Η εκτέλεση του Σάλεχ και ο πόλεμος στην Υεμένη

Ο βιολογικός θάνατος ίσως ήταν και ο μοναδικός τρόπος να πάψει να παίζει ενεργό ρόλο στα πράγματα ο «εφτάψυχος» πολιτικά Σάλεχ, διάσημος για τις μηχανορραφίες του και την ικανότητά του να στέκεται στην κορυφή της εξουσίας, «να χορεύει πάνω σε κεφάλια φιδιών» κατά την προσφιλή του έκφραση. Ακόμα και μετά την πτώση του, παρέμενε πανίσχυρος πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά στην Υεμένη. Με ένα ένοπλο χτύπημα, ο «χορός πάνω στα κεφάλια των φιδιών» έλαβε τέλος.

Η εκτέλεση του Σάλεχ είναι ένα σημείο καμπής στον πόλεμο στην Υεμένη. Πριν φτάσουμε στις σημερινές εξελίξεις, αξίζει μια σύντομη υπενθύμιση της πρόσφατης προϊστορίας.

Το 2011 η «αραβική άνοιξη» έφτασε και στην Υεμένη, την πιο φτωχή και πιο νεανική χώρα του αραβικού κόσμου, με μια μαζική εξέγερση και πολύμηνες κινητοποιήσεις να συγκλονίζει το καθεστώς. Τους μήνες του ξεσηκωμού, συναντήθηκαν πολύ διαφορετικές δυνάμεις: η φτωχή νεολαία, οι αντάρτες Χούτι, το σεπαρατιστικό κίνημα της Νότιας Υεμένης. Πέρα από την κοινή δράση και την ντεφάκτο συμμαχία ενάντια σε έναν κοινό αντίπαλο, υπήρξαν τότε και κάποιες -σύντομες, ανοργάνωτες, ίσως μειοψηφικές- αναζητήσεις για το πώς μια «νέα Υεμένη» δεν θα άλλαζε απλώς προς το καλύτερο τη ζωή των «από κάτω», αλλά θα αντιμετώπιζε και τις υπαρκτές και θεμιτές δυσφορίες των Χούτι (κίνημα μιας θρησκευτικής μειονότητας που είχε όμως και έντονα τοπικά χαρακτηριστικά -μιας και συγκεντρωνόταν στα βόρεια της χώρας) και των κατοίκων του Νότου (που χρόνια μετά την ενοποίηση, βρίσκονταν σε παρόμοια -και χειρότερη- οικονομικά θέση με αυτήν των Ανατολικογερμανών μετά την ενοποίηση της Γερμανίας).

Οι Χούτι είχαν βρεθεί στο στόχαστρο των ενόπλων δυνάμεων του Σάλεχ από το 2004 ως το 2010. Οι σεπαρατιστές του Νότου είχαν ξεκινήσει με κινητοποιήσεις που διεκδικούσαν να πάψει η παραμέληση των περιοχών τους, πέρασαν στη διεκδίκηση μιας διευρυμένης αυτονομίας για να καταλήξουν να συζητούν ανοιχτά την λύση μιας νέας ανεξαρτησίας.

Απέναντι στον ξεσηκωμό του 2011, με παρέμβαση των Σαούντ, ο Σάλεχ συμφώνησε να απομακρυνθεί από την προεδρία, για να οργανωθεί μια «ομαλή μετάβαση». Ο μέχρι πρότινος αντιπρόεδρος Χάντι ανέλαβε την εξουσία, ενώ το καθεστώς έμεινε άθιχτο, όπως και όλα τα δίκτυα επιρροής και ισχύος της οικογένειας Σάλεχ (στην οικονομία, το πολιτικό σύστημα, αλλά και τις ένοπλες δυνάμεις). Η κρίση προσωρινά εκτονώθηκε και έκτοτε η «λύση Υεμένης» θεωρήθηκε πρότυπο αντίδρασης των καθεστώτων και των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στις εξεγέρσεις.  

Η συνέχεια έδειξε ότι τέτοιου τύπου ελιγμοί μπορούν να εκτονώσουν καταστάσεις, καθώς τα κινήματα του 2011 ήταν πολύ αδύναμα πολιτικά. Έδειξε όμως επίσης ότι δεν μπορούν να λύσουν τις αιτίες που γέννησαν την έκρηξη του 2011, που είναι βαθιές και δομικού χαρακτήρα.

