Ποια Νεολαία για τη νεολαία τον καιρό της κρίσης;

Βασικό υπόβαθρο και οπτική γωνία πρέπει να είναι η βαθιά και δομική κρίση του καπιταλισμού και οι πολιτικές/οικονομικές/κοινωνικές εξελίξεις τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στην Ελλάδα. Το άρθρο αυτό αποτελεί μια προσπάθεια να ανοίξει αυτή η συζήτηση.

Σχετικά με τη συγκρότηση οργάνωσης Νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα της νεολαίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι κατ’ αρχάς η γενικευμένη επισφάλεια που χαρακτηρίζει τις προοπτικές για ένταξή της στην παραγωγή. Μιλάμε για μια νεολαία που σε πολύ μεγάλο ποσοστό της έχει πανεπιστημιακές γνώσεις και αρκετά μεγάλο βαθμό εξειδίκευσης, δηλαδή μια νεολαία που έχει ενσωματώσει υψηλά κοινωνικά κόστη για την ανάδειξή της σε «παραγωγική δύναμη» υψηλού επιπέδου, αλλά που δεν αξιοποιείται και αντίθετα απαξιώνεται και καταστρέφεται σαν παραγωγική δύναμη. Αυτή η γενικευμένη επισφάλεια «πάει πακέτο» και με το μεγάλο βαθμό εξατομίκευσης που υπάρχει στην παραγωγή (συνήθως τριτογενής τομέας). Η εξατομικευμένη εργασία έχει άμεση σχέση με την έλλειψη σημαντικής συνδικαλιστικής συγκρότησης της νεολαίας. Η (εργαζόμενη) νεολαία σήμερα πιο πολύ καθορίζεται από μια μικροαστική αντίληψη, από μια έλλειψη ταξικής συνείδησης και μια έλλειψη σχέσης με το οργανωμένο εργατικό κίνημα.

Το άλλο μεγάλο πρόβλημα της νεολαίας είναι η ανεργία. Στην Ελλάδα μάλιστα το φαινόμενο της ανεργίας των νέων έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις, με ποσοστό κοντά στο 60%. Δημιουργείται μια στρατιά νέων ανέργων που μπροστά στις ανεπίλυτες, δομικές αντιφάσεις του καπιταλισμού -ο οποίος δεν μπορεί να εγγυηθεί την παραμικρή ελπίδα- δε βλέπει κανένα μέλλον, καμιά προοπτική και σε ένα βαθμό κυριεύεται από θυμό και απελπισία. Τεράστιο μειονέκτημα αποτελεί η απουσία συλλογικής συγκρότησης των ανέργων σε μαζική κλίμακα. Αυτό προφανώς έχει σχέση και με τη μη ύπαρξη σωματείων-συνδικάτων στους χώρους που εργάζεται η νεολαία (π.χ. ένα σωματείο σε έναν κλάδο θα μπορούσε να έχει κάποιο ταμείο ενίσχυσης των ανέργων του κλάδου και να διεκδικεί παράλληλα την πρόσληψή τους).

Ο Δεκέμβρης του 2008

Αν και τα παραπάνω στοιχεία θα μπορούσαν να στοιχειοθετήσουν μια «μαύρη» εικόνα για του αγώνες της νεολαίας, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Στην Ελλάδα, τις τελευταίες δεκαετίες η νεολαία ήταν από τα πιο μαχητικά κομμάτια του κινήματος, το οποίο εκφραζόταν κυρίως μέσα από τους αγώνες του φοιτητικού κινήματος, όπου υπάρχουν και οι πιο ισχυρές μορφές συλλογικής συγκρότησης της νεολαίας. Πέρα από το φοιτητικό κίνημα όμως, υπήρξε μια τομή στους νεολαιίστικους αγώνες, η εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008. Τότε βγήκαν στην επιφάνεια με τον πιο σκληρό, αυθόρμητο και μαχητικό τρόπο όλα τα προβλήματα της σύγχρονης νεολαίας, έχοντας στο υπόβαθρο την καπιταλιστική κρίση που ήταν στις αρχές της. Η νεολαία έβαλε στο στόχαστρο συνολικά την καπιταλιστική κοινωνία, δείχνοντας πρωτοφανή μαχητικότητα, θέτοντας εμφατικά τα ζητήματα της αυτοοργάνωσης και της πολιτικής συμμετοχής. Στην αυγή της καπιταλιστικής κρίσης, η εξέγερση του Δεκέμβρη ήταν «εικόνα από το μέλλον». Μια εικόνα από το μέλλον όχι μόνο σε επίπεδο μαχητικότητας στο δρόμο και μορφών δράσης-οργάνωσης του κινήματος αλλά, πιο σημαντικά, με την έννοια ότι ήταν η πρώτη, μαζικής κλίμακας αμφισβήτηση και διάρρηξη της αστικής ηγεμονίας.

