Συ­γκυ­ρία κρί­σι­μω­ν α­πο­φά­σεων

Το τρα­πε­ζι­κό σύ­στη­μα, κέ­ντρο του προ­βλή­μα­τος
Τα συ­νο­λι­κά δά­νεια που εί­χαν δώ­σει οι τρά­πε­ζες, τον Ιού­νιο του 2011 α­νέρ­χο­νταν στο 510% του κυ­πρια­κού Α­ΕΠ (91.4 δισ. ευ­ρώ δά­νεια και 18 δισ. πε­ρί­που Α­ΕΠ). Εξ αυ­τών το 130% του Α­ΕΠ α­φο­ρού­σε δά­νεια στην Ελλά­δα. Αντί­στοι­χα, οι συ­νο­λι­κές κα­τα­θέ­σεις στις τρά­πε­ζες α­νέρ­χο­νταν σε 94 πε­ρί­που δισ. εκ των ο­ποίων τα 51 (σχε­δόν το 300% του Α­ΕΠ) ή­ταν α­πό μη κα­τοί­κους της Κύ­πρου: Έλλη­νες (17,3 δισ.) και Ρώ­σους κυ­ρίως (25 δισ. πε­ρί­που).
Με αυ­τά τα δε­δο­μέ­να το τρα­πε­ζι­κό σύ­στη­μα της Κύ­πρου θυ­μί­ζει συν­δυα­σμό του συ­στή­μα­τος της Ιρλαν­δίας (υ­πε­ρ-ε­πέ­κτα­ση του δα­νει­σμού) και Ισλαν­δίας (υ­ψη­λό­τα­το πο­σο­στό κα­τα­θέ­σεων α­πό το ε­ξω­τε­ρι­κό). Πρό­κει­ται για έ­να σύ­στη­μα το ο­ποίο εί­ναι πο­λύ ευά­λω­το σε δια­τα­ρα­χές της τρα­πε­ζι­κής πί­στης.
Τα α­πο­τε­λέ­σμα­τα που εί­χε η κρί­ση του 2008 ά­φη­σαν το ση­μά­δι τους και στην Κύ­προ. Το μο­ντέ­λο α­νά­πτυ­ξης που στη­ρι­ζό­ταν στην ε­πέ­κτα­ση της πί­στης στα νοι­κο­κυ­ριά, ε­ξαν­τλή­θη­κε με α­πο­τέ­λε­σμα να υ­πάρ­ξει το 2009 ύ­φε­ση και κα­τό­πιν ου­σια­στι­κά στα­σι­μό­τη­τα. Φέ­τος α­να­μέ­νε­ται ύ­φε­ση της τά­ξης του 2,5%. Πα­ράλ­λη­λα, το 2011 η α­νερ­γία α­νήλ­θε στο 8% και φέ­τος α­να­μέ­νε­ται να ξε­πε­ρά­σει το 12% (τρι­πλά­σιο α­πό το σύ­νη­θες 4% των προ­η­γού­με­νων ε­τών πριν την κρί­ση) με αυ­ξη­τι­κές τά­σεις για τα ε­πό­με­να έ­τη.
Το ρό­λο της έ­παι­ξε και η δη­μο­σιο­νο­μι­κή πο­λι­τι­κή που στό­χευε στα πρω­το­γε­νή πλε­ο­νά­σμα­τα μέ­σω πε­ριο­ρι­σμού της δα­πά­νης. Εδώ πρέ­πει να α­να­φέ­ρου­με ό­τι η πρό­τα­ση του Α­ΚΕΛ το 2010 για αύ­ξη­ση του ε­ται­ρι­κού φό­ρου α­πό το χα­μη­λό­τα­το 10% σε 11%, που θα ε­λα­χι­στο­ποιού­σε τις πε­ρι­κο­πές της δα­πά­νης, κα­θώς θα αυ­ξά­νο­νταν τα έ­σο­δα, κα­τα­ψη­φί­στη­κε στη βου­λή (το Α­ΚΕΛ έ­χει σχη­μα­τί­σει κυ­βέρ­νη­ση μειο­ψη­φίας).
