100 χρόνια από την κόκκινη φλόγα του 1917

Όσο και να επιδιώκουν οι αυτόκλητοι κληρονόμοι του να του προσδώσουν μια ιερή μεταφυσική διάσταση που αγιοποιεί αντί να εργαλειοποιεί την εμπειρία του, το 1917 έρχεται να τους διαψεύσει μέσα από την αλήθεια του. Μια αλήθεια που λέει ότι η οκτωβριανή επανάσταση ήταν κάτι απολύτως γήινο παρότι άγγιξε τελικά τον ουρανό. Ζει στην ταξική πάλη του σήμερα και όχι στη θεοποίηση του χθες. Αυτό είναι που αξίζει και που έχει σημασία.

Δεν είναι τυχαίο ότι στα έργα των κορυφαίων μαρξιστών των αρχών του 20ου αιώνα, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των μεταπολεμικών, κυριαρχεί η λέξη «επανάσταση». Μια λέξη δαιμονοποιημένη από τους αστούς και τους κολαούζους τους. Από το «Κράτος και επανάσταση» του Λένιν μέχρι το «Μεταρρύθμιση ή επανάσταση» της Ρόζας, έως τη «Διαρκή επανάσταση» και την «Προδομένη επανάσταση» του Τρότσκι, οι κορυφαίοι μαρξιστές της εποχής συζητούσαν για το πώς θα επαναστατήσει η εργατική τάξη. Δεν ήταν απλώς γραφιάδες με ριζοσπαστική πένα. Ήταν επαναστάτες που κατέγραφαν και ανέλυαν τις ριζοσπαστικές εκφράσεις των καταπιεσμένων. Οι όποιες διαφωνίες ή αντιπαραθέσεις εκτυλίσσονταν γύρω από αυτό το φλέγον ζήτημα. Το ζήτημα του τσακίσματος του αστικού κράτους, τoυ ριζώματος της εργατικής δημοκρατίας και της διεθνοποίησης του αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό.

«Ψωμί-Γη-Ειρήνη»

Το κόμμα των μπολσεβίκων απέδειξε τον πρωτοποριακό του ρόλο και την καθοριστική συμβολή του στη νίκη των εργατών, όχι υιοθετώντας το ρόλο του κομματικού παντογνώστη που παρουσιάζει έτοιμες λύσεις στο πεινασμένο πόπολο, αλλά λειτουργώντας ως ζωντανός οργανισμός που βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τις ανάγκες και τις προσδοκίες της εργατικής τάξης. Το ψωμί στο τραπέζι, ο έλεγχος της γης και το φρένο στην ανθρωποφάγα πολεμική μηχανή, ήταν τα βασικά που προέτασσαν οι μπολσεβίκοι προκειμένου να κερδίσουν την εργατική τάξη και τους φτωχούς αγρότες στο δρόμο της επανάστασης. Οι αντικειμενικές συνθήκες είχαν οδηγήσει σε τέτοια δυσχερή κατάσταση το ρώσικο προλεταριάτο που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα επαναστατούσε. Το αν η επανάσταση αυτή θα ήταν νικηφόρα όμως εξαρτιόταν από τον υποκειμενικό παράγοντα. Από το πώς η εργατική πρωτοπορία θα μπόλιαζε στο επαναστατικό υποκείμενο το καθήκον σωτηρίας του.

Οι μπολσεβίκοι σε αυτή τη διαδικασία αξιοποίησαν την ανάγκη των εργατών να εκπληρωθούν οι πιο στοιχειώδεις ανάγκες τους. Υιοθέτησαν μια μεταβατική λογική που μέσα από υλικές νίκες έδινε στην τάξη τη δυνατότητα να κατανοήσει τη δύναμή της και να ριζοσπαστικοποιήσει τα καθήκοντά της. Το ζήτημα δεν ήταν οι μπολσεβίκοι να επιβάλλουν το πρόγραμμά τους στο καθυστερημένο πολιτικά προλεταριάτο, αλλά να εκφράσουν πολιτικά τους πεινασμένους εργάτες, τους φτωχούς αγρότες και τους εξαθλιωμένους φαντάρους, προκειμένου οι τελευταίοι να διεκδικήσουν το ρόλο τους στο πολιτικό προσκήνιο. Και το έκαναν. Με απόλυτη επιτυχία.

«Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ»

Το Φλεβάρη του 1917, μια διαμαρτυρία γυναικών ενάντια στην έλλειψη ψωμιού, η οποία θα κατασταλεί με απόλυτη βαναυσότητα, θα αποτελέσει την αφορμή ώστε να ξεσηκωθούν όλες οι εργατογειτονιές. Οι ένοπλοι εργάτες με τους εξεγερμένους στρατιώτες θα επαναστατήσουν ενάντια στο πιο καθυστερημένο, βάναυσο και καταπιεστικό καθεστώς που υπήρχε στην εποχή τους. Η πτώση του τσαρισμού μετά από πέντε μέρες ξεσηκωμού στην Πετρούπολη, ήταν πια γεγονός. Το ερώτημα ήταν το τι θα αντικαθιστούσε την εξουσία του τσάρου.

Οι επικεφαλής των αστικών κομμάτων έσπευσαν να απαντήσουν στο ερώτημα σχηματίζοντας μια προσωρινή κυβέρνηση η οποία μέχρι τον Οκτώβρη του 1917 είχε την τυπική δικαιοδοσία για να διοικεί τη χώρα. Στο πλευρό της στάθηκαν και πολλά κομμάτια της αριστεράς που δεν ήθελαν να τρομάξουν περεταίρω την καταθορυβημένη αστική τάξη. Απέναντι στους «ρεαλιστές» της εποχής, οι μπολσεβίκοι γνώριζαν ότι η επανάσταση του Φλεβάρη έμεινε ανολοκλήρωτη. Τον Απρίλη του 1917 ο Λένιν καταφθάνει στη Ρωσία και υιοθετεί το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ», όλη η εξουσία δηλαδή στα συμβούλια των εκλεγμένων αντιπροσώπων των εργατών και των στρατιωτών που λειτουργούσαν σαν ξεχωριστή εξουσία απέναντι στην επίσημη κυβέρνηση. Ήτανε προφανές ότι δεν μπορούσε να ισορροπήσει κανείς ανάμεσα στις δύο εξουσίες. Η τελική μάχη ήταν αναπόφευκτη και ήρθε τον Οκτώβρη.  

Το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» είχε τις ρίζες του στην εναντίωση των μπολσεβίκων στον πατριωτικό παροξυσμό και στην απαίτησή τους να μετατραπεί ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος σε ταξικό εμφύλιο, στην εξέγερση ενάντια στον Τσάρο, στα εργατικά συμβούλια που με την κατάρρευση των μηχανισμών του αστικού κράτους ήλεγχαν την παραγωγή και την τροφοδοσία των πόλεων καθώς και στην τελική αναμέτρηση για την εργατική δημοκρατία. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μετά τη λάμψη της Κομμούνας του Παρισιού, οι εργάτες και οι εργάτριες είχαν λόγο για τη ζωή τους. Ήταν αυτοί/ες που συζητούσαν, που αποφάσιζαν και που συνυλοποιούσαν χωρίς την επιτήρηση της αστυνομίας, την ευλογία της εκκλησίας και την τιμωρία των δικαστών.

«Εξάπλωση της επανάστασης»

Είναι δεδομένο ότι η στρατηγική του Λένιν βασιζόταν στο ότι η ρώσικη επανάσταση θα τροφοδοτούσε με επαναστατικά γεγονότα την Ευρώπη αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Το βλέμμα του ήταν στραμμένο κυρίως στο προλεταριάτο της Γερμανίας και στις εξελίξεις εκεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις το Δεκέμβρη του 1917 έγραφε: «Η σοσιαλιστική επανάσταση που έχει ξεκινήσει στη Ρωσία είναι μόνο η αρχή της διεθνούς σοσιαλιστικής επανάστασης». Η αλήθεια είναι ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια η εργατική τάξη της Ευρώπης αποτελούσε ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Από τη Γερμανία και την Ιταλία μέχρι τη Βρετανία και την Ισπανία  υπήρξαν παντού γενικές απεργίες, εργατικές εξεγέρσεις, καταλήψεις εργοστασίων και συμβούλια εργατών και στρατιωτών. Ένας κόκκινος πυρετός μάστιζε τις κυρίαρχες τάξεις που ήταν τρομοκρατημένες.

