Οικοσοσιαλισμός ή/και αποανάπτυξη;

Ο οι­κο­σο­σια­λι­σμός και το κί­νη­μα της απο­α­νά­πτυ­ξης είναι ανά­με­σα στις πιο ση­μα­ντι­κές τά­σεις της οι­κο­λο­γι­κής αρι­στε­ράς. Οι οι­κο­σο­σια­λι­στές  συμ­φω­νούν ότι για να απο­φύ­γου­με μια οι­κο­λο­γι­κή κα­τα­στρο­φή θα χρεια­στεί ένας βαθ­μός απο­α­νά­πτυ­ξης στην πα­ρα­γω­γή και στην κα­τα­νά­λω­ση. Αλλά δια­τη­ρούν μία κρι­τι­κή ματιά στις θε­ω­ρί­ες της απο­α­νά­πτυ­ξης λόγω των εξής:

-Η ιδέα της «απο­α­νά­πτυ­ξης» από μόνη της αδυ­να­τεί να ορί­σει ένα εναλ­λα­κτι­κό πο­λι­τι­κό πρό­γραμ­μα

-Δεν γί­νε­ται ξε­κά­θα­ρο το αν η απο­α­νά­πτυ­ξη μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί σε κα­πι­τα­λι­στι­κά πλαί­σια ή όχι

-Δεν υπάρ­χει δια­χω­ρι­σμός με­τα­ξύ των δρα­στη­ριο­τή­των που πρέ­πει να μειω­θούν και αυτών που πρέ­πει να ανα­πτυ­χθούν.

Είναι ση­μα­ντι­κό να λά­βου­με υπ’ όψιν ότι το ρεύμα της απο­α­νά­πτυ­ξης, που ασκεί ιδιαί­τε­ρη επιρ­ροή στη Γαλ­λία, δεν είναι ομοιο­γε­νές: εμπνέ­ε­ται από τις κρι­τι­κές στην κα­τα­να­λω­τι­κή κοι­νω­νία των Henri Lefebvre, Guy Debord, Jean Baudrillard και από την κρι­τι­κή του Jacques Ellul στο «Τε­χνι­κό Σύ­στη­μα», ενώ πε­ριέ­χει στο εσω­τε­ρι­κό του δια­φο­ρε­τι­κές πο­λι­τι­κές αντι­λή­ψεις. Υπάρ­χουν του­λά­χι­στον δύο πόλοι που είναι εντε­λώς δια­κρι­τοί, αν όχι αντί­θε­τοι: από την μία βρί­σκε­ται η κρι­τι­κή στην δυ­τι­κή κουλ­τού­ρα που επη­ρε­ά­ζε­ται από τον πο­λι­τι­σμι­κό σχε­τι­κι­σμό (βλ. Serge Latouche) και από την άλλη πλευ­ρά οι οι­κου­με­νι­στές αρι­στε­ροί οι­κο­λό­γοι (βλ. Vincent Cheynet, Paul Ariés).

Ο πα­γκό­σμιας φήμης Serge Latouche είναι ένας από τους πιο αμ­φι­λε­γό­με­νους Γάλ­λους θε­ω­ρη­τι­κούς της απο­α­νά­πτυ­ξης. Ασφα­λώς κά­ποια από τα επι­χει­ρή­μα­τά του είναι σωστά: η απο­μυ­θο­ποί­η­ση της «βιώ­σι­μης ανά­πτυ­ξης», η κρι­τι­κή στην θρη­σκεία της οι­κο­νο­μι­κής με­γέ­θυν­σης και της «προ­ό­δου», το κά­λε­σμα για μια πο­λι­τι­σμι­κή επα­νά­στα­ση. Αλλά η ολο­σχε­ρής απόρ­ρι­ψη του δυ­τι­κού ου­μα­νι­σμού, του Δια­φω­τι­σμού και της αντι­προ­σω­πευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας, μαζί με τον πο­λι­τι­σμι­κό σχε­τι­κι­σμό (δεν υπάρ­χουν οι­κου­με­νι­κές αξίες) και τον υπέρ­με­τρο θαυ­μα­σμό του για την Λί­θι­νη Εποχή μπο­ρούν να δε­χτούν με ευ­κο­λία με­γά­λη κρι­τι­κή. Αλλά υπάρ­χουν και χει­ρό­τε­ρα. Η κρι­τι­κή του στις προ­τά­σεις των οι­κο­σο­σια­λι­στών για τις χώρες του πα­γκό­σμιου Νότου (πιο πολύ κα­θα­ρό νερό, σχο­λεία και νο­σο­κο­μεία), που τις χα­ρα­κτη­ρί­ζει «εθνο­κε­ντρι­κές», «δυ­τι­κο­ποι­η­τι­κές» και «κα­τα­στρο­φι­κές προς τους τρό­πους ζωής των ντό­πιων» είναι αρ­κε­τά απω­θη­τι­κή.

