Η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και των κοινωνικών αγαθών

Ο αγώνας για να αποτραπούν οι εκποιήσεις – ιδιωτικοποιήσεις της δημόσιας περιουσίας, μέσω του ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείου Αποκρατικοποιήσεων Ιδιωτικής Περιουσίας Δημοσίου), εντάσσεται στις κεντρικές προτεραιότητες του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και συνδέεται με μείζονες επιλογές στρατηγικού χαρακτήρα στα θέματα των δημόσιων αγαθών, της κοινωνικής ιδιοκτησίας και των προϋποθέσεων της παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης από μια κυβέρνηση της αριστεράς. Ο άλλος τομέας ιδιωτικοποιήσεων αφορά στη διάλυση βασικών υπηρεσιών του κοινωνικού κράτους, τόσο κεντρικά όπως παιδεία, υγεία, όσο και στην αυτοδιοίκηση (βρεφονηπιακοί σταθμοί, δημοτικά ιατρεία, «βοήθεια στο σπίτι», σίτιση, στέγαση, κ.λπ.). Θα αναφερθώ για λόγους οικονομίας χρόνου στη δημόσια περιουσία.

1.   ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

Ας ξεκινήσουμε από βασικές έννοιες και ορισμούς της ριζοσπαστικής αριστεράς, που αφορούν στα «κοινά» και τα «δημόσια αγαθά». Μια δίκαιη κοινωνία πρέπει κατ’ αρχήν να διασφαλίζει ένα κοινό, επαρκές επίπεδο διαβίωσης σε όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, φύλο, έθνος, ηλικία, εισόδημα. Για τον σκοπό αυτό πρέπει, από τη μια πλευρά, η πρόσβαση σε τομείς, όπως η υγεία, η παιδεία, ο πολιτισμός και η πληροφορία, η ασφάλιση και η σύνταξη να αποδίδονται εξίσου σε όλους/ες, μέσω της αναδιανομής του παραγόμενου κοινωνικού πλούτου και, από την άλλη, πρέπει όλοι οι φυσικοί και οι σημαντικοί υλικοί πόροι ν’ αποτελούν δημόσια ιδιοκτησία. Οι βασικοί φυσικοί πόροι, όπως το νερό και η ενέργεια αποτελούν αγαθά αναπαλλοτρίωτα, μη υποκείμενα σε ιδιωτική εκμετάλλευση με σκοπό το κέρδος και συνιστούν ουσιώδεις προϋποθέσεις όχι μόνο παραγωγικής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά, επίσης, διατήρησης της οικολογικής ισορροπίας και άσκησης περιβαλλοντικής προστασίας. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους πρέπει να είναι δημόσιοι. Επίσης, κοινόχρηστοι υλικοί πόροι, όπως τα μεγάλα έργα – οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, αεροδρόμια, λιμάνια – τα μνημεία, καθώς και δημόσια και δημοτικά κτήρια κοινωφελούς σκοπού, ολ’ αυτά πρέπει ν’ αποτελούν δημόσια ιδιοκτησία.

Ο δημόσιος χαρακτήρας των φυσικών και υλικών πόρων είναι συνθήκη εκ των ουκ άνευ για τη χάραξη εθνικής και κοινωνικής πολιτικής υπέρ της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Οποιοδήποτε σημαντικό σχέδιο κοινωνικής και παραγωγικής ανασυγκρότησης, σε ενδεχόμενη κυβερνητική αλλαγή, θα προσέκρουε στα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα και στην κατοχή και διαχείριση για δικό τους όφελος των παραπάνω βασικών εργαλείων άσκησης πολιτικής.

Σε κάθε περίπτωση, με τον όρο δημόσια ιδιοκτησία, δεν εννοούμε απλώς κρατική αλλά κοινωνική ιδιοκτησία. Αυτό σημαίνει δημοκρατικό έλεγχο της διαχείρισης, συμμετοχή των εργαζομένων και της κοινωνίας, μέσα από τους θεσμούς της, στις αποφάσεις για την ασκούμενη πολιτική. Το λέμε αυτό γιατί τόσο στα καθεστώτα σοβιετικού τύπου όσο και σε σύγχρονα ολιγαρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα σε ανατολή και δύση, συχνά η κρατική ιδιοκτησία άτυπα ιδιωτικοποιείται, υπό την έννοια ότι περιέρχεται στα χέρια της νομενκλατούρας ή ολιγάριθμων ελίτ, οι οποίες πλουτίζουν σε βάρος της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας, αξιοποιώντας και σπαταλώντας δημόσιους πόρους. Το λέμε, επίσης, γιατί το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ και εσχάτως η ΔΗΜΑΡ, επικαλούμενοι υπαρκτές στρεβλώσεις του κρατικού τομέα προτείνουν ένα θανατηφόρο φάρμακο – τις ιδιωτικοποιήσεις/ εκποιήσεις του δημόσιου πλούτου και των κοινών αγαθών.

Τα θέματα της δημόσιας/κοινωνικής ιδιοκτησίας όπως και των εθνικοποιήσεων παραμένουν, τόσο ιστορικά όσο και σήμερα, με τη μια ή την άλλη μορφή, στην ημερήσια διάταξη. Να θυμίσουμε ότι ο Έβο Μοράλες ήρθε στην κυβέρνηση της Βολιβίας μέσα από αγώνες κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού και ο Ούγκο Τσάβες αξιοποιεί την παραγωγή του πετρελαίου για μαζικά προγράμματα κατά της φτώχειας, ενώ πρόσφατα η πρόεδρος της Αργεντινής Κριστίνα Κίρσνερ κρατικοποίησε τη βασική επιχείρηση πετρελαίου της χώρας.

Οι εθνικοποιήσεις και οι κρατικές ή δημόσιες επιχειρήσεις σε κεντρικής σημασίας τομείς συνυπήρξαν, μαζί με το κοινωνικό κράτος και διευρυμένους θεσμούς κοινωνικής προστασίας, με την οικονομία της αγοράς και την καπιταλιστική ανοικοδόμηση της Ευρώπης μεταπολεμικά. Απ’ αυτή την άποψη, οι σημερινές ηγεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ανιστόρητες.

Ο κρατικός παρεμβατισμός, με την ευρύτερη έννοια, αποτέλεσε εργαλείο διεξόδου του συστήματος από δομικές κρίσεις, στις οποίες συνεκτιμήθηκαν ευρύτερα κοινωνικά συμφέροντα και όχι μόνο των μειοψηφιών που συσσωρεύουν ατομικό πλούτο ισοδύναμο με προϋπολογισμούς φτωχών χωρών. Οι φανατικές εμμονές Ε.Ε., ΔΝΤ και πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, μεταξύ αυτών της ελληνικής, συμπυκνώνουν τα δόγματα του ακραίου νεοφιλελεύθερου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, ο οποίος επιβάλλεται πάνω στην ήττα των δυνάμεων της εργασίας και της αριστεράς, σταδιακά από τη δεκαετία του 1980, αποκτώντας σήμερα εξαιρετικά βάρβαρα χαρακτηριστικά.

2.  ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΚΟΥΜΕΝΗΣ ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Οι ασκούμενες μνημονιακές πολιτικές συγκροτούν ενιαία ταξική επίθεση ενάντια στις λαϊκές τάξεις.

Το πρώτο επίπεδο, στο οποίο εκδηλώνεται η επιθετική πολιτική του κεφαλαίου, αφορά στην εξαθλίωση της εργασίας, σ’ ότι ονομάζουμε λευκό Κινέζο εργαζόμενο (εσωτερική υποτίμηση της εργατικής δύναμης). Με τα μνημονικά εργασιακά μέτρα, μετατρέπεται όλη η Ελλάδα σε ΕΟΖ (Ειδική Οικονομική Ζώνη).

Το δεύτερο επίπεδο αφορά στην εκποίηση κάθε, σημαντικού και μη, δημόσιου περιουσιακού στοιχείου, δηλαδή στην εκχώρηση της δημόσιας περιουσίας στο μεγάλο ξένο και ελληνικό κεφάλαιο.

Το τρίτο στοιχείο αφορά στην καταστροφή μέρους των λεγόμενων μη ανταγωνιστικών κεφαλαίων, πράγμα που συμβαίνει σε κάθε καπιταλιστική κρίση – ας θυμηθούμε το 1929 – και μεταφράζεται μέχρι τώρα σε κλείσιμο 100.000-150.000 επιχειρήσεων και απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας.

Για να περάσουν όλα τα παραπάνω, η αυταρχική συναινετική δημοκρατία χάνει τον επιθετικό προσδιορισμό της συναίνεσης και διολισθαίνει στην ωμή καταστολή και την κατά συρροήν παραβίαση του Συντάγματος.

