Ποιοι φοβούνται την ανατρεπτική τέχνη;

Στις 2 Φλεβάρη λοιπόν, ο Πάμπλο Χασέλ ειδοποιήθηκε ότι έχει 10 μέρες να παρουσιαστεί για φυλάκιση. Ο ίδιος δημοσίευσε την κλήτευση και δήλωσε ότι δεν θα παρουσιαστεί αυτοβούλως αλλά θα περιμένει την σύλληψή του. Έχουν γίνει πάνω από 60 διαδηλώσεις, ενώ καλλιτέχνες, συλλογικότητες και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δήλωσαν την αλληλεγγύη τους στον Πάμπλο και κατήγγειλαν το Ισπανικό Κράτος. Ένα μανιφέστο με πάνω από 200 υπογραφές (μεταξύ άλλων ο Χουάν Μανουέλ Σεράτ, ο Χαβιέ Μπαρδέμ, ο Πέδρο Αλμοδοβάρ) ζητά να μην φυλακιστεί.

Ο Πάμπλο Χασέλ έχει γράψει αρκετά τραγούδια πολιτικής-κοινωνικής κριτικής, δηλώνει κομμουνιστής και είναι ενεργός στα κινήματα. Πρώτη φορά καταδικάστηκε το 2014, σε 2ετή φυλάκιση, για «ωραιοποίηση της τρομοκρατίας» και «προσβολή της μοναρχίας». Δεν μπήκε φυλακή καθώς η ποινή ήταν με αναστολή. Καταδικάστηκε εκ νέου για τους ίδιους λόγους με 9 μήνες φυλάκιση. Πρόσφατα, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε τις ποινές και το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την έφεση των συνηγόρων του, που επικαλέστηκαν την ελευθερία του λόγου και της άποψης. Μετά από αυτό, ήρθε η ειδοποίηση για τη φυλάκισή του. Καθώς έχουν συσσωρευτεί διάφορες «περιπέτειές» του με την αστική δικαιοσύνη (για την αντιφασιστική του δράση κ.ά.), μπορεί να μείνει αρκετά χρόνια στη φυλακή.  

Τα «εγκλήματα» του Πάμπλο αφορούν τους στίχους και κάποια tweet του. Σύμφωνα με το ισπανικό κράτος, κάποιες στιχουργικές αναφορές σε παλιές ένοπλες οργανώσεις ή σε φυλακισμένα μέλη τους αποτελούν τόσο μεγάλη απειλή που αποτελούν λόγο φυλάκισης! Αν αρκούσαν κάποιοι στίχοι τραγουδιών για να επανενεργοποιηθεί η ΕΤΑ ή η Grapo, τότε οι περισσότερες παμπ στην Ιρλανδία θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως γιάφκες του παλιού IRA… Φυσικά ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος αποτέλεσε ένα «αγαπημένο» θέμα του Χασέλ στα πολιτικά του τραγούδια. Η επιβίωση του θεσμού της μοναρχίας είναι από μόνη της ένα σκάνδαλο. Ειδικά στο Ισπανικό Κράτος, της ομαλής μετάβασης από το φρανκισμό με όρους καθεστωτικής «συνέχειας», ο συγκεκριμένος θεσμός αποτελεί ακόμα μεγαλύτερη προσβολή στη δημοκρατία. Και αν ψάξει κανείς και το βίο και την πολιτεία του Χουάν Κάρλος συγκεκριμένα, το σκάνδαλο γίνεται ακόμα μεγαλύτερο. Αλλά ακόμα πιο εξοργιστικό είναι ότι διώκεται ποινικά η προσβολή του! Σήμερα 12 Φλεβάρη, περιμένοντας τη σύλληψή του, ο Πάμπλο ανέβασε ένα νέο τραγούδι-μανιφέστο στο φόντο της δίωξής του, «αφιερωμένο» στον Φίλιππο τον Έκτο (που έχει διαδεχτεί τον Χουάν Κάρλος).

Ο Πάμπλο Χασέλ δεν είναι η μοναδική περίπτωση. Ο Valtonyc, ράπερ από τη Μαγιόρκα, έχει επίσης καταδικαστεί με 3,5 χρόνια φυλάκιση με το ίδιο κατηγορητήριο («ωραιοποίηση τρομοκρατίας» και «προσβολή μοναρχίας»). Αυτοεξορίστηκε στο Βέλγιο το 2018 και δίνει δικαστική μάχη ενάντια στην έκδοσή του στο Ισπανικό Κράτος. Το Εφετείο της Γκεντ παρέπεμψε πρόσφατα την υπόθεσή του στο Συνταγματικό Δικαστήριο του Βελγίου, για να κριθεί αν προστατεύεται ο ράπερ από την ελευθερία της έκφρασης. Τα 12 μέλη της χιπ-χοπ κολεκτίβας La Insurgencia επίσης έχουν διωχθεί. Κοινό στοιχείο όλων των διωκόμενων, η αντιφασιστική και η αντικατασταλτική τους τοποθέτηση.

Σύμφωνα με την ΜΚΟ Freemuse, που ασχολείται με ζητήματα καλλιτεχνικής ελευθερίας, το Ισπανικό Κράτος είναι το πιο αυταρχικό παγκοσμίως απέναντι στους μουσικούς, όσον αφορά την καταδίκη τους σε φυλάκιση, αφήνοντας πίσω άλλα κράτη που έχουν σκληρή πολιτική λογοκρισίας αλλά δεν φτάνουν εύκολα στο σημείο να επιβάλουν ποινές φυλάκισης στους μουσικούς. Ο διαβόητος Νόμος Φίμωτρο που ψήφισε η κυβέρνηση Ραχόι. έχει επιδεινώσει την κατάσταση. Ο Χασέλ σε μια συνέντευξη λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία για τη σύλληψή του, υπενθύμισε ότι η «προοδευτική κυβέρνηση» PSOE-Podemos αντί να ακυρώσει το Νόμο Φίμωτρο, όπως είχε υποσχεθεί, τον διεύρυνε στο ίντερνετ. Νωρίτερα είχε σχολιάσει με καυστική πικρία: «Η αλληλεγγύη προς το πρόσωπό μου θα ήταν μεγαλύτερη αν κυβερνούσε η Δεξιά». Στη συνέντευξή του παραμένει απαισιόδοξος για μια κυβερνητική «κίνηση τελευταίας στιγμής» και κυρίως δηλώνει ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο, η κυβέρνηση θα το κάνει γιατί τις προκαλούν ανησυχία οι διαδηλώσεις και η κατακραυγή –«θα είναι η πίεση της αλληλεγγύης και όχι η κυβέρνηση».

Λέει πολλά για την ανεκτικότητα (και την αυτοπεποίθηση) ενός κράτους το γεγονός ότι αισθάνεται ότι η μοναρχία ή το κρατικό μονοπώλιο της βίας «απειλούνται» από στίχους τραγουδιών. Αλλά το πραγματικό επίδικο το περιέγραψε η ίδια η Εισαγγελία στην υπόθεση Πάμπλο Χασέλ, σε μια κρίση ειλικρίνειας: είναι πολύ δημοφιλής και καλεί τον κόσμο σε κοινωνική κινητοποίηση, αυτό είναι επικίνδυνο.

Αυτή είναι η ουσία πίσω από τον ιδεολογικό πόλεμο που εξαπολύεται ενάντια στις «τρομοκρατικές» ιδέες. Η ίδια η ασάφεια του όρου, αλλά και οι ευρωπαϊκές καμπάνιες «ενάντια στη ριζοσπαστικοποίηση των νέων» (που στηρίζονται σε ένα θολό τσουβάλιασμα ιδεών-δράσης-μαχητικής δράσης-ένοπλης βίας) εργαλειοποιούνται για την καταστολή κάθε αμφισβήτησης.

Αυτά ξεπερνούν τις (υπαρκτές) ισπανικές ιδιαιτερότητες. Τρανή απόδειξη η απόπειρα να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα, με το κατάπτυστο άρθρο 8 του νομοσχεδίου Λιβανιού.

Στο νομοσχέδιο για τα ΜΜΕ, υπήρχαν διατάξεις που εμπεριείχαν και εμπλούτιζαν τον τρομονόμο (άρθρο 187Α). Να θυμίσουμε ότι ο τρομονόμος, υιοθετήθηκε μέσα στον νέο ποινικό κώδικα που ψήφισε ο ΣΥΡΙΖΑ το 2019 και έκανε λόγο για ποινές φυλάκισης σε όποιον «δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσω του διαδικτύου απειλεί… ή προκαλεί ή διεγείρει…». Το άρθρο 8 του νομοσχεδίου της ΝΔ έκανε λόγο για «δημόσια πρόκληση τρομοκρατικού εγκλήματος» στις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, συνδέοντάς τη θολή κι επικίνδυνη διάταξη με την τέχνη και τους δημιουργούς.

Ακολούθησε μια γενικευμένη κατακραυγή από τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες στο χώρο της τέχνης. Κάτω από την «ομπρέλα»-γενικό σύνθημα «Against Art Censorship» τοποθετήθηκαν με δηλώσεις, τραγούδια, βίντεο μια σειρά από συγκροτήματα, τραγουδίστριες, stand-up κωμικοί κ.ά., ενώ θέση πήραν και τα περισσότερα σωματεία του ευρύτερου χώρου (Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος, Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος, Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών κ.ά.). Η κινητοποίηση για τα προβλήματα του κλάδου, συνδυάστηκε με την πανκαλλιτεχνική απόρριψη της απόπειρας φίμωσης, που αποτυπώθηκε σε πανώ, πικέτες, μάσκες κλπ, σε μια πολύ μαζική διαδήλωση.

Το κύμα αντίδρασης φαίνεται ότι οδηγεί την κυβέρνηση σε μια πρώτη αναδίπλωση. Στον απόηχο του «χαμού» και της διαδήλωσης, ο Λιβανιός έκανε δήλωση ότι αποσύρει τη σχετική διάταξη, δηλώνοντας ότι «δεν θέλουμε να υπάρχει ουδεμία παρανόηση, που να οδηγεί σε ανυπόστατες καταγγελίες περί λογοκρισίας» και διευκρινίζοντας ότι την ευθύνη έχουν οι πάροχοι (όπως πχ το youtube).

Είναι μια πρώτη νίκη, αλλά φυσικά δεν υπάρχουν περιθώρια επανάπαυσης. Οι προσπάθειες περιορισμού του περιεχομένου της τέχνης, με πολύ θολές αναφορές στη «βία» ή το «μίσος» από μεριάς κράτους, εγείρουν πάντοτε το ερώτημα των κριτηρίων και των κριτών. Αν πχ αφεθεί ο κάθε Χρυσοχοΐδης να αποφασίζει ή να ορίζει τους «ειδικούς» που θα αποφασίζουν, όλοι κι όλες μπορούμε να φανταστούμε τα αποτελέσματα.

Αξίζει να θυμηθούμε την αλήστου μνήμης λίστα «απαγορευμένων τραγουδιών» επί Μπους μετά την 11η Σεπτέμβρη. Τα ραδιόφωνα πιέστηκαν να μην παίξουν δεκάδες τραγούδια, κάποια ως «βίαια», άλλα ως «αγαπησιάρικα», κάποια επειδή ανέφεραν αεροπλάνα, άλλα επειδή ανέφεραν τη Νέα Υόρκη, κάποια γιατί ανέφεραν χώρα της Μέσης Ανατολής, κάποια γιατί θυμίζουν πόλεμο, άλλα γιατί είναι αντιπολεμικά… Δεκάδες κορυφαίοι καλλιτέχνες βρέθηκαν στη λίστα με μεμονωμένα τραγούδια τους. Επρόκειτο για ιλαροτραγωδία που αξίζει να διαβαστεί ολόκληρη, γιατί εδώ ο χώρος είναι περιορισμένος και δεν θέλω να αδικήσω κανένα «απαγορευμένο». Ξεχώριζε βέβαια μία σύσταση: «Rage Against The Machine – Όλη η δισκογραφία».

Έχουν λόγο να φοβούνται οι κυρίαρχοι τα ανατρεπτικά μηνύματα της τέχνης; Καθεστώτα που έχουν χάσει την ικανότητα να ηγεμονεύουν συναινετικά στους πληθυσμούς τους ναι. Το φθινόπωρο του 2018, η Ταϊλάνδη ήταν στο «γύψο» και απολύτως αδρανής στην επιφάνεια, αλλά ένα αντικαθεστωτικό τραγούδι της κολεκτίβας Rap Against Dictatorship συγκέντρωσε δεκάδες εκατομμύρια views μέσα σε 2 μέρες κυκλοφορίας, προκαλώντας ανησυχία στους στρατηγούς που επιχειρούσαν να το απαγορεύσουν. Το 2020, οι στρατηγοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια συγκλονιστική εξέγερση, και τα μέλη του Rap Against Dictatorship γράφουν νέα τραγούδια, πιο «αισιόδοξα» και μαχητικά, πέρα από την καταγγελία, ντύνοντας πλέον τα βιντεοκλιπ τους με δρόμους γεμάτους με διαδηλωτές.

Η κοινωνική δυσαρέσκεια βρίσκει πάντα δρόμους να εκφραστεί -και η τέχνη μπορεί να είναι ένας από αυτούς. Αυτή η τέχνη τους ενοχλεί. Όπως έγραψε η Εργατική Ομάδα Stand-Up Κωμικών και Ηθοποιών Improv, «Εμείς ξέρουμε ότι ένας γελωτοποιός αξίζει μόνο όταν απειλείται με αποκεφαλισμό από τον βασιλιά. Ειδάλλως, είναι αυλικός».

Στοχοποιώντας καλλιτέχνες που πιάνουν τον παλμό της κοινωνικής αμφισβήτησης, παλεύουν να ξορκίσουν τα γεγονότα που κυοφορεί αυτή η αμφισβήτηση. Όπως θυμίζουν κι οι «αντάρτες του Μπρόντγουεϊ», μια απολαυστική ιστορία πάλης ενάντια στη λογοκρισία στην τέχνη, when the wind blows… the cradle will rock!