιό­που­λος-Π. Για­τσό­που­λος, «Γράμ­μα στα μέλη του Κ.Κ.Ε.», 15 Ιούνη 1927. Το εν λόγω γράμ­μα πα­ρα­τί­θε­ται στην επα­νέκ­δο­ση του πε­ριο­δι­κού Σπάρ­τα­κος (κεί­με­να 1928), από τις εκ­δό­σεις Ου­το­πία, Αθήνα 1982, σελ. Ι.

[7] Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. Σ. Μά­ξι­μου-Κ. Σκλά­βου-Τ. Χαϊ­νο­γλου [1927], Γιατί Πα­ραι­τη­θή­κα­με απ’ το Πο­λι­τι­κό Γρα­φείο (Ανοι­κτή επι­στο­λή στα μέλη του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος και στην Εκτε­λε­στι­κή της Διε­θνούς), έκ­δο­ση του Μαρ­ξι­στι­κού Ομί­λου Οι­κο­νο­μι­κών και Κοι­νω­νι­κών Με­λε­τών/ Ρωγμή, Έντυ­πο 5, Αθήνα 2001.

[8] Παρ’ ότι η από­φα­ση δια­γρα­φής της μειο­ψη­φί­ας ελή­φθη στην Ολο­μέ­λεια της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής (Κ.Ε.) στις 15 έως 18/2/1928, εντού­τοις η τε­λι­κή από­φα­ση της δια­γρα­φής του Σ. Μά­ξι­μου και των υπο­λοί­πων μελών της Κ.Ε., της λε­γό­με­νης ομά­δας των κε­ντρι­στών, απο­φα­σί­στη­κε στο 4ο Συ­νέ­δριο του ΚΚΕ (10-15/12/1928).

[9] Σχε­τι­κά με το πε­ριο­δι­κό και την ομάδα «Σπάρ­τα­κος» βλ. Δ. Κα­τσο­ρί­δας - Δ. Λι­βιε­ρά­τος - Κ. Πα­λού­κης, Ο ελ­λη­νι­κός τρο­τσκι­σμός. Ένα χρο­νι­κό 1923-1946, εκ­δό­σεις Φι­λί­στωρ, Αθήνα 2003.

[10] Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. Μ. Εμ­μα­νου­η­λί­δης, Αι­ρε­τι­κές Δια­δρο­μές. Ο ελ­λη­νι­κός τρο­τσκι­σμός και ο Β΄ Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος, εκ­δό­σεις Φι­λί­στωρ, Αθήνα 2002. Όσον αφορά το ζή­τη­μα του ντε­φαι­τι­σμού βλ. Γ. Ρα­χιώ­της, «Οι συ­ζη­τή­σεις στο εσω­τε­ρι­κό της ελ­λη­νι­κής Αρι­στε­ρής Αντι­πο­λί­τευ­σης στην Ακρο­ναυ­πλία για το χα­ρα­κτή­ρα της ΕΣΣΔ», στο συλ­λο­γι­κό τόμο με τίτλο, Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος. Πα­λαιοί και νέοι με­λε­τη­τές συ­ζη­τούν για τον θε­ω­ρη­τι­κό του ελ­λη­νι­κού τρο­τσκι­σμού, εκ­δό­σεις Πα­ρα­σκή­νιο, Αθήνα 2003, καθώς επί­σης στο Δ. Κα­τσο­ρί­δας-Δ. Λι­βιε­ρά­τος-Κ. Πα­λού­κης, Ο ελ­λη­νι­κός τρο­τσκι­σμός. Ένα χρο­νι­κό 1923 – 1946, εκ­δό­σεις Φι­λί­στωρ, Αθήνα 2003, σελ. 80-86.

[11] Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλέπε Δ. Λι­βιε­ρά­τος, Π. Που­λιό­που­λος. Ένας δια­νο­ού­με­νος επα­να­στά­της, ό.π. 

[12]Μά­λι­στα, στην Ακρο­ναυ­πλία, είχε μάθει από Σλα­βο­μα­κε­δό­νες πο­λι­τι­κούς εξό­ρι­στους τη γλώσ­σα τους και κα­τό­πιν ο ίδιος έγρα­ψε μια γραμ­μα­τι­κή αυτής της γλώσ­σας που τη δί­δα­ξε έπει­τα σε αυ­τούς που του την έμα­θαν (ανα­φέ­ρε­ται στο ανα­μνη­στι­κό ση­μεί­ω­μα του Σ.Π., «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος, ο αγω­νι­στής κι ο στο­χα­στής», ό.π., σελ. 5).

[13] Τη ση­μα­σία της θέσης του Που­λιό­που­λου για το χα­ρα­κτή­ρα του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού ως πλή­ρως ανε­πτυγ­μέ­νου και με ιμπε­ρια­λι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νται τα κεί­με­να του Δ. Κα­τσο­ρί­δα και του Γ. Οι­κο­νο­μά­κη στο συλ­λο­γι­κό τόμο με τίτλο, Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος. Πα­λαιοί και νέοι με­λε­τη­τές συ­ζη­τούν για τον θε­ω­ρη­τι­κό του ελ­λη­νι­κού τρο­τσκι­σμού, εκ­δό­σεις Πα­ρα­σκή­νιο, Αθήνα 2003.

[14]Κ. Πα­πα­δά­κης, ό.π.

[15]Κ. Πα­πα­δά­κης, ό.π.

*Το παρόν κεί­με­νο απο­τε­λεί μια πιο ολο­κλη­ρω­μέ­νη εκ­δο­χή ενός άρ­θρου που δη­μο­σιεύ­τη­κε στις 16-6-2013, στο http://​www.​rednotebook.​gr/​details.​php?​id=9822, και ανα­δη­μο­σιεύ­τη­κε στο http://​tvxs.​gr/​news, στις 17-6-2013. Επί­σης, απο­τέ­λε­σε την ει­σή­γη­ση, σε Εκ­δή­λω­ση Μνή­μης, για τα 70 χρό­νια από την εκτέ­λε­ση του Π. Που­λιό­που­λου, που διορ­γά­νω­σε η Αντι­φα­σι­στι­κή Κί­νη­ση Θήβας, στις 16-6-2013, στο Συ­νε­δρια­κό Κέ­ντρο Θήβας.