3.  ΕΚΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ : ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ

     ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΚΑΝΔΑΛΑ

Το μεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο, ελληνικό και ξένο, δεν θα χρηματοδοτηθεί απλά για μια επένδυση, έστω με ασύμφορους για την κοινωνία οικονομικούς όρους. Θα αποκτήσει εφ’ όρου ζωής τη δημόσια περιουσία ως έτοιμο συσσωρευμένο κεφάλαιο προς εκμετάλλευση, εκμετάλλευση που θα πραγματοποιηθεί με την εξαθλίωση της εργασίας, λόγω της εσωτερικής υποτίμησης της εργατικής δύναμης, στην οποία ήδη αναφέρθηκα.

Αν οι μισθοί μπορούν να επανέλθουν σχετικά εύκολα στο επίπεδο του κόστους ζωής, με την ανατροπή των μνημονίων και την αλλαγή στη διακυβέρνηση της χώρας, η απώλεια φυσικών και υλικών πόρων δεν αποκαθίσταται καθόλου εύκολα είτε γιατί θα έχουν σπαταληθεί, ή γιατί θα έχουν οικοδομηθεί με το θεσμό της επιφανείας ή γιατί οι ιδιώτες εξασφαλίζονται με ρήτρες και ρυθμίσεις – βλέπε αγγλικό δίκαιο – ώστε να χρειάζονται περίπου επαναστατικές λύσεις ανάκτησης των χαμένων δημόσιων περιουσιακών στοιχείων. Γι’ αυτό πρέπει να αποτραπούν τώρα.

Οι εκποιήσεις όλων των μορφών δημόσιας ιδιοκτησίας στις οποίες αναφερόμαστε δεν προσπορίζουν κανένα οικονομικό όφελος στη χώρα μας, αντίθετα χάνουμε ποσά δισεκατομμυρίων. Τα λίγα έσοδα βουλιάζουν στη μαύρη τρύπα του χρέους, μη διαχειρίσιμου κατά γενική ομολογία.

Το τίμημα της εκποίησης συνιστά μείζον οικονομικό σκάνδαλο. Αποδεικνύεται ότι τα έσοδα που θα έχουμε ως κράτος είναι ελάχιστα υποπολλαπλάσια αυτών που θα εισπράτταμε αν οι εκποιούμενοι οργανισμοί παρέμεναν με τη σημερινή μορφή λειτουργίας τους.

Επίσης, οι δημόσιες επιχειρήσεις που εκποιούνται είναι κατά τεκμήριο κερδοφόρες, διότι προφανώς οι ιδιώτες επιθυμούν να ξεκινήσουν από τα σημερινά κέρδη για να τα πολλαπλασιάσουν σε βάρος των καταναλωτών. Ο ΟΠΑΠ, η ΔΕΗ, τα ΕΛΠΕ, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, επιχειρήσεις για τις οποίες έχουν γίνει ή γίνονται προσφυγές στο ΣτΕ, βρίσκονται στις 10 πρώτες ανάμεσα στις 500 από πλευράς κερδοφορίας κορυφαίες εταιρίες. Στις επόμενες 10 θέσεις εντάσσονται οι εκποιούμενες ΔΕΣΦΑ, ΔΕΠΑ και ΕΥΔΑΠ. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι 4 εταιρίες που χρωστούν 375 εκατ. ευρώ στη ΔΕΠΑ, εμφανίζονται ως υποψήφιοι αγοραστές της.

4.  ΕΚΠΟΙΗΣΕΙΣ ΛΙΜΑΝΙΩΝ

Θα αναφερθώ  ιδιαίτερα στην εκποίηση των λιμανιών. Έχει σημασία αυτά που αναφέρονται σχετικά για τα λιμάνια ως κοινόχρηστα αγαθά στους λόγους προσφυγής στο ΣτΕ.

«Η μεταβίβαση των λιμένων στην ανώνυμη εταιρία με την επωνυμία «Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε», εταιρία με κερδοσκοπικό χαρακτήρα χωρίς αντάλλαγμα, συνιστά λάθρα παραχώρηση της κυριότητας κοινοχρήστων πραγμάτων στην εν λόγω εταιρία και γίνεται κατά παράβαση των άνω συνταγματικών επιταγών, δεδομένου ότι σύμφωνα με τις άνω επιταγές, είναι ανεπίδεκτη μεταβίβασης.

Κοινόχρηστα ή κοινής χρήσης είναι τα πράγματα τα οποία το δίκαιο θέτει στην άμεση διάθεση του κοινού γενικά για χρήση σύμφωνα με τον προορισμό τους.

Σύμφωνα με το άρθρο 967 ΑΚ, ως πράγματα κοινής χρήσεως αναφέρονται «ιδία τα ελευθέρως και αενάως ρέοντα ύδατα, οι οδοί και οι πλατείες, ο αιγιαλός, οι λιμένες και οι όρμοι, οι όχθες πλευσίμων ποταμών, οι μεγάλες λίμνες και οι όχθες τους»

Όλα τα άνω που ενδεικτικά απαριθμούνται συνιστούν και συγκροτούν το εθνικό κεφάλαιο της χώρας, επί του οποίου ασκείται η κυριαρχική εξουσία του Κράτους.

Σύμφωνα δε με το άρθρο 174 ΑΚ «Απαγορεύεται η μεταβίβαση πράγματος εκτός συναλλαγής. Κατά συνέπεια σχετική δικαιοπραξία μεταβιβάσεως είναι από την αρχή άκυρη»

Τα εν λόγω δημόσια πράγματα εντάσσονται κατ’ αρχήν στη δημόσια κυριότητα και συνιστούν τη δημόσια περιουσία του κράτους (σε αντίθεση με την ιδιωτική περιουσία αυτού, τον fiscus), καθώς στην περίπτωση αυτή προκρίνεται η άμεση εξυπηρέτηση δι’ αυτών δημοσίων σκοπών (χρήσης από το κοινό ή κάλυψης κοινωνικών και διοικητικών αναγκών) και όχι απλώς η δια των εσόδων τους ενίσχυση των δημόσιων οικονομικών. Κατ’ αυτήν την έννοια, τα εν λόγω δημόσια πράγματα είναι βασικά αναπαλλοτρίωτα, αμεταβίβαστα και εκτός συναλλαγής κατά τη διάταξη του άρθρου 966 Α.Κ.»

Στο πλαίσιο της παραπάνω γενικής αναφοράς θα εστιάσω στις ιδιωτικοποιήσεις 22 λιμανιών της χώρας που έχουν περάσει στο ΤΑΙΠΕΔ προς ιδιωτικοποίηση και για τα οποία έχουν ασκηθεί προσφυγές στο ΣτΕ και έχουν δημιουργηθεί – σε αρκετά – τοπικά κινήματα αντίστασης.

Η εκποίηση ξεκίνησε από την απελευθέρωση των λιμανιών από βάρη αυθαιρεσιών ώστε οι ιδιώτες να μην έχουν κανένα εμπόδιο στην προσφορότερη γι’ αυτούς εκμετάλλευση. Η σχετική τροπολογία στη Βουλή, που αφορούσε στην ιδιοκτησιακή, πολεοδομική, περιβαλλοντική και χωροταξική νομιμοποίηση των αυθαιρεσιών στα λιμάνια από το 2002 έως το 2012 – 450 σελίδες γεμάτες σχέδια – αποσυσπείρωσε την κυβερνητική πλειοψηφία. Ψήφισαν 151 από τους 178 βουλευτές και η τροπολογία πέρασε οριακά.

Τα προβλήματα από την ιδιωτικοποίηση/εκποίηση των λιμανιών είναι τεράστια. Η εμπειρία από την παραχώρηση στην COSCOτου ΟΛΠ είναι δραματική. Το λιμάνι του Πειραιά ήταν κερδοφόρο και λειτουργούσε με αυτοχρηματοδότηση. Παραχώρησαν την προβλήτα 2 που ήταν η μόνη σε λειτουργία και η βασική του λιμανιού, επίσης, τον μηχανολογικό εξοπλισμό, τη κτηριακή υποδομή, το μηχανογραφικό σύστημα υποστήριξης της φορτοεκφόρτωσης και τον βασικό πελάτη - την εταιρία MSC. Επίσης, παραχώρησαν το δικαίωμα κατασκευής της προβλήτας 3, την οποία δεν κατασκεύαζε επί χρόνια ο ΟΛΠ, ενώ είχε τους πόρους, για περιβαλλοντικούς λόγους που αφορούσαν στην επιβάρυνση του Περάματος. Στον ΟΛΠ έμεινε η προβλήτα 1 που είναι το 1/3 της 2 και το 35% της διακίνησης των εμπορευματοκιβωτίων. Το αποτέλεσμα είναι το τμήμα του ΟΛΠ, που σήμερα περνά στο ΤΑΙΠΕΔ, να υφίσταται ανελέητο ανταγωνισμό και να μην βρίσκει πελάτες, άρα να μην είναι βιώσιμο. Για τα επόμενα 40 χρόνια, σύμφωνα με αυτή τη ληστρική συμφωνία παραχώρησης, δεν μπορεί να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει άλλος τερματικός σταθμός εμπορευματοκιβωτίων, εφόσον δεν συμφωνεί η COSCO. Η κινέζικη εταιρία είναι τελείως ανέλεγκτη τόσο από πλευράς εργασιακών συνθηκών όσο και υγιεινής και ασφάλειας. Επίσης, υποστηρίζεται από το κράτος της Κίνας που έχει τη δυνατότητα, ασκώντας για παράδειγμα φορολογική πολιτική, να την ενισχύει. Το τίμημα της εκποίησης ήταν 50 εκατ. για 39 χρόνια και το ενοίκιο περίπου 17 εκατ. ετησίως, με μεγάλες διευκολύνσεις όπως π.χ. την άμεση επιστροφή του ΦΠΑ ή ετσιθελικές  καθυστερήσεις καταβολής του. Το 65% του διακινούμενου transitφορτίου θα αυξηθεί με τον προβλήτα 3 σε 85%. Η χώρα μας έχασε ένα πολύ σημαντικό οικονομικό και στρατηγικό πλεονέκτημα – να αποτελεί κόμβο μεταφορών, υποκείμενο σε έλεγχο από το ελληνικό δημόσιο μέσω του ΟΛΠ.

Τα εκποιούμενα σήμερα 22 λιμάνια έχουν πολύ σημαντικό αναπτυξιακό χαρακτήρα για την ευρύτερη περιοχή στην οποία αναφέρονται. Για παράδειγμα, το λιμάνι του Κατάκολου είναι πύλη προς την Αρχαία Ολυμπία, το λιμάνι της Ρόδου συντηρεί οικονομικά τα λιμάνια των γύρω μικρών νησιών, όπως και το λιμάνι της Σούδας όλα τα μικρά λιμάνια του νομού Χανίων. Τα λιμάνια έχουν καθοριστική σημασία και στους τρεις αναπτυξιακούς τομείς : πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής. Το κόστος παροχής των υπηρεσιών που προσφέρουν επηρεάζει την επικοινωνία των πόλεων στις οποίες ανήκουν και τις μετακινήσεις των κατοίκων τους. Αλλά και οι μαρίνες, δηλαδή τα μικρά λιμάνια, στηρίζουν τον τοπικό τουρισμό και μ’ αυτή την έννοια, όπως και με τα έσοδα που προσφέρουν, την τοπική οικονομία.

Η χερσαία ζώνη των λιμανιών είναι προσβάσιμη στο κοινό και συχνά αξιοποιείται ως δημόσιος χώρος με χρήσεις πέραν των λιμενικών. Σε πολλά λιμάνια έχουν γίνει σημαντικές επενδύσεις και, πάντως, η λειτουργία και η ανάπτυξή τους, όπου χρειάζεται, πρέπει να αποσαφηνίζεται στο πλαίσιο των γενικότερων οικονομικών και χωροταξικών σχεδιασμών.

Τίποτε από τα παραπάνω δεν ενδιαφέρει τους ιδιώτες που θ’ αποκτήσουν αυτή τη δημόσια περιουσία. Η εκποίηση των λιμανιών θα είναι καταστροφική και θα δεσμεύσει μακροχρόνια κάθε νέο προγραμματισμό υπέρ του δημοσίου συμφέροντος και της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Γι’ αυτό και πρέπει οι ιδιωτικοποιήσεις/εκποιήσεις των λιμανιών ν’ αποτραπούν. Στη βάση αυτής της επιλογής αναπτύχθηκαν τοπικά κοινωνικά κινήματα καθώς, όπως εξήγησα, τα λιμάνια αποτελούν βασικό τοπικό πόρο και, αν ιδιωτικοποιηθούν, θα πληγούν ευρύτατες κατηγορίες κοινωνικών ομάδων.

Έτσι για παράδειγμα κατά της ιδιωτικοποίησης του λιμανιού της Σούδας με πρωτοβουλία του τοπικού ΣΥΡΙΖΑ διαμορφώθηκε κοινό μέτωπο αγώνα μεταξύ των συνεταιριστών αγροτών, των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων, των μικρών ξενοδόχων, του Σωματείου του Λιμενικού Ταμείου, του τέως δημάρχου Σούδας και της Πρωτοβουλίας Κατοίκων Σούδας. Αντίστοιχα στην Αρετσού το τοπικό περιβαλλοντικό κίνημα κατά της οικοδόμησης της ακτής συνεργάζεται με τους ψαράδες για την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης.

Οι προσφυγές στο ΣτΕ έχουν ισχυρά συνταγματικά ερείσματα και εφόσον τηρηθεί η συνταγματική νομιμότητα θα πρέπει να γίνουν δεκτές. 

*μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΡΙΖΑ και δημοτική σύμβουλος Αθήνας