Η μελέτη με τίτλο, «Οικονομική Ανάπτυξη και Ευτυχία των Πολιτών: Ανθρώπινη ανάπτυξη και η θέση της Ελλάδας στον διεθνή χώρο»,(1) εγκαινιάζει έναν νέο ερευνητικό άξονα του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ με επίκεντρο τη σχέση οικονομίας και κοινωνίας. Συγγραφέας είναι ο Νίκος Παναγιωτόπουλος (Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ), την οποία πραγματοποίησε σε συνεργασία με την Αθηνά Καρατζά και τη Λίλα Παπαβασιλείου.

Η εν λόγω με­λέ­τη έχει ως βα­σι­κό αντι­κεί­με­νο να διε­ρευ­νή­σει πως μπο­ρεί να συ­γκρο­τη­θεί μια πιο ολι­στι­κή σκέψη που να συν­δυά­ζει την οι­κο­νο­μι­κή απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα με την κοι­νω­νι­κή ευ­η­με­ρία, δη­λα­δή την οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη με την ευ­τυ­χία των πο­λι­τών. Διότι, δεν αρκεί μόνο η οι­κο­νο­μι­κή απο­δο­τι­κό­τη­τα αν αυτή δεν συν­δυά­ζε­ται και με την κοι­νω­νι­κή ευ­η­με­ρία. Για πα­ρά­δειγ­μα, τι να την κά­νου­με την οι­κο­νο­μι­κή απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα των χρη­μα­τα­γο­ρών αν αυτή συν­δέ­ε­ται με την ανα­σφά­λεια των πο­λι­τών και με μια σειρά βί­αιες πρά­ξεις, όπως είναι οι απο­λύ­σεις, η αύ­ξη­ση της ανερ­γί­ας, η επι­σφά­λεια στην ερ­γα­σία, η αδή­λω­τη ερ­γα­σία, ο βια­σμός του πε­ρι­βάλ­λο­ντος, η φτώ­χεια κλπ. Σε αυτή την πε­ρί­πτω­ση, το τί­μη­μα με­σο­βρα­χυ­πρό­θε­σμα είναι οι ψυ­χο­λο­γι­κές επι­πτώ­σεις, τα ερ­γα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα, οι ασθέ­νειες, οι αυ­το­κτο­νί­ες, ο αλ­κο­ο­λι­σμός, η κα­τα­νά­λω­ση ου­σιών, η νε­α­νι­κή πα­ρα­βα­τι­κό­τη­τα, η εν­δο­οι­κο­γε­νεια­κή βία, οι εγκλη­μα­τι­κές πρά­ξεις κλπ., τα οποία στοι­χί­ζουν τόσο σε οδύνη των αν­θρώ­πων όσο και σε χρήμα. Επί­σης, σε πο­λι­τι­κό επί­πε­δο επε­νερ­γεί στην βα­θύ­τα­τη αποη­θι­κο­ποί­η­ση με την απο­δό­μη­ση των αξιών της συλ­λο­γι­κό­τη­τας και της αλ­λη­λεγ­γύ­ης και με την επα­νεμ­φά­νι­ση ακρο­δε­ξιών και φα­σι­στι­κών τά­σε­ων.   

Υπό αυτή την έν­νοια, είναι πλέον ανα­γκαίο να τεθεί σε αμ­φι­σβή­τη­ση ο μο­νο­διά­στα­τος οι­κο­νο­μι­κός τρό­πος θε­ώ­ρη­σης των πραγ­μά­των και να τεθεί σε επα­νε­ξέ­τα­ση η αντί­λη­ψη που ισχυ­ρί­ζε­ται πως η μέ­τρη­ση της ευ­η­με­ρί­ας γί­νε­ται μόνο με την μέ­τρη­ση του ΑΕΠ. Αντί­θε­τα, νέες δια­στά­σεις είναι ανα­γκαίο να λη­φθούν υπόψη, οι οποί­ες πι­θα­νόν να μην μπο­ρούν να με­τρη­θούν, όπως είναι οι υπο­κει­με­νι­κές δια­στά­σεις της ποιό­τη­τας ζωής (ο χρό­νος ερ­γα­σί­ας, ο ελεύ­θε­ρος χρό­νος, η ατμο­σφαι­ρι­κή ρύ­παν­ση, οι βιώ­σι­μες πό­λεις και κοι­νό­τη­τες, η ποιό­τη­τα του νερού, η δια­τρο­φή, η εκ­παί­δευ­ση, η υγεία, η εγκλη­μα­τι­κό­τη­τα, τα δη­μο­κρα­τι­κά δι­καιώ­μα­τα, η ει­ρη­νι­κή δια­βί­ω­ση κλπ.) ή οι απο­τι­μή­σεις που διε­νερ­γεί ο κα­θέ­νας και η κα­θε­μία για τη ζωή του ή το πώς αι­σθά­νε­ται πραγ­μα­τι­κά ανα­φο­ρι­κά με κά­ποιες ψυ­χο­λο­γι­κές δια­στά­σεις (οδύνη, ανη­συ­χία, θυμό, ευ­χα­ρί­στη­ση, υπε­ρη­φά­νεια, σε­βα­σμό κλπ.), οι οποί­ες όμως αγ­γί­ζουν θέ­μα­τα που συν­δυά­ζο­νται με τα προ­βλή­μα­τα της κα­θη­με­ρι­νής ζωής των αν­θρώ­πων.

Όλα αυτά τα προ­βλή­μα­τα, που αγ­γί­ζουν τη σφαί­ρα της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας των αν­θρώ­πων, είναι ανα­γκαίο οι πο­λι­τι­κές και συν­δι­κα­λι­στι­κές εκ­προ­σω­πή­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων να τα λαμ­βά­νουν σο­βα­ρά υπόψη και να μην τα υπο­τι­μούν. Διότι, η τα­ξι­κή συ­νεί­δη­ση των μι­σθω­τών βρί­σκε­ται και σε τέ­τοια στοι­χεία, τα οποία σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις είναι προ­σω­πι­κής υφής. Δη­λα­δή, σε κα­θη­με­ρι­νά προ­βλή­μα­τα και μι­κρο­ζη­τή­μα­τα που πε­ρι­λαμ­βά­νουν τις καλές ή κακές σχέ­σεις μέσα στην οι­κο­γέ­νεια και τις υπο­χρε­ώ­σεις προς αυτήν, τις δυ­σκο­λί­ες ανα­τρο­φής και τη σχο­λι­κή επί­δο­ση των παι­διών, τα χα­μη­λά ει­σο­δή­μα­τα, τον πε­ριο­ρι­σμό μέ­χρις ελα­χι­στο­ποί­η­σης του ελεύ­θε­ρου χρό­νου, την έλ­λει­ψη επι­κοι­νω­νί­ας με τους φί­λους, τη δια­τρο­φή, τις σε­ξουα­λι­κές σχέ­σεις, τον πε­ριο­ρι­σμό των ψυ­χα­γω­γι­κών δρα­στη­ριο­τή­των (κι­νη­μα­το­γρά­φος, θέ­α­τρο, δια­σκέ­δα­ση, χορός, αθλη­τι­σμός, εκ­δρο­μές, κλπ.), την αγορά ή την επί­πλω­ση του σπι­τιού, την κα­θη­με­ρι­νή πίεση από τον ερ­γο­δό­τη, τον χα­μέ­νο χρόνο και την κού­ρα­ση από τη συ­γκοι­νω­νια­κή συμ­φό­ρη­ση και διά­φο­ρα άλλα τέ­τοια ζη­τή­μα­τα που αφο­ρούν αυτό που ονο­μά­ζου­με ποιό­τη­τα ζωής.(2) Όπως λέει ο Βίλ­χελμ Ράιχ, «…ένας από τους λό­γους της απο­τυ­χί­ας του επα­να­στα­τι­κού κι­νή­μα­τος βρί­σκε­ται ακρι­βώς στο ότι η πραγ­μα­τι­κή ζωή των ατό­μων δια­δρα­μα­τί­ζε­ται σε επί­πε­δο δια­φο­ρε­τι­κό από αυτό που πι­στεύ­ουν οι πρω­τερ­γά­τες της κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης που βα­σί­ζο­νται σε μια βα­θύ­τε­ρη γνώση του κοι­νω­νι­κού είναι».(3)

Η εν λόγω με­λέ­τη του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, πα­ρου­σιά­ζε­ται την πιο κα­τάλ­λη­λη στιγ­μή, «καθώς συ­μπί­πτει με το με­γά­λο μά­θη­μα που μας έδωσε η δια­χεί­ρι­ση της πα­γκό­σμιας επι­δη­μί­ας, η οποία μας οδή­γη­σε ανα­γκα­στι­κά στο να (ανα)στο­χα­στού­με τις σύν­θε­τες σχέ­σεις με­τα­ξύ οι­κο­νο­μι­κής ανά­πτυ­ξης και ατο­μι­κής και κοι­νω­νι­κής ευ­δαι­μο­νί­ας», όπως ανα­φέ­ρει. Μας δίνει το μά­θη­μα πως η συ­νε­χής απο­δυ­νά­μω­ση του κοι­νω­νι­κού κρά­τους έχει ως συ­νέ­πεια να πουλά τις επι­χει­ρή­σεις που είχε υπό τον έλεγ­χό του, να με­τα­τρέ­πει τα δη­μό­σια αγαθά σε εμπο­ρεύ­μα­τα και τους χρή­στες σε πε­λά­τες, να ανα­θέ­τει με υπερ­γο­λα­βία τις «δη­μό­σιες υπη­ρε­σί­ες» στον ιδιω­τι­κό τομέα, να απο­ποιεί­ται τη δύ­να­μή του να πε­ριο­ρί­ζει την κοι­νω­νι­κή και οι­κο­νο­μι­κή ανι­σό­τη­τα, και στο τέλος να δια­χέ­ει την συ­ντη­ρη­τι­κή αντί­λη­ψη περί του κα­τα­λο­γι­σμού κάθε αδυ­να­μί­ας ή απο­τυ­χί­ας στα ίδια τα άτομα και όχι στον συ­σχε­τι­σμό δυ­νά­με­ων με­τα­ξύ των κοι­νω­νι­κών ομά­δων και τά­ξε­ων που συ­γκρο­τούν έναν κοι­νω­νι­κό σχη­μα­τι­σμό, και συ­νε­πώς να απαι­τεί από αυτά τα ίδια την επί­λυ­ση των προ­βλη­μά­των τους.

Αν αντι­στρέ­ψου­με τη μο­νο­διά­στα­τη οι­κο­νο­μι­κή αντί­λη­ψη περί ευ­η­με­ρί­ας, τότε θα μπο­ρού­σα­με να μι­λή­σου­με για τη δυ­να­τό­τη­τα να δια­θέ­τει κα­νείς πολύ ελεύ­θε­ρο χρόνο, να κα­τέ­χει μια εν­δια­φέ­ρου­σα και δη­μιουρ­γι­κή θέση ερ­γα­σί­ας, να εκλεί­ψει η ανα­σφά­λεια και η επι­σφά­λεια στην ερ­γα­σία, να μην υπάρ­χει πε­ριο­ρι­σμός πρό­σβα­σης στην κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση, να υπάρ­χουν ίσες ευ­και­ρί­ες στο επί­πε­δο της εκ­παί­δευ­σης και του πο­λι­τι­σμού, να δια­σφα­λι­στεί ένα βιώ­σι­μο οι­κο­λο­γι­κό πε­ρι­βάλ­λον και ένα ει­ρη­νι­κό πλαί­σιο ζωής, καθώς επί­σης η πλή­ρης και απο­τε­λε­σμα­τι­κή κοι­νω­νι­κή έντα­ξη όλων των πο­λι­τών, κ.λπ.

Αν, λοι­πόν, υιο­θε­τή­σου­με μια πο­λυ­διά­στα­τη θέαση για την ευ­τυ­χία, τότε γί­νε­ται σαφές πόσο δυ­σχε­ρής γί­νε­ται η απο­δο­χή της σύν­δε­σης της ευ­τυ­χί­ας με την έν­νοια της οι­κο­νο­μι­κής απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τας και της «ανά­πτυ­ξης».

Τέλος, η πα­ρού­σα ερ­γα­σία επι­χει­ρεί να δεί­ξει τη δυ­να­τό­τη­τα να συ­γκρο­τη­θεί μια οι­κο­νο­μι­κή σκέψη που να συν­δυά­ζει την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα με την κοι­νω­νι­κή ευ­η­με­ρία, μια γνώση η οποία θα σέ­βε­ται τους αν­θρώ­πους και τις πραγ­μα­τι­κές ανά­γκες τους και τις κα­τα­στά­σεις με τις οποί­ες έρ­χο­νται αντι­μέ­τω­ποι.

Υπο­ση­μειώ­σεις:

(*) Ο Δ. Κα­τσο­ρί­δας είναι Επι­στη­μο­νι­κός Συ­νερ­γά­της του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. Το εν λόγω άρθρο δη­μο­σιεύ­τη­κε στην εφη­με­ρί­δα, Η Αυγή (στα «Εν­θέ­μα­τα»), 26-7-2020.

(1) Το πλή­ρες κεί­με­νο της προ­α­να­φερ­θεί­σας με­λέ­της, του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, είναι δια­θέ­σι­μο στο ακό­λου­θο link: https://​bit.​ly/​2ZrROyq  

(2) Δ. Κα­τσο­ρί­δας, Η Αντι-Ηγε­μο­νία. Ζη­τή­μα­τα σχε­τι­κά με τη στρα­τη­γι­κή της με­τά­βα­σης, εκ­δό­σεις Κα­μπύ­λη/Ρωγμή, Αθήνα 2009.

(3) Για πε­ρισ­σό­τε­ρα βλέπε Βίλ­χελμ Ράιχ, Τα­ξι­κή συ­νεί­δη­ση και σε­ξουα­λι­κή χει­ρα­φέ­τη­ση, εκ­δό­σεις Διε­θνής Βι­βλιο­θή­κη, Αθήνα 1972.

Ετικέτες