Η πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1983 στα πλαίσια του σχεδίου του ΥΧΟΠ «Αθήνα και πάλι Αθήνα» και επανέρχεται σήμερα ενταγμένη στο «Αθήνα- Αττική 2014» του ΥΠΕΚΑ.Το βασικό κομμάτι της πρότασης βασίζεται στην πεζοδρόμηση μιας διαδρομής που ξεκινά από τη λεωφόρο Αμαλίας, στο ύψος της Φιλελλήνων, διατρέχει όλη την Πανεπιστημίου, περιλαμβάνει το βόρειο κομμάτι της πλατείας Ομονοίας (η οποία μετατρέπεται από κυκλοφοριακό κόμβο σε πλατεία) μέχρι την 3ης Σεπτεμβρίου και καταλήγει στο ύψος του Μουσείου. Στον πεζόδρομο αυτό των 2 χιλιομέτρων, τοποθετείται η προέκταση της γραμμής του τραμ, η οποία θα φτάνει μέχρι τα Πατήσια και θα αντικαθιστά όλα τα υπόλοιπα υπέργεια μέσα.
Κύρια επιδίωξη της συγκεκριμένης ανάπλασης, σύμφωνα με τους φορείς που ανέλαβαν να την φέρουν εις πέρας (Ίδρυμα Ωνάση,Πολιτεία), είναι «η επιστροφή του πολίτη στο κέντρο», «η ενίσχυση των εμπορικών και οικονομικών χρήσεων»,«η περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου», «η ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας της πόλης» και η εν γένει αναβάθμιση του «εγκαταλελειμένου και υποβαθμισμένου κέντρου».
Λίγα λόγια για το “εγκαταλελειμένο” (για αυτούς) κέντρο.
Στα τέλη του ’80 ένα μεγάλο τμήμα των πιο εύπορων κοινωνικών στρωμάτων έχει ήδη αρχίσει να εγκαταλείπει τις πυκνοκατοικημένες περιοχές του κέντρου για χάρη των προαστίων. Συνεπώς μέχρι την έλευση των μεταναστών από το ανατολικό μπλοκ στα μέσα του ’90,το κέντρο «αραιώνει» χωρίς όμως ποτέ να ερημώνει.Οι μετανάστες εγκαθίστανται στο πιο προσιτό για αυτούς τότε τμήμα της προτεύουσας καλύπτοντας τα υποτιμιμένα τόσο χωρικά όσο και οικονομικά κενά .Η παραπάνω διαδικασία ολοκληρώνεται το 2000 με την εγκατάσταση μεταναστών-προσφύγων από Ασία και Αφρική τόσο λόγω των εμφυλίων όσο και των ιμπεριαλιστικών πολέμων του “πολιτισμένου” δυτικού κόσμου στις χώρες τους.Μεγάλο μέρος της εργασίας τους αφομιώνεται κυρίως από τους Ολυμπικούς του '04.Επιπλέον, η φτηνή και κατά το πλείστον “παράνομη” εργασία τους, δηλαδή η μη δυνατότητα στη νόμιμη εργασία αφού τους βάφτισαν “παράνομους-λαθραίους”,οδήγησε (στοχευμένα) στην αφομοίωση τους από τα ελληνικά και διεθνικά κυκλώματα μαφιών,ναρκέμπορων, σωματέμπορων και μπράβων.
Το κέντρο λοιπόν ποτέ δεν εγκαταλήφθηκε.Συνεχίζει να αποτελεί και σήμερα τον τόπο κατοικίας φοιτητών,μεταναστών, οικογενειών χαμηλών-μεσαίων στρωμάτων ακόμα και αστών. Η αδυναμία του κράτους να εφαρμόσει έναν συνολικό σχεδιασμό, έχει δημιουργήσει μια κατάσταση ποικιλομορφίας, αντιθέσεων και ζωντάνιας η οποία δεν θυμίζει σε τίποτε ένα έρημο και ακατοίκητο κέντρο.
Γιατί Re-think σήμερα;
Οι διακηρύξεις του Rethink ίσως να ακούγονται όμορφες και ελκυστικές στα περισσότερα αθηναικά ώτα.Απορρούμε όμως εμείς πως γίνεται όταν το Rethink παίζει σαν ιδέα από το '83, να επανεμφανίζεται σήμερα, σε μια περίοδο παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που το μόνο που ακούμε από τους κυβερνώντες και την εργοδοσία κάθε φορά που μιλάμε για δουλειά με μισθό,σύνταξη,υγεία είναι το “λεφτά δεν ύπαρχουν”. Ξαφνικά λοιπόν εμφανίζεται από τη μία σαν από μηχανής θεός ένας ιδιώτης (στη προκειμένη το 'Ιδρυμα Ωνάση), διατεθειμένος να βάλει πολύ από το χρήμα του για το “δημόσιο συμφέρον” και από την άλλη ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός (ερευνητικό EΜΠ,ΥΠΕΚΑ), που στηρίζει και αποφασίζει την υλοποίηση του πρότζεκτ.Θεωρούμε λοιπόν, ότι υπάρχουν βαθυτεροι λόγοι που αυτή η διαδικασία συμβαίνει τώρα.