Ακόμα όμως και στο κίνημα των πλατειών που συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία, είχαμε μαζική συμμετοχή της νεολαίας. Ήταν ένα κίνημα που κατάφερε να κινητοποιήσει και να πολιτικοποιήσει μεγάλα κομμάτια της νεολαίας που μέχρι τότε δεν έβρισκαν συλλογικό χώρο πολιτικής και κινηματικής έκφρασης. Προφανώς, κομμάτι αυτής της νεολαίας χαρακτηριζόταν από μεγάλες αντιφάσεις (π.χ. αντι-κομματισμός, αντι-συνδικαλισμός), όπως εξάλλου και το ίδιο το κίνημα των πλατειών στο σύνολό του. Αυτό δείχνει σε ένα βαθμό μια απαξίωση προς τις παραδοσιακές μορφές κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, αλλά κακώς στοχοποιείται η Αριστερά γιατί αυτές οι μορφές έχουν απαξιωθεί και ξεφτιλιστεί από τη γραφειοκρατία και τα κόμματα της αστικής τάξης. Επίσης το πολιτικό περιεχόμενο και τα αιτήματα των πλατειών ήταν καθαρά πολιτικά (π.χ. ακύρωση μνημονίων, διαγραφή του χρέους), πράγμα που δείχνει σε ένα βαθμό και τη συνειδητοποίηση του κόσμου που συμμετείχε, άρα και της νεολαίας, ότι διεξάγεται μια κεντρική πολιτική αντιπαράθεση με το σύστημα.

Η νεολαία, «κοινωνικό υποκείμενο»;

Είναι η νεολαία ένα αυτόνομο κοινωνικό υποκείμενο; Η προφανής απάντηση -από μαρξιστική σκοπιά- είναι σαφώς όχι. Κοινωνικό υποκείμενο συγκροτείται στη βάση των κοινών ταξικών συμφερόντων και όχι σε ηλικιακή βάση ούτε από «κοινωνικές κατηγορίες σε μετάβαση» όπως είναι η νεολαία. Παρ’ όλα αυτά, η νεολαία έχει ασφαλώς κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία όμως σε καμία περίπτωση δε τη συγκροτούν σαν κοινωνικό υποκείμενο, αλλά ως μια διαταξική κοινωνική κατηγορία. Τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά απορρέουν κυρίως από την προσπάθεια του συστήματος να την «προετοιμάσει» για την πλήρη ένταξή της στο σύστημα (στην παραγωγή, αλλά όχι μόνο), μέσα από τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς, το στρατό, τα ειδικά εργασιακά καθεστώτα για τους νέους, αυτή ακόμη την ανεργία. Σε αντίθεση, ωστόσο, με παλιότερες εποχές που το «κοινωνικό κράτος» λειτουργούσε σχετικά «εύρυθμα» και η νεολαία εντασσόταν σε μεγάλα ποσοστά στους μηχανισμούς ένταξης (από το νηπιαγωγείο μέχρι το σχολείο, το πανεπιστήμιο, το στρατό κ.λπ.), στη συγκυρία της δομικής κρίσης του καπιταλισμού και των μνημονίων έχουμε δύο σημαντικές αλλαγές: Από τη μία, οι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί ένταξης απαξιώνονται και καταρρέουν, ενώ μαζί μ’ αυτούς απαξιώνονται και τα ιδεολογήματα της κοινωνικής ανόδου. Από την άλλη, ένα διαρκώς μεγαλύτερο κομμάτι νεολαίας καθορίζεται, υλικά αλλά και συνειδησιακά, από έναν άλλο «μηχανισμό μη ένταξης»: την ανεργία και τη φτώχεια. Των ίδιων αλλά και των γονιών τους!  

Τι είδους οργάνωση Νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ;

Στη βάση των προηγούμενων, πρέπει να απαντήσουμε το ερώτημα τι οργάνωση νεολαίας χρειαζόμαστε και συγκεκριμένα τι οργάνωση νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ και με τι καθήκοντα.

Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει, αν κατανοούσε σχηματικά όσα ειπώθηκαν παραπάνω, ότι δε χρειαζόμαστε π.χ. αυτόνομη οργάνωση νεολαίας. Λάθος! Καταρχήν, όταν λέμε αυτόνομη εννοούμε μια σχετική πολιτική (μιλάμε για νεολαία κόμματος) και οργανωτική αυτονομία. Όχι γιατί η νεολαία αποτελεί αυτόνομο κοινωνικό στρώμα, αυτό έχει ήδη απαντηθεί. Αλλά γιατί η νεολαία ιστορικά πάντα ήταν ο πιο «ευαίσθητος αποδέκτης» των κοινωνικών και πολιτικών μηνυμάτων και συχνά η ριζοσπαστική πολιτική εμπροσθοφυλακή του κινήματος αλλά και της Αριστεράς. Εδώ παρατηρείται η εξής αντίφαση: ενώ όντως μέχρι το 2008 η νεολαία ήταν (ίσως) το πιο μαχητικό κομμάτι των κοινωνικών κινημάτων στην Ελλάδα, από το 2009 και μετά (ίσως με την εξαίρεση των φοιτητικών καταλήψεων το Σεπτέμβρη του 2011), σε όλους τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες η νεολαία απουσίαζε, με την έννοια της μη συμμετοχής μέσα από τις δομές συλλογικής οργάνωσης (π.χ. φοιτητικοί σύλλογοι). Από την άλλη μεριά, όμως, πολλοί νέοι και πολλές νέες συμμετείχαν στις μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων. Έχουμε λοιπόν μια κατάσταση όπου η νεολαία μοιάζει με αθλητή του μποξ που έχει δεχθεί απανωτά χτυπήματα στο πρόσωπο, σαστίζει, ζαλίζεται και κάνει σπασμωδικές κινήσεις. Μια νεολαία που νιώθει αφοπλισμένη και που οι «παραδοσιακές» δομές συλλογικής συγκρότησης δεν μπορούν να εμπνεύσουν. Τρανό παράδειγμα οι φοιτητικοί σύλλογοι. Το πρόβλημα όμως δεν είναι οι δομές ως τέτοιες, αλλά το πώς συγκροτείται σήμερα η νεολαιίστικη «ταυτότητα».

Από την άλλη, είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε μια Νεολαία που δεν θα δρα αποκλειστικά ή προνομιακά μόνο στον «προστατευμένο» χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης, αλλά παντού όπου ζει και εργάζεται (ή βιώνει την ανεργία και την έλλειψη προοπτικής). Άρα, χρειαζόμαστε μια Νεολαία απλωμένη στις γειτονιές και τους εργατικούς χώρους.  

Επιστρέφοντας στον ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο: Στις διαδικασίες της Συνδιάσκεψης του ΣΥΡΙΖΑ η συμμετοχή των νέων, πέραν των οργανωμένων, ήταν πολύ μικρή, όταν στις τελευταίες εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά στους νέους.