Ωστό­σο, αν και ό­λα αυ­τά δεί­χνουν την ε­ξάν­τλη­ση ε­νός υ­πο­δείγ­μα­τος α­νά­πτυ­ξης, οι χρη­μα­το­δο­τι­κές α­νά­γκες που ο­δη­γούν στο Μη­χα­νι­σμό Στή­ρι­ξης και στο Μνη­μό­νιο προέρ­χο­νται α­πό τα 10 δισ. πε­ρί­που που ε­κτι­μά­ται ό­τι λεί­πουν α­πό τις τρά­πε­ζες της Κύ­πρου. Αυ­τές τις α­νά­γκες δη­μιούρ­γη­σα­ν: α) το «κού­ρε­μα» των ελ­λη­νι­κών ο­μο­λό­γων (PSI), β) η αύ­ξη­ση των ε­πι­σφα­λειών στα δά­νεια στην Ελλά­δα και γ) η αμ­φι­λε­γό­με­νη ά­σκη­ση ε­πο­πτείας α­πό τον προ­η­γού­με­νο διοι­κη­τή της Κε­ντρι­κής Τρά­πε­ζας.

Η δια­πραγ­μά­τευ­ση του μνη­μο­νίου

Η α­νε­πι­τυ­χής κα­τά­λη­ξη α­να­ζή­τη­σης δα­νείων α­πό τη Ρω­σία (με­τά τα 2,5 δισ. που έ­δω­σε το 2011, πα­ρέ­πεμ­ψε στην Ε.Ε) εί­τε α­πό τον Κί­να (μάλ­λον λό­γω των α­παι­τή­σεων για α­νταλ­λάγ­μα­τα) και η ε­πι­λο­γή της κά­λυ­ψης των ελ­λειμ­μά­των των τρα­πε­ζών μέ­σω α­να­κε­φα­λαιο­ποίη­σης (δη­λα­δή με την πα­ρο­χή σε αυ­τές των χρη­μά­των που λεί­πουν, ό­πως συ­νέ­βη στην Ελλά­δα και σε άλ­λες χώ­ρες της ευ­ρω­ζώ­νης), ο­δή­γη­σε την κυ­πρια­κή κυ­βέρ­νη­ση στην α­να­ζή­τη­ση χρη­μα­το­δό­τη­σης α­πό τον Ευ­ρω­παϊκό Μη­χα­νι­σμό Στή­ρι­ξης, τον Ιού­νιο του 2012.
Αυ­τό ο­δή­γη­σε σε μία μα­κρά δια­δι­κα­σίας δια­πραγ­μά­τευ­σης των ό­ρων δα­νει­σμού –δη­λα­δή του Μνη­μο­νίου– η ο­ποία δεν έ­χει τε­λειώ­σει α­κό­μη. Η ε­ξέ­τα­ση της δια­δι­κα­σίας δια­πραγ­μά­τευ­σης μας ε­πι­τρέ­πει να βγά­λου­με χρή­σι­μα πο­λι­τι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα.
Κοι­νή βά­ση ό­λων των εκ­δο­χών που έ­χει πά­ρει η συμ­φω­νία κα­τά τη δια­πραγ­μά­τευ­ση, εί­ναι η θέ­ση ό­τι το τρα­πε­ζι­κό πρό­βλη­μα πρέ­πει να α­ντι­με­τω­πι­στεί με τη μορ­φή πα­ρο­χής στις τρά­πε­ζες του πο­σού που λεί­πει (α­να­κε­φα­λαιο­ποίη­ση). Ση­μα­ντι­κή συ­νέ­πεια αυ­τής της ο­πτι­κής εί­ναι ο κίν­δυ­νος να χα­ρα­κτη­ρι­στεί το δη­μό­σιο χρέ­ος ως μη-βιώ­σι­μο, αν τα 10 δισ. που υ­πο­λο­γί­ζο­νται (ύ­ψος που τώ­ρα αμ­φι­σβη­τεί η κυ­βέρ­νη­ση) κα­τα­γρα­φούν σε αυ­τό (φτά­νει ά­με­σα πά­νω α­πό 140% του Α­ΕΠ). Πρό­κει­ται για ε­ξέ­λι­ξη που αν πραγ­μα­το­ποιη­θεί, ο­δη­γεί σε ση­μα­ντι­κή χει­ρο­τέ­ρευ­ση των ό­ρων της τρέ­χου­σας συμ­φω­νίας.
Όλες οι εκ­δο­χές, ε­πί­σης, ορ­γα­νώ­νο­νται στη βά­ση του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου σχε­δίου υ­πο­τί­μη­σης της ερ­γα­σίας (με δια­φο­ρε­τι­κούς βαθ­μούς σκλη­ρό­τη­τας-η­πιό­τη­τας) μέ­σω α­πώ­λειας ει­σο­δη­μά­των και δι­καιω­μά­των των μι­σθω­τώ­ν/συ­ντα­ξιού­χων και μέ­σω ι­διω­τι­κο­ποιή­σεων. Συγ­χρό­νως, ορ­γα­νώ­νουν σε δια­φο­ρε­τι­κό βαθ­μό την α­νά­γκη ε­νός ε­πό­με­νου Μνη­μο­νίου μέ­σω του γνω­στού κύ­κλου μείω­σης εγ­χώ­ριας ζή­τη­σης-ύ­φε­ση-α­πο­μό­χλευ­ση, αύ­ξη­ση των α­να­γκών χρη­μα­το­δό­τη­σης (ι­διω­τι­κών και δη­μό­σιων).
Εκεί που δια­φο­ρο­ποιού­νται οι ό­ροι, εί­ναι α­νά­με­σα στο αρ­χι­κό πο­σο­στό πε­ρι­κο­πής μι­σθών που ζη­τού­σε η τρόι­κα, ο­ρι­ζό­ντια 15%, και στον τε­λι­κό ό­ρο για κλι­μα­κω­τές πε­ρι­κο­πές που στα 2.000 ευ­ρώ, που α­πο­τε­λούν το μέ­σο μι­σθό στο δη­μό­σιο, α­νέρ­χο­νται σε 3,75% για τα έ­τη 2012-13 και 5,25% α­πό το 2014. Επί­σης, δεν κα­ταρ­γεί­ται ο 13ος μι­σθός, δια­τη­ρεί­ται ο θε­σμός της Αυ­τό­μα­της Τι­μα­ριθ­μι­κής Ανα­προ­σαρ­μο­γής ως θε­σμός: οι μι­σθω­τοί θα υ­πο­στούν ό­μως α­πώ­λειες, ε­πει­δή α­να­στέλ­λε­ται η ε­φαρ­μο­γή του για το διά­στη­μα που διαρ­κεί το πρό­γραμ­μα και κα­τό­πιν θα δί­νε­ται μειω­μέ­νη Α­ΤΑ στο μι­σό και ό­χι α­νά ε­ξά­μη­νο, αλ­λά α­νά έ­τος. Δεν έ­γι­ναν α­πο­δε­κτές οι ι­διω­τι­κο­ποιή­σεις των ΔΕ­ΚΟ και η ου­σια­στι­κή διά­λυ­ση του συ­νερ­γα­τι­κού πι­στω­τι­κού συ­στή­μα­τος. Ενώ δεν υ­πήρ­ξε δέ­σμευ­ση των α­να­με­νό­με­νων ε­σό­δων α­πό το φυ­σι­κό αέ­ριο για α­πο­πλη­ρω­μή του χρέ­ους. Εδώ πρέ­πει να ση­μειώ­σου­με ό­τι η μείω­ση του προ­σω­πι­κού του δη­μο­σίου το­μέα κα­τά 1.250 ά­το­μα το χρό­νο α­πο­τε­λού­σε τρέ­χου­σα πο­λι­τι­κή (με 1.000 ά­το­μα) της κυ­πρια­κής κυ­βέρ­νη­σης, γε­γο­νός που έ­χει ση­μα­σία για το ποιος συ­σχε­τι­σμός πο­λι­τι­κών α­να­πα­ρί­στα­ται και κα­θο­ρί­ζει την έκ­βα­ση των ό­ποιων δια­πραγ­μα­τεύ­σεων.

Κά­ποια πο­λι­τι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα

Πρώ­το. Η δέ­σμευ­ση στο τρέ­χον υ­πό­δειγ­μα κά­λυ­ψης των α­να­γκών του τρα­πε­ζι­κού συ­στή­μα­τος θέ­τει την κυ­βέρ­νη­ση της Κύ­πρου «στη γω­νία». Αφε­νός μεν το πο­λι­τι­κό σχέ­διο που υ­λο­ποιεί παίρ­νει τη μορ­φή ε­νός α­γώ­να ά­μυ­νας α­πέ­να­ντι σε υ­πέρ­τε­ρες δυ­νά­μεις, στη βά­ση δια­τή­ρη­σης του υ­πάρ­χο­ντος υ­πο­δείγ­μα­τος α­να­πα­ρα­γω­γής και ρύθ­μι­σης των κοι­νω­νι­κών σχέ­σεων, εν α­να­μο­νή μιας κα­λύ­τε­ρης οι­κο­νο­μι­κής ή πο­λι­τι­κής συ­γκυ­ρίας. Αφε­τέ­ρου, τη δε­σμεύει στο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο σχέ­διο διά­χυ­σης των ζη­μιών του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρα ορ­γα­νω­μέ­νου χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού συ­στή­μα­τος στο σύ­νο­λο της κοι­νω­νίας και τη με­τα­τό­πι­ση του κοι­νω­νι­κού συ­σχε­τι­σμού δυ­νά­μεων εις βά­ρος του κό­σμου της ερ­γα­σίας με κα­λύ­τε­ρους ή χει­ρό­τε­ρους ό­ρους.
Κά­θε ση­μα­ντι­κή κρί­ση, ό­πως η τρέ­χου­σα, «γεν­νά» έ­να νέο υ­πό­δειγ­μα ρύθ­μι­σης των οι­κο­νο­μι­κών και κοι­νω­νι­κών σχέ­σεων. Σή­με­ρα το ι­στο­ρι­κό δια­κύ­βευ­μα εί­ναι: ή η υ­πο­τα­γή στην εμ­βά­θυν­ση του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου υ­πο­δείγ­μα­τος ή η ε­πα­νοι­κειο­ποίη­ση με σύγ­χρο­νο τρό­πο με νέες κοι­νω­νι­κές συμ­μα­χίες και μορ­φές του νοή­μα­τος της αλ­λη­λεγ­γύης και της δη­μο­κρα­τίας. Για την κυ­πρια­κή οι­κο­νο­μία ει­δι­κά, αυ­τή η κα­τεύ­θυν­ση περ­νά μέ­σα α­πό μια άλ­λη α­ντι­με­τώ­πι­ση του τρα­πε­ζι­κού προ­βλή­μα­τος.
Δεύ­τε­ρο. Πε­ριο­ρι­ζό­με­νοι αυ­στη­ρά στη δια­πραγ­μά­τευ­ση, πρέ­πει να πα­ρα­τη­ρή­σου­με ό­τι οι αρ­χι­κοί ό­ροι άλ­λα­ξαν ε­πί το θε­τι­κό­τε­ρο. Με μια α­να­λο­γία υ­πήρ­ξε βελ­τίω­ση α­πό το μείον 10 στο μείον 3. Με αυ­τό το κρι­τή­ριο, η δια­πραγ­μά­τευ­ση μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στεί ε­πι­τυ­χής και μας ε­πι­τρέ­πει να ε­ξά­γου­με χρή­σι­μα πο­λι­τι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα, ει­δι­κά αν α­να­λο­γι­στού­με ό­τι η Κύ­προς α­ντι­με­τω­πί­ζει πο­λύ ση­μα­ντι­κό­τε­ρα προ­βλή­μα­τα α­πό την Ελλά­δα του 2010: α) Το α­πο­τέ­λε­σμα συ­νι­στά κό­λα­φο για τις κυ­βερ­νή­σεις της Ελλά­δας που υ­πε­ρά­σπι­ζαν τα μνη­μό­νια στη βά­ση της «ε­πι­βο­λής α­πό την τρόι­κα» και τις «α­νά­γκες», και στην «κα­λύ­τε­ρη» πε­ρί­πτω­ση «κέρ­δι­ζαν» τα ι­σο­δύ­να­μα και τα ε­μπρο­σθο­βα­ρή μέ­τρα. β) Το α­πο­τέ­λε­σμα δεί­χνει ό­τι δεν ευ­στα­θεί η ά­πο­ψη που ι­σχυ­ρί­ζε­ται ό­τι εί­ναι τό­σο α­σφυ­κτι­κό το πλαί­σιο στην ΕΕ που δεν μπο­ρεί να κερ­δη­θεί τί­πο­τα ε­ντός του. Αν προ­σθέ­σου­με μά­λι­στα στους συλ­λο­γι­σμούς μας το γε­γο­νός ό­τι το Α­ΚΕΛ α­πο­τε­λεί μειο­ψη­φία στη βου­λή και ό­τι τα υ­πό­λοι­πα κόμ­μα­τα ζη­τού­σαν χει­ρό­τε­ρους ό­ρους α­πό την τρόι­κα, πιέ­ζο­ντας μά­λι­στα για ά­με­ση υ­πο­γρα­φή της συμ­φω­νίας με τους αρ­χι­κούς ό­ρους, κα­τα­λα­βαί­νου­με έ­να βα­σι­κό με­θο­δο­λο­γι­κό κα­νό­να που ε­ξά­γε­ται α­πό τη δια­πραγ­μά­τευ­ση που διε­ξήχ­θη: γ) Στους ό­ρους της συμ­φω­νίας που ε­πι­τυγ­χά­νε­ται, στην έκ­βα­ση της δια­πραγ­μά­τευ­σης, «α­ντα­να­κλά­ται» ο ε­σω­τε­ρι­κός πο­λι­τι­κός συ­σχε­τι­σμός δυ­νά­μεων και η δυ­να­τό­τη­τα (ή η α-δυ­να­τό­τη­τα) να κι­νη­το­ποιη­θεί η κοι­νω­νία στη βά­ση ε­νός ε­ναλ­λα­κτι­κού υ­πο­δείγ­μα­τος πέ­ραν της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης στρα­τη­γι­κής.