Αυτή η «αμοιβαία αδυναμία» (των «από κάτω» να οδηγήσουν τις εξεγέρσεις τους σε νίκες, των «από πάνω» να αντιμετωπίσουν προβλήματα δεκαετιών) έχει οδηγήσει στα τέρατα που βλέπουμε σε όλη τη Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή τα τελευταία χρόνια. Η Υεμένη δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Ο Σάλεχ είχε την ικανότητα να κρατάει μια ισορροπία μεταξύ φατριών, τμημάτων του κράτους, πολιτικών δυνάμεων κ.ο.κ. (η διαχρονική εναλλαγή μεταξύ υποστήριξης των Χούτι ενάντια στους σαλαφιστές και αντίστροφα, στα βόρεια της χώρας, είναι εμβληματική αυτής της τακτικής). Η απομάκρυνσή του διέρρηξε αυτές τις ισορροπίες.

Η διάδοχη κατάσταση δεν αντιμετώπισε ούτε την ακραία φτώχεια, ούτε οποιαδήποτε άλλη δυσφορία, ίσα-ίσα κάποια μέτρα λιτότητας επέτειναν την οργή, οδηγώντας σε διαδοχικές πολιτικές κρίσεις. Όμως το «μομέντουμ» του 2011 δεν υπήρχε πια, και οι συγκρούσεις πήραν άλλο χαρακτήρα. Το φθινόπωρο του 2014, εν μέσω μαζικών αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, οι Χούτι αποφασίζουν τη μετατροπή τους από «τοπικό» αντάρτικο σε πανεθνική δύναμη, και προελαύνουν προς την πρωτεύουσα Σαναά. Την καταλαμβάνουν με εντυπωσιακή ευκολία. Αφενός, ο πρόεδρος Χάντι είναι βαθιά αντιδημοφιλής και η ανατροπή του έχει λαϊκή στήριξη πολύ ευρύτερη των Χούτι του βορρά. Αφετέρου, οι πιστές στον Σάλεχ δυνάμεις διευκολύνουν την προέλαση των ανταρτών, αρνούμενες να υπερασπιστούν τον Χάντι. Ο έκπτωτος πρόεδρος καταφεύγει στο νότο με όσες ένοπλες δυνάμεις του έμειναν πιστές και από εκεί βρίσκει αργότερα καταφύγιο στη Σαουδική Αραβία, που τον παίρνει υπό την προστασία της. Ακολούθησε ο βάρβαρος πόλεμος που εξαπέλυσε ο Σαουδάραβας «πρίγκιπας του στέμματος» Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, που με τακτική «καμένης γης» και με έναν απάνθρωπο αποκλεισμό έχει προκαλέσει τα τελευταία δυόμισι χρόνια μια ανείπωτη φρίκη και καταστροφή (βομβαρδισμοί σχολείων, νοσοκομείων, υποδομών ύδρευσης και ηλεκτρισμού, χτυπήματα σε κηδείες και γάμους, καταστροφικές ελλείψεις σε αναγκαία φάρμακα, λιμοκτονία, χολέρα κ.ο.κ.).

Παρά την καταστροφή, οι Χούτι έχουν αντέξει. Έχασαν τα νότια της χώρας (όπου δεν είχαν ιδιαίτερη βάση στήριξης), αλλά συνεχίζουν να ελέγχουν το βορρά, την πρωτεύουσα, και να μεταφέρουν -έστω στιγμιαία- τον πόλεμο σε σαουδαραβικό έδαφος. Διατηρούν μαζική λαϊκή στήριξη -τουλάχιστον απέναντι στη βάρβαρη επέμβαση των Σαούντ- και έχουν καθηλώσει το «συνασπισμό» (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κ.λπ.) σε έναν επιχειρησιακό «βάλτο».

Όλο αυτό το διάστημα, ο Σάλεχ αποτέλεσε σύμμαχο των Χούτι. Ήταν ένας άβολος γάμος, που αποτυπωνόταν στις θηριώδεις κινητοποιήσεις κατά των Σαούντ, όπου οι οπαδοί των Χούτι διαδήλωναν δίπλα σε θηριώδη πορτρέτα του επί δεκαετίες διώκτη τους. Για τον Σάλεχ, ήταν ένα ακόμα παιχνίδι εξουσίας, ένας ακόμα «χορός στα κεφάλια των φιδιών»: επιτείνοντας το χάος, αυξάνοντας τις δυσκολίες για τους Σαούντ, φιλοδοξούσε να κερδίσει το χρίσμα τους και ταυτόχρονα να επιστρέψει ως «σωτήρας» στην Υεμένη, για να στρώσει το δρόμο της διαδοχής στο γιο του. Έφτασε αρκετά κοντά. Έχοντας κερδίσει την στήριξη των ΗΑΕ (όπου ζει ο γιος του, περιμένοντας να επιστρέψει), πιθανά με μεσολάβηση της Ρωσίας (μετά την επίσκεψη Μπιν Σαλμάν στη Μόσχα), φαίνεται πως κέρδισε το στοίχημα και έπεισε τους Σαούντ (που φήμες λένε ότι αναζητούν τρόπο απεμπλοκής από το στρατιωτικό φιάσκο) να παρατήσουν τον Χάντι και να στραφούν σε αυτόν. Ανακοίνωσε ότι είναι έτοιμος να πρωταγωνιστήσει στην «αλλαγή σελίδας», παρατώντας τους Χούτι και αναλαμβάνοντας μια διαπραγμάτευση με το «διεθνή συνασπισμό» για να τερματίσει τις επιθέσεις και τον αποκλεισμό -μια ανακοίνωση που χαιρετίστηκε από το Ριάντ.

Τις επόμενες μέρες, ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων του Σάλεχ και των Χούτι, με τα βομβαρδιστικά της Σαουδικής Αραβίας να στηρίζουν τους πρώτους, κάνοντας σαφή τον χαρακτήρα της «ειρηνευτικής πρωτοβουλίας» του Σάλεχ. Αυτός ο «χορός» ήταν όμως και ο τελευταίος για τον πρώην δικτάτορα, που εκτελέστηκε από τους Χούτι για την προδοσία του.

Το ρήγμα στη συμμαχία που ελέγχει το βορρά, ήρθε όμως μετά από ένα άλλο ρήγμα, στη συμμαχία που ελέγχει το νότο. Εκεί, οι σεπαρατιστές (που πολεμούν ενάντια στους Χούτι, θεωρώντας τους «εισβολείς»), ήρθαν πρόσφατα σε σύγκρουση και με τις πιστές στον Χάντι δυνάμεις. Πέρα από υπαρκτές δυσφορίες, ρόλο έχουν παίξει και τα ΗΑΕ, που φαίνεται πως έχουν αποφασίσει να ποντάρουν σε άλλους «παίκτες», θεωρώντας τον Χάντι καμένο χαρτί. Ένα ακόμα παράδοξο -αντίστοιχο με εκείνο των διαδηλώσεων στη Σαναά: πλάι στα αριστερά σύμβολα της παλιάς «σοσιαλίζουσας» Νότιας Υεμένης, κυματίζουν οι σημαίες των... Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Το τι θα ακολουθήσει μετά από αυτές τις ανατροπές στις μέχρι πρότινος συμμαχίες μένει να φανεί. Όλες οι αντιφάσεις έχουν βγει εκρηκτικά στο προσκήνιο (χωρίς να συνυπολογίζουμε την ενίσχυση της «Αλ Κάιντα Αραβικής Χερσονήσου» μέσα στο χάος του πολέμου). Το σίγουρο είναι ότι το τέλος του πολέμου δείχνει μακριά. Εξίσου σίγουρο είναι ότι άλλη μια προσπάθεια των Σαούντ να επιβάλουν λύση προς το συμφέρον τους απέτυχε, προς το παρόν. Αλλά θα χρειαστούν πολύ περισσότερα για να αποδεχτούν την ήττα τους και να τερματιστεί η βάρβαρη επέμβαση -κάτι απολύτως αναγκαίο και για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά και ως πρώτο βήμα για να δρομολογηθούν θετικές εξελίξεις στην πολύπαθη Υεμένη.

Αυτό το τελευταίο, ουδόλως απασχολεί την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που συνεχίζοντας τον ιμπεριαλιστικό κατήφορο, έφτασε στην προθυμία να πουλήσει όπλα που θα χρησιμοποιούσαν οι Σαούντ στο αιματοκύλισμα του λαού της Υεμένης. Είναι μια όψη που έχει χαθεί τελείως στον καβγά γύρω από τους «μεσάζοντες», μιας και η ίδια η συνενοχή στο έγκλημα δεν δείχνει να απασχολεί κανένα. Η ΝΔ -για να μην αφήσει κανένα περιθώριο παρερμηνείας της φύσης των ενστάσεών της για την πώληση- έφτασε να διαφοροποιηθεί στη σχετική ψηφοφορία στο ευρωκοινοβούλιο για το εμπάργκο όπλων. Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να κρύβεται σήμερα πίσω από την καταγγελία της ευρω-ομάδας της ΝΔ. Αλλά όταν ο διευθυντής της ΚΟ (Ζαχαριάδης) δηλώνει με ασύλληπτο κυνισμό ότι «δεν θα σταματήσει ο πόλεμος αν δεν πουλήσουμε τα βλήματα» ή ότι «δε φταίει ο πωλητής, αλλά αυτός που τα χρησιμοποιεί» και όταν η «αριστερή αμφισβήτηση» (Φίλης) παραδέχεται ότι, αν ήταν μέλος της επιτροπής εξοπλισμών, μάλλον θα υπερψήφιζε πειθαρχώντας ή δηλώνει ότι «πλέον υπάρχει ζήτημα», επειδή το είπε το... ευρωκοινοβούλιο, καταλαβαίνει κανείς το μέγεθος της σήψης...

* Αναδημοσίεση από το φ. 397 της Εργατικής Αριστεράς