1. Ορισμένες εννοιολογικές αποσαφηνίσεις περί έθνους
Ο διάλογος που έχει αναπτυχθεί για το Μακεδονικό με αφορμή την διαπραγμάτευση για το όνομα της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» ανασύρει στην επιφάνεια μια σειρά από αναγκαίες αποσαφηνίσεις εννοιών, όπως τι αποτελεί «έθνος», «εθνικός αυτοπροσδιορισμός» και «αυτοδιάθεση». Γενικά, μιλώντας, αυτοδιάθεση ονομάζεται το δικαίωμα ενός έθνους ή λαού να αποφασίζει αυτοδύναμα για τα ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με αυτό. Η έννοια αυτή ταυτίζεται με το έθνος ως πολιτική οντότητα, ενώ ο εθνικός αυτοπροσδιορισμός συνδέεται με τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά ενός λαού. Είναι ένα σύνολο συμπεριφορών και δράσης που αποφασίζει μια εθνική κοινότητα προκειμένου η ίδια να ορίσει τα ταυτοτικά της χαρακτηριστικά χωρίς τις παρεμβάσεις άλλων εθνικών κρατών ή παραγόντων (για την έννοια του ατομικού αυτοπροσδιορισμού βλέπε και Oxford English Dictionary, Simpson & Weiner: 119, όπως αναφέρεται στους Whmeyer & Mithaug, 2006).
Βέβαια, στο βαθμό που είναι δύσκολο να οριστούν με σαφήνεια οι παραπάνω έννοιες, καθίσταται εξίσου δύσκολο να συμφωνηθεί μια συγκεκριμένη μεθοδολογία, με βάση την οποία αναγνωρίζεται σε ένα έθνος το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ή του αυτοπροσδιορισμού. Πόσο δε μάλλον όταν, πέρα από εννοιολογικούς προσδιορισμούς, οι διαφορές μεταξύ των εθνικών κρατών είναι διαφορές στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος, γεωπολιτικών συμφερόντων και όλα αυτά σε συνδυασμό με την εσωτερική δυναμική της ταξικής αντιπαράθεσης στο εσωτερικό τους.
Έτσι, το κενό καλύπτεται συνήθως από την προσφυγή στην ισχύ, είτε πολιτική είτε στρατιωτική είτε οικονομική, μέσω της οποίας οι αιτούμενοι αυτοδιάθεσης επιδιώκουν να εξαναγκάσουν το «κράτος-καταπιεστή» σε αναγνώριση του δικαιώματός τους. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει το διεθνές περιβάλλον, ιδιαίτερα οι εκάστοτε βουλήσεις των πιο ισχυρών δυνάμεων, οι οποίες υπό προϋποθέσεις έχουν περισσότερες διαπραγματευτικές δυνατότητες. Η Ελληνική Επανάσταση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο οποίο όλοι αυτοί οι παράγοντες συνυπήρξαν: οι Έλληνες εξεγέρθηκαν το 1821 εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πετυχαίνοντας σημαντικές στρατιωτικές νίκες και ταυτόχρονα κατάφεραν να προκαλέσουν ένα πλατύ κύμα φιλελληνισμού σε όλο τον κόσμο. Βαθμιαία αυτοί οι δύο παράγοντες, σε συνδυασμό με τα συμφέροντα της Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας στη Μεσόγειο, οδήγησαν τις μεγάλες δυνάμεις στην απόφαση να επιβάλουν την ελληνική ανεξαρτησία στους Οθωμανούς, εμπλεκόμενοι ακόμα και στρατιωτικά (Ναυμαχία του Ναβαρίνου).
2. Η παλαιότερη και η νεότερη θέση του ΚΚΕ. Ποια είναι η λάθος;
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θεωρούμε τραγικό λάθος την προσέγγιση του ΚΚΕ, που ενώ υποστηρίζει τη σύνθετη ονομασία, εντούτοις λέει ότι «πρέπει να ορίζεται με αυστηρό γεωγραφικό προσδιορισμό» και «να ξεκαθαρίζεται ταυτόχρονα ότι δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος, μακεδονική εθνότητα, μακεδονική γλώσσα, μακεδονικός λαός». Μάλιστα, επισημαίνει ότι «είναι ανιστόρητα όλα αυτά, γιατί είναι η βάση του αλυτρωτισμού, [επειδή] αυτά εγείρουν και ζητήματα μειονότητας, άρα και διεκδικήσεων, δήθεν υπεράσπισης δικαιωμάτων» (βλέπε συνέντευξη του Γ.Γ. του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα, Ριζοσπάστης, 3-4/2/2018, σελ. 7).
Έτσι, το ΚΚΕ, με αυτή τη θέση, αρνείται ουσιαστικά το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού του γειτονικού λαού. Όμως, στο παρελθόν, συνεπές με την λενινιστική αντίληψη περί αυτοδιάθεσης, αναγνώριζε την ύπαρξη μακεδονικού λαού, μακεδονικής εθνότητας και μακεδονικής γλώσσας, παρά το γεγονός ότι η σύνθεση του πληθυσμού είχε αλλάξει με τις ανταλλαγές και μετακινήσεις, και γι’ αυτό είχε αναγνωρίσει ως λάθος τη θέση του περί ανεξάρτητης Μακεδονίας. Δεν αρνιόταν, βέβαια, τον αυτοπροσδιορισμό των σλαβομακεδόνων εντός της ελληνικής επικράτειας.
Συγκεκριμένα, σε κείμενο δημοσιευμένο σε δύο συνέχειες, στον Ριζοσπάστη, στις 24 και 25 Νοεμβρίου 1932 και με τίτλο, «Με τους Μακεδόνες στη Μακεδονία (υπεράσπιση των εθνικών μειονοτήτων)», διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής πολύ ενδιαφέροντα: «Χωρίς άλλο δεν υπάρχει άλλος λαός απ’ το μακεδονικό - μέσα στη Βαλκανική που να βασανίστηκε όσο αυτός. Πάνω από 50 χρόνια βρίσκεται κάτω από διαρκή διωγμό-εξόντωση. Στην αρχή ο βούρδουλας της τούρκικης εξουσίας, ύστερα της ελληνικής και βουλγάρικης. Απ’ τη στιγμή που επενέβησαν η βουλγαρική, σερβική και ελληνική κεφαλαιοκρατία για να πάρουν υπό την "προστασία" τους Μακεδόνες, αρχίζει μια πιο τρανή συμφορά. Η εποχή των συμμοριτών, ανταρτών και κομιτατζήδων θα παραμείνει στην ιστορία σαν μια περίοδος άγριου πρωτοφανούς διωγμού της μακεδονικής μειονότητας. Ολόκληρες δεκάδες ετών, έσφαζαν, έκαιαν, σκότωναν, ρήμαζαν σε βάρος του μακεδονικού λαού». Και συνεχίζει το άρθρο: «Μιλάνε λανθασμένα πολλές φορές για βουλγάρικη μειονότητα μέσα στην καπιταλιστική Ελλάδα ή για ελληνική μειονότητα μέσα στην επίσης καπιταλιστική Βουλγαρία. Δεν είναι σωστό. Στη Μακεδονία, τη βουλγαροκρατούμενη, την ελληνοκρατούμενη, τη σερβοκρατούμενη δεν υπάρχουν Έλληνες, ούτε Βούλγαροι, ούτε Σέρβοι. Υπάρχουν Μακεδόνες (φυσικά δεν μιλάμε για εκείνους που εγκαταστάθηκαν τελευταία στη Μακεδονία). […] Η σλαβική τους γλώσσα, μοιάζει με τη βουλγάρικη μα δεν είναι ίδια. Ξέροντας τη μακεδονική γλώσσα μπορείς οπωσδήποτε να συνεννοηθείς και με τους Σέρβους, όπως και με τους Βούλγαρους. Και τη γλώσσα αυτή τη μιλάνε και σήμερα ακόμη πάνω από 100 χιλιάδες σαν γλώσσα τους μητρική. Δεν ξέρουν άλλη. Έχουν τόσοι αιώνες περάσει από τότε που εγκαταστάθηκε το σλαβικό στοιχείο στη Μακεδονία και κανένας τους πια σήμερα δεν ξέρει τίποτα άλλο, παρά μονάχα πως στον τόπο αυτό γεννήθηκε και σε αυτόν θα πεθάνει. Και πως ούτε Έλληνας, ούτε Βούλγαρος, ούτε Σέρβος είναι». Για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως «Δεν έχουμε να κάνουμε με Έλληνες ή Βούλγαρους ή Σέρβους της Μακεδονίας, παρά με μακεδονικό λαό, με μακεδονική μειονότητα, που παρ’ όλα τα χτυπήματα, παρ’ όλες τις καταπιέσεις διατηρεί την οικονομική και εθνική της οντότητα, τον ιδιαίτερο πολιτισμό της. Έχει εν τοιαύτη περιπτώσει και εθνική συνείδηση ο μακεδονικός λαός; Το πράγμα είναι πολύ φανερό μα και αποδείχνεται και από ντοκουμέντα».
Αντίθετα, η σημερινή θέση του ΚΚΕ, σε αντιδιαστολή με τα παραπάνω, συντάσσεται ουσιαστικά από την σκοπιά του «εθνικού πολιτισμού», όπως αυτός διαμορφώνεται από την κυρίαρχη τάξη.
3. Η λενινιστική θέση για το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση
Ο Λένιν, με αφορμή το γλωσσικό ζήτημα στην Ρωσία, ασκεί σκληρή κριτική στους φιλελεύθερους αστούς που τοποθετούνταν στο ζήτημα από την σκοπιά του «εθνικού πολιτισμού», χαρακτηρίζοντάς το «αστική απάτη». Και το χαρακτήριζε αστική απάτη για το λόγο ότι συγκαλύπτει το γεγονός της ύπαρξης εντός του εθνικού πολιτισμού δυο βασικά αντιμαχόμενων πολιτισμών. Αυτόν της κυρίαρχης τάξης, σε αντιπαράθεση με την ύπαρξη, έστω και σε υποτυπώδη μορφή, του δημοκρατικού και με σοσιαλιστικά στοιχεία πολιτισμού των κυριαρχούμενων. Αυτή ακριβώς η μεθοδολογία διάκρισης δίνει στους μαρξιστές την δυνατότητα να μιλήσουν από την σκοπιά της εργατικής δημοκρατίας και του «διεθνικού πολιτισμού του παγκόσμιου εργατικού κινήματος».
Για τον Λένιν, «Το σύνθημα της εργατικής δημοκρατίας δεν είναι ο ‘’εθνικός πολιτισμός’’, μα ο διεθνικός πολιτισμός του δημοκρατισμού και του παγκόσμιου εργατικού κινήματος» (βλ. Lenin, Το δικαίωμα των εθνών για την αυτοδιάθεσή τους: Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα, https://praxisreview.gr/v-i-lenin-το-δικαίωμα-των-εθνών-για-αυτοδιάθε7). Αντίθετα, το ΚΚΕ, έχει την τάση, όπως και με το θέμα της ταυτότητας φύλου, να θέλει να καθορίζει εκείνο πως θα προσδιορίζονται οι άλλοι και όχι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Αυτό έχει ως συνέπεια να συντάσσεται, έστω και αν δεν είναι στις προθέσεις του, με τον κυρίαρχο ελληνικό εθνικισμό, απαρνούμενο στην πράξη την λενινιστική θέση για το δικαίωμα τον εθνών στην αυτοδιάθεση. Όμως, όποιος/-α θέλει να λέγεται Αριστερός, δεν μπορεί να αφαιρεί το δημοκρατικό δικαίωμα κανενός στον αυτοπροσδιορισμό.
Εν κατακλείδι, αν δεν μελετήσουμε και δεν κατανοήσουμε την ιστορική διαμόρφωση ενός λαού, δεν θα καταλάβουμε για ποιο λόγο διεκδικεί να φέρει αυτό το όνομα. Δεν θα κατανοήσουμε ότι δεν είναι ένα έθνος που εμφανίστηκε τώρα, αλλά έχει τουλάχιστον ένα αιώνα εθνική ζωή και πως η κρατική χειραφέτηση των γειτόνων μας, έγινε με την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, το 1945, στο πλαίσιο της Γιουγκοσλάβικης Ομοσπονδίας, η οποία όμως διαλύθηκε και άρα ο λαός αυτός διεκδικεί να έχει το όνομα με βάση το οποίο μεγάλωσαν και έμαθαν αρκετές γενιές.
