Η Έκθεση με τίτλο, «Τεχνητή ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ή Η Νέα Άλφαβιλ», στον παλιό κινηματογράφο Άλφαβιλ (από 15-12-2021 έως 18-1-2022), είναι ένας διάλογος, που επιχειρεί να κάνει ο Μάνθος Σαντοριναίος, μεταξύ του κινηματογράφου και της ομώνυμης ταινίας του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Για την εν λόγω Έκθεση, αξιοποίησε κάθε υλικό που βρήκε μέσα στον κινηματογράφο (παλιά σκηνικά, αφίσες, μηχανές, κουτιά, κ.λπ.).
Η εν λόγω ταινία (1966) περιγράφει μια φανταστική πόλη (Alpha Ville=Πόλη Άλφα), η οποία ελέγχεται από τον υπερυπολογιστή Α 60. Επί της ουσίας αυτό που επιχειρεί ο Γκοντάρ είναι να προειδοποιήσει τον θεατή για τα δεινά που μπορεί να φέρει ο κακός χειρισμός της τεχνολογίας από τον άνθρωπο. Ο Σαντοριναίος, μισό αιώνα μετά από την προβολή της ταινίας, επιχειρεί να αναδείξει τη δημιουργική αξιοποίηση της τεχνολογίας από τον καθένα/-μια, αφού αποτελεί πλέον ένα εργαλείο προσιτό σε όλους. Ταυτόχρονα, με τη χρησιμοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, θέτει σκέψεις και ερωτήματα για τις πόλεις που ζούμε σήμερα.
Η Έκθεση δεν φτάνει σε μια λύση, όπως λέει ο Σαντοριναίος, στο βιβλίο του. Ζητάει από τον ίδιο τον θεατή να καταθέσει τη δική του λύση.
Η δική μου γνώμη είναι πως η ψηφιακή τεχνολογία, πράγματι, προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αποκτήσει περισσότερες γνώσεις, πληροφόρηση, εικόνες, ήχους, λέξεις, να επεξεργαστεί δεδομένα, να κάνει συγκρίσεις, να απομνημονεύσει, να συμβάλλει στην επεξεργασία και διάδοση της γνώσης και να την εξελίξει, να εκπαιδευτεί από απόσταση, να κάνει οικονομικές συναλλαγές, να μάθει τι γίνεται στην άλλη άκρη της γης, να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους όπου κι αν βρίσκονται, να επισκέπτεται μουσεία, ερευνητικά κέντρα και βιβλιοθήκες παντού, να συζητά μέσα από διάφορα δίκτυα, να αποκαλύψει και να ελέγξει τις αυθαιρεσίες της εξουσίας, κ.λπ.
Υπάρχει, όμως, και η αντίθετη ανάγνωση. Και αυτή είναι η αυθάδεια του ανθρώπου της υπέρβασης των δυνάμεών του, όπως λέει ο Σαντοριναίος. Αυθάδεια, η οποία υπερβαίνει κάθε όριο, όπως απέδειξε η πανδημία, την οποία παρά τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα δεν μπόρεσε να ελέγξει ο άνθρωπος. Αυθάδεια, η οποία φτάνει να αλλοιώνει τα στατιστικά αποτελέσματα, να αγνοεί τα συμπεράσματα και τις προειδοποιήσεις, να διογκώνει πολλές φορές την εικόνα της πραγματικότητας, να παραπληροφορεί μέσω της υπερπληροφόρησης, να φτιάχνει μηχανές παρακολούθησης και αστυνόμευσης, να εμπορευματοποιεί συνεχώς τα προϊόντα κομίζοντας υπερκέρδη, να καταστρέφει το περιβάλλον, κ.λπ. Σύντομα φτιάξαμε το είδωλό μας μέσα σε νέες «ψηφιακές αποικίες», όπως τις ονομάζει ο Σαντοριναίος. Η με κάθε τίμημα απεριόριστη επέκταση της εμπορευματοποίησης και χρήσης των νέων τεχνολογιών οδηγεί στην αλλοτρίωση (αποξένωση) της ανθρώπινης ύπαρξης, όπου μέσα σε αυτή περιλαμβάνονται και οι εξαρτήσεις που δημιουργεί η ψηφιακή τεχνολογία.
Πριν, λοιπόν, αποφανθούμε μόνο για τα καλά της μηχανής, θα πρέπει ενδεχομένως να εξετασθεί, όπως πάλι επισημαίνει ο Σαντοριναίος «η απρόβλεπτη σκέψη του δημιουργού και οι αυθαίρετες εντολές που εισάγει στη μηχανή ή και τελικά η αδυναμία να τη χρησιμοποιήσει για την εξέλιξη της ανθρωπότητας».
Σήμερα, η ψηφιακή τεχνολογία είναι μια, εν δυνάμει, ευκαιρία για τον πολίτη να την αξιοποιήσει για να δημιουργήσει αντιστάσεις, να αναπτύξει κριτική σκέψη, να προβάλλει νέες κουλτούρες γύρω από ευαίσθητα κοινωνικά θέματα, όπως είναι η οικολογία, η εργασιακή ασφάλεια, η διαφορετικότητα, ο φεμινισμός, η δημοκρατία, η τέχνη, ο ελεύθερος χρόνος, κ.λπ., και γενικά να προτάξει τον δικό του ελεύθερο κόσμο ενάντια σε κάθε αυθαιρεσία της εξουσίας. Η διάσταση αυτή έχει δείξει θετικά δείγματα σε σχέση με τις κοινότητες που αναπτύσσονται και δρουν με την βοήθεια της τεχνολογίας. Όμως, έχει δείξει και πολλά αρνητικά.
Μπορούμε με βάση αυτές τις αντιφάσεις και με κυρίαρχο τον εμπορευματικό τρόπο παραγωγής και υπερ-κατανάλωσης, να φανταστούμε ποιο μπορεί να είναι το μέλλον; Θα είναι δυστοπικό ή θα προτάξουμε την αντίθετη κατεύθυνση;
Οι εν λόγω προβληματισμοί για το ποιο μπορεί να είναι το μέλλον -ένα μέλλον που πρέπει να το σκεφτούμε Εδώ και Τώρα, στο παρόν- χαρακτηρίζεται από την εύστοχη φράση του Σαντοριναίου: «Για να διεκδικήσεις έναν καλύτερο κόσμο πρέπει πρώτα να τον φαντασθείς». Πάντως, ο Γκοντάρ δίνει σαν λύση τον έρωτα και την απλή ζωή.
