Οι γυναίκες και η Κομμούνα: «Ήταν ακόμη πιο τερατώδεις γιατί ήταν γυναίκες, οι οποίες παραβίαζαν τα πάντα»

Τι μπορούμε να πούμε για τον ρόλο των γυναικών στα γεγονότα της 18ης Μάρτη που σηματοδότησαν την αρχή της Κομμούνας; Μπορούμε να την παραλληλίσουμε με άλλες επαναστατικές ημέρες όπου προάγεται η θέση των γυναικών, όπως η πορεία προς τις Βερσαλλίες στις 5 και 6 Οκτώβρη του 1789 και η διαδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα για τα δικαιώματα των γυναικών στις 8 Μάρτη του 1917 που εγκαινιάζει η Ρωσική Επαναστάση;

Υπήρξαν πολλές γυναίκες την 18η Μάρτη που εμπόδισαν τους στρατιώτες να αρπάξουν τα κανόνια από το ανάχωμα της Μονμάρτης, γεγονός που εξηγείται πολύ απλά απ’το ότι ήταν νωρίς το πρωί και οι γυναίκες ξυπνούσαν πρώτες για να αναζητήσουν νερό, καύσιμα κλπ. Ωστόσο υπήρξαν επίσης και άντρες –όχι επειδή οι γυναίκες σήμαναν συναγερμό- και κυρίως οι ομοσπονδιακοί που ήταν μόνο άντρες, αφού η Εθνοφρουρά απέκλειε τις γυναίκες. Έτσι τη στιγμή που οι στρατιώτες και ο πληθυσμός αδελφοποιήθηκαν στο Πολωνικό Πεδίο, υπήρχαν τόσο άντρες όσο και γυναίκες. Στις 5 και 6 Οκτωβρίου του 1789 οι γυναίκες υποκινούν την πορεία (πρόκειται για μια λέσχη γυναικών, οι Κυρίες της Χαλ, που ξεκινά το κίνημα) πριν ενωθούν με την Εθνοφρουρά. Η 8η Μάρτη του 1917 είναι η Παγκόσμια Ημέρα για τα δικαιώματα των γυναικών (μέρα που είχε ήδη οριστεί την 8η Μάρτη). Όμως σ’αυτές τις διαφορετικές περιπτώσεις, όλα συμβαίνουν σα να διατηρούμε μόνο το ρόλο των γυναικών κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών ως αντάλλαγμα για την αορατότητά τους τον υπόλοιπο χρόνο, ενώ είναι επίσης παρούσες την 10η Αυγούστου του 1792, στα άλλα γεγονότα της Κομμούνας, στη Ρώσικη Επανάσταση κλπ. Καθίσταται λοιπόν ορατή η παρουσία τους όταν αυτή συνδέεται με τον κοινωνικό και οικιακό τους ρόλο, ιδίως με τη φροντίδα του φαγητού. Στις 5 Οκτώβρη του 1789 συμβαίνει μια εξέγερση σχετικά με τον εφοδιασμό του σιταριού. Είναι το ψωμί το οποίο πάνε να αναζητήσουν στις Βερσαλλίες, ακόμα κι αν τελικά είναι ο βασιλιάς που φέρνουν πίσω. Η 8η Μάρτη του 1917, για ένα μεγάλο αριθμό γυναικών από την εργατική συνοικία του Σαιντ-Πητερσμπούργκ, ήταν λιγότερο μια διαδήλωση για τα δικαιώματα των γυναικών και περισσότερο μια διαδήλωση για το ψωμί και την ειρήνη. Επομένως δεν πρέπει να περιορίσουμε το ρόλο τους στη συμμετοχή τους στα επαναστατικά γεγονότα εκείνων των ημερών, καθώς ήταν εκείνες που τα ξεκίνησαν.

