Πώς η Αριστερά και τα κινήματα θα επαναπολιτικοποιήσουν την αλληλεγγύη;

Στις 18.6.2025 στο κηπάκι της Τσαμαδού στα Εξάρχεια έγινε μια εκδήλωση/συζήτηση με αφορμή και αφετηρία το νέο βιβλίο του Νίκου Κουραχάνη «Η Βιομηχανία του Ανθρωπισμού. ΜΚΟ και Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα» 

Δεν είχε τα χαρακτηριστικά μιας τυπικής παρουσίασης βιβλίου και επιδίωκε ρητά να θέσει το πάνελ και το κοινό αντιμέτωπα με το ερώτημα/πρόκληση: Πώς η Αριστερά και τα κινήματα θα επαναπολιτικοποιήσουν την αλληλεγγύη;

Ας κρατήσουμε στο νου μας ότι η αντίστοιχη πρώτη παρουσίαση του βιβλίου είχε το χαρακτήρα επιστημονικής συζήτησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για να δώσει απαντήσεις στο ερώτημα «Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος: Ζωτικό συμπλήρωμα ή συστημικό υποκατάστατο;». 

Στο βιβλίο το βασικό ερευνητικό ερώτημα του τίθεται είναι πώς με την υποχώρηση του κοινωνικού ρόλου του κράτους  αναβαθμίστηκε ο ρόλος των ΜΚΟ και η ερευνητική δουλειά  του Κουραχάνη που αποτυπώνεται στις σελίδες του βιβλίου  αφορά τη μελέτη των ΜΚΟ στην Ελλάδα  και τη σχέση τους με το όλο σύστημα κοινωνικής πολιτικής, επικεντρώνοντας σε τρία πεδία άσκησης κοινωνικής πολιτικής/ανταπόκρισης σε ισάριθμα κοινωνικά προβλήματα (αστεγία, προσφυγικό, παιδική προστασία).

Το συμπέρασμα στο βιβλίο, με τα ίδια τα λόγια του συγγραφέα: «Ηθελημένα ή μη οι ΜΚΟ υπηρέτησαν περισσότερο ένα σχέδιο απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών που επήλθαν από την περαιτέρω υπολειμματοποίηση του ελληνικού κράτους ευημερίας, παρά μια δυναμική ανανέωση των ρεπερτορίων κοινωνικής αλληλεγγύης. Επιβεβαίωσαν, έτσι, με τον πιο αλγεινό τρόπο πώς οτιδήποτε αποξενώνεται από την κοινωνική του βάση, παύει να υπηρετεί τα συμφέροντά της».

Στην τοποθέτησή του στην εκδήλωση ο συγγραφέας επικέντρωσε στην ανάγκη η Αριστερά να εγκαταλείψει τη θέση άμυνας καθώς δεν αρκεί η διαρκής ιδεολογική αναδίπλωση και η διαχείριση της ήττας με αποσπασματικό τρόπο στη σημερινή συγκυρία επιταχυνόμενης διάλυσης του κοινωνικού κράτους και ενίσχυσης των μηχανισμών καταστολής.

Αναδεικνύεται το κατεπείγον ζήτημα η Αριστερά  να δώσει μάχη για την ατζέντα —να παράγει έμπρακτες και στρατευμένες κοινωνικές πολιτικές που συγκρούονται με την αποπολιτικοποιημένη φιλανθρωπία και τον τεχνοκρατικό-εργαλειακό ανθρωπισμό.

Από τις εισηγήσεις των ομιλητριών και την παρέμβαση του συντονιστή,  συγκρατούμε ως ενδιαφέροντα στοιχεία εμπλουτισμού του προβληματισμού -που μπορούν να αποτελέσουν και την πρώτη ύλη για την απάντηση- τα παρά κάτω, ομαδοποιημένα σε κατηγορίες.

Πολιτική συγκυρία 

Αναφέρθηκε με όρους ενθουσιασμού και αγωνιστικής ανάτασης η σε εξέλιξη κατά τη μέρα της εκδήλωσης ακτιβίστικη πρωτοβουλία March to Gaza  ως απτό παράδειγμα  έμπρακτης έκφρασης αλληλεγγύης της Αριστεράς.

Οι συνεχιζόμενες συζητήσεις και στο πλαίσιο των  26ου Αντιρατσιστικού και 4ου Φεμινιστικού Φεστιβάλ  που θα βλέπουν το θέμα της πολιτικής δράσης της Αριστεράς και με όρους αλληλεγγύης στη δραματική πολιτική συγκυρία του πολέμου και της επέλασης της ατζέντας της ακροδεξιάς  σε παγκόσμιο επίπεδο χωρίς αμφιβολία θα δώσουν -ή τουλάχιστον οφείλουν να το κάνουν- τη συγκεκριμένη απάντηση στα επικαιροποιημένα καθήκοντα και στην αντιμετώπιση θεμάτων που ακουμπούν τις ΜΚΟ.