Δυστυχώς όμως η σταλινική αντεπανάσταση και η ανάδειξη της κομματικής γραφειοκρατίας σε νέα κυρίαρχη τάξη μετά το τέταρτο συνέδριο της κομμουνιστικής διεθνούς, ήρθε να γκρεμίσει τις κατακτήσεις της εργατικής τάξης. Μετά το θάνατο του Λένιν, ο Στάλιν υπεράσπισε τη γραμμή «σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα» με αποτέλεσμα να αποθαρρύνει τα επαναστατικά κινήματα σε όποια χώρα ξεσπούσαν, προκειμένου να οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με το δυτικό ιμπεριαλισμό και να εδραιώσει την εξουσία του στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ. Από την αριστερίστικη γραμμή του σοσιαλφασισμού μέχρι τη δεξιά στροφή στα Λαϊκά Μέτωπα, ο Στάλιν στραγγάλισε τα επαναστατικά κινήματα σε μια σειρά από χώρες με χαρακτηριστικότερες τη Γερμανία και την Ισπανία.

Η κληρονομιά που άφησε η Οκτωβριανή επανάσταση πλέον βρισκόταν κλειδωμένη στα συρτάρια των γραφειοκρατών. Η ανεξαρτησία των σωματείων και το δικαίωμα της απεργίας εξαφανίστηκαν, οι μισθοί συρρικνώθηκαν, η έκτρωση και η ομοφυλοφιλία ποινικοποιήθηκαν ξανά και η καλλιτεχνική καινοτομία αντικαταστάθηκε από το μουντό, συντηρητικό δόγμα του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Όλα αυτά απαιτούσε το σχέδιο του Στάλιν για γρήγορη εκβιομηχάνιση: απώλεια του εργατικού ελέγχου, απαγόρευση των αντιδράσεων, επιστροφή στην οικογένεια.

Σήμερα

Η οκτωβριανή επανάσταση του 1917, είναι η έμπρακτη απόδειξη ότι μπορούμε να ζήσουμε αλλιώς. Το ζήτημα είναι να μη μετατρέπουμε το μαρξισμό από εργαλείο σε δόγμα και τη σκέψη από διαλεκτικό πεδίο συγκρούσεων σε μια κενή γραμμή από τα πάνω. Το ζήτημα είναι να μπούμε συλλογικά στις μάχες της εποχής μας προσπαθώντας να μαζικοποιήσουμε τις γραμμές μας χωρίς να υποχωρούμε στους στόχους μας. Η ευελιξία στην τακτική και η ακαμψία στη στρατηγική είναι βασικά στοιχεία προχωρήματος της αντικαπιταλιστικής πάλης σε νικηφόρα κατεύθυνση. Οφείλουμε να αποβάλλουμε αφενός μια λογική διάχυσης στο κίνημα με αόριστους όρους και αφετέρου έναν κόκκινο σνομπισμό που αναζητεί απελπισμένα κομμουνιστόσημα και επιβεβαιώσεις από την κομμουνιστική βιβλιογραφία. Σήμερα που η κρίση βαθαίνει όλο και περισσότερο, σήμερα που η φτώχεια, ο πόλεμος, η εξαθλίωση και ο ρατσισμός βρίσκονται σε ανοδική τάση, σήμερα που ο καπιταλισμός βρίσκει διέξοδο στο τσάκισμα της ύπαρξής μας, οφείλουμε να απαντήσουμε με το μυαλό, την ψυχή και τα σώματά μας. Οργανωμένα, συλλογικά και χωρίς αυταπάτες. Όπως έκαναν και κάποιοι στη Ρωσία πριν από 100 χρόνια μένοντας για πάντα στην ιστορία.

Μια ιστορία που οφείλουμε να την κάνουμε να μας ξαναχαμογελάσει.