Ο κατακερματισμός χαρακτηρίζει την κατάσταση της ΕΕ απ’ άκρου εις άκρον της, μετά την πανηγυρική επικράτηση του Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα. Παρότι το αποτέλεσμα δεν έφερε τον οικονομικό «Αρμαγεδδώνα» που περιέγραφαν οι καταστροφολόγοι του Bremain, έχει προκαλέσει εκτεταμένη πολιτική καταστροφή, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Στην ίδια τη Βρετανία, η παραίτηση Φάρατζ από την ηγεσία του ακροδεξιού UKIP, παρά το θρίαμβο που πιστώθηκε, σε συνδυασμό με την επιχείρηση ανατροπής του Κόρμπιν από την ηγεσία των Εργατικών και το συνωστισμό υποψηφίων διαδόχων του Κάμερον στους Τόρις, αναδύει μια επιχείρηση ριζικής ανασύνταξης του κομματικού συστήματος, ερήμην της επιλογής της πλειοψηφίας των Βρετανών υπέρ της εξόδου από την ΕΕ, με ενδεχόμενο στόχο ακόμη και την ακύρωσή της.
Η διακήρυξη των λοιπών «27» της ΕΕ για διατήρηση της ενότητάς τους, όπως διατυπώθηκε στην κοινή τους δήλωση, κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνεται από τη συμπεριφορά τους. Η Πολωνία και οι άλλες τρεις χώρες του Βίσεγκραντ –που μέχρι τώρα έβλεπαν στη Βρετανία έναν σταθερό σύμμαχο όχι μόνο στην αντιμεταναστευτική τους υστερία αλλά και στην αντίστασή τους στο φεντεραλισμό της Κομισιόν– αναζητούν αποκούμπι. Διόλου τυχαία, ο Πολωνός πρόεδρος της ΕΕ Ντόναλντ Τουσκ, παρά το παρελθόν οξείας σύγκρουσης με την τωρινή πολιτική ηγεσία της χώρας του, λίγες εβδομάδες πριν από το βρετανικό δημοψήφισμα είχε χαρακτηρίσει «ψευδαίσθηση την ιδέα της άμεσης και συνολικής ολοκλήρωσης». «Οι απλοί άνθρωποι δεν συμμερίζονται τον ευρωενθουσιασμό μας» είχε πει, «προφητεύοντας» το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Παραδόξως, για την ομάδα Βίσεγκραντ, από την οποία η Σλοβακία προεδρεύει στην ΕΕ για το δεύτερο εξάμηνο του έτους, είναι η Γερμανία η δύναμη που θα υποθάλψει τον ελεγχόμενο «ευρωσκεπτικισμό» τους.
Μια άλλη ομάδα χωρών είδε στο Brexit την ευκαιρία χαλάρωσης από τον δημοσιονομικό ζουρλομανδύα της Ευρωζώνης. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι, που τον Οκτώβριο αντιμετωπίζει το δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση, έπεσε σε γερμανικό τοίχο όταν γνωστοποίησε σχέδιο ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών χωρίς εφαρμογή του bail in. Η εξέλιξη προκάλεσε μίνι κραχ στις μετοχές των ιταλικών τραπεζών, που είναι φορτωμένες με 360 δισ. «κόκκινων δανείων». Η Πορτογαλία με την «αριστερή» κυβέρνηση, όπως και η Ισπανία με υπηρεσιακή προς το παρόν κυβέρνηση, απειλούνται από την Κομισιόν με κυρώσεις για υπέρβαση των στόχων για τα ελλείμματα. Η Κομισιόν του Γιούνκερ επιχειρεί με τον τρόπο αυτό να εξαγοράσει την ανοχή του Βερολίνου στο γεγονός ότι δεν υπέβαλε σε ανάλογη δοκιμασία τη Γαλλία του Ολάντ, επίσης εκτός δημοσιονομικών στόχων.
Η «ενοποίηση μέσω κανόνων»
Όμως, η κίνηση της Κομισιόν δεν φάνηκε αρκετή για να φέρει «ανακωχή» στον ακήρυκτο θεσμικό πόλεμο με τη γερμανική ηγεσία για το πώς θα προσαρμοστεί το «ευρωπαϊκό σχέδιο» στη μετά Brexit εποχή. Στην κοινή δήλωση των «27» για τη διαχείριση του Brexit προαναγγέλλεται πολιτικός διάλογος για τις μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ σε νέα σύνοδο το Σεπτέμβριο στη Μπρατισλάβα, αλλά η περίφημη «Έκθεση των 5 Προέδρων», βάσει της οποίας υποτίθεται ότι θα προχωρούσε η ολοκλήρωση της Ευρωζώνης, έχει κυριολεκτικά εξαφανιστεί!
Στη θέση της, από τη γερμανική ηγεσία και ιδιαίτερα τον Σόιμπλε διαρρέει το εναλλακτικό του σχέδιο. Το οποίο αντιπαραθέτει στην «ενοποίηση μέσω θεσμών», που πρεσβεύει το φεντεραλιστικό σχέδιο της Κομισιόν, την «ενοποίηση μέσω κανόνων». Το σχέδιο Σόιμπλε, που σε αδρές γραμμές διέρρευσε από τη Handelsblatt, προβλέπει σκληρό μηχανισμό τήρησης του Συμφώνου Σταθερότητας και του Δημοσιονομικού Συμφώνου, δηλαδή της μόνιμης λιτότητας, συρρίκνωση της ισχύος της Κομισιόν και υποκατάστασή της από «ανεξάρτητη αρχή» με εξουσία απόρριψης προϋπολογισμών, συνάρτηση των δημοσιονομικών επιδόσεων των κρατών με την πρόσβασή τους στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία και μετεξέλιξη του ESM σε «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο», με εξουσία ανάλογη με αυτήν της τρόικας στην Ελλάδα.
Ουσιαστικά, η γερμανική πρόταση αξιοποιεί τα μη αναστρέψιμα αποτελέσματα του Brexit, δηλαδή την κατάργηση στην πράξη πολλών πεδίων κοινής πολιτικής, στα οποία πολλά κράτη-μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, επιθυμούν διακαώς «εθνικό έλεγχο» (π.χ. μεταναστευτικό), ώστε να διασώσει τη «μηχανή» αναδιανομής του ευρωπαϊκού πλούτου και τροφοδοσίας των γερμανικών πλεονασμάτων: τη νομισματική ένωση. Η πρώτη «καινοτομία» που εισάγει το σχέδιο Σόιμπλε έγκειται στην αυτοματοποίηση και στη στεγανοποίηση από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή (ακόμη και από την επιρροή της Κομισιόν) του μηχανισμού εναρμόνισης των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών. Η δεύτερη «καινοτομία» είναι ότι επιβάλλει έναν de facto διαχωρισμό της Ευρωζώνης σε πολλές ταχύτητες, ανάλογα με το εύρος της «τιμωρίας» που θα επιβάλλεται σε κάθε αποκλίνουσα χώρα.
Το γερμανικό σχέδιο μοιάζει με τετραγωνισμό του κύκλου. Αναρωτιέται κανείς τι κίνητρο έχουν οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ κάθε χώρας να συναινέσουν σε τέτοιας έκτασης εκχώρηση κυριαρχίας χωρίς ανταπόδοση. Η «δημιουργική καταστροφή» που οραματίζεται ο κ. Σόιμπλε μπορεί να αποδειχθεί απλώς καταστροφή. Μια πολιτική καταστροφή αλλεπάλληλων exit.
