Τι Αριστερά χρειαζόμαστε;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα «Τι Αριστερά χρειαζόμαστε», οφείλουμε καταρχήν να απαντήσουμε στο ερώτημα ποια είναι η «παρούσα ιστορική στιγμή», όπως έλεγε ο Λένιν, η ιστορική συγκυρία δηλαδή με τα λόγια που χρησιμοποιούμε σήμερα.

Ο Λένιν συνήθιζε να αναλύει τα χαρακτηριστικά της συγκυρίας κάνοντας χρήση ενός συστήματος αναφοράς που περιλαμβάνει τρεις ενότητες:

Πρώτον, το έδαφος των κοινωνικών συγκρούσεων, το οποίο δεν είναι τίποτα άλλο από τις αντικειμενικές συνθήκες των ταξικών αντιθέσεων (οικονομικές: συσσώρευση κεφαλαίου και εκμετάλλευση της εργασίας, πολιτικές: θεσμικό πλαίσιο και «κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού», ιδεολογικές: μορφή, κατάσταση και ισχύς των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους κ.λπ.).

Δεύτερον, το σύστημα των αντιτιθέμενων κοινωνικών τάξεων, μερίδων τάξεων και κοινωνικών δυνάμεων που διατάσσονται σε σχηματισμούς μάχης. πραγματοποιούν συμμαχίες, υφίστανται σχίσματα, συγκρούονται κ.λπ.

Τρίτον, τα επίδικα αντικείμενα των κοινωνικών συγκρούσεων, σε αναφορά με τα οποία οι σχηματισμοί μάχης σχηματίζονται και αναδιατάσσονται.

Τι μπορούμε να πούμε, σήμερα, για την παρούσα ιστορική στιγμή, για την ιστορική συγκυρία;

Κατ’ αρχάς, επτά χρόνια μετά, η κρίση του καπιταλισμού είναι μπροστά μας. Η «ποσοτική χαλάρωση», η έγχυση ρευστότητας στο σύστημα από τις κεντρικές τράπεζες, αποδείχθηκε ότι μπορούσε μεν να προσφέρει μια βαθιά ανάσα μερικών ετών στο καθεστώς, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν οδηγεί σε έξοδο από την κρίση. Οι κερδοσκοπικές φούσκες επανεμφανίστηκαν, οι χρηματοπιστωτικοί τίτλοι μεγεθύνονται και μαζί τους διογκώνεται η απαίτηση του κεφαλαίου επί του προϊόντος. Με δυο λόγια, η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου συνεχίζεται, και μάλιστα βαθαίνει για τους εξής λόγους: Παρά τη συνεχώς αναγγελλόμενη νέα τεχνολογική επανάσταση, η επιβράδυνση της παραγωγικότητας της εργασίας συνεχίζεται ακολουθώντας τη μακροχρόνια πτωτική πορεία που ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970, και σήμερα πλησιάζει στην περιοχή του μηδενός. Η συσσώρευση επιβραδύνεται ακόμη περισσότερο και προσεγγίζουμε τώρα ένα σημείο απλής αναπαραγωγής του παγίου κεφαλαίου. Επιπλέον, σβήνουν πλέον και δύο σημαντικοί κινητήρες της παγκόσμιας ανάπτυξης που στήριζαν μέχρι σήμερα τις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού στην Ευρώπη και την Αμερική: Το παγκόσμιο εργαστήρι συναρμολόγησης, η Κίνα, και οι Αναδυόμενες οικονομίες βρίσκονται σε περίοδο επιβράδυνσης, η οποία φαίνεται να έχει διαρθρωτικό χαρακτήρα, που δεν μπορεί δηλαδή να αντιμετωπιστεί με μερικούς επιδέξιους χειρισμούς της νομισματικής, δημοσιονομικής ή συναλλαγματικής πολιτικής. Όσο για την θεαματική μείωση της τιμής του πετρελαίου και των άλλων ορυκτών πρώτων υλών, σε αντίθεση με το παρελθόν, θίγει τις χώρες παραγωγούς περισσότερο από όσο ωφελεί τις χώρες καταναλωτές - επομένως συνολικά έχει αρνητική επίπτωση στην παγκόσμια οικονομία.

Το δικό μας ηγεμονικό σχέδιο: ο σοσιαλισμός

Το πρώτο συμπέρασμα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτά είναι ότι απέναντι στη διαρθρωτική κρίση του καπιταλισμού, οποιαδήποτε πολιτική διαχείρισης της ζήτησης μπορεί να έχει ευνοϊκά αποτελέσματα μόνο βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Στην περίπτωση της Ελλάδας π.χ. η αύξηση της ζήτησης, είτε προέλθει από υποτίμηση ενός νέου νομίσματος είτε από την εισροή πόρων είτε από οποιαδήποτε άλλη πηγή, με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση του παραγωγικού δυναμικού, μπορεί να οδηγήσει το προϊόν από τα 185 δισ. στα 200 δισ. μέσα σε τρία χρόνια - εκεί εξαντλείται η αποτελεσματικότητά της. Η κρίση του καπιταλισμού, επειδή είναι διαρθρωτική, αφορά δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο είναι χτισμένο το σύστημα, μπορεί να λυθεί μόνο με διαρθρωτικά μέτρα, είτε μέτρα της αστικής τάξης κατά των δυνάμεων της εργασίας είτε μέτρα των εργαζόμενων τάξεων κατά του κεφαλαίου. Είναι αδύνατο να παλέψουμε για μια αντικαπιταλιστική έξοδο από την κρίση χωρίς να θίξουμε τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής στην ίδια τη βάση του, δηλαδή στις σχέσεις ιδιοκτησίας, στις σχέσεις παραγωγής και στη διαδικασία αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο της συγκυρίας είναι ότι η αστική τάξη δεν διαθέτει ηγεμονικό σχέδιο εξόδου από την κρίση, όπως συνέβη στις δύο προηγούμενες μεγάλες κρίσεις του ώριμου καπιταλισμού, στις δεκαετίες του 1930 και του 1970. Με άλλα λόγια, η αστική τάξη δεν ασκεί πλέον την ιδιοτελή πολιτική της στο όνομα του γενικού συμφέροντος, αλλά του γυμνού συμφέροντος του κεφαλαίου. Αναγκαστικά, καθώς αδυνατίζει το ιδεολογικό σκέλος της εξουσίας, η αστική τάξη καταφεύγει στην καταστολή. Η απάντηση που δίνουν οι αστικές τάξεις στην κρίση του καπιταλισμού είναι η αύξηση της επιθετικότητάς τους ενάντια στις εργαζόμενες τάξεις (α) για να μειώσουν τις δαπάνες της αναπαραγωγής τους (στην Ελλάδα η μείωση αυτή έχει υπερβεί το 40% των αντίστοιχων δαπανών του 2008 χωρίς να συνυπολογίσουμε την περιστολή των κοινωνικών δαπανών) , (β) για να δεσμεύσουν τη μελλοντική τους εργασία μέσω της διόγκωσης του δημόσιου χρέους και της υπερφορολόγησης και (γ) για να υφαρπάξουν την παρελθούσα εργασία τους, αυτήν που αποκρυσταλλώνεται σε περιουσιακά στοιχεία, ιδιαίτερα σε ιδιόκτητες κατοικίες. Το χειρότερο είναι ότι θίγεται πλέον συνολικά η αναπαραγωγή των υποτελών κοινωνικών τάξεων: στο βαθμό που μειώνεται το μερίδιο του ΑΕΠ που διατίθεται για τη συντήρηση και την αναπαραγωγή των υποτελών κοινωνικών τάξεων, δίπλα στην εξαθλίωσή τους, μεγαλώνει και ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης μεγάλων στρωμάτων πίσω από τείχη, όπως στη Λατινική Αμερική, τον εγκλεισμό στις φυλακές, την εκχώρηση ολόκληρων τμημάτων πόλεων στις συμμορίες (όπως στο Μεξικό).

Για τους λόγους αυτούς, η κυρίαρχη αντίθεση είναι μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, και ο σοσιαλισμός είναι επίκαιρος διότι αποτελεί το μοναδικό σχέδιο με ηγεμονικές απαιτήσεις που μπορεί να προβληθεί σήμερα. Απέναντι στην αστική τάξη που δεν διαθέτει σήμερα ηγεμονικό σχέδιο, η Αριστερά μπορεί να έχει ηγεμονικό σχέδιο και το σχέδιο αυτό είναι ο σοσιαλισμός.

Η δική μας Αριστερά, λοιπόν, πρέπει να είναι αντικαπιταλιστική και να αναφέρεται στο σοσιαλισμό. Να αναφέρεται στο σοσιαλισμό όμως ως ηγεμονικό σχέδιο απάντησης στην κρίση του καπιταλισμού, όχι ως κάποιο μακρινό στάδιο της ανθρώπινης κοινωνίας που αχνοφέγγει στο βάθος του ορίζοντα. Αυτό σημαίνει ότι ο σοσιαλισμός είναι μια υπαρκτή τάση που ενυπάρχει στα πράγματα ως έχουν σήμερα, στον καπιταλισμό, και ότι δικό μας καθήκον είναι να εντοπίσουμε ό,τι στην καπιταλιστική κοινωνία αντιστέκεται στη βαρβαρότητα, ό,τι μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία αναγγέλλει το τέλος της, και σε αυτό να κάνουμε χώρο και να δώσουμε διάρκεια - εδώ και τώρα. Εκεί που θίγονται οι σχέσεις καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, εκεί που αναπτύσσονται δομές αλληλεγγύης χτισμένες πάνω στις αξίες του σοσιαλισμού, εκεί που εμφανίζονται μη καπιταλιστικές μορφές παραγωγής, εκεί που αμφισβητείται η αστική ιδεολογία.

ΦΩΤΟ: Δημήτρης Ασπιώτης