Στη συνέχεια, οι γυναίκες δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν στους επίσημους θεσμούς της Κομμούνας; Το διεκδίκησαν;

Δε επεξεργαστήκανε το ζήτημα του δικαιώματος ψήφου των γυναικών για την εκλογή της Κομμούνας την 26η Μάρτη και οι ίδιες ελάχιστα το διεκδίκησαν. Εκείνη την εποχή, το δικαίωμα ψήφου δεν ήταν από τις πρώτες διεκδικήσεις των γυναικών. Είχαν όμως άλλες πολλές διεκδικήσεις και αυτό είναι ακόμα πιο σαφές για τις Κομμουνάριες (ΣτΜ1), η πλειοψηφία των οποίων ήτανε σοσιαλίστριες ή «Ορεινές» (σοσιαλδημοκράτισσες). Στο ζήτημα των διεκδικήσεών τους ωστόσο θα επιστρέψουμε. Υπήρχε εξάλλου το ίδιο θέμα κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Μιλάμε πολύ για την Ολυμπία ντε Γκουζ και για τη Διακήρυξή της για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και της Πολίτισσας, που αποτελεί τρόπο διεκδίκησης του δικαιώματος ψήφου (χωρίς να το αναφέρει ρητά), ωστόσο οι επεξεργασίες της Ντομινίκ Γκοντινό σχετικά με τις επαναστάτριες γυναίκες δείχνουν ότι οι ίδιες διεκδικούσαν πολύ περισσότερο την εξουσία να ενταχθούν στην Εθνοφρουρά παρά το δικαίωμα ψήφου.

Η συμμετοχή των γυναικών στις μάχες ήτανε κάτι συγκεκριμένο για την Κομμούνα;

Όχι, οι γυναίκες πάντα συμμετείχαν στη μάχη, πρέπει όμως να διευκρινίσουμε περί τίνος πρόκειται. Οι μάχες με το όπλο στο χέρι ήταν πολύ πιο περιορισμένες για τις γυναίκες κατά τις εξεγέρσεις πριν από την Κομμούνα, όχι μόνο επειδή οι γυναίκες δεν ήξεραν απαραίτητα να χρησιμοποιούν τα όπλα, αλλά και επειδή υπήρχε ένα βάρος νοοτροπιών που τους έκανε να μην μπορούν να θεωρήσουν τις γυναίκες ικανές να προκαλέσουν το θάνατο ακριβώς όπως προκαλούν τη ζωή. Τις κρατήσανε έτσι μακριά από τα όπλα. Αντίθετα, συμμετείχαν στις μάχες στα οδοφράγματα (κυρίως το 1830 και το 1848). Το οδόφραγμα είναι εκεί για να εμποδίσει ένα δρόμο και όταν οι στρατιώτες σπεύδουν σ’αυτόν το δρόμο μπλοκάρονται εκεί. Οι μάχες λοιπόν πραγματοποιούνται με δύο τρόπους: απ’ τη μία πλευρά, υπάρχει η μάχη σώμα με σώμα ανάμεσα στους στρατιώτες και τα οδοφράγματα (όπου υπάρχουν οπλισμένοι άντρες), και απ΄ την άλλη πλευρά, ο πληθυσμός πετάει διάφορα αντικείμενα από τα παράθυρα –και σ’ αυτό συμμετείχαν πολλές γυναίκες. Αυτός ο δεύτερος τρόπος μάχης είναι εξίσου σημαντικός (έχοντας δουλέψει πάνω στο ζήτημα της επιβολής της τάξης κατά τη διάρκεια των ταραχών της Ιουλιανής Μοναρχίας, υπήρχαν πολύ πιο συχνά κρανιακά κατάγματα παρά τραυματισμοί από πυροβολισμούς), αλλά συχνά τον ξεχνάμε. Επιπλέον, οι γυναίκες ξαναγέμιζαν τα όπλα, φρόντιζαν τους τραυματίες, εφοδίαζαν με καύσιμα τα οδοφράγματα κλπ. Η ιδιαιτερότητα της Κομμούνας βρίσκεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες συμμετείχαν πιο συχνά στις μάχες με το όπλο στο χέρι, ιδίως στα οδοφράγματα που είχαν εγκαταλειφθεί από τους άντρες μαχητές.

Μια από τις σημαντικές γυναικείες οργανώσεις που υπήρχαν κατά τη διάρκεια της Κομμούνας συνδέεται εξάλλου με τις μάχες: η Ένωση Γυναικών για την Άμυνα του Παρισιού και την Περίθαλψη των Τραυματιών. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια; Σε ποια άλλα πλαίσια μπορούσαν οι γυναίκες να οργανωθούν;

Ναι, είναι μια οργάνωση που δημιουργήθηκε από την Ελιζαμπέτ Ντιμίτριεφ, η οποία στάλθηκε από τη Διεθνή Ένωση Εργατών (επίσημο όνομα της Πρώτης Διεθνούς) από το Λονδίνο στο Παρίσι. Αρχικά υπήρχαν επιπλέον δύο άντρες οι οποίοι έπρεπε να φύγουν, ωστόσο ο ένας από τους δύο δεν μπορούσε να φύγει, καθώς ήταν άρρωστος και τον αντικατέστησε χωρίς να το πολυσκεφτεί. Αυτή η οργάνωση έχει ενδιαφέρον για τις δύο διαστάσεις της: την άμυνα του Παρισιού, που ανταποκρίνεται στην αντισυμβατική διεκδίκηση των γυναικών να μπορούν να πάρουν τα όπλα, και τη φροντίδα των τραυματιών, που εμπίπτει αντίθετα στον κλασικό ρόλο των γυναικών που τους αποδίδεται ως καθηκόν με βάση το φύλο. Είναι η πιο δομημένη οργάνωση, η οποία επικεντρώνεται αρκετά σε τρία επίπεδα: τις τοπικές επιτροπές στους δήμους, στις οποίες εκλέγονται αντιπρόσωποι συγκροτώντας μια άλλη επιτροπή και τέλος, μια εκτελεστική επιτροπή με επικεφαλής την Ελιζαμπέτ Ντιμίτριεφ. Υπήρχαν ωστόσο και άλλες οργανώσεις, κυρίως λέσχες, όπως η λέσχη της Μονμάρτης, στην οποία συμμετείχε η Αντρέ Λεό. Υπήρξαν επίσης ορισμένες εντάσεις ανάμεσα σ’αυτές τις οργανώσεις: για παράδειγμα, αφού η Αντρέ προσχώρησε ταυτόχρονα και στην Ένωση για την Άμυνα του Παρισιού και την Περίθαλψη των Τραυματιών, αυτή η διπλή ένταξη ενόχλησε τρομερά την Ελιζαμπέτ Νιμίτριεφ. Αυτά τα διαφορετικά πλαίσια ήταν «αποκλειστικα γυναικείοι χώροι»(ΣτΜ2) (ακόμα κι αν ο όρος είναι αναχρονιστικός) καθοδηγούμενα και οργανωμένα από γυναίκες, ακριβώς όπως ήταν εξάλλου οι λέσχες των γυναικών κατά τη Γαλλική Επανάσταση ή το 1848 (καθώς και οι εφημερίδες του 1848), ακόμα κι αν οι άντρες μπορούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις να προσφέρουν τη βοήθειά τους. Οι γυναίκες είχαν καταλάβει ότι έτσι έπρεπε να οργανωθούν ώστε να είναι σε θέση να μπορούν να ενεργούν και να ακούγονται!  

Ποιες άλλες γνωστές γυναίκες που συμμετείχαν στην Κομμούνα μπορούμε να αναφέρουμε;

Εκτός από την Λουίζ Μισέλ, όλες οι άλλες έχουν εν πολλοίς ξεχαστεί... Και αν αναφέρουμε την Μισέλ, και σε ένα μικρότερο βαθμό την Μπροσέρ, αυτό συμβαίνει κυρίως χάρη στα γραπτά τους. Ωστόσο, πολλές άλλες προσωπικότητες θα άξιζε να είναι γνωστές. Για παράδειγμα, η Αντρέ Λεό, συγγραφέας ενός μεγάλου κειμένου, Ο κοινωνικός πόλεμος, όπου καταγγέλει το γεγονός ότι θέλει, μετά από έναν αιώνα, «να κάνει την επανάσταση χωρίς γυναίκες». Η Ντιμίτριεφ, η οποία εξαφανίστηκε και γνωρίζουμε πολύ λίγα γ’αυτήν μετά την Κομμούνα. Η Πωλ Μινκ ή ακόμα η Ναταλί Λεμέλ, που ήταν λίγο περισσότερο γνωστή και βρισκόταν κοντά στον Εζέν Βαρλέν, και η οποία πριν την Κομμούνα είχε δημιουργήσει μια σημαντική συνεταιριστική καντίνα, την Μαρμίτ (la Marmite). Όμως για την πλειονότητα των Κομμουνάριων, έχουμε λίγα αρχεία, εκτός από κάποια ονόματα σε αφίσες ή τα ίχνη από την πορεία τους στις Βερσαλλίες. Έχοντας πει αυτά, ακόμα κι αν οι άντρες ήταν λίγο περισσότεροι από τις γυναίκες, οι Κομμουνάροι είναι εξίσου λίγο γνωστοί, με εξαίρεση τον Βαλές, τον Κουρμπέ, τον Ποτιέ κλπ.

Πέρα από την ένταξή τους στην Εθνοφρουρά και γενικότερα το δικαίωμα να φέρουν όπλα, ποιες άλλες σημαντικές διεκδικήσεις τέθηκαν από τις γυναίκες κατά τη διάρκεια της Κομμούνας;

Διεκδικούν αυτά που ήδη διεκδικούσαν οι γυναίκες το 1848, στα οποία τώρα βρίσκονται αρκετά κοντά κοινωνικά και με πολιτικό σχηματισμό: το δικαίωμα στη δουλειά, να πληρώνονται με ίσους μισθούς  και άρα να έχουν την ίδια ποιοτική αναγνώριση με τους άντρες. Διεκδικούν επίσης το δικαίωμα στην εκπαίδευση, το δικαίωμα διαζυγίου, η αναγνώρισης των «νόθων» ή των «νόμιμων» παιδιών, η αναγνώριση των ανύπαντρων γυναικών (να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τις παντρεμένες γυναίκες) και κάποιες ανάμεσα τους, κυρίως η Λουίζ Μισέλ, θέτουν το ζήτημα της απαγόρευσης της πορνείας.

Ποιες από αυτές τις διεκδικήσεις ικανοποιήθηκαν;

Στο πλαίσιο της Ένωσης Γυναικών για την Άμυνα του Παρισιού και την Περίθαλψη των Τραυματιών, υπάρχει ένας μεγάλος προβληματισμός σχετικά με την εργασία των γυναικών και η Ελιζαμπέτ Ντιμίτριεφ καταφέρνει να αρπάξει τις υποσχέσεις για μισθολογική ισότητα. Υπάρχει επίσης ένα διάταγμα για ένα συγκεκριμένο επάγγελμα που εγγυάται μισθολογική ισότητα. Η Κομμούνα εγκαθιδρύει ακόμη συνεταιρισμούς γυναικών παραγωγών (άρα των γυναικών). Σχετικά με την εκπαίδευση είναι πολλά τα σχολεία που ανοίγουν για αγόρια και κορίτσια. Αναγνωρίζονται οι ανύπαντρες γυναίκες, καθώς η Κομμούνα βγάζει διάταγμα σύμφωνα με το οποίο οι σύζυγοι ή οι σύντροφοι εκτός γάμου όσων αντρών της Εθνοφρουράς τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν σε μάχη μπορούν να λάβουν σύνταξη. Υπάρχει επίσης η αναγνώριση των «νόθων» παιδιών. Αφ’ετέρου, οι γυναίκες δε θα γίνονταν δεκτές στην ομοσπονδιακή Εθνοφρουρά: είναι όμως οι ίδιες εκείνες που θα πάρουν τα όπλα κατά τη διάρκεια της Ματωμένης Εβδομάδας.

Ποια ήταν η θέση των γυναικών στο πλαίσιο του εργατικού κινήματος της εποχής;

Ήταν πολύ δύσκολη. Όχι μόνο επειδή στο εργατικό κίνημα κυριαρχούσαν οι άντρες, αλλά ορισμένα ρεύματα είχαν δυσμενή στάση απέναντι στη γυναικεία εργασία την οποία έκριναν κατώτερη, καθώς πληρώνονταν πολύ λιγότερο. Έτσι ξεκίνησαν να τις βλέπουν –ακόμα κι αν αυτή ήταν συνήθως η περίπτωση στη συνέχεια- ως απεργοσπάστριες, γεγονός που δεν πιστοποιείται από τις πηγές, αφού η κατανομή της εργασίας στηριζόταν απόλυτα στο ότι μια γυναίκα δε θα έκανε μια «αντρική» δουλειά. Θεωρούσαν επίσης ότι η δουλειά στο εργοστάσιο (ή στη «φάμπρικα», μικρή σημασία έχει ο όρος) ήταν αντίθετη στην ηθική και υπήρχαν πολλοί εντός του εργατικού κινήματος και της Διεθνούς, οι οποίοι επιθυμούσαν οι γυναίκες, κυρίως οι παντρεμένες, να επιστρέψουν στο σπίτι, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει εργασία στο σπίτι, δηλαδή σε συνθήκες χειρότερες ακόμα κι απ’το εργοστάσιο. Στο γαλλικό εργατικό κίνημα προστίθεται το βάρος του προυντονισμού, και του βαθέος μισογυνισμού του Προυντόν. Αυτό φυσικά δεν ίσχυε για όλους τους στρατευμένους. Για παράδειγμα, ο Εζέν Βαρλέν ήταν πολύ υπέρμαρχος της ισότητας ανδρών-γυναικών και κυρίως της μισθολογικής ισότητας, και αφού ιδρύει τη Μαρμίτ με τη Ναταλί Λεμέτ, η ίδια έχει τον ίδιο οργανωτικό ρόλο που έχει κι αυτός. Ωστόσο, αυτοί ήταν μειονότητες: υπάρχουν πολλά συνέδρια ή συνδιασκέψεις της Διεθνούς πριν από την Κομμούνα –κυρίως κατά τη διάρκεια διεθνών εκθέσεων- στα οποία περιλαμβάνονται κείμενα βαθιά μισογύνικα και αντιτιθέμενα στη γυναικεία εργασία. Ενάντια σ’αυτή τη θέση εξάλλου μάχονταν και πριν την Κομμούνα η Ντιμίτριεφ, η Αντρέ Λεό και η Πωλ Μινκ. Έκαναν πολύ συχνές συνεδριάσεις, όπου υπερασπίζονταν το δικαίωμα στην εργασία και τη μισθολογική ισότητα. Το σύνθημα «για ίση εργασία, ίσος μισθός» είναι ένα σύνθημα της Παρισινής Κομμούνας.

Μπορούμε να μιλήσουμε για ένα φεμινιστικό κίνημα στη Γαλλία εκείνης της εποχής;

Είναι δύσκολο, καθώς η Δεύτερη Αυτοκρατορία είχε σε μεγάλο βαθμό διαλύσει τα φεμινιστικά κινήματα που είχαν μπορέσει να συγκροτηθούν το 1848. Αυτό ξαναγεννήθηκε σιγά σιγά, γύρω από προσωπικότητες όπως η Αντρέ Λεό ή η Πωλ Μινκ, όπως επίσης και η Μαρία Ντερέας, επικεφαλής της εφημερίδας Το Δικαίωμα των γυναικών (Le Droit des femmes) που συστάθηκε το 1869 κι έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην Οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1870 για τα δικαιώματα των γυναικών . Είναι όμως στην καρδιά του εργατικού κινήματος που εντοπίζεται ένας σοσιαλιστικός φεμινισμός, ή ένας φεμινιστικός σοσιαλισμός, ο οποίος οργανώνεται. Αυτό συμβαίνει όταν αναπτύσσεται ένα φεμινιστικό κίνημα εκτός του εργατικού κινήματος, γύρω από τις σουφραζέτες, με την Ιμπερτίν Οκλέρ και την Μαργκερίτ Ντυράν.

Προχωρώντας στο τέλος της Κομμούνας, οι γυναίκες υπέστησαν μια πιο ιδιαίτερη καταστολή από την πλευρά των Βερσαλλιών;

Ναι, όμως είναι διφορούμενη. Απ’τη μια πλευρά, ήταν περισσότερες οι γυναίκες σε σχέση με τους άντρες που αθωώθηκαν, γεγονός που έδινε την εντύπωση για πολύ καιρό ότι η δικαιοσύνη υπήρξε πιο επιεικής με τις γυναίκες. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, εάν δούμε τα άτομα που καταδικάστηκαν, παρατηρούμε ότι οι γυναίκες έλαβαν σκληρότερες ποινές. Το 13% των καταδικασμένων γυναικών καταδικάστηκε σε θάνατο, έναντι του 0,9% των καταδικασμένων αντρών. Επίσης το 13% καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα και το 13% σε εξορία, ενώ τα ποσοστά για τους άντρες βρίσκονται στο 2,3 και 11%.

Διότι αυτές παραβίαζαν τα πάντα! Ήταν ακόμη πιο τερατώδεις στα μάτια των Βερσαλλιέρων ακριβώς επειδή ήταν γυναίκες. Παραβίαζαν την τάξη μεταξύ των φύλων βγαίνοντας από τη θέση που συντηρούνταν γι’αυτές τότε (την κουζίνα και την βρεφική κούνια) και μπαίνοντας στην πολιτική, και προφανώς μπαίνοντας σ’αυτήν μέσω του επαναστατικού δρόμου. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και την εικόνα της πυρπολήτριας από την προκατάληψη με την οποία ήταν στιγματισμένες οι Κομμουνάριες. Από τις πρώτες πυρκαγιές της Κομμούνας, αυτό το στερεότυπο είναι παρόν: το ξαναβρίσκουμε στον Τύπο των Βερσαλλιών, στην εικονογραφία και στις δίκες, όπου προσπαθούσαν πάντα να αποδείξουν ότι ήταν αυτές που άναψαν τις πυρκαγιές (ξεχνούσε ο στρατός των Βερσαλλιών ότι ήταν εκείνοι που είχαν στείλει τις πρώτες εμπρηστικές βόμβες!).

Η ήττα της Κομμούνας είχε αρνητικές συνέπειες για την κατάσταση των γυναικών και τις διεκδικήσεις τους κατά τα χρόνια που ακολούθησαν;

Όχι ιδιαίτερα. Υπήρξε η επαναφορά της «ηθικής τάξης» από τους Βερσαλλιέρους, αλλά έθιγε όλο τον κόσμο, δεν αφορούσε μόνο τις γυναίκες. Αφού εγκαθιδρύεται η Τρίτη Δημοκρατία, αποκλείει σίγουρα το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, επειδή όμως έκριναν τις γυναίκες ως πολύ θρησκόληπτες, χωρίς ωστόσο αυτό να έχει κάποια άμεση σύνδεση με την Κομμούνα. Επομένως δεν υπήρξε αντίκτυπος όπως μετά τη Γαλλική Επανάσταση με την έκδοση του Αστικού Κώδικα (1804). Φυσικά διαγράψαμε τις προόδους που κατακτήθηκαν η μία μετά την άλλη, όπως όμως και το υπόλοιπο έργο της Κομμούνας, το οποίο έχει επίσης διαγραφεί.

* Η Ματίλντ Λαρέρ είναι ιστορικός. Ειδικεύεται στα επαναστατικά κινήματα και στην αστυνόμευση στη Γαλλία του 19ου αιώνα. Τη συνέντευξη πήρε ο Yohann Emmanuel για το περιοδικό L' Anticapitaliste.

** Στη φωτό η Hortense David, κανονιοφόρος. 

Σημειώσεις της Μετάφρασης:

1. Στα γαλλικά χρησιμοποιείται ο όρος “communeuses“  για τις γυναίκες, ενώ για τους άντρες ο όρος “communards”. Στα ελληνικά επιλέγεται συνήθως η απόδοση «γυναίκες της Κομμούνας» ή «γυναίκες Κομμουνάροι». Στην παρούσα συνέντευξη επιλέχθηκε για την ελληνική μετάφραση ο όρος «Κομμουνάριες» (στον ενικό «η Κομμουνάρια»), αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα σαφέστερης και αυτόνομης απόδοσης του θηλυκού στα ελληνικά.

2. Στα γαλλικά υπάρχει ο όρος “non-mixité “, ο οποίος περιγράφει την πρακτική φεμινιστικών οργανώσεων, συλλογικοτήτων και ομάδων να πραγματοποιούν συνελεύσεις και να οργανώνονται γενικότερα χωρίς την παρουσία ή/και τη συμμετοχή αντρών. Παρά τον αναχρονισμό, ο όρος χρησιμοποιείται και στην παρούσα συνέντευξη προκειμένου να γίνει εύκολα αντιληπτός στο γαλλικό αναγνωστικό κοινό –λόγω ακριβώς της ευρείας διάδοσής του σήμερα- ο τρόπος οργάνωσης των Κομμουνάριων. Ωστόσο, στα ελληνικά μεταφράσαμε «αποκλειστικά γυναικείοι χώροι» ελλείψει κάποιας διαδεδομένης ισοδύναμης ελληνικής ορολογίας που να αποδίδει αυτού του είδους τον τρόπο οργάνωσης των γυναικών/ φεμινιστριών.