Εργασιακές συνθήκες του προσωπικού

Κατατέθηκαν ενδιαφέρουσες  εμπειρίες και παρατηρήσεις για τις ΜΚΟ ως εργοδότριες που εκμεταλλεύονται σε μεγάλο βαθμό τους/ις εργαζόμενους/ες σε αυτές αξιοποιώντας στο έπακρο τις ελαστικές μορφές εργασίας και υποβάλλοντας τους σε συνθήκες εργασιακής εξουθένωσης εγκλωβίζοντας τους με το ψυχολογικά εκβιαστικό πρόσχημα της προσφοράς ανθρωπιστικού έργου.

Με δεδομένο ότι σε πολλές ΜΚΟ, αρχίζοντας από  τα πρώτα χρόνια της κρίσης των μνημονίων, βρέθηκαν να αναζητούν απασχόληση πολλά άτομα με κινηματική δράση στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς (πχ φοιτητικό χώρο, συλλογικότητες τοπικές με διεκδικήσεις οικολογικού περιεχομένου, έμπρακτης αλληλεγγύης όπως κοινωνικές κουζίνες, ιατρεία κλπ) είναι πραγματικά σημαντική η πρόκληση να αναδειχθούν και να παλευτούν   τα αιτήματα των εργαζομένων και να υπάρξουν και νίκες μικρές ή και μεγαλύτερες στις διεκδικήσεις τους.

Ιδιαίτερα σε χώρους όπου συναντώνται εργαζόμενοι πολλών εργασιακών καθεστώτων και πολλαπλών εργοδοτικών εξαρτήσεων, όπως σε προγράμματα δήμων όπου εργαζόμενοι μέσω ΜΚΟ υλοποιούν κοινωνική πολιτική απέναντι σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, η παρέμβαση της Αριστεράς είναι κρίσιμο να είναι καθημερινή σε συνδικαλιστικό και ιδεολογικό επίπεδο αξιοποιώντας και την όποια συμμετοχή της σε θεσμούς όπως δημοτικά συμβούλια.

Στόχος της να σπάσει ο ιδιότυπος κοινωνικός αυτοματισμός που φέρει σε σύγκρουση τόσο εργαζόμενους που έχουν προσληφθεί μέσω ΜΚΟ με μόνιμους ή συμβασιούχους κάθε είδους υπαλλήλους των δήμων  για την καθημερινότητα της δουλειάς (πχ ωράρια βαρδιών, θέσεις ευθύνης) όσο και απέναντι σε όσες/ους προσέρχονται για να λάβουν  κοινωνικές υπηρεσίες (όπως άστεγοι, τοξικοεξαρτημένοι, επιζώσες έμφυλης βίας)

Ιδεολογική κυριαρχία φιλελευθερισμού - Τρόπος λειτουργίας  ΜΚΟ

Σε σύμπλευση με το πνεύμα του βιβλίου, η ενδυνάμωση και αυξανόμενη δράση των ΜΚΟ ειδώθηκε από εισηγήτριες και κοινό ως αποτέλεσμα και ενίσχυση της ιδεολογικής κυριαρχίας του φιλελευθερισμού και έγιναν εύστοχες παρατηρήσεις για τις έννοιες και τις αξίες της  Αριστεράς που σαρώθηκαν από την τεχνοκρατική γλώσσα.

Σημαντικότερα παραδείγματα η αντικατάσταση των όρων «κοινωνική δικαιοσύνη», «εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων», «δικαίωμα στη στέγη, την υγεία» κλπ με τους όρους των «ωφελούμενων», «διαχείρισης της ακραίας φτώχειας», «μείωση της βλάβης», «χορήγηση ευκαιριών και κινήτρων ατομικής διάσωσης και επιβίωσης».

Η αύξηση του τεχνοκρατισµού των ΜΚΟ, η πλήρης υιοθέτηση µιας ανταγωνιστικής οργανωσιακής κουλτούρας στα πρότυπα της αγοράς και των επιχειρήσεων δεν αφήνουν περιθώρια για όποιες ψευδαισθήσεις στην Αριστερά.

Αντίθετα αυτή καλείται απέναντι στη «φιλανθρωπία» του σύγχρονου καπιταλισμού να αντιπαραθέσει την αλληλεγγύη που έχει τα  χαρακτηριστικά της αντίστασης στην ιδεολογία της ΤΙΝΑ και της συγκεκριμένης ταξικά και κινηματικά γειωμένης διεκδίκησης δικαιωμάτων.

Μια τελευταία επισήμανση, η κριτική από την Αριστερά τόσο για την  χρηματοδότηση των ΜΚΟ που μέσω μηχανισμών κρατικού ελέγχου  -όπως η εγγραφή στο Μητρώο- τις έχει καταστήσει και τυπικά πλέον εξαρτημένες από τις κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς (πχ ΕΕ)  όσο και θέματα διαχείρισης αυτών των κονδυλίων είναι καίριας σημασίας.

Τόσο αμυντικά, απέναντι στη συνωμοσιολογικού λαϊκίστικου τύπου κριτική από την ακροδεξιά, όσο και επιθετικά απέναντι στο ιδεολόγημα ότι η κακοδιαχείριση, οι σπατάλες και τα οικονομικά σκάνδαλα εξαλείφονται όταν λειτουργεί η αγορά και η κοινωνία των πολιτών.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά