Μετά την ουκρανική επίθεση στο Κουρσκ

Η παράτολμη ουκρανική στρατιωτική επίθεση μέσα στη ρωσική περιφέρεια Κουρσκ, η πρώτη εχθρική διείσδυση σε ρωσικά εδάφη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο προκάλεσε ένα διεθνές ειδησεογραφικό σοκ. Η αρχική επιτυχία της επιχείρησης, με τον ουκρανικό στρατό να προελαύνει ασταμάτητα τις πρώτες 10 περίπου μέρες της προσφέρθηκε για ακόμα πιο θορυβώδεις τίτλους στα ΜΜΕ: Ο ουκρανικός στρατός κατέλαβε σε δυο βδομάδες μια έκταση αντίστοιχη σε μέγεθος με αυτή που είχε καταλάβει ο ρωσικός στρατός τους τελευταίους 7-8 μήνες.

Όλους αυτούς τους μήνες, τον τόνο έδινε η ρωσική τακτική διαρκούς πίεσης σε όλη τη γραμμή του μετώπου, που απέδιδε αργή αλλά σταθερή εδαφική πρόοδο, με σημαντικότερη αυτή στην περιφέρεια του Ντονιέτσκ όπου έχει επικεντρωθεί με μεγαλύτερη ένταση η ρωσική επιθετικότητα και απειλεί άμεσα το Τσάσιβ Γιαρ (που βρίσκεται σε στρατηγικό ύψωμα) και το Ποκρόβσκ (που αποτελεί κόμβο ανεφοδιασμού), στην προσπάθεια να ανοίξει ο δρόμος προς τις μεγάλες πόλεις της περιφέρειας που παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο (Σλαβιάνσκ, Κραματόρσκ). 

Σε μια τέτοια κρίσιμη στιγμή για την ανθεκτικότητα της ουκρανικής άμυνας, που πιέζεται να κατανείμει στρατιώτες και πυρομαχικά, η επιλογή του Κιέβου να μεταφέρει αξιόμαχες δυνάμεις και εξοπλισμό σε μια έφοδο σε ρωσικό έδαφος δείχνει αψυχολόγητη. Αυτός ίσως είναι κι ένας από τους λόγους που το Κρεμλίνο αδιαφόρησε για τις προειδοποιήσεις που είχε δεχτεί περί συγκέντρωσης ουκρανικών δυνάμεων στην περιφέρεια Σούμι, στα σύνορα με την περιφέρεια του Κουρσκ. 

Το ουκρανικό στοίχημα    

Ασφαλώς η ανάκτηση της πρωτοβουλίας σε ένα τμήμα του μετώπου μετά από πολλούς μήνες και η επίτευξη μιας στρατιωτικής επιτυχίας για πρώτη φορά μετά το φθινόπωρο του 2022 είχαν ευεργετικές συνέπειες για το ηθικό στο εσωτερικό της Ουκρανίας και για τη συντήρηση του ενδιαφέροντος των διεθνών συμμάχων της. Αλλά τέτοιες ενέργειες δεν γίνονται χωρίς προσδοκία για μετρήσιμα οφέλη, απλά και μόνο για να τονωθεί το φρόνημα. 

Ο πιο εύλογος και προφανής στόχος της ουκρανικής εισβολής θα ήταν να εξαναγκαστεί η Μόσχα σε μεταφορά στρατευμάτων στο Κουρσκ ώστε να ανακουφιστεί έτσι η άμυνα του Ντονιέτσκ αλλά και της υπόλοιπης γραμμής του μετώπου. Ενώ σύμφωνα με ρεπορτάζ της Le Monde, που αναφέρεται από τον Πέτρο Παπακωνσταντίνου σε δικό του άρθρο, ο ουκρανικός στρατός εξαπέλυσε μια εισβολή που πρακτικά πρόλαβε και ματαίωσε μια σχεδιαζόμενη ρωσική εισβολή με στόχο την ουκρανική πόλη Σούμι. Σύμφωνα το ίδιο ρεπορτάζ, αυτό διευκόλυνε και την επιτυχία της ουκρανικής εισβολής καθώς οι Ρώσοι είχαν αποναρκοθετήσει τη μεθοριακή ζώνη, στα πλαίσια των δικών τους προετοιμασιών. 

Οι δυνάμεις που διατέθηκαν (10 χιλιάδες στρατιώτες) και ο τρόπος που επιχείρησαν (με διαρκή κινητικότητα που θύμιζε «ανταρτοπόλεμο») δεν παρέπεμπε σε απόπειρα να καταληφθούν σημαντικά εδάφη ή πόλεις και να τεθούν υπό αποφασιστικό ουκρανικό έλεγχο. Ήδη η εισβολή και ο χώρος δράσης των ουκρανικών μονάδων έχουν «οριοθετηθεί» από τη ρωσική άμυνα. Όμως η ανέλπιστη επιτυχία της αρχικής φάσης της εισβολής έβαλε στο τραπέζι και κάποια νέα δυνητικά οφέλη για την ουκρανική πλευρά, αν κατορθώσει να θέσει υπό πραγματικό έλεγχο τα εδάφη όπου προέλασε (ή μέρος τους) και να τα διατηρήσει μεσοπρόθεσμα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, αφενός μπορεί να προκαλέσει πολιτικό πρόβλημα για τον Πούτιν στο εσωτερικό της Ρωσίας. Αφετέρου θα έχει αποκτήσει ένα διαπραγματευτικό χαρτί, καθώς στον δημόσιο διάλογο στην Ουκρανία ήδη τα ρωσικά εδάφη που ελέγχει (;) ο ουκρανικός στρατός ονομάζονται «το ανταλλακτικό μας ταμείο». 

Η ρωσική απάντηση

Προς το παρόν, η ουκρανική προσδοκία να απαλύνει η πίεση στο Ντονιέτσκ διαψεύστηκε. Η ρωσική ηγεσία επέλεξε να συνεχίσει αμείωτο το σφυροκόπημα στην ανατολική Ουκρανία και δεν έχει παρατηρηθεί η παραμικρή αποχώρηση ρωσικών δυνάμεων από τα κρίσιμα σημεία αυτού του  μετώπου. Αντίθετα, η απόσπαση δυνάμεων και πυρομαχικών για την επίθεση στο ρωσικό έδαφος, έχει επιδεινώσει την θέση της ουκρανικής άμυνας. «Ευφορία για το Κουρσκ, αλλά φόβοι για εφιάλτη στο Ντονιέτσκ» γράφει το Αλ Τζαζίρα. «Η επιτυχία στο Κουρσκ αυξάνει ραγδαία την πίεση πάνω στο Ντονιέτσκ» γράφουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. 

Μονάδες του ρωσικού στρατού ήδη επιχειρούν απέναντι στα ουκρανικά αποσπάσματα εισβολής, ενώ μεταφέρονται κι άλλες από διάφορα σημεία. Όμως στη Μόσχα δεν επικρατεί ιδιαίτερη βιασύνη να «πεταχτούν έξω οι εισβολείς». 

Η επικοινωνιακή διαχείριση του Κρεμλίνου επίσης χαρακτηρίζεται από υποτίμηση της κρίσης. Αντί για οργισμένες καταγγελίες του εχθρού που απέδειξε τις επιθετικές του διαθέσεις, για φλογερές επικλήσεις στο ρωσικό πατριωτισμό και ιστορικούς παραλληλισμούς με τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο (και το Κουρσκ προσφέρεται για τέτοιες δημαγωγίες), τα καθεστωτικά ΜΜΕ είτε αποσιωπούν το ζήτημα της εισβολής είτε το υποβαθμίζουν ως «περιστατικό στα σύνορα». Αντί για στρατιωτικό νόμο, πολεμική κινητοποίηση ή κάποιας μορφής ρητορική κι επιχειρησιακή κλιμάκωση, ο Πούτιν επέλεξε να περιγράψει την απάντηση του ρωσικού κράτους στην Περιφέρεια Κουρσκ με τον πολύ πιο περιορισμένο όρο «αντιτρομοκρατική επιχείρηση».