Συνυπολογίζοντας όλα αυτά τα στοιχεία, ποια πρέπει να είναι τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης Νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ που χρειαζόμαστε; Καταρχήν θέλουμε μια νεολαία αντικαπιταλιστική, με ταξικό προσανατολισμό, που θα παρεμβαίνει σε όλους τους χώρους όπου ζει και εργάζεται η νεολαία. Αυτό προϋποθέτει την κοινή παραδοχή ότι το βασικό κοινωνικό υποκείμενο είναι η εργατική τάξη και συνεπώς η νεολαία μάς απασχολεί ως εν δυνάμει κομμάτι ή «συνοδοιπόρος» της εργατικής τάξης με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και όχι ως αυτόνομο κοινωνικό υποκείμενο. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη για μια αριστερή νεολαιίστικη οργάνωση που ένα από τα βασικά της καθήκοντα θα είναι αφενός να καταλάβει η εργαζόμενη νεολαία τον εαυτό της ως εν δυνάμει κομμάτι της εργατικής τάξης και αφετέρου να μπορεί με την παρέμβασή της να χτίζει όλες τις νεολαιίστικες αντιστάσεις με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να υπερασπίζονται τα αιτήματα εκείνα που θα είναι προς το ταξικό συμφέρον όλων των καταπιεσμένων και θα έρχονται σε σύγκρουση με το σύστημα. Όπως έλεγε το «Κομμουνιστικό μανιφέστο»: “(σ.σ. οι κομμουνιστές) αγωνίζονται για την επίτευξη των άμεσων σκοπών και συμφερόντων της εργατικής τάξης, αλλά στο σημερινό κίνημα εκπροσωπούν ταυτόχρονα και το μέλλον του κινήματος».

Θέλουμε επίσης μια Νεολαία που να αντιλαμβάνεται το δομικό και διεθνή χαρακτήρα της κρίσης και την ανάγκη μιας πολιτικής που θα έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με τον καπιταλισμό και θα μπορεί στο σήμερα να ανοίγει δρόμους για το σοσιαλισμό και την κομμουνιστική προοπτική, μια Νεολαία αντικαπιταλιστική, σοσιαλιστική, κομμουνιστική.

Η πάλη ενάντια στο φασισμό: ένα σημείο-κλειδί

Είμαστε σε μια περίοδο όπου οι «από πάνω» δεν μπορούν να κυβερνήσουν όπως πριν και οι «από κάτω» φαίνεται να μη θέλουν να κυβερνώνται όπως πριν. Με αυτή την έννοια, έχουμε μια κρίση της αστικής κυριαρχίας (βλέπε για παράδειγμα την καταβαράθρωση των παραδοσιακών αστικών κομμάτων, έλλειψη κοινωνικής συναίνεσης, όξυνση καταστολής) και όχι μόνο μια κρίση πολιτικής εκπροσώπησης. Συνεπώς χρειάζονται συνολικά πολιτικά σχέδια που θα δίνουν διέξοδο. Από τη μεριά του δικού μας ταξικού στρατοπέδου, αυτό το πολιτικό σχέδιο είναι η κυβέρνηση της Αριστεράς που θα έρθει σε σύγκρουση και ρήξη με τον καπιταλισμό και θα μπορέσει να ανοίξει ρήγματα, δρόμους προς το σοσιαλισμό και άρα μια συνολική πολιτική απάντηση στην καπιταλιστική κρίση. Η αντίπαλη συνολική απάντηση είναι ο φασισμός, η πιο άγρια και ολοκληρωτική μορφή καπιταλισμού που θα τσακίσει την εργατική τάξη και θα κάνει «restart» στο σύστημα.

Ο αντιφασιστικός αγώνας λοιπόν είναι μια κεντρική μάχη. Αν το σχέδιό μας χοντρικά οδηγεί στο σοσιαλισμό, σε αυτήν την πορεία πρέπει να τσακίσουμε και το φασισμό. Συνεπώς, θα είναι και σημείο-κλειδί για τη Νεολαία. Αυτή τη στιγμή τα πιο ριζοσπαστικά κομμάτια της νεολαίας έλκονται, σε μεγάλο βαθμό, είτε από τους φασίστες είτε από τους αναρχικούς. Η νεολαία θέλει ριζοσπαστικές λύσεις, ρηξιακές πολιτικές. Είναι καθήκον μας λοιπόν να μπορέσουμε να έχουμε μια Νεολαία πρωτοπόρα στον αντιφασιστικό αγώνα. Έχοντας αυτήν την ταξική προσέγγιση, χρειαζόμαστε μια Νεολαία στρατευμένη σε ένα αντικαπιταλιστικό σοσιαλιστικό σχέδιο, για να μπορέσει με συνέπεια να δώσει και τη μάχη ενάντια στο φασισμό.

*Ο Χρίστος Σταυρακάκης είναι φοιτητής Αρχιτεκτονικής και αντιπρόσωπος στη Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