Αρκετά με τα μπλαμπλά! Μόνο ο αγώνας μετράει!

Δε­δο­μέ­νου του χρό­νου που χά­θη­κε, από την πρώτη Συ­νά­ντη­ση Κο­ρυ­φής του Ρίο το 1992 και μετά του Πα­ρι­σιού το 2015, δεν είναι σί­γου­ρο ότι το όριο του 1,5°C θα μπο­ρέ­σει να κρα­τη­θεί (με το ση­με­ρι­νό ρυθμό εκ­πο­μπών, θα ξε­πε­ρα­στεί προς το 2030!). Αυτό που είναι, αντί­θε­τα, απο­λύ­τως σί­γου­ρο είναι ότι η πο­ρεία προς την άβυσ­σο δεν μπο­ρεί να στα­μα­τή­σει χωρίς να βγού­με από τον πα­ρα­γω­γι­σμό που χα­ρα­κτη­ρί­ζει την οι­κο­νο­μία της αγο­ράς. Όπως το είπε πολύ σωστά η Γκρέ­τα Θάν­μπεργκ, «η κλι­μα­τι­κή και οι­κο­λο­γι­κή κρίση απλώς δεν μπο­ρεί πλέον να λυθεί στο πλαί­σιο των ση­με­ρι­νών πο­λι­τι­κών και οι­κο­νο­μι­κών συ­στη­μά­των. Δεν είναι γνώμη αυτό. Είναι ζή­τη­μα απλών μα­θη­μα­τι­κών»4. Καθώς η COP26 μένει «μέσα στο πλαί­σιο των ση­με­ρι­νών πο­λι­τι­κών και οι­κο­νο­μι­κών συ­στη­μά­των», η πρό­γνω­ση δεν είναι δύ­σκο­λη: όπως δεν το κα­τά­φε­ραν οι προη­γού­με­νες, έτσι και η συ­νά­ντη­ση της Γλα­σκό­βης δεν θα στα­μα­τή­σει την κα­τα­στρο­φή.

Ση­μαί­νει άραγε αυτό ότι μπο­ρού­με να αγνο­ή­σου­με τί θα γίνει στη Σκω­τία; Όχι! Ση­μα­ντι­κά ζη­τή­μα­τα βρί­σκο­νται στην ατζέ­ντα της συ­νά­ντη­σης κο­ρυ­φής. Για πα­ρά­δειγ­μα: Πόσες χώρες, άραγε, θα αυ­ξή­σουν το επί­πε­δο των κλι­μα­τι­κών τους στό­χων5; Σε ποιό βαθμό θα μειω­θεί η από­κλι­ση ανά­με­σα στις δε­σμεύ­σεις των χωρών και στο τί πρέ­πει να γίνει πα­γκο­σμί­ως για να σωθεί το κλίμα6; Και από τις δε­σμεύ­σεις των πε­ρισ­σό­τε­ρο ρυ­πο­γό­νων πα­ρα­γό­ντων, ποιά θα είναι τα αντί­στοι­χα με­ρί­δια στην πραγ­μα­τι­κή μεί­ω­ση των εγ­χώ­ριων εκ­πο­μπών, της «αντι­στάθ­μι­σης άν­θρα­κα» μέσω των δα­σι­κών πη­γα­διών, της σύλ­λη­ψης-απο­θή­κευ­σης και των λε­γό­με­νων κα­θα­ρών επεν­δύ­σε­ων στη χώρες του Νότου; Άραγε θα συ­γκε­κρι­με­νο­ποι­η­θεί, και πώς, ο «νέος μη­χα­νι­σμός αγο­ράς» άν­θρα­κα, που τυ­πι­κά υιο­θε­τή­θη­κε από την COP217; Θα υιο­θε­τη­θεί μια πα­γκό­σμια τιμή άν­θρα­κα ή οι πλού­σιες χώρες θα την επι­βά­λουν στην πράξη μέσω ενός δα­σμού άν­θρα­κα στα σύ­νο­ρα8; Και οι πλού­σιες αυτές χώρες θα τι­μή­σουν επι­τέ­λους τις υπο­σχέ­σεις τους να δί­νουν ετη­σί­ως εκατό δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια στο Πρά­σι­νο Τα­μείο για το Κλίμα, ούτως ώστε να βοη­θή­σουν τον πα­γκό­σμιο Νότο να αντι­με­τω­πί­σει την κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή; Ή θα συ­νε­χί­σουν να κω­φεύ­ουν απέ­να­ντι στις φτω­χιές χώρες, που ζητάν να απο­ζη­μιω­θούν για τις αυ­ξα­νό­με­νες «απώ­λειες και ζη­μιές» που επι­βάλ­λει στους λαούς η αύ­ξη­ση της θερ­μο­κρα­σί­ας; Κλπ.

Τα ζη­τή­μα­τα αυτά θα γί­νουν αντι­κεί­με­νο σκλη­ρών πα­ζα­ριών ανά­με­σα στους εκ­προ­σώ­πους των κρα­τών, με βάση τα οι­κο­νο­μι­κά τους συμ­φέ­ρο­ντα και τους γε­ω­στρα­τη­γι­κούς τους αντα­γω­νι­σμούς. Χωρίς να ξε­χνά­με και ότι οι κι­νη­το­ποι­ή­σεις των κοι­νω­νι­κών κι­νη­μά­των θα μπο­ρού­σαν να ζυ­γί­σουν στο απο­τέ­λε­σμα, σε ορι­σμέ­να ση­μεία και σε ένα βαθμό. Για πα­ρά­δειγ­μα, είναι ση­μα­ντι­κό να δοθεί βάρος στα γρα­νά­ζια της «αντι­στάθ­μι­σης άν­θρα­κα» και, αν το σύ­στη­μα μπο­ρού­σε να κα­ταρ­γη­θεί, αυτό θα απο­τε­λού­σε νίκη για τους λαούς. Ανα­λύ­ο­ντας στις λε­πτο­μέ­ρειές τους τα πο­ρί­σμα­τα της COP θα μπο­ρού­σα­με να απο­τυ­πώ­σου­με την κα­τά­στα­ση του κα­πι­τα­λι­σμού και την οξύ­τη­τα της συ­στη­μι­κής του κρί­σης. Ωστό­σο, δεν πρέ­πει να απο­κοι­μη­θού­με με αυ­τα­πά­τες: πα­γκό­σμια, η συ­νά­ντη­ση κο­ρυ­φής θα πα­ρα­μέ­νει «μέσα στο πλαί­σιο των ση­με­ρι­νών πο­λι­τι­κών και οι­κο­νο­μι­κών συ­στη­μά­των», όπως το είπε η Γκρέ­τα Θάν­μπεργκ. Μπο­ρού­με επο­μέ­νως να εί­μα­στε κα­τη­γο­ρη­μα­τι­κοί: βα­σι­κά, η Γλα­σκό­βη δεν θα λύσει ΤΙ­ΠΟ­ΤΑ.

Αύ­ξη­ση των ανα­νε­ώ­σι­μων... και των εκ­πο­μπών

Σε αυτή τη ρι­ζο­σπα­στι­κή άποψη, προ­σά­πτε­ται συχνά ότι η προ­ώ­θη­ση των ανα­νε­ώ­σι­μων θα μπο­ρού­σε να προ­σφέ­ρει μια διέ­ξο­δο στην κρίση. Στα τε­λευ­ταία εί­κο­σι χρό­νια, το με­ρί­διο των ανα­νε­ώ­σι­μων στο πα­γκό­σμιο ενερ­γεια­κό μείγ­μα αυ­ξή­θη­κε κατά 13,2% ετη­σί­ως. Η τιμή της πρά­σι­νης κι­λο­βα­τώ­ρας (KWh) έγινε πολύ πλε­ο­νε­κτι­κή (ιδίως στα αιο­λι­κά στη στε­ριά και στα φω­το­βολ­ταϊ­κά). Σύμ­φω­να με τη Διε­θνή Ορ­γά­νω­ση Ενέρ­γειας (International Energy Agency -IEA), κατά την επό­με­νη δε­κα­ε­τία, πάνω από το 80% των επεν­δύ­σε­ων στον ηλε­κτρι­κό τομέα θα γί­νο­νται στα ανα­νε­ώ­σι­μα. Αλλά αυτό κα­θό­λου δεν ση­μαί­νει πως «έχει ήδη ξε­κι­νή­σει η πα­γκό­σμια δια­δι­κα­σία εγκα­τά­λει­ψης των ορυ­κτών καυ­σί­μων», όπως το έγρα­φε πρό­σφα­τα η Ευ­ρω­παϊ­κή Επι­τρο­πή9. Η ανα­κοί­νω­ση αυτή απο­τε­λεί μά­λι­στα πολύ χον­δροει­δές ψέμα. Σε δέκα χρό­νια, το με­ρί­διο των ορυ­κτών στο πα­γκό­σμιο ενερ­γεια­κό μείγ­μα δεν κα­τέ­γρα­ψε παρά μια αμυ­δρή υπο­χώ­ρη­ση -πέ­ρα­σε από το 80,3% το 2009 στο 80,3% το 201910. Σε εί­κο­σι χρό­νια, μόνο το με­ρί­διο του άν­θρα­κα υπο­χώ­ρη­σε και αυτό πολύ ελα­φρά (κατά μέσον όρο -0,3% ετη­σί­ως). Το με­ρί­διο του φυ­σι­κού αε­ρί­ου αυ­ξή­θη­κε κατά 2,6% και του πε­τρε­λαί­ου κατά 1,5% (από το 2014 ώς το 2019). Δεν υπάρ­χει ούτε η σκιά μιας αρχής ξε­κι­νή­μα­τος μιας «δια­δι­κα­σία εγκα­τά­λει­ψης των ορυ­κτών καυ­σί­μων»! Νά γιατί οι πα­γκό­σμιες εκ­πο­μπές CO2 συ­νε­χί­ζουν να αυ­ξά­νουν ακά­θε­κτα (εκτός στιγ­μιαί­ων εξαι­ρέ­σε­ων, όπως η κρίση του 2008 ή η παν­δη­μία του 2020),

