Δεξιός Πρόεδρος στην Πορτογαλία, ενώ η τρόικα σπεύδει στη Λισαβόνα

Ο υποψήφιος της Δεξιάς, Μαρσέλο Ρεμπέλο ντε Σόουζα, αναδείχθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Πορτογαλία, επικρατώντας από τον πρώτο γύρο με το 52% των ψήφων. Μολονότι, με τη συμμετοχή να μένει στο 49%, είναι ο ΠτΔ με τις λιγότερες ψήφους στην ιστορία, η αλήθεια είναι ότι συγκέντρωσε περισσότερες ψήφους από όσες πήραν στις βουλευτικές εκλογές τα δύο δεξιά κόμματα που τον στήριξαν. 

Αν και ηγετικό στέλεχος της Δεξιάς τη δεκαετία του ’90, και γόνος οικογένειας στελεχών της δικτατορίας του Σαλαζάρ,  ο Ρεμπέλο ντε Σόουζα έγινε πιο διάσημος ως ο «κορυφαίος τηλεοπτικός σχολιαστής στη χώρα» ύστερα από 10 χρόνια εβδομαδιαίων τηλεοπτικών εμφανίσεων. Ως άνθρωπος των ΜΜΕ, είχε σκανδαλώδη εύνοια προεκλογικά (ελάχιστη κριτική, διαρκή ρεπορτάζ για την καθημερινότητά του κ.λπ.). Αυτά σίγουρα έπαιξαν ρόλο στη δημοτικότητά του, αλλά πρέπει να συνυπολογιστεί και η εκλογική κινητοποίηση του «λαού της Δεξιάς». Η αντικομουνιστική ψυχροπολεμική υστερία που επικράτησε τις μέρες προς το σχηματισμό κυβέρνησης Σοσιαλιστών με τη στήριξη της ριζοσπαστικής Αριστεράς μάλλον απέδωσε σε αυτήν την κάλπη, καθώς πολλοί ψηφοφόροι δήλωναν πως θα στηρίξουν τον Ντε Σόουζα «για να υπάρχει θεσμικό αντίβαρο στην Αριστερά». 

Αν και δεν είναι απόλυτα βάσιμη η σύγκριση, η μειωμένη συμμετοχή κόστισε στα υπόλοιπα κόμματα (Σοσιαλιστές, ΚΚΠ, Μπλόκο), καθώς όλες οι υποστηριζόμενες από αυτά υποψηφιότητες συγκέντρωσαν λιγότερες ψήφους από εκείνες που είχαν συγκεντρώσει τα ίδια τα κόμματα στις βουλευτικές. Βεβαίως υπάρχουν διαφορές και ενδιαφέροντα στοιχεία για την κατάσταση στο «κεντροαριστερό» στρατόπεδο. 

Οι Σοσιαλιστές δεν στήριξαν κανέναν υποψήφιο ανοιχτά. Η Μαρία ντε Μπελέμ είναι μεν κομματικό στέλεχος, αλλά αντιπολιτευόμενη (εκ δεξιών) την ηγεσία του Αντόνιο Κόστα, ενώ ο προοδευτικός ακαδημαϊκός Σαμπάιο ντα Νοβόα είχε την άτυπη ενθάρρυνση του Κόστα να κατέβει αλλά συμμετείχε στις εκλογές ως ανεξάρτητος. Η κόντρα των δύο υποψηφίων μετατράπηκε σε άτυπο «δημοψήφισμα» στον κόσμο της Κεντροαριστεράς υπέρ ή κατά της συμφωνίας με τα κόμματα της Αριστεράς. Εκεί υπήρξε ανατροπή των δημοσκοπήσεων, που έδιναν και στους δύο κοντά στο 15-17%. Ο Σαμπάιο ντα Νοβόα κέρδισε το 23% των ψήφων, ενώ η Ντε Μπελέμ τελικά βυθίστηκε στο 4,2%. 

Ανατροπή των δημοσκοπήσεων έγινε και στο χώρο της Αριστεράς, καθώς οι υποψήφιοι του ΚΚΠ και του Μπλόκο συγκέντρωναν πολύ μικρότερα ποσοστά από αυτά των δύο κομμάτων. Πράγματι, ο Έντγκαρ Σίλβα, υποψήφιος του ΚΚ, συγκέντρωσε μόλις 3,95% (8,2% το ΚΚ στις βουλευτικές). Την έκπληξη έκανε η Μαρίζα Ματίας του Μπλόκο, που κέρδισε 10,1% και βγήκε τρίτη. Είναι αντίστοιχο με το 10,2% του κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς στις βουλευτικές, και σύμφωνα με τον Ζοάο Καμάργκο (στέλεχος του Μπλόκο) επιτεύχθηκε με μια καμπάνια που «ανέδειξε σημαντικά ζητήματα, όπως η ανάγκη να σταματήσει η λιτότητα αμφισβητώντας την ΕΕ και τις Συνθήκες της, και η εναντίωση στην πρόσφατη διάσωση της χρεοκοπημένης τράπεζας BANIF».

Η εκλογή δεξιού ΠτΔ έχει ξεχωριστή σημασία για τις πολιτικές εξελίξεις. Όπως φάνηκε από τους χειρισμούς του απερχόμενου Καβάκο Σίλβα αλλά και όπως προβλέπεται και στην πορτογαλική πολιτική σκηνή, ο ΠτΔ δεν είναι διακοσμητική θέση. Πόσο μάλλον στις συνθήκες πολιτικής-κοινοβουλευτικής αστάθειας που αναδείχθηκαν με την υπόθεση Banif (όταν οι Σοσιαλιστές πέρασαν το μέτρο παρά τη διαφωνία των αριστερών συμμάχων τους, αξιοποιώντας την αποχή της Δεξιάς). Δεν έχουν άδικο εκείνοι οι ψηφοφόροι που τον επέλεξαν ως «αντίβαρο στην Αριστερά». Ο Ρεμπέλο ντε Σόουζα μπορεί να εξελιχθεί σε «παράγοντα πολιτειακής σταθερότητας» (δηλαδή σε κέντρο που θα συντονίζει πολιτικές-κοινοβουλευτικές ραδιουργίες αν τεθούν υπό αμφισβήτηση οι προτεραιότητες της άρχουσας τάξης και των δανειστών). Πόσο μάλλον που ως νεοεκλεγμένος θα έχει στο σύντομο μέλλον τη δυνατότητα να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές –αυτό που ήθελε αλλά δεν μπορούσε να κάνει ο προκάτοχός του. Με αυτό το βέλος στη φαρέτρα, μπορεί επίσης να ενορχηστρώσει και «ανασυνθέσεις» στην υπάρχουσα Βουλή (όπως με επιτυχία είχε πράξει στο πρόσφατο παρελθόν ο τότε Ιταλός ΠτΔ Τζόρτζιο Ναπολιτάνο). 

Το αρχικό του μήνυμα ήταν συναινετικό και συμβατό με την «αφήγηση» της κυβέρνησης Σοσιαλιστών: Θέλουμε να μπει τέλος στη λιτότητα, χωρίς να αμφισβητούνται οι δεσμεύσεις μας και η δημοσιονομική σταθερότητα. Αντανακλά όμως και τη στάση αναμονής που κρατούν οι δανειστές και η άρχουσα τάξη, που συμπυκνώνεται στο «δοκιμάστε αυτό που λέτε, αλλά εκτιμούμε ότι δεν πρόκειται να πετύχει και τότε θα τα ξαναπούμε». Όταν τελειώσει αυτή η «ανοχή» (και εκτιμάμε ότι θα τελειώσει αν η κυβέρνηση πράγματι ακολουθήσει γραμμή αντιλιτότητας) και αρχίσουν οι πιέσεις, αναμφίβολα ο νέος ΠτΔ θα αλλάξει τόνο και θα αναλάβει το «πατριωτικό του καθήκον, στα όρια των αρμοδιοτήτων του», για να θυμηθούμε και το πρόσφατο ελληνικό προηγούμενο του Προκόπη Παυλόπουλου...

Και οι πιέσεις δείχνουν να αρχίζουν. Η κυβέρνηση αναμένεται να καταθέσει την πρώτη βδομάδα του Φλεβάρη τον ετήσιο προϋπολογισμό και η Κομισιόν ανακοίνωσε δημόσια ότι απαιτεί μείωση του ελλείμματος κάτω από το 2,8% γιατί το 2015 αυτό «ξέφυγε» στο 4,2%. Όταν η ΕΕ, που απαίτησε να δαπανηθούν 1,7 δισ. για να διασωθεί η Banif, δηλώνει πως δεν να ανεχθεί νέες παρεκκλίσεις, γίνεται σαφές ποιες δαπάνες εννοεί πως δεν θα ανεχθεί. Και αν τα «επίσημα χείλη», δηλαδή η Κομισιόν, αρκούνται στο να θέτουν έναν δημοσιονομικό στόχο δημόσια, τα «ανεπίσημα» άρχισαν να ρίχνουν προειδοποιητικές βολές: Οι οίκοι αξιολόγησης Fitch και Moody’s χαρακτηρίζουν «μη ρεαλιστικές» τις προβλέψεις της κυβέρνησης περί ανάπτυξης, ενώ η γερμανική τράπεζα Commerzbank δηλώνει πως η Πορτογαλία θα βρεθεί σύντομα στη θέση της Ελλάδας πέρυσι το καλοκαίρι, προβλέπει υποβάθμιση από τους οίκους αξιολόγησης και συνεπακόλουθη άρνηση της ΕΚΤ να συνεχίσει να αγοράζει πορτογαλικό χρέος, «εκτός αν η χώρα ζητήσει νέο πακέτο στήριξης». 

Εκπρόσωπος του Μπλόκο δήλωσε πως «το πορτογαλικό κράτος δεν πρέπει να κάνει τον “καλό μαθητή” κακών πολιτικών, αλλά να βρει το κουράγιο να υπερασπιστεί το λαό που ζει εδώ», ενώ το ΚΚ ανακοίνωσε πως «η υποταγή στην τρόικα θέτει σε αμφισβήτηση την κυβερνητική συμφωνία».
Σε αυτό το υπόβαθρο, τεχνικό κλιμάκιο της τρόικας μετέβη στην Πορτογαλία και θα μείνει εκεί ως τις 3 Φλεβάρη. Στο ίδιο υπόβαθρο, οι δημόσιοι υπάλληλοι έκαναν γενικά απεργία στις 29 Γενάρη, απαιτώντας άμεση εφαρμογή των μέτρων αντιλιτότητας...