Οικονομικοί λόγοι
Η κρίση που βιώνουμε σήμερα είναι μια σχεδόν κλασσική κρίση υπερσυσσώρευσης,όπου μεγάλο κομμάτι των καπιταλιστικών κερδών δεν μπορεί να επανεπενδυθεί πραγωγικά (να ξαναενταχθεί στη αγορά).'Εχουμε δηλαδή πλεονάζον κεφάλαιο (περισσευόμενο χρήμα) από τη μια και πλεονάζουσα εργασία από την άλλη.Οι διαδικασίες αστικοποίησης μπορούν και έχουν λειτουργήσει στο παρελθόν σε αντίστοιχες περιόδους, ως μέσο απορρόφησης αυτών των δυο πλεονασμάτων.΄Ενα σχήμα που θα μπορούσε να μας δώσει μία εικόνα του τι πάει να κάνει αυτό το έργο είναι το εξής: “θα επέλθει η διάχυση του Συντάγματος προς την οδό Πανεπιστημίου και Ομόνοια”.
Οποιος έχει διανύσει αυτή τη διαδρομή έστω και μια φορά, θα έχει αντιληφθεί πως αλλάζουν τα κτίρια,οι χρήσεις, η επιτήρηση,ο κόσμος, το μέγεθος των καταστημάτων κ.α από το ένα σημείο στο άλλο.Μιλάμε ουσιαστικά για την αναβάθμιση των περιοχών αυτών.
Προκειται λοιπόν για ένα έργο που απευθύνεται σε ένα καταναλωτικό κοινό μεσοαστικό και πάνω.'Οταν όμως αυτό το κοινό είναι σε κρίση, (οδηγείται στη φτωχοποίηση), σε συνδυασμό με την ύπαρξη αντίστοιχων καταναλωτικών παραδείσων (Mall κ.α) στα προάστια, εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς τι περιμένουν οι συντελεστές να αποδόσει αυτή η ανάπλαση.
Εδώ απαντάει το πρώτο πραγμα στο οποίο αναφερθήκαμε,δηλαδή η απορρόφηση πλεονάζοντος κεφαλαίου-εργασίας.Βραχυπρόθεσμα αυτό το περισσευόμενο χρήμα θα επενδυθεί και ένα μέρος της εργασίας θα μπεί σε κίνηση.'Ενας παράγοντας που πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψην είναι ότι στα πλαίσια του τζογαδόρικου χρηματοπιστωτισμού, και μόνο η διακύρηξη του διαγωνισμου μπορεί να βάλει σε κινηση αδρανή μέχρι πρότινος κεφάλαια.Επίσης επειδή μιλάμε για ένα μητροπολιτικό κέντρο, τα κεφάλαια προς επένδυση δεν είναι μόνο των ντόπιων αστών αλλά και διεθνή.
Επιπλέον υπάρχουν αόρατες αιτίες που μπορούν να ερμηνεύσουν κινήσεις αστικοποίησης.Ισως τα πιο σημαντικά από αυτά είναι τα ηλεκτρονικά δίκτυα,δηλαδή ψηφιακά συστηματα,συστήματα επιτήρησης,δίκτυα οπτικών ινών κ.α.
Για παράδειγμα τα δίκτυα οπτικών ινών προσφέρουν εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων.Αυτό είναι σημαντικό γιατί όταν ο κύκλος του εμπορεύματος έχει ως ένα βαθμό ψηφιοποιηθεί (π.χ μια είδηση σε ίντερνετικο μέσο ενημέρωσης), όσο πιο μεγάλες αυτές οι ταχύτητες τόσο πιο μικρός ο κύκλος,άρα τόσο πιο κερδοφόρα μια επιχείρηση.Το κέντρο σφίζει από τετοια δίκτυα.Γενικά πρόκειται για ένα έργο “καισαρική τομή” που λόγω της δυναμικότητας των πολλαπλών μεταβλητών που επιδρούν,ειναι δύσκολο να πούμε με σιγουριά αν θα τους βγεί η όχι,και νομίζουμε το ίδιο και αυτοί.
Ιδεολογικοί-πολιτικοί λόγοι
'Ολη η παραπάνω διαδικασία παράγει ιδεολογία.Σε μια περίοδο που το νεοφιλελεύθερο ιδεολογικό επικοδόμημα καταρρίπτεται στις συνειδήσεις των περισσοτέρων επειδή το υπάρχον οικονομικό μοντέλο δεν μπορεί να κρατήσει τις υποσχέσεις του και να ικανοποιήσει τις ανάγκες των υποστηριχτών του,η πολιτική αντζεντα μετατοπίζεται προς την ακροδεξιά.Ας δούμε τις χαρακτηριστικές δηλώσεις δυο εκ των πολλών υποστηριχτών του:
“Ξεκινάμε μια προσπάθεια για να μπει ένα τέλος στα φαινόμενα που υποβαθμίζουν τη περιοχή”(Αντώνης Σαμαράς).
Για συνθήκες ερήμωσης στο κέντρο τις οποίες τις απέδωσε στη λαθρομετανάστευση,την εγκληματικότητα,τις διαδηλώσεις που συνδέονται με καταστροφές έκανε λόγο ο υπουργός Μεταφορών,Μαυρουδής Βορίδης.
Θέλουν λοιπόν να αλλάξουν την εικόνα του κέντρου ώστε να παρουσιάζουν τόσο “στους μέσα” όσο και “στους έξω” μια άλλη πραγματικότητα.Μια πραγματικότητα χωρίς διαδηλώσεις, καταλήψεις, άνεργους, άστεγους,τοξικομανείς.Να κρύψουν δηλαδή τα αποτελέσματα των πολιτικών λιτότητας και της συνεχούς υποτίμησής μας.
Το Rethink λοιπόν έρχεται να συνδεθεί με τις γενικότερες πολιτικές διαχείρησης τόσο της κρίσης όσο της εργασίας.Είναι το χωρικό “master plan” που έρχεται να ενοποιήσει όλα τα μικρότερα όπως τις σκούπες της αστυνομίας και των φασιστών,τα στρατόπεδα συγκεντρωσης,τη φυλάκιση και διαπόμπευση των εκδιδόμενων-οροθετικών, το κλείσιμο πολιτικών καταλήψεων και καταλήψεων στέγης. Είναι ένας μεγάλος τσιμεντόλιθος στο τοίχο της καταστολής,της αστυνομοκρατίας,των επιτάξεων εργασίας,της πολιτικής μέσω προεδρικών διαταγμάτων ενάντια στους εργατικούς-κοινωνικούς αγώνες.
Αντικρουόμενα ταξικά και κατ'επέκταση χωρικά συμφέροντα.
Εν τέλει,τη στιγμή που κλείνουν νοσοκομεία και σχολεία,3 στους 4 νέους είναι άνεργοι και μεταναστέυουν,οι άστεγοι και οι αυτοκτονίες συνεχώς αυξάνονται,το Rethink καταλήγει πέρα όλων των άλλων να είναι ωμός κυνισμός.Από την άλλη αυτοί που ξεπουλάνε κάθε δημόσιο αγαθό,που θέλουν να ιδιωτικοποιήσουν μέχρι και το νερό,που στη Χαλκιδική καταστρέφουν ένα ολόκληρο δάσος για το “χρυσό θάνατο”, μπορούν να μιλάνε για δέντρα στη Πανεπιστημίου και να φαντάζουν έστω και ελάχιστα ηλικρινείς;
Δεν υπάρχουν αντικειμενικές λύσεις,όσο επιστημονικές και να αυτοπαρουσιάζονται (η επιστήμη έχει πρόσημο), σε ζητήματα όπως αυτά του χώρου,του κέντρου της πόλης και κατ’επέκταση των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων.
Αυτό γιατί οι ΄΄αντικειμενικές΄΄ αυτές λύσεις έχουν άμεση σχέση με τα ΄΄αντικειμενικά΄΄ ζητήματα-προβλήματα , τα οποία θέτουν οι εμπλεκόμενοι φορείς (κατασκευαστικό κεφάλαιο,Ίδρυμα Ωνάση,Πολιτεία).
Οι αναπλάσεις λοιπόν,είναι πολιτικές πρακτικές με πολύ συγκεκριμένες ιδεολογικές αφετηρίες όπως και χωρικά-κοινωνικά αποτελέσματα.Η ουσία λοιπόν είναι τα ερωτήματα-προβλήματα όσον αφορά το χώρο να τίθενται από τη δική μας σκοπιά.Από τη σκοπιά που εξυπηρετεί τις ανάγκες και τα συμφέροντα μας,αυτά της κοινωνίας και των καταπιεσμένων.
*Φοιτητές Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