Ασφαλώς υπάρχουν επικοινωνιακοί λόγοι εσωτερικής κατανάλωσης. Η αποσιώπηση/υποβάθμιση του γεγονότος επιχειρεί να προστατεύσει την εικόνα της ρωσικής ηγεσίας και του Πούτιν προσωπικά. Αλλά η επικοινωνιακή διαχείριση συνήθως συνδέεται και με την εφαρμοσμένη πολιτική. Προς απογοήτευση του υπερ-εθνικιστικού χώρου, ο Ρώσος πρόεδρος δείχνει ότι εξακολουθεί να θέλει να αποφύγει ένα σενάριο ανοιχτής πολεμικής κινητοποίησης με τα αντιδημοφιλή μέτρα που θα περιλαμβάνει αυτή για τη ρωσική κοινωνία και με τους κινδύνους που θα έφερνε για κλιμάκωση της εμπλοκής του ΝΑΤΟ. 

Προοπτικές

Μετά το στραπάτσο του αρχικού σχεδιασμού για «αστραπιαίο πόλεμο» το Φλεβάρη του 2022, η ρωσική ηγεσία έχει επιλέξει τη στρατηγική ενός αργού, μακροχρόνιου «πολέμου φθοράς», εκτιμώντας ότι σε βάθος χρόνου θα επικρατήσει αναπόφευκτα η πλευρά με τους περισσότερους ανθρώπινους και υλικούς πόρους. Αυτή η στρατηγική φαίνεται να καθορίζει και την «συντηρητική», υπομονετική αντίδραση στο Κουρσκ, που λογικά στηρίζεται στην εκτίμηση ότι ο ουκρανικός στρατός δεν είναι σε θέση να διατηρήσει μακροχρόνια παρουσία μέσα σε ρωσικό έδαφος. Αν το «βέλος» της φοράς των επιχειρήσεων στο Κουρσκ αντιστραφεί και ιδιαίτερα αν αυτό συνοδευτεί από απώλειες αξιόμαχων δυνάμεων και ακριβού εξοπλισμού, χωρίς κέρδη σε άλλα σημεία του μετώπου, η όλη επιχείρηση θα γυρίσει μπούμερανγκ για το Κίεβο, που θα έχει βρεθεί σε πιο δεινή θέση από εκείνη που βρισκόταν στις 6 Αυγούστου. 

Αλλά είναι νωρίς για να προκαταβάλει κανείς εξελίξεις. Ένα ζήτημα θα είναι ο χρόνος. Αν και προς το παρόν δεν υπάρχουν δημόσιες εκδηλώσεις μεγάλης αναστάτωσης μέσα στη Ρωσία (το κλίμα δεν θυμίζει τις μέρες της ανταρσίας του Πριγκόζιν, ούτε στην κορυφή ούτε στη βάση της κοινωνίας), όσο περισσότερο παραμένουν στην πόλη του Κουρσκ οι δεκάδες χιλιάδες εσωτερικά εκτοπισμένοι από τα εδάφη που ελέγχει ο ουκρανικός στρατός, αυτό μπορεί να αλλάξει. Ένα άλλο ζήτημα είναι άλλες τυχόν «εκπλήξεις». Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, για να συνεχιστεί η επίθεση στο Ντονιέτσκ, στο Κουρσκ μεταφέρονται δυνάμεις από το -σχετικά αδρανές- μέτωπο της νότιας Ουκρανίας (Περιφέρεια Ζαπορίζιε, Κριμαία). Σύμφωνα με ρωσικές πηγές, σε αυτό το σημείο παρατηρείται αύξηση της συγκέντρωσης ουκρανικών δυνάμεων. Ίσως είναι «μπλόφα» (έχει πολλές τέτοιες ένας πόλεμος με απολύτως διαφανή χάρτη), αλλά είναι και μια υπενθύμιση των απαιτήσεων που έχει ένα μέτωπο 1.000 χιλιομέτρων. Οι ανθρώπινοι και υλικοί πόροι της Ουκρανίας είναι σαφώς πιο περιορισμένοι, αλλά και της Ρωσίας δεν είναι απεριόριστοι, ενώ η ουκρανική εισβολή δημιούργησε ένα «προηγούμενο» που η Μόσχα πρέπει πλέον να παίρνει υπόψη στο σχεδιασμό και στην κατανομή των δυνάμεών της. 

Διαπραγματεύσεις

Σύμφωνα με την Washington Post, μέσα στον Ιούλη, το Κατάρ είχε μεσολαβήσει για να ξεκινήσουν μυστικές, έμμεσες διαπραγματεύσεις με αντικείμενο μια συμφωνία τερματισμού των αμοιβαίων επιθέσεων σε ενεργειακές υποδομές (η Ρωσία βομβαρδίζει συστηματικά το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας ενώ τα drones του Κιέβου χτυπάνε διαρκώς τις ρωσικές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις). Το δημοσίευμα ισχυρίζεται ότι αυτές είχαν φτάσει σε σημείο πιθανής συνάντησης στην Ντόχα αλλά διακόπηκαν μετά την ουκρανική εισβολή στο Κουρσκ, αλλά η εκπρόσωπος του ρωσικού υπ. Εξ., Μαρία Ζαχάροβα, το διέψευσε: «Δεν διακόπηκε τίποτε, γιατί δεν υπήρχε τίποτε ώστε να διακοπεί».  

Δεν γνωρίζουμε τι ισχύει ακριβώς για τη φημολογούμενη Καταριανή μεσολάβηση, αλλά μέσα στο καλοκαίρι υπήρξαν άλλες διμερείς επαφές μεταξύ της ουκρανικής ηγεσίας και φιλικών προς τη Μόσχα κρατικών ηγεσιών (ο Ουκρανός υπ. Εξ. στο Πεκίνο, ο Ινδός πρωθυπουργός στο Κίεβο). 

Στη διάρκεια του Ιούλη, ο Ζελένσκι είχε αναφερθεί στην αξία που είχε το μοντέλο της παλιότερης συμφωνίας για τα σιτηρά (όπου οι δυο πλευρές δεν είχαν απευθείας συνομιλίες, αλλά κατέληξαν σε συμφωνία με την μεσολάβηση της Τουρκίας) ως «γενικότερη φόρμουλα επίλυσης ζητημάτων». Συνολικότερα, στη διάρκεια του Ιούλη είχε καταγραφεί μια αλλαγή τόνου σε διαδοχικές δημόσιες παρεμβάσεις του Ουκρανού Προέδρου. Απέσυρε τις μαξιμαλιστικές στρατιωτικές προσδοκίες δηλώνοντας ότι «δεν θα κερδηθούν όλα μας τα εδάφη με την βία. Νομίζω ότι η δύναμη της διπλωματίας μπορεί να βοηθήσει σε αυτό», ενώ περιέγραψε τον τερματισμό «της θερμής φάσης του πολέμου» ως στόχο που πρέπει να επιδιωχθεί «μέχρι το τέλος του χρόνου». 

Η συνέχεια της ειρηνευτικής πρωτοβουλίας που ξεκίνησε στην Ελβετία τον περασμένο Ιούνη προγραμματίζεται να δοθεί το Νοέμβρη, με οικοδέσποινα κάποια «ουδέτερη» χώρα (Κατάρ, Σαουδ. Αραβία, Τουρκία, ίσως Ινδία…) και με ανοιχτό πλέον το ενδεχόμενο πρόσκλησης ρωσικής αντιπροσωπείας. Ο Λαβρόφ έχει προκαταβάλει την άρνηση της Μόσχας από τις 10 Ιούλη, σχολιάζοντας ένα -τότε- σχετικό ρητορικό «άνοιγμα» του Ζελένσκι, όμως πολλά θα κριθούν από τη στάση δυνάμεων όπως πχ η Κίνα που είχε «μποϊκοτάρει» τη διάσκεψη της Ελβετίας. Ο Νοέμβρης θα είναι επίσης ο μήνας των αμερικανικών εκλογών και όσοι μεταβούν στη διάσκεψη θα γνωρίζουν καταρχήν ποιος/α θα βρίσκεται στο Λευκό Οίκο αλλά και το συσχετισμό που θα επικρατεί στο Κογκρέσο από τον επόμενο Γενάρη, ένα ζήτημα που παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση στρατηγικής και στο Κίεβο και στη Μόσχα…

