Η Έκθεση Μακετών του Καλλιτεχνικού Διαγωνισμού, που προκήρυξε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, με αφορμή το γιορτασμό για τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του (1918-2018), παρουσιάζεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (από 14 έως 30 Ιανουαρίου 2019), και έγινε με σκοπό τη φιλοτέχνηση Μνημείων για δύο μαρτυρικά νησιά: τη Μακρόνησο και τη Γυάρο.
Οι φυλακές της Γυάρου (Γιούρα), φτιάχτηκαν με καταναγκαστικά έργα από τους ίδιους τους εξόριστους. Οι δε θάλαμοι ήταν στενοί και αποπνιχτικοί, με μικρά παράθυρα, και στοιβάζονταν στους χώρους τους 15-20 κρατούμενοι. Αποτέλεσαν τόπο εξορίας την περίοδο 1947-52, αλλά και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας 1967-74. Συνολικά, πέρασαν 18.000 εξόριστοι. Οι μαρτυρίες λένε ότι η φυματίωση θέριζε. Συγκεκριμένα, αρρώστησε το 60% με 70% του συνόλου των εξορίστων, γεγονός το οποίο δείχνει τις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες κράτησής τους.
Για τη Γυάρο, το 1ο βραβείο δόθηκε στο έργο με τίτλο, «ΡΩΓΜΗ», του γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά. Είναι αφαιρετικού χαρακτήρα και δείχνει δύο ανοίγματα κάθετων μεταλλικών στοιχείων. Το υλικό τους είναι από χάλυβα, ο οποίος υπήρξε το αντικείμενο του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Στο «σώμα» των δύο μεταλλικών στοιχείων είναι καρφωμένα εικοσιένα πρίσματα, θραύσματα (όσα και τα χρόνια λειτουργίας της Γυάρου), τα οποία δείχνουν τόσο τις πληγές όσο και τις ρωγμές. Και, τελικά, είναι αυτές οι πληγές που δημιουργούν τις ρωγμές στην πάλη μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου, μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού, και την αντιδιαστολή ενός φωτεινού και ενός ζοφερού μέλλοντος, όπως σημειώνει ο καλλιτέχνης. Και συνεχίζει, λέγοντας πως τα θραύσματα είναι «από υλικό ανοξείδωτο, μόνιμα λαμπερό και αναλλοίωτο στο χρόνο. [...] Οι "Ρωγμές" με τις έντονες εξάρσεις προσδίδουν έντονα δραματικό χαρακτήρα στην πάλη μεταξύ των δύο ιδεολογιών». Ταυτόχρονα, τα πρίσματα-θραύσματα και το αναλλοίωτο υλικό τους είναι η αναφορά στους κρατούμενους κομμουνιστές και Αριστερούς «που υπέφεραν, βασανίστηκαν ή έχασαν τη ζωή τους για τις ιδέες τους, παρέμειναν ωστόσο αμετακίνητοι σε αυτές».
Ενδεικτικά, αναφέρουμε και κάποια άλλα έργα της Έκθεσης, σχετικά με τη Γυάρο: «Ήλιος», «Χαλασμός», «Ουρανός», «Εξόριστοι», κλπ.
Όσον αφορά το κολαστήριο της Μακρονήσου, έχουν γραφτεί τόσα πολλά, που φρίττει ο νους του ανθρώπου, πολλώ δε μάλλον όσοι/-ες τα έζησαν. Η Μακρόνησος (1947-58), υπήρξε ο πολυπληθέστερος τόπος εξορίας. Πάνω από 60.000 άνθρωποι βασανίστηκαν εκεί, ανάμεσά τους και 300 ανήλικα παιδιά, τα οποία λόγω της φρικτής κατάστασης, έκαναν, όλα μαζί και ταυτόχρονα, απόπειρα αυτοκτονίας. Αποκορύφωμα της βίας αποτέλεσε η μεγάλη ομαδική σφαγή στη χαράδρα της Μακρονήσου (29 Φλεβάρη - 1 Μάρτη 1948), όπου δολοφονήθηκαν πάνω από 300 εξόριστοι φαντάροι. Η Μακρόνησος υπήρξε ένα «ψυχικό θυσιαστήριο», όπως το ονομάζει ο Γιάννης Γαλανός, που δοκιμάστηκαν η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αντοχή με τους πιο ακραίους τρόπους και συνθήκες. Η μέθοδος βασανισμού ήταν ξύλο και πάλι ξύλο, που σακάτευε σώματα, ψυχοδιανοητική κατάσταση και τελικά την ίδια τη ζωή.
Για τη Μακρόνησο, το 1ο βραβείο, απονεμήθηκε στο έργο με τίτλο, «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ», πρόταση του γλύπτη και επίκουρου καθηγητή στην ΑΣΚΤ, Μάρκου Γεωργιλάκη. Ένα μελαγχολικό έργο, που δείχνει πέντε ανθρώπινες μορφές-σκιές, οι οποίες ξεπροβάλουν από το έδαφος της Μακρονήσου, όπως οι εξόριστοι, ως σκιές του εαυτού τους, εξαιτίας της απουσίας κάθε ανθρώπινου στοιχείου. Όμως, ταυτόχρονα, αυτές οι σκιές θα υπάρχουν πάντα ως μορφές, ως ένα φάσμα, που άλλους θα τους στοιχειώνει, θα τους ταράζει και θα τους φοβίζει, ενώ για άλλους θα αποτελούν μια διαρκή παρουσία, για να θυμίζει, όπως σημειώνει ο γλύπτης, ότι οι κρατούμενοι της Μακρονήσου με τη στάση τους «διεμβόλισαν το χρόνο και πήραν τη θέση τους στην ιστορία. Υπάρχουν στη σκέψη και στη συνείδηση του καθενός μας. Οι σκιές τους ξεπροβάλλουν από το έδαφος της Μακρονήσου και μας περιμένουν, μας υποδέχονται στο χώρο τους και συνδιαλέγονται μαζί μας (…)».
Ενδεικτικά, πάλι, θα αναφέρουμε και κάποια άλλα έργα της Έκθεσης, σχετικά με τη Μακρόνησο, όπως «Ο Γλάρος», ο «Ωκεανός», «Το πνεύμα δεν φυλακίζεται», ο «Βοριάς», η «Δύναμη», «Η Μάνα», κλπ.
Τέλος, να πούμε πως αυτοί οι τόποι μαρτυρίας υπήρξαν μια τρομακτική ψυχολογική εμπειρία, η οποία άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της σε εκείνη τη γενιά, που ενώ έζησε το μεγαλείο της αντίστασης, εντούτοις υπέστη την δραματική απόγνωση της ήττας, καθώς επίσης το αίσχος των νικητών. Σημάδια, τα οποία με τη φιλοτέχνηση των Μνημείων, αυτά τα δύο μαρτυρικά νησιά μπορούν «να αναδειχθούν σε πραγματικούς ιστορικούς τόπους, όπου να μπορούν ο λαός και η νεολαία να έρθουν σε επαφή με την Ιστορία του λαϊκού κινήματος της χώρας μας».