Τε­λευ­ταίο αλλά όχι έλασ­σον, στε­ρεί­ται σο­βα­ρό­τη­τας ο ισχυ­ρι­σμός του ότι δεν χρειά­ζε­ται να μι­λά­με για τον κα­πι­τα­λι­σμό, αφού αυτού του εί­δους η κρι­τι­κή «έχει ήδη γίνει, και πολύ καλά μά­λι­στα, από τον Μαρξ». Θα ήταν το ίδιο με το να ισχυ­ρι­στεί κα­νείς ότι δεν χρειά­ζε­ται να κα­ταγ­γεί­λου­με την κα­τα­στρο­φή του πλα­νή­τη εξαι­τί­ας της υπερ­πα­ρα­γω­γής γιατί αυτό έχει ήδη γίνει «και πολύ καλά μά­λι­στα» από τον Andre Gorz (ή την Rachel Carson).

Πιο κοντά στην αρι­στε­ρά βρί­σκε­ται η οι­κου­με­νι­στι­κή τάση, που στη Γαλ­λία εκ­φρά­ζε­ται από το πε­ριο­δι­κό La Décroissance (Απο­α­νά­πτυ­ξη), αν και θα μπο­ρού­σε κα­νείς να ασκή­σει κρι­τι­κή στο γαλ­λι­κό «ρε­που­μπλι­κα­νι­σμό» κά­ποιων από τους θε­ω­ρη­τι­κούς της (Vincent Cheynet, Paul Ariès). Σε αντί­θε­ση με τον πρώτο, αυτός ο πόλος του κι­νή­μα­τος της απο­α­νά­πτυ­ξης έχει πολλά ση­μεία σύ­γκλι­σης –παρά τις πε­ρι­στα­σια­κές δια­φω­νί­ες– με τα κι­νή­μα­τα για Πα­γκό­σμια Δι­καιο­σύ­νη  (ATTAC), τους οι­κο­σο­σια­λι­στές και τα κόμ­μα­τα της ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς: επέ­κτα­ση της δω­ρε­άν προ­σφο­ράς αγα­θών, υπη­ρε­σιών και πα­ρο­χών, κυ­ριαρ­χία της αξίας χρή­σης ένα­ντι της ανταλ­λα­κτι­κής αξίας, μεί­ω­ση του χρό­νου ερ­γα­σί­ας, αγώ­νας ενά­ντια στις κοι­νω­νι­κές ανι­σό­τη­τες, ανά­πτυ­ξη μη εμπο­ρευ­μα­το­ποι­η­μέ­νων δρα­στη­ριο­τή­των, ανα­διορ­γά­νω­ση της πα­ρα­γω­γής με βάση τις κοι­νω­νι­κές ανά­γκες και την προ­στα­σία του πε­ρι­βάλ­λο­ντος.

Πολ­λοί θε­ω­ρη­τι­κοί της απο­α­νά­πτυ­ξης φαί­νε­ται να πι­στεύ­ουν ότι η μόνη εναλ­λα­κτι­κή στον πα­ρα­γω­γι­σμό είναι να στα­μα­τή­σει η ανά­πτυ­ξη συ­νο­λι­κά ή και να αντι­κα­τα­στα­θεί με συρ­ρί­κνω­ση: Πχ. να μειω­θεί δρα­στι­κά το υπερ­βο­λι­κό επί­πε­δο κα­τα­νά­λω­σης του πλη­θυ­σμού με το να μειω­θούν στο μισό οι ενερ­γεια­κές δα­πά­νες, με την «απο­κή­ρυ­ξη» των ατο­μι­κών κα­τοι­κιών, της κε­ντρι­κής θέρ­μαν­σης, των πλυ­ντη­ρί­ων κλπ. Καθώς αυτά και άλλα αντί­στοι­χα μέτρα δρα­κό­ντειας λι­τό­τη­τας κιν­δυ­νεύ­ουν να μη γί­νουν ευ­ρέ­ως απο­δε­κτά, κά­ποιοι από αυ­τούς τους  θε­ω­ρη­τι­κούς –με­τα­ξύ των οποί­ων και ένας πολύ ση­μα­ντι­κός συγ­γρα­φέ­ας όπως είναι ο Χανς Τζό­νας, στο έργο του Αρχές Υπευ­θυ­νό­τη­τας–  φλερ­τά­ρουν με την ιδέα κά­ποιου εί­δους «οι­κο­λο­γι­κής δι­κτα­το­ρί­ας».

Ενά­ντια σε τέ­τοιες πε­σι­μι­στι­κές οπτι­κές, οι σο­σια­λι­στές οπτι­μι­στές πι­στεύ­ουν ότι η τε­χνι­κή πρό­ο­δος και η χρήση ανα­νε­ώ­σι­μων πηγών ενέρ­γειας θα επι­τρέ­ψουν απε­ριό­ρι­στη ανά­πτυ­ξη [των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων] και αφθο­νία ώστε ο κάθε άν­θρω­πος να μπο­ρεί να λαμ­βά­νει «ανά­λο­γα με τις ανά­γκες του».

Πι­στεύω ότι αυτές οι δύο σχο­λές συμ­με­ρί­ζο­νται μια κα­θα­ρά πο­σο­τι­κή αντί­λη­ψη της –θε­τι­κής ή αρ­νη­τι­κής– «ανά­πτυ­ξης» ή της με­γέ­θυν­σης των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων. Υπάρ­χει μία τρίτη θέση η οποία μου φαί­νε­ται πιο δό­κι­μη: ένας ποιο­τι­κός με­τα­σχη­μα­τι­σμός της ανά­πτυ­ξης των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων. Αυτό θα σή­μαι­νε να μπει ένα τέλος στην τε­ρα­τώ­δη κα­τα­σπα­τά­λη­ση των πόρων από τον κα­πι­τα­λι­σμό η οποία βα­σί­ζε­ται στην με­γά­λης κλί­μα­κας πα­ρα­γω­γή άχρη­στων ή/και επι­κίν­δυ­νων προ­ϊ­ό­ντων: η βιο­μη­χα­νία των όπλων είναι ένα πολύ καλό πα­ρά­δειγ­μα, αλλά υπάρ­χει μια ευ­ρεία γκάμα «αγα­θών» που πα­ρά­γε­ται στον κα­πι­τα­λι­σμό, τα οποία με την εγ­γε­νή πα­ρο­δι­κό­τη­τά τους, δεν έχουν καμία άλλη χρη­σι­μό­τη­τα πέρα από το να δη­μιουρ­γούν κέρ­δος για τις με­γά­λες επι­χει­ρή­σεις.

Το ζή­τη­μα δεν είναι η «υπερ­κα­τα­νά­λω­ση» γε­νι­κά και αφη­ρη­μέ­να, αλλά το είδος της κα­τα­νά­λω­σης που επι­κρα­τεί, η οποία βα­σί­ζε­ται στην από­κτη­ση αγα­θών για εντυ­πω­σια­σμό, τη θη­ριώ­δη σπα­τά­λη πόρων, την εμπο­ρευ­μα­το­ποι­η­μέ­νη απο­ξέ­νω­ση, την εμ­μο­νι­κή συσ­σώ­ρευ­ση αγα­θών, και την ψυ­χα­να­γκα­στι­κή αγορά ψεύ­το-νε­ω­τε­ρι­σμών οι οποί­οι επι­βάλ­λο­νται από την «μόδα». Μια νέα κοι­νω­νία θα κα­τεύ­θυ­νε την πα­ρα­γω­γή προς την ικα­νο­ποί­η­ση των πραγ­μα­τι­κών ανα­γκών, ξε­κι­νώ­ντας από αυτές που θα μπο­ρού­σαν να πε­ρι­γρα­φούν και ως «βι­βλι­κές» [αρ­χέ­γο­νες] –νερό, τροφή, ρου­χι­σμός, στέ­γα­ση– συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας όμως και τις βα­σι­κές υπη­ρε­σί­ες: υγεία, εκ­παί­δευ­ση, με­τα­κί­νη­ση, πο­λι­τι­σμός.

Πώς ξε­χω­ρί­ζου­με της αυ­θε­ντι­κές ανά­γκες από τις τε­χνη­τές, κα­τα­σκευα­σμέ­νες και εφή­με­ρες ανά­γκες; Οι τε­λευ­ταί­ες δια­μορ­φώ­νο­νται μέσα από την νοη­τι­κή χει­ρα­γώ­γη­ση, όπως λόγου χάρη τη δια­φή­μι­ση. Το σύ­στη­μα της δια­φή­μι­σης έχει ει­σβά­λει σε όλους τους το­μείς της αν­θρώ­πι­νης ζωής στις σύγ­χρο­νες κα­πι­τα­λι­στι­κές κοι­νω­νί­ες: όχι μόνο το φα­γη­τό και ο ρου­χι­σμός, αλλά και ο αθλη­τι­σμός, ο πο­λι­τι­σμός, η θρη­σκεία και η πο­λι­τι­κή κα­θο­ρί­ζο­νται σύμ­φω­να με τους κα­νό­νες της δια­φή­μι­σης. Η δια­φή­μι­ση έχει ει­σβά­λει στους δρό­μους μας, τα γραμ­μα­το­κι­βώ­τια μας, τις οθό­νες των τη­λε­ο­ρά­σε­ων μας, τις εφη­με­ρί­δες, τα τοπία, με έναν συ­νε­χή, επι­θε­τι­κό και ύπου­λο τρόπο και συμ­βά­λει κα­θο­ρι­στι­κά στις συ­νή­θειες μα­ταιό­δο­ξης και ψυ­χα­να­γκα­στι­κής κα­τα­νά­λω­σης. Επι­προ­σθέ­τως, κα­τα­σπα­τα­λά αστρο­νο­μι­κά επί­πε­δα πε­τρε­λαί­ου, ηλε­κτρι­σμού, ερ­γά­σι­μου χρό­νου, χαρ­τιού, χη­μι­κών και άλλων πρώ­των υλών –όλα πλη­ρω­μέ­να από τους κα­τα­να­λω­τές– σε έναν κλάδο της «πα­ρα­γω­γής» που όχι μόνο είναι άχρη­στος από μια αν­θρώ­πι­νη οπτι­κή, αλλά βρί­σκε­ται και σε ευ­θεία αντί­θε­ση με τις πραγ­μα­τι­κές κοι­νω­νι­κές ανά­γκες.

Ενώ η δια­φή­μι­ση είναι ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι της κα­πι­τα­λι­στι­κής οι­κο­νο­μί­ας της αγο­ράς, δεν θα είχε καμία θέση σε μια κοι­νω­νία με­τά­βα­σης προς το σο­σια­λι­σμό, όπου θα μπο­ρού­σε να αντι­κα­τα­στα­θεί από πλη­ρο­φό­ρη­ση για τα αγαθά και τις υπη­ρε­σί­ες από τις ενώ­σεις κα­τα­να­λω­τών. Τα κρι­τή­ρια για να δια­κρί­νου­με τις πραγ­μα­τι­κές ανά­γκες από τις κα­τα­σκευα­σμέ­νες είναι η αντο­χή τους στο χρόνο μετά την απο­μά­κρυν­ση της δια­φή­μι­σης (βλ. Κόκα Κόλα!). Φυ­σι­κά, για μια πε­ρί­ο­δο οι πα­λιές κα­τα­να­λω­τι­κές συ­νή­θειες θα πα­ρα­μεί­νουν και κα­νέ­νας δεν έχει το δι­καί­ω­μα να πει αυτός στους αν­θρώ­πους ποιες είναι οι ανά­γκες τους. Η αλ­λα­γή των κα­τα­να­λω­τι­κών συ­νη­θειών είναι μια ιστο­ρι­κή δια­δι­κα­σία και ταυ­τό­χρο­να μια πρό­κλη­ση για την εκ­παί­δευ­ση.

Κά­ποια προ­ϊ­ό­ντα όπως το ατο­μι­κό αυ­το­κί­νη­το δη­μιουρ­γούν πιο πε­ρί­πλο­κα προ­βλή­μα­τα. Τα ιδιω­τι­κά αυ­το­κί­νη­τα απο­τε­λούν δη­μό­σια όχλη­ση, σκο­τώ­νο­ντας και τραυ­μα­τί­ζο­ντας εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες αν­θρώ­πους τον χρόνο σε πα­γκό­σμια κλί­μα­κα, μο­λύ­νο­ντας τον αέρα των με­γά­λων πό­λε­ων, με άμε­σες επι­πτώ­σεις στην υγεία των παι­διών και των γη­ραιό­τε­ρων, και με ση­μα­ντι­κή συμ­βο­λή στην κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή. Παρ’ όλα αυτά, αντα­πο­κρί­νο­νται σε μία πραγ­μα­τι­κή ανά­γκη, με το να με­τα­φέ­ρουν τους αν­θρώ­πους στην ερ­γα­σία, στο σπίτι ή στη ψυ­χα­γω­γία. Το­πι­κές εμπει­ρί­ες από κά­ποιες ευ­ρω­παϊ­κές πό­λεις με οι­κο­λο­γι­κά προ­σα­να­το­λι­σμέ­νες το­πι­κές αυ­το­διοι­κή­σεις δεί­χνουν ότι είναι εφι­κτό και απο­δε­κτό από την πλειο­νό­τη­τα του πλη­θυ­σμού να πε­ριο­ρι­στεί στα­δια­κά ο ρόλος των ατο­μι­κών αυ­το­κι­νή­των στην κυ­κλο­φο­ρία, ενι­σχύ­ο­ντας τα λε­ω­φο­ρεία και τα τραμ.

Σε μια δια­δι­κα­σία με­τά­βα­σης στον οι­κο­σο­σια­λι­σμό, όπου τα δη­μό­σια μέσα με­τα­φο­ράς υπέρ­γεια ή υπό­γεια θα ήταν ευ­ρέ­ως εκτε­τα­μέ­να και δω­ρε­άν για τους χρή­στες, και όπου οι πεζοί και οι πο­δη­λά­τες θα είχαν προ­στα­τευ­μέ­νες λω­ρί­δες κυ­κλο­φο­ρί­ας, το ατο­μι­κό αυ­το­κί­νη­το θα έπαι­ζε πολύ μι­κρό­τε­ρο ρόλο από ό,τι στην αστι­κή κοι­νω­νία, όπου έχει εξε­λι­χθεί σε ένα φε­τι­χο­ποι­η­μέ­νο αγαθό που προ­ω­θεί­ται από επί­μο­νη και επι­θε­τι­κή δια­φή­μι­ση, ένα σύμ­βο­λο κύ­ρους, ένα κομ­μά­τι του χα­ρα­κτή­ρα.

Στις ΗΠΑ η άδεια οδή­γη­σης είναι το ανα­γνω­ρι­σμέ­νο έγ­γρα­φο ταυ­το­ποί­η­σης ενός αν­θρώ­που –και το αμάξι είναι ένα κέ­ντρο της προ­σω­πι­κής, κοι­νω­νι­κής και ερω­τι­κής ζωής.

Θα είναι πολύ πιο εύ­κο­λο, κατά τη με­τά­βα­ση σε μια νέα κοι­νω­νία, να μειώ­σου­με σε με­γά­λο βαθμό τη με­τα­φο­ρά των αγα­θών με φορ­τη­γά –υπεύ­θυ­να για τρο­με­ρά ατυ­χή­μα­τα και υψηλά επί­πε­δα μό­λυν­σης– και να τα αντι­κα­τα­στή­σου­με με τρένα ή με αυτό που οι Γάλ­λοι ονο­μά­ζουν «φε­ρου­τάζ» (φορ­τη­γά που με­τα­φέ­ρο­νται πάνω σε τρένα από την μία πόλη στην άλλη): μόνο η πα­ρά­λο­γη λο­γι­κή της κα­πι­τα­λι­στι­κής «αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τας» μπο­ρεί να εξη­γή­σει την επι­κίν­δυ­νη ανά­πτυ­ξη του συ­στή­μα­τος με­τα­φο­ράς με φορ­τη­γά.  

Οι απαι­σιό­δο­ξοι θα πουν: Ναι, αλλά τα άτομα ωθού­νται από άπει­ρες φι­λο­δο­ξί­ες και επι­θυ­μί­ες που πρέ­πει να πε­ριο­ρι­στούν, να ελεγ­χθούν, να συ­γκρα­τη­θούν και αν κρί­νε­ται ανα­γκαίο να κα­τα­πιε­στούν και αυτό μπο­ρεί να απαι­τή­σει κά­ποιους πε­ριο­ρι­σμούς στη δη­μο­κρα­τία. Ως προς αυτό, ο οι­κο­σο­σια­λι­σμός βα­σί­ζε­ται σε ένα ιστο­ρι­κό «στοί­χη­μα», στο οποίο βα­σι­ζό­ταν ήδη και το έργο του Μαρξ: Στην εκτί­μη­ση ότι σε μια κοι­νω­νία χωρίς τά­ξεις και απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη από την κα­πι­τα­λι­στι­κή απο­ξέ­νω­ση, θα κυ­ριαρ­χή­σει το «είναι» ενά­ντια στο «έχειν». Πχ. η κυ­ριαρ­χία του ελεύ­θε­ρου χρό­νου για προ­σω­πι­κή ολο­κλή­ρω­ση μέσω  πο­λι­τι­σμι­κών, αθλη­τι­κών, δια­σκε­δα­στι­κών, επι­στη­μο­νι­κών, ερω­τι­κών, καλ­λι­τε­χνι­κών και πο­λι­τι­κών δρα­στη­ριο­τή­των, αντί της επι­θυ­μί­ας για απε­ριό­ρι­στη από­κτη­ση προ­ϊ­ό­ντων.

Η ψυ­χα­να­γκα­στι­κή πλε­ο­νε­ξία δια­μορ­φώ­νε­ται από τον φε­τι­χι­σμό του εμπο­ρεύ­μα­τος που είναι εγ­γε­νής στον κα­πι­τα­λι­σμό, από την κυ­ρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία και από την δια­φή­μι­ση: τί­πο­τα δεν απο­δει­κνύ­ει ότι είναι κομ­μά­τι μιας «προ­αιώ­νιας αν­θρώ­πι­νης φύσης» όπως θέλει να μας κάνει να πι­στέ­ψου­με η αφή­γη­ση των αντι­δρα­στι­κών.

Όπως υπο­γράμ­μι­ζε ο Ερ­νέστ Μα­ντέλ: «Η συ­νε­χής συσ­σώ­ρευ­ση όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρων αγα­θών (με διαρ­κώς φθί­νο­ντα χρόνο ζωής/χρή­σης) δεν είναι σε καμία πε­ρί­πτω­ση ένα οι­κου­με­νι­κό ή έστω ένα βα­σι­κό  χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της αν­θρώ­πι­νης συ­μπε­ρι­φο­ράς. Η ανά­πτυ­ξη των τα­λέ­ντων και των κλί­σε­ων για ιδία ευ­χα­ρί­στη­ση, η προ­στα­σία της υγεί­ας και της ζωής, η φρο­ντί­δα για τα παι­διά, η ανά­πτυ­ξη πλού­σιων  κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων… όλα αυτά γί­νο­νται τα κυ­ρί­αρ­χα κί­νη­τρα των αν­θρώ­πων μετά την ικα­νο­ποί­η­ση των βα­σι­κών υλι­κών ανα­γκών τους».

Αυτό δεν ση­μαί­νει ότι δεν θα προ­κύ­ψουν συ­γκρού­σεις, κυ­ρί­ως κατά την διάρ­κεια της με­τα­βα­τι­κής πε­ριό­δου, ανά­με­σα στις απαι­τή­σεις της προ­στα­σί­ας του πε­ρι­βάλ­λο­ντος και τις κοι­νω­νι­κές ανά­γκες, ανά­με­σα στις ανα­γκαί­ες οι­κο­λο­γι­κές κα­τευ­θύν­σεις και την ανα­γκαιό­τη­τα να ανα­πτυ­χθούν βα­σι­κές υπο­δο­μές -ει­δι­κά στις πιο φτω­χές χώρες, ανά­με­σα σε δη­μο­φι­λείς κα­τα­να­λω­τι­κές συ­νή­θειες και την έλ­λει­ψη πόρων. Τέ­τοιες αντι­φά­σεις είναι ανα­πό­φευ­κτες: Σε μια οι­κο­σο­σια­λι­στι­κή προ­ο­πτι­κή, επα­φί­ε­ται στο δη­μο­κρα­τι­κό σχε­δια­σμό, απε­λευ­θε­ρω­μέ­νο από τις επι­τα­γές του κε­φα­λαί­ου και της πα­ρα­γω­γής κέρ­δους, να τις επι­λύ­σει μέσα από πλου­ρα­λι­στι­κή και ανοι­χτή συ­ζή­τη­ση, που θα κα­τα­λή­γει στη λήψη απο­φά­σε­ων από την ίδια την κοι­νω­νία. Μια τέ­τοια συμ­με­το­χι­κή δη­μο­κρα­τία της βάσης είναι ο μόνος τρό­πος όχι να απο­φευ­χθούν τα λάθη, αλλά να επι­τρα­πεί η αυ­το­διόρ­θω­ση των λαθών της κοι­νω­νί­ας από την ίδια συλ­λο­γι­κά.

Ποιες θα μπο­ρού­σαν να είναι οι σχέ­σεις με­τα­ξύ των οι­κο­σο­σια­λι­στών και του κι­νή­μα­τος της απο­α­νά­πτυ­ξης; Μπο­ρεί να υπάρ­ξει -παρά τις δια­φω­νί­ες- μια ενερ­γη­τι­κή συμ­μα­χία γύρω από κοι­νούς στό­χους; Σε ένα βι­βλίο που εκ­δό­θη­κε πριν κά­ποια χρό­νια, το La décroissance est –elle souhaitable? (Είναι η απο­α­νά­πτυ­ξη επι­θυ­μη­τή;), ο Γάλ­λος οι­κο­λό­γος  Στε­φάν Λα­βι­νό προ­τεί­νει μια τέ­τοια συμ­μα­χία. Ανα­γνω­ρί­ζει ότι υπάρ­χουν πολλά ση­μεία τρι­βής με­τα­ξύ των δύο αυτών προ­σεγ­γί­σε­ων. Θα έπρε­πε να εστιά­σει κα­νείς στις σχέ­σεις με­τα­ξύ των κοι­νω­νι­κών τά­ξε­ων και στον αγώνα ενά­ντια στις ανι­σό­τη­τες ή στην κα­ταγ­γε­λία της απε­ριό­ρι­στης ανά­πτυ­ξης των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων; Τι είναι πιο ση­μα­ντι­κό, οι ατο­μι­κές πρω­το­βου­λί­ες, οι το­πι­κές εμπει­ρί­ες, η εθε­λο­ντι­κή απλό­τη­τα, ή να αλ­λά­ξει ο πα­ρα­γω­γι­κός μη­χα­νι­σμός και η κα­πι­τα­λι­στι­κή «με­γα-μη­χα­νή»;

Ο Λα­βι­νό αρ­νεί­ται να δια­λέ­ξει και προ­τεί­νει τη σύ­μπρα­ξη αυτών των δύο συ­μπλη­ρω­μα­τι­κών πρα­κτι­κών. Ισχυ­ρί­ζε­ται ότι η πρό­κλη­ση είναι να συν­δυα­στεί ο αγώ­νας για το οι­κο­λο­γι­κό τα­ξι­κό συμ­φέ­ρον της πλειο­ψη­φί­ας, δη­λα­δή όσων δεν κα­τέ­χουν κε­φά­λαιο, με τις πο­λι­τι­κές των των ενερ­γών μειο­ψη­φιών που επι­διώ­κουν μια ρι­ζο­σπα­στι­κή πο­λι­τι­σμι­κή αλ­λα­γή. Με άλλα λόγια, να επι­τευ­χθεί, χωρίς να κρυ­φτούν οι ανα­πό­φευ­κτες δια­φω­νί­ες, μια «πο­λι­τι­κή σύν­θε­ση» όλων όσων κα­τα­λα­βαί­νουν ότι η επι­βί­ω­ση της ζωής στον πλα­νή­τη και της αν­θρω­πό­τη­τας συ­γκε­κρι­μέ­να, έρ­χο­νται σε αντί­θε­ση με τον κα­πι­τα­λι­σμό και τον πα­ρα­γω­γι­σμό και συ­νε­πώς ψά­χνουν εξό­δους από αυτό το κα­τα­στρο­φι­κό και απάν­θρω­πο σύ­στη­μα.

Ως οι­κο­σο­σια­λι­στης και ως μέλος της Τε­τάρ­της Διε­θνούς, συμ­με­ρί­ζο­μαι  αυτή την οπτι­κή. Το να συ­νευ­ρε­θούν όλες οι τά­σεις της αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής οι­κο­λο­γί­ας είναι ένα πολύ ση­μα­ντι­κό βήμα προς το άμεσο και ανα­γκαίο κα­θή­κον να στα­μα­τή­σου­με την αυ­το­κτο­νι­κή πο­ρεία του σύγ­χρο­νου πο­λι­τι­σμού –πριν να είναι πολύ αργά.