Κλιμάκωση;

Όμως παράλληλα με την αυξημένη διπλωματική κινητικότητα, με στόχο να πιεστεί η Μόσχα από τους συμμάχους ή εταίρους της, στο Κίεβο επικρατεί και η διάθεση να κλιμακωθεί η στρατιωτική πίεση ως μέθοδος «να δεχτεί ο Πούτιν να διαπραγματευτεί». Αυτή η επιλογή έχει προφανείς κινδύνους ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης. Μετά την έφοδο στο Κουρσκ, ο Ζελένσκι πλέον ζητά από τους δυτικούς συμμάχους την άδεια να χτυπήσει στόχους βαθιά μέσα στη Ρωσία (!) ως «επίδειξη», ενώ μερίδα των ουκρανικών ΜΜΕ ερμηνεύει τη συντηρητική αντίδραση του Πούτιν στην εισβολή ως απόδειξη ότι μπορούν να καταπατηθούν άφοβα όλες οι ρωσικές «κόκκινες γραμμές»! Ακόμα χειρότερα, παρόμοιες εκτιμήσεις κυκλοφορούν στα πιο «γερακίσια» αμερικανικά θινκ τανκ, που δεν τους αρκεί μια «επίδειξη» και πλειοδοτούν για την ανάγκη να πάρουν οι Ουκρανοί το πράσινο φως να χτυπάνε σε μεγάλο βάθος της ρωσικής επικράτειας…

Η ρωσική ηγεσία επιμένει στην απαίτηση να αποσυρθεί ο ουκρανικός στρατός από το σύνολο της έκτασης των 4 Περιφερειών που κατέχει εν μέρει ο ρωσικός στρατός και που ο Πούτιν έχει ανακοινώσει την προσάρτησή τους (Ντονιέτσκ, Λουγκάνσκ, Ζαπορίζιε, Χερσώνα), ως προαπαιτούμενο για κάθε διάλογο, ενώ η ουκρανική έφοδος στο Κουρσκ μπορεί να λειτουργήσει τελείως αντίστροφα από τη θεωρία περί «πίεσης για διαπραγμάτευση». 

O Ντμίτρι Μεντβέντεφ έγραψε σχετικά: «Τα κούφια κουβεντολόγια περί της υπέροχης ειρήνης από μεσολαβητές που κανείς δεν όρισε ως τέτοιους τελείωσαν. Οι πάντες καταλαβαίνουν τα πάντα πλέον, κι ας μην το λένε φωναχτά. Δεν θα υπάρξει ΚΑΜΙΑ ΑΛΛΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ!» (τα ψύχραιμα κεφαλαία γράμματα είναι από το πρωτότυπο…).  

Ασφαλώς, είναι γνωστό ότι ο Μεντβέντεφ έχει αναλάβει σήμερα το ρόλο του φωνακλάδικου μπουλντόγκ στον καταμερισμό εργασιών του Κρεμλίνου, αλλά επικοινωνεί -χοντροκομμένα- μια γραμμή που είναι μέσα στο φάσμα των επιλογών που ο Πούτιν επιτρέπει να τίθενται στη δημόσια συζήτηση. 

Σε κάθε περίπτωση, μετά από ένα χρόνο όπου η πιο ασφαλής πρόβλεψη ήταν η παράταση ενός σχετικά στάσιμου πολέμου, οι τελευταίοι μήνες του 2024 μπορεί να επιφυλάσσουν γεγονότα σημαντικά για την πορεία του. Οι εξελίξεις στο Κουρσκ, στο Ντονμπάς, στις αμερικανικές εκλογές, στην διπλωματική κινητικότητα των «ενδιάμεσων» δυνάμεων, θα δείξουν πράγματα…

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά