ΜΑΗΣ του ’68: Η ιστορική μνήμη ενάντια στη λήθη και την κοινωνική αμνησία

Πολλοί ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν να παραδεχθούν το βάθος της κρίσης και της παρακμής. Ορισμένοι από αυτούς έβλεπαν στο επαναστατικό κίνημα του Μάη, μόνο μια απλή επιχείρηση ανατροπής από κάποιες «μικρές ομάδες», «ακραίους αριστερούς», που πληρώνονταν από το εξωτερικό. Άλλοι έβλεπαν μια «αρχαϊκή και ρομαντική επανάσταση», που απομιμούνταν πρότυπα του περασμένου αιώνα (Ραιημόν Αρόν). Φρουδικοί ψυχολόγοι έβλεπαν στην εξέγερση της νεολαίας σαν μια απλοϊκή επανάσταση ενάντια στην πατριαρχική εξουσία (στα αφεντικά, στους καθηγητές, στους κυβερνώντες - ως πατέρες και πρόσωπα κύρους) και μια βίαιη σύγκρουση γενεών.

Υπήρχαν όμως και εκείνοι, οι κριτικά σκεπτόμενοι και διορατικοί, που κατανόησαν τον καινοτόμο, ριζοσπαστικό και πρωτότυπο χαρακτήρα αυτής της εξέγερσης, οι οποίοι απέρριπταν τις απλουστευτικές και μηχανιστικές ερμηνείες και έβλεπαν στο κίνημα του Μάη είτε μια «πνευματική επανάσταση με υπαρξιακές διεκδικήσεις» είτε μια ιστορική προσπάθεια για την επαναθεμελίωση και αυτοδιαμόρφωση ενός κινήματος μιας νέας μαχόμενης και ριζοσπαστικής αριστεράς, ένα είδος μετασχηματισμού των συνειδήσεων και νοοτροπιών, μια έκφραση της βαθιάς και ανθρώπινης ανάγκης για ατομική-προσωπική απελευθέρωση και απαλλαγή από την αλλοτρίωση.

Ήταν ένα αποφασιστικό βήμα για την ανάδυση ενός ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ, που προοριζόταν να μετασχηματίσει το άτομο και να ανατρέψει τις κυρίαρχες αντιλήψεις για τις κοινωνικές σχέσεις, δίνοντας ταυτόχρονα ένα ΝΟΗΜΑ στη ζωή.

Οι «ρομαντικοί» και «ουτοπικοί» νέοι διακρίνονταν με τη σοβαρότητα της δράσης τους, για το βαθύ αίσθημα ευθύνης που τους διέκρινε και την εφευρετική-νεωτεριστική τους ικανότητα. Κυριάρχησαν με τις ιδέες τους, επεξεργάστηκαν αυθεντικά και πρωτότυπα σχέδια αλλαγών, οργάνωσαν νέους θεσμούς. Τόλμησαν και πρωτοτύπησαν.

Το κίνημα αυτό του Μάη, αποκρυστάλλωνε την αηδία και περιφρόνηση της νεολαίας και των εργαζομένων για τις αξίες της καπιταλιστικής και τεχνοκρατικής κοινωνίας, χωρίς όμως να στηριχτούν σε κάποιο κοινωνικό σχέδιο ή σε ενιαίο πρόγραμμα. Τις διάφορες ομάδες-πυρήνες πρωτοβουλίας στο επίπεδο της νεολαίας, τις ένωνε η λαχτάρα να καταργηθεί η συγκεντρωτική και γραφειοκρατική δομή και οργάνωση.

Όλοι εξεγείρονταν ενάντια στα Πανεπιστήμια και στα λύκεια-στρατώνες, στους μεγάλους αφεντάδες, στο μανδαρινισμό και την υποκρισία των καθηγητών. Υπήρχε διάχυτη η βούληση και θέληση για μια «Πολιτιστική Επανάσταση», έτσι ώστε να μετασχηματιστεί ο ίδιος ο άνθρωπος και να αλλάξουν οι υπάρχουσες κοινωνικές δομές και τα προνόμια.

Το κίνημα του Μάη, ζητούσε να ξαναδώσει στο ανθρώπινο ον την αίσθηση της αξιοπρέπειας και της ευθύνης του. Υιοθέτησε την ιδέα ότι «η βάση είναι αυτή που πρέπει να καθορίζει την κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και όχι το αντίθετο». Ακόμη, η ιδέα της εργατικής αυτοδιαχείρισης και αυτοδιεύθυνσης κυριάρχησε στο εσωτερικό του κινήματος. Η αυτοδιαχειρισπκή προοπτική έπαιρνε και ένα διεθνιστικό χαρακτήρα, μέσα από τη διαρκή-συνεχή επανάσταση της καθημερινής ζωής και την απομυθοποίηση της καπιταλιστικής κοινωνίας (βλ. μύθος τεχνοκρατικού-καταναλωτικού παραδείσου).

Το κίνημα του Μάη ’68, ανάδειξε τον αδυσώπητο αγώνα δύο αντιπάλων συνειδήσεων και νοοτροπιών: της δημιουργικής και επαναστατικής συνείδησης που πάλευε για να κατακτήσει μια νέα και ανώτερη οργάνωση ζωής και της αυταρχικής αντεπαναστατικής συνείδησης που βασιζόταν στην επιβίωση και στο βύθισμα στην πραγματικότητα. Τη δημιουργική συνείδηση ενδιέφερε η σύνθεση της κοινωνικής και υπαρξιακής αλλαγής, ενώ αντίθετα, την αυταρχική συνείδηση ενδιέφερε η διατήρηση του υπάρχοντος (ιεραρχία - κομφορμισμός - προνόμια - συντηρητισμός).

Ο κινητήριος άξονας του Μάη ’68, βρισκόταν στην κατανόηση ότι η λατρεία της τεχνολογίας, του κέρδους και των υλικών πραγμάτων οδηγεί στην ΑΠΑΝΘΡΩΠΟΠΟΙΗΣΗ της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης στον κόσμο και γι’ αυτό διαδόθηκε το βασικό ερώτημα: ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΞΑΝΑΔΩΣΟΥΜΕ ΕΝΑ ΝΟΗΜΑ ΣΤΗ ΖΩΗ;

Η απάντηση του Μάη ήταν να ξαναχτίσουμε την προσωπική και κοινωνική ζωή, πάνω σε εντελώς καινούριες βάσεις, με στόχο να βρούμε τον πραγματικό μας εαυτό και τον πραγματικό κόσμο.

Ο μαρξισμός των βιβλίων και της αποστήθισης τσιτάτων από παραμορφωμένο δόγμα κυριαρχίας πάνω στον άνθρωπο και τη φύση, επιβεβαίωσε τον κριτικό επαναστατικό του χαρακτήρα και την ανάγκη μετασχηματισμού των ανθρώπινων σχέσεων. Διακήρυξε το θάνατο των θρησκευτικών, ηθικών και κοινωνικών αξιών της αστικής κοινωνίας και το τέλος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή το τέλος της ανθρώπινης αλλοτρίωσης. Προείδε τη συγκρότηση ενός ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ που είναι ταυτόχρονα κοινωνικός και με βαθιά ατομικότητα, σε μια κοινωνία χωρίς τάξεις και δίχως συγκρούσεις, στην υπηρεσία του ανθρώπινου ατόμου.

Οι ουμανιστικές αυτές απόψεις του Κ. Μαρξ, που τα σταλινικά-αυταρχικά καθεστώτα αποσιώπησαν αρχικά και κατόπιν τις διαστρέβλωσαν (θυσιάζοντας τον άνθρωπο του παρόντος στον υποτιθέμενο μελλοντικό άνθρωπο της ιδανικής κοινωνίας), αποκαταστάθηκαν στη σωστή τους διάσταση: έγιναν αγώνας για μια ανθρωπινότερη ζωή, για υπαρξιακές διεκδικήσεις ενάντια στο «φόβο μπροστά στην ελευθερία», για αλλαγή της ζωής και του κόσμου.

Ιδιαίτερα θα πρέπει να σταθούμε στο κίνημα της νεολαίας στα Πανεπιστήμια, που ήταν και ο προπομπός του συνολικού κινήματος του Μάη. Στο Πανεπιστήμιο οι σπουδαστές αισθάνονται ξεκομμένοι από τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Η εργασία που προσφέρουν δε συμβάλλει στο να γίνει πιο ευτυχισμένος ο άνθρωπος και πιο ανθρώπινος ο κόσμος. Οι φοιτητές-σπουδαστές είχαν μια ριζοσπαστική άποψη για τη μαρξιστική θεωρία και πράξη: «Είναι ένα κίνημα που ξεχύνεται κιόλας στον 21ο αιώνα, ένα κίνημα που προετοιμάζει ένα νέου τύπου σοσιαλισμό, τις πολιτικές δομές του οποίου, σήμερα δεν μπορούμε να τις ξέρουμε».

Οι νέοι αρνούνταν το δογματισμό και τη γραφειοκρατικοποίηση του κόμματος, κρατούσαν όμως το απελευθερωτικό μήνυμα του Μαρξ και συνέχιζαν: «Πιστεύουμε, ότι υπάρχουν άλλες δυνατότητες εκλογής πέρα από τις πολιτικές δομές του σήμερα, που μας κληροδότησε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος (η ανατολή και η δύση)». 

Το κίνημα του Μάη ’68, αναζητούσε ένα νέο σοσιαλισμό που να στηρίζεται στην ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ του ατόμου από την αλλοτρίωση και στην απελευθέρωση της κοινωνίας από την αλλοτρίωση. Έλεγαν ότι «δε χρησιμεύει σε τίποτα να αλλάξουμε την κοινωνία αν δεν αλλάξουμε τον ΑΝΘΡΩΠΟ (ως συνείδηση - νοοτροπία - κοινωνική πρακτική)».

«Αυτό εδώ το φοιτητικό κίνημα, επαναστατικό και αμφισβητησιακό, είναι ριζικά διαφορετικό από το μεταπολεμικό υπαρξιστικό κίνημα. Μοιάζει με τις εξεγέρσεις του 1830 και 1848. Δεν πρόκειται πια για την αγωνία, ή την επανάσταση μπροστά στην ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά για μια βαθιά ανάγκη να απελευθερωθεί ο άνθρωπος από όλες τις καταπιέσεις που υφίσταται ζώντας σε μια τέτοια κοινωνία.

Οι όροι ‘’ελευθερία και αγωνία’’ της ανθρώπινης ύπαρξης δεν έχουν πια μεγάλη απήχηση. Αντικαταστάθηκαν από τους όρους ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ και ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ. Την υπαρξιακή επανάσταση (με τη σατρική έννοια) αντικατέστησε μια επανάσταση πολιτιστικού χαρακτήρα, ένας ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ. Η μεταφυσική του όντος, παραχώρησε τη θέση της στη ψυχολογική και κοινωνιολογική κριτική της αλλοτρίωσης» (φυλλάδιο Κέντρου Συλλογής πανεπιστημιακών πληροφοριών - Μάης 1968).

Ο κοινωνικός υπαρξισμός συμφιλιώνει την ανάγκη για αυτονομία με την ανάγκη της σύνδεσης του ατόμου και της ομάδας με τον κόσμο. Απορρίπτει τους ατομικούς και συλλογικούς μύθους που δίνουν στον άνθρωπο μια αυταπάτη επικοινωνίας. Ο άνθρωπος μπορεί να ξαναβρεί ένα νόημα στη ζωή, αν πραγματοποιήσει τη σύνθεση των δημιουργικών του ιδιοτήτων και του κόσμου. Αν, με άλλα λόγια, γίνει κοινωνικός και με ατομικότητα ταυτόχρονα.

Ο κοινωνικός υπαρξισμός απαιτεί μια διπλή επανάσταση: μια εσωτερική και μια κοινωνική. Να απαλλαγεί ο άνθρωπος από τις συνταυτίσεις του με ατομικά-συλλογικά απόλυτα και να επικρατήσουν εκείνες οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που θα επιτρέψουν στο εσωτερικά απελευθερωμένο άτομο να εκφράσει πρακτικά και σε συνεργασία με τους άλλους τη δημιουργική του ενεργητικότητα: «ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ».

«Η επανάσταση του  Μάη του 1968 σημαίνει όχι το τέλος του κόσμου, αλλά το τέλος ενός συγκεκριμένου κόσμου και μιας συγκεκριμένης αντίληψης περί πολιτισμού και ανθρώπινων σχέσεων», έγραψε ένας καθηγητής της Ναντέρ. Οι ίδιοι οι φοιτητές ανέφεραν: «Η αστική επανάσταση υπήρξε δικονομική. Η σοσιαλιστική επανάσταση υπήρξε οικονομική. Η δική μας (επανάσταση) θάναι κοινωνική-ψυχολογική και πολιτιστική για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει ο εαυτός του» (Δελτίο Πανεπιστημίου κριτικής της Τουλούζης, Ιούνης 1968).

ΜΕΡΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1) Ο Μάης του ’68 με την αντίθεση της νεολαίας και των εργαζομένων στις αξίες της τεχνολογικής κοινωνίας (που είναι η θεοποίηση της τεχνικής, του χρήματος, και των υλικών αγαθών), δείχνει ταυτόχρονα ότι το κύριο χαρακτηριστικό της εποχής μας, το οποίο οφείλει να κρατήσει ένα γνήσιο λαϊκό και ριζοσπαστικό κίνημα, είναι η ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ, η αυτονομία και η υπέρβαση του βιομηχανικού-θετικιστικού μοντέλου για τον πολιτισμό και την ανάπτυξη.

2) Το κίνημα του Μάη αντιπροσώπευε μια γνήσια λαϊκή εξέγερση για την έξοδο από το φαύλο κύκλο (άνθρωπος αλλοτριωμένος - κοινωνία αλλοτριωμένη), επιχειρώντας μια ανεπανάληπτη επανάσταση με διπλό περιεχόμενο: αλλαγή συνειδήσεων και νοοτροπιών - μετασχηματισμός κοινωνικών δομών και θεσμών. Προσδιόρισε θετικά και απελευθερωτικά το πρόταγμα-σχέδιο ενός νέου κοινωνικού υπαρξισμού.

3) Το κίνημα του Μάη αντιπροσώπευε μια απόπειρα της νεολαίας  να βγει από μια κατάσταση ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ, μια θέληση να πραγματωθεί ο ανθρώπινος διάλογος και η επικοινωνία–συνεργασία, μια βούληση ανακάλυψης καινούριου ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΖΩΗΣ.

4) Έθεσε το πρόβλημα της αναδόμησης και εσωτερικής μεταρρύθμισης των κοινωνικών επιστημών (κοινωνιολογία, ψυχολογία, παιδαγωγική, ιατρική).

5) Ο Μάης του ’68, για όλους/-ες εμάς που αγωνιζόμαστε για το σοσιαλισμό, προβάλλει επιτακτικά να ανοίξει μια συζήτηση για τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα, τον ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ, και την αποκατάσταση της μαρξιστικής θεωρίας από τις παραμορφώσεις της. Να ξανασυζητήσουμε για τη ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ, τα ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ και την ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ.

Το κίνημα του Μάη θέτει εκ νέου το ζήτημα ενός ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ στην υπηρεσία των λαών, ενάντια στο κράτος, στην εξουσία και στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.

(*) Ο Γιώργος Λεχουρίτης είναι συστημικός θεραπευτής και στέλεχος πρόληψης εξαρτήσεων και ψυχοκοινωνικής υγείας