Πώς γί­νε­ται και υπάρ­χουν ταυ­τό­χρο­να και ανα­νε­ώ­σι­μες και αύ­ξη­ση των εκ­πο­μπών από τα ορυ­κτά; Ο λόγος είναι πως οι ανα­νε­ώ­σι­μες δεν αντι­κα­θι­στούν τα ορυ­κτά: απλώς κα­λύ­πτουν ένα αυ­ξα­νό­με­νο τμήμα της πα­γκό­σμιας ενερ­γεια­κής κα­τα­νά­λω­σης. Η τε­λευ­ταία συ­νε­χί­ζει να διο­γκώ­νε­ται στους ρυθ­μούς της συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου (η αυ­ξα­νό­με­νη ψη­φιο­ποί­η­ση και η συν­θε­το­ποί­η­ση των διε­θνών αλυ­σί­δων αξίας είναι, ιδιαί­τε­ρα, δύο πολύ ενερ­γο­βό­ρες δυ­να­μι­κές11). Η αστι­κή κλι­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή είναι επο­μέ­νως δι­πρό­σω­πη, όπως ο Ιανός. Από τη μια μεριά, οι κα­πι­τα­λι­στι­κές κυ­βερ­νή­σεις συ­να­γω­νί­ζο­νται στις ωραί­ες δια­κη­ρύ­ξεις για την «ενερ­γεια­κή με­τά­βα­ση» και την «ου­δε­τε­ρό­τη­τα άν­θρα­κα με επι­στη­μο­νι­κή επί­βλε­ψη». Από την άλλη, όμως, οι δε­σμεύ­σεις τους έχουν ως στόχο να ευ­νο­ή­σουν τις δικές τους επι­χει­ρή­σεις να ορ­μή­σουν στην αγορά πρά­σι­νων τε­χνο­λο­γιών για να σωθεί το κλίμα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ίδιες αυτές κυ­βερ­νή­σεις πα­τά­νε φρένο στη «με­τά­βα­ση» κάθε φορά που η δια­τή­ρη­ση της αύ­ξη­σης του ΑΕΠ το απαι­τεί. Ο νόμος του κέρ­δους περ­νά­ει πάνω από τους νό­μους της «κα­λύ­τε­ρης επι­στή­μης», της φυ­σι­κής. Αυτό είναι που έδει­ξαν και όλες οι εντά­σεις για την ενερ­γεια­κή τρο­φο­δο­σία της Κίνας.

Όταν οι τιμές ενέρ­γειας αυ­ξά­νουν στο πα­γκό­σμιο ερ­γα­στή­ριο...

Το πλαί­σιο είναι γνω­στό: η ανερ­χό­με­νη κι­νε­ζι­κή δύ­να­μη βάζει υπο­ψη­φιό­τη­τα για την πα­γκό­σμια γε­ω­στρα­τη­γι­κή ηγε­σία. Η φι­λο­δο­ξία της αυτή δεν μπο­ρεί να δια­χω­ρι­στεί και από μια «υπεύ­θυ­νη» κλι­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή, του τύπου του πρά­σι­νου κα­πι­τα­λι­σμού. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Ξι Ζιπίν, στο Ντα­βός, υπο­σχέ­θη­κε οι εκ­πο­μπές της χώρας του να αρ­χί­σουν να μειώ­νο­νται πριν από το 2030: και μά­λι­στα πρό­σθε­σε, λίγο αρ­γό­τε­ρα, πως η Κίνα θα στα­μα­τή­σει και να κα­τα­σκευά­ζει σταθ­μούς άν­θρα­κα στο εξω­τε­ρι­κό. Αυτή είναι η μια μεριά. Η άλλη μεριά είναι ότι δεν είχε κα­λά-κα­λά στε­γνώ­σει το με­λά­νι των εφη­με­ρί­δων από τις δη­λώ­σεις αυτές και το Πε­κί­νο ανα­κοί­νω­νε αύ­ξη­ση κατά 10% στην πα­ρα­γω­γή κάρ­βου­νου στην εσω­τε­ρι­κή Μογ­γο­λία! Αφορ­μή για την από­φα­ση αυτή ήταν η σύμ­πτω­ση των «πιο φι­λό­δο­ξων» κλι­μα­τι­κών στό­χων με την ανά­καμ­ψη μετά τον Covid. Οι πα­ραγ­γε­λί­ες εμπο­ρευ­μά­των από την Κίνα ρέουν, προ­κα­λώ­ντας σχε­τι­κή έλ­λει­ψη ηλε­κτρι­σμού. Οι ρω­σι­κές εξα­γω­γές ορυ­κτών καυ­σί­μων -ιδιαί­τε­ρα σε αέριο, που βα­ραί­νει εξάλ­λου ιδιαί­τε­ρα στην Ευ­ρώ­πη- δεν επαρ­κούν για να κα­λύ­ψουν την τρύπα. Έτσι προ­κα­λεί­ται και αύ­ξη­ση των τιμών.... που απει­λεί την πα­γκό­σμια ανά­καμ­ψη. Ο στα­σι­μο­πλη­θω­ρι­σμός βρί­σκε­ται στη γωνία. Και, άρα, το Πε­κί­νο ανα­πτύσ­σει πάλι τα ορυ­χεία άν­θρα­κα.

Η κα­τα­γρα­φή της κα­τά­στα­σης από τους Financial Times είναι ξε­κά­θα­ρη: «Η Κίνα, όπως και άλλες ενερ­γεια­κές αγο­ρές που αντι­με­τω­πί­ζουν ελ­λεί­ψεις, κα­τα­φεύ­γει σε ασκή­σεις εξι­σορ­ρο­πι­σμού: να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει κάρ­βου­νο, για να κρα­τή­σει τη δρα­στη­ριό­τη­τά της, αλλά και να επι­δει­κνύ­ει ταυ­τό­χρο­να τις δε­σμεύ­σεις της για απο­καρ­βου­νο­ποί­η­ση. Στις πα­ρα­μο­νές αυτές της COP26, αυτό μοιά­ζει άβολο [sic!], αλλά η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα βρα­χυ­πρό­θε­σμα είναι ότι η Κίνα, αλλά και πολ­λοί άλλοι, δεν έχουν άλλη επι­λο­γή από το να αυ­ξή­σουν την κα­τα­νά­λω­ση άν­θρα­κα, για να απα­ντή­σουν στη ζή­τη­ση ηλε­κτρι­σμού»12.

Να επι­ση­μά­νου­με πως οι αμε­ρι­κά­νοι και οι ευ­ρω­παί­οι αντα­γω­νι­στές απέ­φυ­γαν πλή­ρως να επι­κρί­νουν την κι­νε­ζι­κή από­φα­ση. Για προ­φα­νή λόγο: μια ανε­ξέ­λεγ­κτη έκρη­ξη των τιμών ενέρ­γειας στο ερ­γα­στή­ριο του πλα­νή­τη θα είχε κλι­μα­κω­τές επι­πτώ­σεις για τον κόσμο ολό­κλη­ρο. Η κι­νε­ζι­κή ηγε­σία είναι επί­σης πολύ πραγ­μα­τι­στι­κή: ενώ είχε κη­ρύ­ξει εμπάρ­γκο στο αυ­στρα­λια­νό κάρ­βου­νο -για να τι­μω­ρή­σει την Κα­μπέ­ρα για τις θέ­σεις της σε σχέση με την Ταϊ­βάν, το Χονγκ Κονγκ και άλλα ζη­τή­μα­τα-, κλεί­νει τα μάτια της όταν τα αυ­στρα­λια­νά φορ­τη­γά πλοία ξε­φορ­τώ­νουν κάρ­βου­νο στα κι­νε­ζι­κά λι­μά­νια... Ηθικό δί­δαγ­μα: μην πι­στεύ­ε­τε τις κλι­μα­τι­κές υπο­σχέ­σεις των κα­πι­τα­λι­στι­κών πο­λι­τι­κών υπευ­θύ­νων, ακόμα και αυτών που ντύ­νο­νται με «κομ­μου­νι­στι­κές» ση­μαί­ες. Γιατί στο τέλος, αυτός που απο­φα­σί­ζει είναι το Κε­φά­λαιο, όχι το κλίμα. Στη Λαϊκή Δη­μο­κρα­τία της Κίνας, όπως και αλλού.

.... καί­γο­νται ορυ­κτά στο όνομα της «οι­κο­λο­γι­κής με­τά­βα­σης»!

Οι εντά­σεις στην αγορά ενέρ­γειας δεί­χνουν με σα­φή­νεια τις άλυ­τες αντι­φά­σεις της «ενερ­γεια­κής με­τά­βα­σης» με κα­πι­τα­λι­στι­κή σάλ­τσα. Πράγ­μα­τι, η Κίνα είναι ο κύ­ριος πα­ρα­γω­γός στον κόσμο φω­το­βολ­ταϊ­κών πανό (που κατά με­γά­λο τμήμα πα­ρά­γο­νται στο Ξιν­ζιάνγκ, με εξα­να­γκα­στι­κή ερ­γα­σία). Επί­σης είναι ο κύ­ριος πα­ρα­γω­γός αυτών των «σπά­νιων γαιών» που η εκ­με­τάλ­λευ­ση και η με­τα­ποί­η­σή τους απαι­τούν τε­ρά­στιες πο­σό­τη­τες ενέρ­γειας και που είναι τόσο απα­ραί­τη­τες για πολ­λές πρά­σι­νες τε­χνο­λο­γί­ες... Τη στιγ­μή που η αν­θρω­πό­τη­τα βρί­σκε­ται στο χεί­λος του κλι­μα­τι­κού γκρε­μού, η κα­πι­τα­λι­στι­κή λο­γι­κή του κέρ­δους κα­τα­λή­γει, έτσι, στην εξής προ­φα­νή πα­ρά­νοια: πρέ­πει να κά­ψου­με κάρ­βου­νο, αυ­ξά­νο­ντας έτσι τις εκ­πο­μπές CO2…, για να κρα­τή­σου­με τα κέρδη... από τα οποία εξαρ­τά­ται η με­τά­βα­ση προς τις ανα­νε­ώ­σι­μες!

Καθώς η Κίνα είναι το «πα­γκό­σμιο ερ­γα­στή­ριο», το πρό­βλη­μα γί­νε­ται αμέ­σως πα­γκό­σμιο. Ποιές θα είναι οι επι­πτώ­σεις για τη συ­νο­λι­κή κλι­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή; Στην COP26 υπο­τί­θε­ται ότι θα «αυ­ξη­θούν οι φι­λο­δο­ξί­ες». Αυτό ίσως γίνει στα χαρ­τιά, για να πει­στούν οι πλη­θυ­σμοί πως η κα­τά­στα­ση είναι υπό έλεγ­χο. Αλλά υπάρ­χει με­γά­λη από­στα­ση από την πράξη. Ήδη από τώρα, μια έκ­θε­ση του ΟΗΕ υπο­γραμ­μί­ζει πως δε­κα­πέ­ντε χώρες (με­τα­ξύ τους και οι ΗΠΑ, η Νορ­βη­γία και η Ρωσία) σχε­διά­ζουν για μετά το 2030 πα­ρα­γω­γή ορυ­κτών καυ­σί­μων υπερ­δι­πλά­σια του επι­πέ­δου που θα ήταν συμ­βα­τό με τη συμ­φω­νία του Πα­ρι­σιού! Συ­νο­λι­κά, το 2030, το όριο αυτό θα ξε­περ­νιό­ταν κατά 240% στο κάρ­βου­νο, κατά 57% στο πε­τρέ­λαιο και κατά 71% στο αέριο13!

Σύμ­φω­να με μια ει­δι­κό που ερω­τή­θη­κε από τους Financial Times, είναι αμ­φί­βο­λο εάν «οι ελ­λεί­ψεις σε κάρ­βου­νο και οι αυ­ξή­σεις των τιμών ενέρ­γειας θα είναι απλώς μόνο βρα­χυ­πρό­θε­σμο και κυ­κλι­κό πρό­βλη­μα της Κίνας». Σύμ­φω­να με την ίδια, αυτό το επει­σό­διο δεί­χνει μάλ­λον «τις μα­κρο­πρό­θε­σμες διαρ­θρω­τι­κές προ­κλή­σεις της με­τά­βα­σης προς πιο κα­θα­ρά ενερ­γεια­κά συ­στή­μα­τα». Έχει δίκιο. Η διαρ­θρω­τι­κή πρό­κλη­ση είναι η εξής: Δεν υπάρ­χουν πλέον πε­ρι­θώ­ρια για ελιγ­μούς, οι εκ­πο­μπές πρέ­πει να μειω­θούν αμέ­σως, και ρι­ζο­σπα­στι­κά. Κατά συ­νέ­πεια, δεν αρκεί να λέ­γε­ται αφη­ρη­μέ­να ότι οι ανα­νε­ώ­σι­μες θα μπο­ρού­σαν να αντι­κα­τα­στή­σουν τα ορυ­κτά. Πρέ­πει να ει­πω­θεί συ­γκε­κρι­μέ­να πώς θα αντι­σταθ­μι­στεί η αύ­ξη­ση εκ­πο­μπών που πη­γά­ζει από το ότι πρέ­πει να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν ορυ­κτά καύ­σι­μα για να κα­τα­σκευα­στούν οι με­τα­τρο­πείς των ανα­νε­ώ­σι­μων πηγών ενέρ­γειας. Τε­χνι­κά, η πρό­κλη­ση αυτή δεν μπο­ρεί να απα­ντη­θεί παρά μόνο με τη μεί­ω­ση της πα­ρα­γω­γής και των με­τα­φο­ρών πα­γκο­σμί­ως14. Κοι­νω­νι­κά, η τε­χνι­κή αυτή λύση, με τη σειρά της, δεν μπο­ρεί γίνει παρά μόνο με το μοι­ρα­στεί μα­ζι­κά η ανα­γκαία ερ­γα­σία, ο χρό­νος και ο πλού­τος. Σε αυτό θα επα­νέλ­θου­με συ­μπε­ρα­σμα­τι­κά, αλλά είναι σαφές ότι οι δύο αυτές δια­στά­σεις, τε­χνι­κή και κοι­νω­νι­κή, της λύσης είναι ασύμ­βα­τες με την κα­πι­τα­λι­στι­κή λο­γι­κή του αντα­γω­νι­σμού στην αγορά. Σε αυτό το πλαί­σιο είναι που πρέ­πει να εξε­τα­στούν οι υπο­σχέ­σεις για «ου­δε­τε­ρό­τη­τα άν­θρα­κα».

Το αλη­θι­νό πρό­σω­πο της «ου­δε­τε­ρό­τη­τας άν­θρα­κα» και των «green deals»

Από τότε που ο Τραμπ έδωσε τη θέση του στον Μπάι­ντεν, οι με­γα­λύ­τε­ροι ρυ­πα­ντές του πλα­νή­τη επι­δει­κνύ­ουν, πράγ­μα­τι, τη θέ­λη­σή τους να πε­τύ­χουν την «ου­δε­τε­ρό­τη­τα άν­θρα­κα» ώς το 2050 (και 2060 για τη Ρωσία και την Κίνα) εφαρ­μό­ζο­ντας διά­φο­ρες πα­ραλ­λα­γές από «green deals». Όμως, αυτή η ου­δε­τε­ρό­τη­τα άν­θρα­κα στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν είναι παρά ένα σκιά­χτρο για να ρίξει στά­χτη στα μάτια του κό­σμου. Θε­ω­ρη­τι­κά, η έν­νοια έχει φτια­χτεί με την ιδέα πως είναι αδύ­να­τον να κα­ταρ­γη­θεί πλή­ρως κάθε αν­θρώ­πι­νη εκ­πο­μπή αε­ρί­ων του θερ­μο­κη­πί­ου, έτσι ώστε τα ανα­γκαία απο­μει­νά­ρια τους να πρέ­πει να αντι­σταθ­μι­στούν με από­συρ­ση άν­θρα­κα από την ατμό­σφαι­ρα. Αλλά, στην πράξη, οι κα­πι­τα­λι­στές και οι πο­λι­τι­κοί τους εκ­πρό­σω­ποι, ξε­κι­νώ­ντας από αυτό, οδη­γού­νται στο συ­μπέ­ρα­σμα πως μπο­ρούν να στεί­λουν στο διά­ο­λο τις επεί­γου­σες δρα­στι­κές μειώ­σεις των εκ­πο­μπών, αφού κά­ποια μέρα στο μέλ­λον, κά­ποιο νέο τε­χνο­λο­γι­κό «deus ex machina» θα βρε­θεί που θα απο­σύ­ρει ετη­σί­ως από την ατμό­σφαι­ρα, όχι κά­ποια «υπο­λείμ­μα­τα», αλλά 5, 10 ή και 20 γι­γα­τόν­νους (Gt) διο­ξει­δί­ου του άν­θρα­κα (οι ση­με­ρι­νές πα­γκό­σμιες εκ­πο­μπές CO2 είναι πε­ρί­που 40 Gt). Απο­τέ­λε­σμα; Ενώ η Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση και οι ΗΠΑ θα έπρε­πε να μειώ­σουν τις εκ­πο­μπές τους κατά του­λά­χι­στον 65% ώς το 2030 (για να πα­ρα­μεί­νου­με κάτω από το +1,5°C, σε­βό­με­νες τις ιστο­ρι­κές τους ευ­θύ­νες), οι δε­σμεύ­σεις τους, στο πλαί­σιο της «ου­δε­τε­ρό­τη­τας άν­θρα­κα» συ­νί­στα­νται στο να τις μειώ­σουν μόνο κατά, αντί­στοι­χα, 55% και 50% με 52%15.

Ένα τε­λεί­ως πα­ρα­νοϊ­κό σε­νά­ριο κρύ­βε­ται πίσω από τη στρα­τη­γι­κή αυτή: το σε­νά­ριο του «προ­σω­ρι­νού ξε­πε­ρά­σμα­τος». Αυτό συ­νί­στα­ται στο να αφε­θεί ο υδράρ­γυ­ρος να ξε­πε­ρά­σει το +1,5°C, στοι­χη­μα­τί­ζο­ντας στο ότι «Η Επι­στή­μη» θα μπο­ρέ­σει, αρ­γό­τε­ρα, να ψυ­χρά­νει τη Γη μέσα από διά­φο­ρες «τε­χνο­λο­γί­ες αρ­νη­τι­κών εκ­πο­μπών» (TAE)16. Όμως,

• 1) Οι τε­χνι­κές ΤΑΕ οι πε­ρισ­σό­τε­ρες δεν υπάρ­χουν παρά μόνο σε στά­διο πρω­τό­τυ­που ή επε­ξερ­γα­σί­ας.
• 2) Βρι­σκό­μα­στε ήδη πολύ κοντά στο ση­μείο κα­μπής του πα­γε­τού της Γροι­λαν­δί­ας, ο οποί­ος από μόνος του πε­ριέ­χει αρ­κε­τό πάγο για να ανυ­ψώ­σει τους ωκε­α­νούς κατά 7 μέτρα17.
• 3) Επο­μέ­νως, ακόμα και αν υπο­θέ­τα­με πως οι ΤΕΑ μπο­ρούν να λει­τουρ­γή­σουν, είναι πολύ πι­θα­νόν ότι δεν θα μπο­ρέ­σουν να λει­τουρ­γή­σουν παρά μόνο αφού θα έχει ξε­κι­νή­σει μια μα­ζι­κή δια­δι­κα­σία απο­διάρ­θρω­σης των πα­γε­τώ­νων. Σε τέ­τοια πε­ρί­πτω­ση, το μόνο που θα μπο­ρού­με να κά­νου­με είναι να δια­πι­στώ­νου­με τις ζη­μιές: το «προ­σω­ρι­νό» ξε­πέ­ρα­σμα θα έχει οδη­γή­σει σε μό­νι­μο κα­τα­κλυ­σμό...

Ας δε­χτού­με, ωστό­σο, πως το προ­σω­ρι­νό ξε­πέ­ρα­σμα θα μπο­ρέ­σει να πα­ρα­μεί­νει πραγ­μα­τι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­νο (αν και αυτό και μόνο θα απαι­τού­σε πά­ντως πολύ πιο ση­μα­ντι­κές μειώ­σεις από αυτές που συ­ζη­τιού­νται). Σε αυτή την πε­ρί­πτω­ση, θα υπήρ­χαν πε­ρισ­σό­τε­ρες πι­θα­νό­τη­τες να απο­φύ­γου­με τον κα­τα­κλυ­σμό. Αλλά με τί θα έμοια­ζε ο κό­σμος με βάση την «ανα­πτυ­ξια­κί­στι­κη» στρα­τη­γι­κή της «ου­δε­τε­ρό­τη­τας άν­θρα­κα»; Μια ιδέα μπο­ρού­με να δια­μορ­φώ­σου­με για αυτό από τις προ­τά­σεις της Διε­θνούς Ορ­γά­νω­σης Ενέρ­γειας (IEA)18. Είναι πολύ κα­τα­το­πι­στι­κές. Πράγ­μα­τι, για να ελ­πί­σου­με πως θα φτά­σου­με τις «μη­δε­νι­κές κα­θα­ρές εκ­πο­μπές» το 2050, σύμ­φω­να με την IEA, θα χρεια­στούν:

• δι­πλα­σια­σμός των πυ­ρη­νι­κών
• απο­δο­χή του ενός πέμ­πτου της πα­γκό­σμιας ενέρ­γειας να συ­νε­χί­σει να έρ­χε­ται από καύση ορυ­κτής ενέρ­γειας (με εκ­πο­μπές 7,6 Gt CO2 ετη­σί­ως)
• σύλ­λη­ψη και απο­θή­κευ­ση υπο­γεί­ως στη γη κάθε χρόνο από 7,6 Gt διο­ξει­δί­ου του άν­θρα­κα μέσα σε γε­ω­λο­γι­κές απο­θή­κες (απ’ό­που ωστό­σο δεν απο­κλεί­ε­ται να υπάρ­ξει δια­φυ­γή, ακόμα και ξαφ­νι­κή και μα­ζι­κή)
• αφιέ­ρω­ση 410 εκα­τομ­μυ­ρί­ων εκτα­ρί­ων σε βιο­μη­χα­νι­κή βιο­καλ­λιέρ­γεια ενερ­γεια­κής βιο­μά­ζας (η έκτα­ση αυτή είναι πε­ρί­που το ένα τρίτο της γε­ωρ­γι­κής επι­φά­νειας που καλ­λιερ­γεί­ται μό­νι­μα!)
• χρήση της βιο­μά­ζας αυτής στη θέση των ορυ­κτών σε ερ­γο­στά­σια ηλε­κτρο­πα­ρα­γω­γής και σε άλλες εγκα­τα­στά­σεις με καύση (και συλ­λαμ­βά­νο­ντας και εδώ το διο­ξεί­διο του άν­θρα­κα για να απο­θη­κευ­τεί υπο­γεί­ως)
• πα­ρα­γω­γή «μπλε» υδρο­γό­νου από άν­θρα­κα (πάντα με σύλ­λη­ψη του CO2 βε­βαί­ως!), με την ελ­πί­δα πως η βιο­μη­χα­νι­κή ηλε­κτρό­λυ­ση του νερού θα επι­τρέ­ψει αρ­γό­τε­ρα την πα­ρα­γω­γή «πρά­σι­νου» υδρο­γό­νου σε αντα­γω­νι­στι­κές τιμές
• δι­πλα­σια­σμό των με­γά­λων φραγ­μά­των
• και... να συ­νε­χί­ζου­με να κα­τα­στρέ­φου­με τα πάντα -έως ακόμα και στο φεγ­γά­ρι-, για να βρού­με τις «σπά­νιες γαίες» που είναι απα­ραί­τη­τες για τις γι­γα­ντιαί­ες επεν­δύ­σεις στις πρά­σι­νες τε­χνο­λο­γί­ες.

Ποιός άραγε θα επι­θυ­μού­σε να ζήσει σε έναν τέ­τοιο κόσμο;

Πο­λι­τι­κές της αγο­ράς = κοι­νω­νι­κή και οι­κο­λο­γι­κή κα­τα­στρο­φή

Η IEA έχει σχέ­διο, άλλοι έχουν επί­σης σχέ­δια..., αλλά δεν υπάρ­χει κα­νέ­νας σχε­δια­σμός! Αυτό είναι τα­μπού! Χάρη στο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, η αγορά είναι που υπο­τί­θε­ται θα συ­ντο­νί­σει τη «με­τά­βα­ση» στην «ου­δε­τε­ρό­τη­τα άν­θρα­κα», μέσα από κί­νη­τρα και μέσα από τη γε­νί­κευ­ση ενός συ­στή­μα­τος ανταλ­λά­ξι­μων δι­καιω­μά­των εκ­πο­μπής. Η Ευ­ρω­παϊ­κή Επι­τρο­πή είναι στην πρω­το­πο­ρία, με το πρό­γραμ­μά της «Fit for 55». Πρω­το­πό­ρα στην εφαρ­μο­γή των δι­καιω­μά­των ρύ­παν­σης στο επί­πε­δο των με­γά­λων βιο­μη­χα­νι­κών το­μέ­ων, η Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση θα τα επε­κτεί­νει και στους το­μείς της οι­κο­δο­μής, της γε­ωρ­γί­ας και της κι­νη­τι­κό­τη­τας. Το απο­τέ­λε­σμα θα είναι, για τους κα­τα­να­λω­τές, να δουν αυ­ξή­σεις τιμών που θα είναι τόσο με­γα­λύ­τε­ρες όσο το σπίτι τους θα είναι πιο κακό ή όσο το αυ­το­κί­νη­τό τους θα είναι πιο παλιό (με­γα­λύ­τε­ρης ρύ­παν­σης). Αυτοί που επο­μέ­νως θα την πλη­ρώ­σουν πε­ρισ­σό­τε­ρο είναι με τα πιο χα­μη­λά ει­σο­δή­μα­τα. Επί­σης θα την πλη­ρώ­σει ο Νότος -και άρα οι πλη­θυ­σμοί του- μέσα από τις «αντι­σταθ­μί­σεις άν­θρα­κα» και τους δα­σμούς άν­θρα­κα19. Και όλα αυτά για ένα σχέ­διο που (εκτός αν χρη­σι­μο­ποι­η­θούν κολ­πά­κια) δεν μπο­ρεί να φτά­σει καν το δικό του ανε­παρ­κές στόχο, ο οποί­ος δεν μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί με μη­χα­νι­σμούς της αγο­ράς.

Θα πει κα­νείς ότι από το τί­πο­τα κα­λύ­τε­ρα ίσως να μειω­θούν κατά 52% ή κατά 55% οι ρύποι. Σί­γου­ρα. Όμως, αντί­θε­τα απ’ό,τι λένε με­ρι­κοί ει­δι­κοί20, προ­γράμ­μα­τα όπως το «Fit for 55» κα­θό­λου δεν πάνε «προς τη σωστή κα­τεύ­θυν­ση». Κλι­μα­τι­κά, δεν μας βά­ζουν σε τρο­χιά του να μην ξε­πε­ρα­στεί ο +1,5°C υπερ­θέρ­μαν­σης: Υπάρ­χει ση­μα­ντι­κή από­κλι­ση δρό­μου ανά­με­σα στο 55% και στο 65% μεί­ω­σης ώς το 2030 και η από­κλι­ση αυτή δεν θα μπο­ρεί να κερ­δη­θεί αρ­γό­τε­ρα, γιατί το αντί­στοι­χο διο­ξεί­διο του άν­θρα­κα της από­κλι­σης αυτής θα έχει εντω­με­τα­ξύ συσ­σω­ρευ­τεί στην ατμό­σφαι­ρα. Ούτε και κοι­νω­νι­κά, προ­γράμ­μα­τα όπως το «Fit for 55» δεν πάνε στη σωστή κα­τεύ­θυν­ση, γιατί συ­νε­πά­γο­νται ενί­σχυ­ση των αποι­κια­κών μη­χα­νι­σμών κυ­ριαρ­χί­ας, εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­σης της φύσης και νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές σε βάρος των λαϊ­κών τά­ξε­ων. Όμως, ακρι­βώς, δεν έχου­με πλέον χρόνο για να κά­νου­με το πα­ρα­μι­κρό λάθος. Για «να πάμε προς την ορθή κα­τεύ­θυν­ση», πρέ­πει να βά­λου­με πλώρη με το σωστό στόχο ήδη από το πρώτο βήμα.

Ναι, είναι απλώς ζή­τη­μα μα­θη­μα­τι­κών

Ας επα­νέλ­θου­με στην πα­ρα­πο­μπή της Γκρέ­τα Θάν­μπεργκ, στην αρχή του άρ­θρου μας. Η νεαρή σου­η­δή ακτι­βί­στρια έχει απο­λύ­τως δίκιο να λέει ότι «είναι ζή­τη­μα απλών μα­θη­μα­τι­κών». Τα αριθ­μη­τι­κά δε­δο­μέ­να της κλι­μα­τι­κής εξί­σω­σης είναι, πράγ­μα­τι, πολύ σαφή:

• 1) Για να πα­ρα­μεί­νου­με κάτω από το +1,5°C απαι­τεί­ται μεί­ω­ση των κα­θα­ρών πα­γκό­σμιων εκ­πο­μπών CO2 κατά 59% ώς το 2030 και κατά 100% ώς το 205021.
• 2) Το 80,2% των εκ­πο­μπών αυτών οφεί­λο­νται στα ορυ­κτά καύ­σι­μα.
• 3) Αυτά κά­λυ­πταν ακόμα το 2019 το 84,3% των ενερ­γεια­κών ανα­γκών της αν­θρω­πό­τη­τας (εδώ και πολύ καιρό ξέ­ρου­με ότι τα 9/10 των απο­θε­μά­των θα πρέ­πει να μεί­νουν κάτω από τη γη, όμως, τόσο η εκ­με­τάλ­λευ­ση όσο και η έρευ­να συ­νε­χί­ζουν σα να μην συμ­βαί­νει τί­πο­τα!).
• 4) Οι ορυ­κτές υπο­δο­μές (ορυ­χεία, αγω­γοί, δι­υ­λι­στή­ρια, τερ­μα­τι­κοί αε­ρί­ου, ηλε­κτρο­πα­ρα­γω­γι­κές μο­νά­δες, κλπ.) -των οποί­ων η κα­τα­σκευή κα­θό­λου δεν επι­βρα­δύ­νε­ται, ή ελά­χι­στα!- είναι βα­ριές υπο­δο­μές, στις οποί­ες το κε­φά­λαιο επεν­δύ­ε­ται για καμιά σα­ρα­ντα­ριά χρό­νια.
• 5) Η αξία του ορυ­κτού ενερ­γεια­κού συ­στή­μα­τος υπο­λο­γί­ζε­ται στο ένα πέμ­πτο του πα­γκό­σμιου ΑΕΠ. Όμως, με ή χωρίς από­σβε­ση, το σύ­στη­μα αυτό πρέ­πει να πε­τα­χτεί στα άχρη­στα, γιατί οι ανα­νε­ώ­σι­μες απαι­τούν άλλο.

Επο­μέ­νως, ξέ­ρο­ντας ότι τρία δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια άν­θρω­ποι δεν δια­θέ­τουν ούτε καν τα βα­σι­κά και ότι το 10% των πιο πλού­σιων του πλη­θυ­σμού εκ­πέ­μπει πάνω από το 50% του πα­γκό­σμιου CO2, το «απλό ζή­τη­μα μα­θη­μα­τι­κών» κα­τα­λή­γει σε μια σειρά δια­δο­χι­κών στρα­τη­γι­κών επι­πτώ­σε­ων:

• το να μπο­ρέ­σου­με να πα­ρα­μεί­νου­με κάτω από το +1,5°C, αφή­νο­ντας τα ορυ­κτά κάτω από τη γη, αλ­λά­ζο­ντας ενερ­γεια­κό σύ­στη­μα και αφιε­ρώ­νο­ντας πιο πολύ ενέρ­γεια για να ικα­νο­ποι­η­θούν οι θε­μι­τές ανά­γκες των πιο από­κλη­ρων, αυτό είναι απο­λύ­τως ασύμ­βα­το με τη συ­νέ­χι­ση της κα­πι­τα­λι­στι­κής συσ­σώ­ρευ­σης.
• η κα­τα­στρο­φή δεν μπο­ρεί να στα­μα­τή­σει παρά μόνο με μια διπλή κί­νη­ση σχε­δια­σμού, που από τη μια να μειώ­νει την πα­γκό­σμια πα­ρα­γω­γή και από την άλλη να την επα­να­προ­σα­να­το­λί­ζει προς τις πραγ­μα­τι­κές ανά­γκες των αν­θρώ­πων, όπως κα­θο­ρί­ζο­νται δη­μο­κρα­τι­κά από τους ίδιους, με σε­βα­σμό των φυ­σι­κών ορίων.
• η διπλή αυτή κί­νη­ση περ­νά­ει ανα­γκα­στι­κά μέσα από την κα­τάρ­γη­ση των άχρη­στων ή βλα­βε­ρών πα­ρα­γω­γών, των πε­ριτ­τών με­τα­φο­ρών και μέσα από την απαλ­λο­τρί­ω­ση των μο­νο­πω­λί­ων της ενέρ­γειας, του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού συ­στή­μα­τος και του agrobusiness
• οι κα­πι­τα­λι­στές προ­φα­νώς δεν θέ­λουν το συ­μπέ­ρα­σμα αυτό: κα­τ’αυ­τούς θα ήταν εγκλη­μα­τι­κό να κα­τα­στρα­φεί κε­φά­λαιο, έστω και αν ήταν για να απο­φευ­χθεί ένας τρο­με­ρός αν­θρώ­πι­νος και οι­κο­λο­γι­κός κα­τα­κλυ­σμός
• η επι­λο­γή είναι, επο­μέ­νως, δρα­μα­τι­κά απλή: είτε μια επα­νά­στα­ση θα επι­τρέ­ψει στην αν­θρω­πό­τη­τα να κα­ταρ­γή­σει τον κα­πι­τα­λι­σμό, για να επα­νι­διο­ποι­η­θεί τις συν­θή­κες πα­ρα­γω­γής της ύπαρ­ξή της, είτε ο κα­πι­τα­λι­σμός θα κα­ταρ­γή­σει εκα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους για να συ­νε­χί­σει τη βάρ­βα­ρη κούρ­σα του σε έναν πλη­γω­μέ­νο και ίσως και αβί­ω­το πλα­νή­τη.

Οι στρα­τη­γι­κές αυτές επι­πτώ­σεις δεν ση­μαί­νουν ότι μπο­ρού­με να αρ­κε­στού­με να φω­νά­ζου­με «μια μόνο λύση: επα­νά­στα­ση». Ση­μαί­νουν, όμως, ότι δεν έχου­με τί­πο­τα να πε­ρι­μέ­νου­με από φι­λε­λεύ­θε­ρες κυ­βερ­νή­σεις, από τις COP τους, από το σύ­στη­μά τους και από τους «νό­μους» τους. Πάνε πάνω από τριά­ντα χρό­νια που οι αρ­μό­διοι δια­τεί­νο­νται ότι έχουν κα­τα­λά­βει την οι­κο­λο­γι­κή απει­λή, και όμως δεν έχουν κάνει σχε­δόν τί­πο­τα. Ή μάλ­λον ναι, έχουν κάνει πολλά: η πο­λι­τι­κή τους της λι­τό­τη­τας, των ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων, της απορ­ρύθ­μι­σης, της βο­ή­θειας στη με­γι­στο­ποί­η­ση των κερ­δών των πο­λυ­ε­θνι­κών και της στή­ρι­ξης του agrobusiness έχουν φθεί­ρει συ­νει­δή­σεις, έχουν υπο­σκά­ψει την αλ­λη­λεγ­γύη, έχουν οδη­γή­σει σε κα­τάρ­ρευ­ση της βιο­ποι­κι­λό­τη­τας και σε πα­ρα­μόρ­φω­ση των οι­κο­συ­στη­μά­των, ενώ ταυ­τό­χρο­να μας σπρώ­χνουν και στο χεί­λος της κλι­μα­τι­κής αβύσ­σου. Όλοι αυτοί οι πο­λι­τι­κοί δεν είναι τί­πο­τε άλλο από δια­χει­ρι­στές στην υπη­ρε­σία της θα­να­τε­ρής λο­γι­κής του κε­φα­λαί­ου. Είναι μά­ταιο να ελ­πί­ζου­με να τους πεί­σου­με για άλλη πο­λι­τι­κή: το μόνο που θα μπο­ρού­σαν να κά­νουν, στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση, είναι να υπο­χω­ρή­σουν απέ­να­ντι σε συ­σχε­τι­σμό δύ­να­μης. Ας οι­κο­δο­μή­σου­με αυτό το συ­σχε­τι­σμό δυ­νά­με­ων!

Η ελ­πί­δα είναι στους αγώ­νες

Μια εναλ­λα­κτι­κή είναι ανα­γκαία, άρα και ένα πρό­γραμ­μα διεκ­δι­κή­σε­ων. Δεν υπάρ­χει έτοι­μο κλει­δί: σε εμάς να το επε­ξερ­γα­στού­με βήμα προς βήμα, ξε­κι­νώ­ντας από το πραγ­μα­τι­κό κί­νη­μα. Για να το κά­νου­με, δεν πρέ­πει να ξε­κι­νή­σου­με από το επί­πε­δο συ­νεί­δη­σης των λαϊ­κών τά­ξε­ων, αλλά να επι­κε­ντρω­θού­με κατά πρώ­τον στην ανά­γκη συ­νε­κτι­κής πα­γκό­σμιας απά­ντη­σης στην αντι­κει­με­νι­κή κα­τά­στα­ση που δια­γι­γνώ­σκει η φυ­σι­κή του κλί­μα­τος. Με λίγα λόγια χρειά­ζε­ται:

• Ένα σχέ­διο για να πα­ρα­μεί­νου­με κάτω από το +1,5°C υπερ­θέρ­μαν­σης, αφή­νο­ντας τα ορυ­κτά στο υπέ­δα­φος, χωρίς προ­σω­ρι­νό ξε­πέ­ρα­σμα, χωρίς αντι­σταθ­μί­σμα­τα άν­θρα­κα και χωρίς αντι­στάθ­μι­ση βιο­ποι­κι­λό­τη­τας.
• Ένα πρό­γραμ­μα, που να απο­κλεί­ει τις επι­κίν­δυ­νες τε­χνο­λο­γί­ες όπως οι BECCS (σύλ­λη­ψη και απο­θή­κευ­ση άν­θρα­κα) και τα πυ­ρη­νι­κά.
• Ένα σχέ­διο που να ανα­πτύσ­σει τη δη­μο­κρα­τία, να προ­ω­θεί την ει­ρή­νη, να σέ­βε­ται την κοι­νω­νι­κή και κλι­μα­τι­κή δι­καιο­σύ­νη (αρχή των δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νων ευ­θυ­νών και ικα­νο­τή­των).
• Ένα σχέ­διο που να ενι­σχύ­ει τον δη­μό­σιο τομέα και να βάζει να πλη­ρώ­σει το 1%.
• Ένα σχέ­διο για να πα­ρά­γου­με λι­γό­τε­ρο, να με­τα­φέ­ρου­με λι­γό­τε­ρα και να μοι­ρα­ζό­μα­στε πε­ρισ­σό­τε­ρα -σε ερ­γα­σία, σε πλού­το, σε πό­ρους.
• Το σχέ­διο αυτό πρέ­πει να κα­ταρ­γεί τις άχρη­στες και βλα­βε­ρές πα­ρα­γω­γές, εξα­σφα­λί­ζο­ντας ταυ­τό­χρο­να τη συλ­λο­γι­κή με­τα­κί­νη­ση των ερ­γα­ζο­μέ­νων προς χρή­σι­μες δρα­στη­ριό­τη­τες, χωρίς απώ­λειες στο μισθό.
• Ιδιαί­τε­ρα πρέ­πει να μας βγά­ζει από το agrobusiness και από τη βιο­μη­χα­νία κρέ­α­τος, ορ­γα­νώ­νο­ντας το πέ­ρα­σμα προς την αγρο­οι­κο­λο­γία.

Προ­φα­νώς πρό­κει­ται για αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κό πρό­γραμ­μα. Αλλά η δύ­να­μή του είναι ότι είναι ζω­τι­κό, με την κυ­ριο­λε­ξία της λέξης: είναι ανα­γκαίο για να σωθεί η ζωή.

Δεν χρειά­ζε­ται να το κρύ­βου­με: απέ­χου­με πολύ από ένα τέ­τοιο σχέ­διο σή­με­ρα. Θα χρεια­στεί πολύ απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα, υπο­μο­νή και κου­ρά­γιο, για να πεί­σου­με, για να ανέ­βου­με την ανη­φό­ρα των ηττών που έχει υπο­στεί το κοι­νω­νι­κό μας στρα­τό­πε­δο. Τα εμπό­δια που πρέ­πει να ξε­πε­ρά­σου­με είναι τρο­με­ρά πολλά. Σε μια τέ­τοια κα­τά­στα­ση, ο κίν­δυ­νος μα­ζι­κής απο­γο­ή­τευ­σης δεν μπο­ρεί να απο­κλει­στεί. Αλλά μια με­λαγ­χο­λι­κή έκ­στα­ση δεν είναι λύση. Όπως το έλεγε και ο Γκράμ­σι, δεν μπο­ρού­με να προ­βλέ­ψου­με παρά μόνο τον αγώνα, όχι την έκ­βα­σή του. Να μην ξε­χνά­με τα τρο­με­ρά μα­θή­μα­τα του 20ου αιώνα: στον κα­πι­τα­λι­σμό, το χει­ρό­τε­ρο είναι πάντα ένα εν­δε­χό­με­νο. Πρέ­πει επο­μέ­νως να το επα­να­λαμ­βά­νου­με αστα­μά­τη­τα: μόνο ο συλ­λο­γι­κός αγώ­νας μπο­ρεί να ανα­τρέ­ψει την τάση και δεν είναι ποτέ αργά για τον αγώνα. Ασφα­λώς ό,τι χά­νε­ται, χά­νε­ται. Και τα είδη που εξα­φα­νί­ζο­νται δεν θα επα­νεμ­φα­νι­στούν. Αλλά, όσο βαθιά και να βυ­θι­στού­με στην κα­τα­στρο­φή, ο αγώ­νας πάντα θα ανοί­γει το δρόμο της ελ­πί­δας.

Για να αγω­νι­στού­με, πρέ­πει να έχου­με συ­νεί­δη­ση όχι μόνο των τρο­με­ρών κιν­δύ­νων αλλά και όλων όσων μπο­ρούν να ενι­σχύ­σουν την εναλ­λα­κτι­κή. Πα­ρα­δό­ξως, η ίδια η έκτα­ση του κιν­δύ­νου μπο­ρεί να μας βοη­θή­σει, με την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι θα δούμε σε αυτό τη δυ­να­τό­τη­τα της ανα­γκαί­ας επα­να­στα­τι­κής αλ­λα­γής. Η ιλιγ­γιώ­δης κρίση νο­μι­μο­ποί­η­σης του συ­στή­μα­τος και των εκ­προ­σώ­πων του μας εν­δυ­να­μώ­νει: δεν έχου­με κα­νέ­να σε­βα­σμό για τους αν­θρώ­πους αυ­τούς που άφη­σαν την οι­κο­λο­γι­κή κα­τα­στρο­φή να με­γα­λώ­νει χωρίς να κά­νουν τί­πο­τα, ενώ τα ήξε­ραν. Οι δια­γνώ­σεις της επι­στή­μης της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής μας ενι­σχύ­ουν: αντι­κει­με­νι­κά συ­νη­γο­ρούν υπέρ ενός σχε­δί­ου του τύπου που πε­ρι­γρά­ψα­με πιο πάνω. Η αυ­ξα­νό­με­νη κι­νη­το­ποί­η­ση της διε­θνούς νε­ο­λαί­ας μας ενι­σχύ­ει: εξε­γεί­ρε­ται κατά της κα­τα­στρο­φής του κό­σμου στον οποίο κα­λεί­ται να ζήσει αύριο. Το νέο κύμα φε­μι­νι­σμού μας εν­δυ­να­μώ­νει: ο αγώ­νας του κατά της βίας με­τα­φέ­ρει μια κουλ­τού­ρα της φρο­ντί­δας στον αντί­πο­δα της πραγ­μο­ποί­η­σης των εμ­βί­ων. Η αξιο­θαύ­μα­στη αντί­στα­ση των ιθα­γε­νών λαών μας ενι­σχύ­ει: η κο­σμο­α­ντί­λη­ψή τους μπο­ρεί να μας βοη­θή­σει να εφεύ­ρου­με άλλες σχέ­σεις με τη φύση. Οι αγώ­νες των αγρο­τών μας εν­δυ­να­μώ­νουν: λέ­γο­ντας όχι στο agrobusiness συ­γκε­κρι­με­νο­ποιούν κα­θη­με­ρι­νά εναλ­λα­κτι­κούς τρό­πους πα­ρα­γω­γής.

Μπο­ρού­με να κερ­δί­σου­με τον ηθικό αγώνα και να με­τα­κι­νή­σου­με βουνά. Θα πρέ­πει να συ­ναρ­θρώ­σου­με, να κά­νου­με να συ­γκλί­νουν οι αγώ­νες ενά­ντια σε όλες τις εκ­με­ταλ­λεύ­σεις και όλες τις κα­τα­πιέ­σεις και να βοη­θή­σου­με στην κυ­κλο­φο­ρία όλων των γνώ­σε­ων που πάνε μαζί τους. Η σύ­γκλι­ση αυτή είναι κρί­σι­μη. Μόνο αυτή μπο­ρεί να θέσει σε κί­νη­ση ένα τόσο μα­ζι­κό κί­νη­μα που να μπο­ρέ­σει να δια­κρί­νει και πάλι τη συ­γκε­κρι­μέ­νη δυ­να­τό­τη­τα βα­θιάς αλ­λα­γής της κοι­νω­νί­ας, ταυ­τό­χρο­να οι­κο­λο­γι­κά, κοι­νω­νι­κά, φε­μι­νι­στι­κά και ηθικά. Στο ση­με­ρι­νό υπε­ρα­μυ­ντι­κό πλαί­σιο, μια ισχυ­ρή κοι­νω­νι­κή λάμα ασφα­λώς θα χρεια­στεί για να μπο­ρέ­σει ο κό­σμος της ερ­γα­σί­ας και των ορ­γα­νώ­σε­ών της να απο­κο­πεί από τον πα­ρα­γω­γί­στι­κο συμ­βι­βα­σμό με την κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, η ρήξη αυτή απο­τε­λεί κρί­σι­μο δια­κύ­βευ­μα: δεν θα κερ­δί­σου­με τη μάχη για τον Πλα­νή­τη και τη Ζωή εάν οι ίδιοι οι πα­ρα­γω­γοί δεν εξε­γερ­θούν ενά­ντια στον πα­ρα­γω­γι­σμό. Πρέ­πει να προ­ε­τοι­μά­σου­με αυτή την εξέ­γερ­ση. Με λόγια και με διεκ­δι­κή­σεις που να συν­δέ­ουν το κόκ­κι­νο και το πρά­σι­νο (ιδιαί­τε­ρα τη μα­ζι­κή μεί­ω­ση του χρό­νου ερ­γα­σί­ας χωρίς απώ­λειες στο μισθό), αλλά αυτό δεν αρκεί: πρέ­πει επι­πλέ­ον να πολ­λα­πλα­σιά­σου­με συ­γκε­κρι­μέ­νες πρω­το­βου­λί­ες προ­σέγ­γι­σης, δι­κτύ­ω­σης ανά­με­σα στην αρι­στε­ρά, συν­δι­κα­λι­στι­κή, οι­κο­λο­γι­κή, φε­μι­νι­στι­κή, αγρο­τι­κή, ιθα­γε­νι­κή, σε πα­γκό­σμιο επί­πε­δο.

Στο πλαί­σιο αυτό, ιδιαί­τε­ρη προ­σο­χή πρέ­πει να δοθεί στους εδα­φι­κούς αγώ­νες ενά­ντια στα πα­ρα­γω­γι­κί­στι­κα με­γα­σχέ­δια, που κα­τα­στρέ­φουν φύση και αν­θρώ­πους. Εδώ είναι που το κοι­νω­νι­κό και το πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κό ανα­λαμ­βά­νουν συ­γκε­κρι­μέ­να την πρό­κλη­ση να ξε­πε­ρά­σουν τα εμπό­δια που βάζει το κε­φά­λαιο με­τα­ξύ τους. Η Ναόμι Κλάιν, στο βι­βλίο της για την κλι­μα­τι­κή κρίση, πρό­τει­νε να ονο­μα­στούν οι αγώ­νες αυτοί με τον γε­νι­κό όρο Blockadia22. Στη διε­ξα­γω­γή αυτής της «οι­κο­λο­γι­κής blockadia» και στη σύ­γκλι­σή της με την «κοι­νω­νι­κή blockadia», του τύπου των κί­τρι­νων γι­λέ­κων, είναι που θα ανα­δυ­θεί μια εναλ­λα­κτι­κή απέ­να­ντι στον οδο­στρω­τή­ρα του Κε­φα­λαί­ου: ένα οι­κο­σο­σια­λι­στι­κό σχέ­διο, για να ζούμε καλά σε αυτή τη Γη, ξε­πλέ­νο­ντάς την από τις βρω­μιές του κε­φα­λαί­ου, και εμάς μαζί της.

Daniel Tanuro

26 Οκτω­βρί­ου 2021

[Το παρόν κεί­με­νο, που γρά­φτη­κε για τον ιστό­το­πο της 4ης Διε­θνούς, ξα­να­πιά­νει ορι­σμέ­να απο­σπά­σμα­τα από την ει­σα­γω­γή του βι­βλί­ου «Luttes écologiques et sociales dans le monde. Le rouge s’allie au vert» (Οι­κο­λο­γι­κοί και κοι­νω­νι­κοί αγώ­νες στον κόσμο. Το κόκ­κι­νο συμ­μα­χεί με το πρά­σι­νο), με τη διεύ­θυν­ση των Daniel Tanuro και Michael Löwy, εκ­δό­σεις Textuel (που πρό­κει­ται να κυ­κλο­φο­ρή­σει στα τέλη Οκτώ­βρη 2021).]

Ση­μειώ­σεις

1 Ει­δι­κή έκ­θε­ση 1,5 °C, https://​www.​ipcc.​ch/​sr15/

2 Ιδιαί­τε­ρα: Κίν­δυ­νος ακραί­ων με­τε­ω­ρο­λο­γι­κών φαι­νο­μέ­νων. Κίν­δυ­νος να εξα­φα­νι­στούν, κάτω από τη θά­λασ­σα, οι κυ­ριό­τε­ρες πό­λεις του αν­θρώ­πι­νου πο­λι­τι­σμού. Κίν­δυ­νος να γί­νουν ακα­τοί­κη­τες τε­ρά­στιες πε­ριο­χές, εξαι­τί­ας του συν­δυα­σμού ζέ­στης και υγρα­σί­ας.

3 Will STEFFEN et al., «Trajectories of the Earth System in the Anthropocene», PNAS, Αύ­γου­στος 2018.

4 https://​twitter.​com/​gre​tath​unbe​rg/​status/​127​4618​8772​4745​5233?​lang=en

5 Προς το παρόν είναι 17 οι χώρες που, επι­πλέ­ον της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης, έχουν αναγ­γεί­λει αύ­ξη­ση των στό­χων αυτών: https://​www.​nytimes.​com/​article/​what-​is-​cop26-​climate-​change-​summit.​html#​link-​67cd21b3.

6 Με βάση τους «εθνι­κά κα­θο­ρι­σμέ­νους στό­χους» (δη­λα­δή τα προ­γράμ­μα­τα για το κλίμα των διά­φο­ρων χωρών), η αύ­ξη­ση της θερ­μο­κρα­σί­ας θα είναι από +2,7 έως + 3,5 °C το 2100.

7 Αυτός ο «νέος μη­χα­νι­σμός αγο­ράς» προ­βλέ­πε­ται να αντι­κα­τα­στή­σει και να πα­γκο­σμιο­ποι­ή­σει τα διά­φο­ρα συ­στή­μα­τα που είχαν δη­μιουρ­γη­θεί πα­λαιό­τε­ρα, στο πλαί­σιο του Πρω­το­κόλ­λου του Κυότο. Οι διευ­θε­τή­σεις του θα κα­θο­ρί­σουν κατά πολύ τα πα­ρά­θυ­ρα με τα οποία πα­ρα­βιά­ζο­νται οι υπο­χρε­ώ­σεις μεί­ω­σης των εγ­χώ­ριων εκ­πο­μπών. Σε αυτό το ση­μείο είναι που απέ­τυ­χαν οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις της COP25.

8 Οι συ­νο­ρια­κοί δα­σμοί είναι τμήμα της στρα­τη­γι­κής «Fit for 55» που προ­τεί­νει η Ευ­ρω­παϊ­κή Επι­τρο­πή.

9 Ευ­ρω­παϊ­κή Επι­τρο­πή, Ανα­κοί­νω­ση για το «Fit for 55».

10 https://​www.​reuters.​com/​business/​environment/​global-​fossil-​fuel-​use-​similar-​decade-​ago-​energy-​mix-​report-​says-​2021-​06-​14/

11 Επί­σης να θυ­μί­σου­με πως οι εκ­πο­μπές της αε­ρο­πο­ρί­ας και των θα­λάσ­σιων με­τα­φο­ρών εκτι­νάσ­σο­νται, αλλά δεν χρε­ώ­νο­νται σε καμία συ­γκε­κρι­μέ­νη χώρα.

12 Financial Times, 8/10/2021.

13 https://​www.​nytimes.​com/​2021/​10/​20/​climate/​fossil-​fuel-​drilling-​pledges.​html

14 Το ση­μείο αυτό το πα­ρου­σί­α­σα στο βι­βλίο μου «L’impossible capitalisme vert» (La Découverte, 2010). Όπως το είπε και ο Vaclav Smil στο «Energy and Civilisation, A History» (Paperback, 2018), πρό­κει­ται για «θε­με­λιώ­δη νόμο»: «Η κάθε με­τά­βα­ση προς μια νέα μορφή ενερ­γεια­κής τρο­φο­δο­σί­ας πρέ­πει να τρο­φο­δο­τη­θεί η ίδια με εντα­τι­κή χρήση των προη­γού­με­νων μορ­φών ενέρ­γειας και με τις δικές τους κι­νη­τή­ριες δυ­νά­μεις: η με­τά­βα­ση από το ξύλο προς το κάρ­βου­νο χρειά­στη­κε να κι­νη­το­ποι­ή­σει τους αν­θρώ­πι­νους μύες, η καύση του κάρ­βου­νου τρο­φο­δό­τη­σε την ανά­πτυ­ξη του πε­τρε­λαί­ου και τα φω­το­βολ­ταϊ­κά και οι αιο­λι­κές σή­με­ρα είναι εν­σαρ­κώ­σεις ενέρ­γειας από ορυ­κτά, από το λιώ­σι­μο των ανα­γκαί­ων με­τάλ­λων και από τις απα­ραί­τη­τες συν­θέ­σεις πλα­στι­κών καθώς και από τη χρήση άλλων υλι­κών, που όλα τους απαι­τούν υψη­λό­τε­ρες ενερ­γεια­κές τρο­φο­δο­σί­ες».

15 Αλλά και η «μεί­ω­ση» πρέ­πει να μπαί­νει σε ει­σα­γω­γι­κά, γιατί τα «green deals» της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης και των ΗΠΑ κατά πολύ προ­σφεύ­γουν σε εναλ­λα­κτι­κούς μη­χα­νι­σμούς, χωρίς μεί­ω­ση των εγ­χώ­ριων εκ­πο­μπών, όπως είναι η φύ­τευ­ση δέ­ντρων ή η αγορά «πι­στώ­σε­ων άν­θρα­κα».

16 Είναι οι ΤΑΕ, που απο­σύ­ρουν CO2 από την ατμό­σφαι­ρα, η γε­ω­μη­χα­νι­κή (ώς τώρα η ΔΕΕΚΑ την επι­κρί­νει αυτήν) που ξα­να­πε­τά­ει στο διά­στη­μα ένα τμήμα της ηλια­κής ακτι­νο­βο­λί­ας και είναι και η προ­σφυ­γή στα πυ­ρη­νι­κά (που τώρα με­το­νο­μά­στη­καν σε «τε­χνο­λο­γί­ες χα­μη­λού άν­θρα­κα»).

17 Σύμ­φω­να με την έκ­θε­ση «1,5 °C» της ΔΕΕΚΑ, το ση­μείο κα­μπής του πα­γε­τού της Γροι­λαν­δί­ας βρί­σκε­ται κάπου με­τα­ξύ του 1,5°C και του 2°C αύ­ξη­σης της θερ­μο­κρα­σί­ας σε σχέση με την προ­βιο­μη­χα­νι­κή πε­ρί­ο­δο.

18 https://​www.​iea.​org/​reports/​net-​zero-​by-​2050

19 Λίγα λέ­γο­νται για το ση­μείο αυτό: οι δα­σμοί στα σύ­νο­ρα θα επι­βά­λουν στις χώρες του πα­γκό­σμιου Νότου την τιμή άν­θρα­κα που ισχύ­ει στις χώρες του Βορρά. Έτσι, αυτό πα­ρα­βιά­ζει τις ίδιες τις αρχές δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νης ευ­θύ­νης και ικα­νό­τη­τας, που τις έχουν, ωστό­σο, συ­νυ­πο­γρά­ψει στη Σύμ­βα­ση Πλαί­σιο του ΟΗΕ για την Κλι­μα­τι­κή Αλ­λα­γή.

20 Όπως, για πα­ρά­δειγ­μα, στο Βέλ­γιο, ο François Gemenne (κα­θη­γη­τής στο πα­νε­πι­στή­μιο της Λιέ­γης και στην Sciences Po, συ­νέ­ντευ­ξη στην Soir, 18 Ιου­λί­ου 2021) ή ο Jean-Pascal van Ypersele (τέως υπο­πρό­ε­δρος της ΔΕΕΚΑ, κα­θη­γη­τής στο κα­θο­λι­κό πα­νε­πι­στή­μιο της Λου­βέν, συ­νέ­ντευ­ξη στην RTBF)

21 ΔΕΕΚΑ, έκ­θε­ση «1,5 °C». Οι «κα­θα­ρές εκ­πο­μπές» υπο­λο­γί­ζο­νται αν από τις συ­νο­λι­κές εκ­πο­μπές CO2 αφαι­ρε­θούν οι αυ­ξή­σεις στην απορ­ρό­φη­ση διο­ξει­δί­ου άν­θρα­κα από τα δάση και από τα εδάφη, φτά­νει οι αυ­ξή­σεις αυτές να έχουν γίνει εξ επί τού­τοις. Το 59% είναι πα­γκό­σμιος στό­χος. Αν παρ­θεί υπόψη η δια­φο­ρο­ποί­η­ση ευ­θυ­νών με­τα­ξύ Βορά και Νότου, οι ανα­πτυγ­μέ­νες χώρες θα έπρε­πε να μειώ­σουν τις εκ­πο­μπές τους πολύ πιο δρα­στι­κά (για την Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση κατά του­λά­χι­στον 65%) και να φτά­σουν στις «μη­δε­νι­κές κα­θα­ρές εκ­πο­μπές» πολύ νω­ρί­τε­ρα από το 2050.

22 Naomi Klein, “This Changes Everything. Capitalism vs the Climate”, A. Knopf, 2014.

ΠΗΓΗ: https://​tpt4.​org/