Ο εντεινόμενος αγώνας γύρω από το μέλλον της Αιγύπτου

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Χιλιάδες κόσμου κατέβηκαν μαζικά στους δρόμους του Καΐρου και σε άλλες πόλεις της Αιγύπτου την Τρίτη, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης διαμαρτυρίας κατά του Προέδρου Mohamed Morsi και της ανακοίνωσης που έκανε σχετικά με ένα αιφνιδιαστικό δημοψήφισμα στις 15 Δεκεμβρίου για ένα προσχέδιο συντάγματος που συντάχθηκε από μία συνέλευση στην οποία κυριαρχεί η Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Προς το τέλος της προηγούμενης εβδομάδας, ο Morsi – ερχόμενος αντιμέτωπος με μια επιστροφή σε μαζικές διαδηλώσεις σε ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα από την εποχή της εξέγερσης του 2011 που ανέτρεψε τον δικτάτορα Hosni Mubarak – ανακοίνωσε την ακύρωση του διατάγματος το οποίο οι αντίπαλοί του είχαν θεωρήσει κατάφωρη αρπαγή εξουσίας. Όμως, η κυβέρνηση όπου την κυριαρχία έχουν οι Ισλαμιστές, προχωράει με το δημοψήφισμα, παρά την αποφασιστική στάση πολλών από τους πρωτεργάτες της επανάστασης της 25ης Ιανουαρίου, είτε να μποϊκοτάρουν είτε να αντιταχθούν στο σύνταγμα.

Ο Ahmed Shawki, συντάκτης της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Επιθεώρησης, ο οποίος επέστρεψε πρόσφατα από το Κάιρο, απάντησε στις ερωτήσεις μας σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στην Αίγυπτο και σχετικά με τη μορφή που θα πάρει ο αγώνας στο μέλλον.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο Mohamed Morsi, εν όψει μαζικών διαμαρτυριών, ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι αποσύρει την πλειονότητα των άρθρων του συνταγματικού διατάγματος που είχε εκδόσει στις 22 Νοεμβρίου, το οποίο του παρείχε σχεδόν ανεξέλεγκτη εξουσία. Όμως, ο ίδιος ο Morsi και η κυβέρνησή του έχουν βάλει μπροστά ένα εθνικό δημοψήφισμα  για ένα προσχέδιο συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει την Μουσουλμανική Αδελφότητα ως την κυρίαρχη πολιτική δύναμη στη χώρα. Ποιο είναι το νόημα αυτών των κινήσεων του Morsi;

Προφανώς, δεν είναι παρά μια μερική νίκη σε σχέση με τα αιτήματα της αντιπολίτευσης. Πιστεύω όμως ότι είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι πρόκειται για μια σημαντική νίκη.

Για αρκετές μέρες, ο Morsi και άλλα ηγετικά στελέχη τόσο από την κυβέρνησή του όσο και από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα είχαν αποκλείσει το ενδεχόμενο οποιασδήποτε υπαναχώρησης από το διάταγμα της 22ας Νοεμβρίου. Την περασμένη Πέμπτη το βράδυ όμως - μετά από δύο ημέρες μαζικών διαδηλώσεων και συγκρούσεων στους δρόμους ανάμεσα στους διαδηλωτές και τους υποστηρικτές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας – ο Morsi έβγαλε έναν αρκετά μαχητικό λόγο αρνούμενος να υπαναχωρήσει στα όσα προωθούσε. Έτσι, όσον αφορά τον ίδιο το Morsi, είναι πολύ σημαντική αυτή η μεταστροφή του μερικές μέρες μετά.

Ένας άλλος λόγος που κάνει πολύ σημαντική αυτή τη μεταβολή είναι και η απογοήτευση μεγάλης μερίδας του κόσμου στην Αίγυπτο σε σχέση με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία έχει πάρει εντελώς νέες διαστάσεις. Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι μεγάλα λαϊκά στρώματα νιώθουν απέχθεια για την Αδελφότητα για το λόγο ότι όλοι θεωρούν ότι αποπειράθηκε να υφαρπάξει την επανάσταση.

Φυσικά αυτή η απογοήτευση έγινε αντιληπτή τόσο από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. όσο και από τους στρατιωτικούς στην Αίγυπτο, που έσπευσαν να παρέμβουν σε μία προσπάθεια να στηρίξουν την κυβέρνηση Morsi, αλλά με τέτοιο τρόπο ώστε να καθίσταται σαφές ότι δεν θεωρούν περαιτέρω οδομαχίες και πόλωση στην κοινωνία της Αιγύπτου είναι ένα τίμημα που αξίζει να το πληρώσει κανείς προκειμένου να περάσουν τα μέτρα πάση θυσία.

Πιο συγκεκριμένα, οι στρατιωτικοί εξέδωσαν μία δήλωση το Σάββατο, μία ημέρα πριν ο Morsi αποσύρει το διάταγμα, που θύμιζε αρκετά τις δηλώσεις των τελευταίων ημερών του καθεστώτος Mubarak, του δικτάτορα που ανατράπηκε πέρυσι με την επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου. Βασικά, οι στρατιωτικοί είπαν ότι δεν επρόκειτο να περικόψουν τα δικαιώματα του λαού, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, ήταν και μια προσπάθεια να κάνουν τον Morsi και τους δικούς του να υπαναχωρήσουν.

Μέχρι τότε, όλα τα ηγετικά στελέχη της κυβέρνησης Morsi έβγαιναν προς τα έξω με πολύ επιθετικές δηλώσεις, όπως είμαστε η πλειοψηφία, κερδίσαμε τις εκλογές, θα σας δείξουμε εμείς αν κάνετε πως παρεκτρέπεστε και τέτοια. Οπότε, αυτή η κίνηση ήρθε ως αναβολή μιας αντιπαράθεσης στην οποία ούτε λίγο ούτε πολύ έπεσαν μέσα.

Σχετικά με το δημοψήφισμα, οι ομάδες της αντιπολίτευσης που είναι οργανωμένες γύρω από το ευρύ Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας, καλούν σε μποΐκοτάρισμα. Λένε ότι η συμμετοχή στο δημοψήφισμα για το προσχέδιο συντάγματος – το οποίο όπως φαίνεται το έγραψαν μέσα σε 18 ώρες- θα νομιμοποιούσε όχι μόνο τη βιασύνη του Morsi για προσφυγή σε ψηφοφορία αλλά και το ίδιο το σύνταγμα.

Άλλοι αντίπαλοι της κυβέρνησης Morsi, και ιδιαίτερα ο Abdel Moneim Aboul Fotouh, πρώην ηγετικό στέλεχος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που έφυγε από την οργάνωση και κατέβηκε ως φιλελεύθερος Ισλαμιστής υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές νωρίτερα φέτος, καλούν τον κόσμο να ψηφίσει όχι.

Θα υπάρξει δυνατή θετική ψήφος, και αυτό για πολλούς λόγους: υπάρχουν αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους τμήματα της κοινωνίας της Αιγύπτου που θέλουν να περάσει το σύνταγμα, και για λόγους που δεν ταυτίζονται στο σύνολό τους με αυτούς του Morsi. Πολύς κόσμος στην Αίγυπτο πιστεύει ότι κυρώνοντας το σύνταγμα, με τα ελαττώματά του, θα σημάνει την επιστροφή σε κάποια σταθερότητα.  

Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει μαζικά τη χώρα. Μεταξύ άλλων, τα αποθέματα της Αιγύπτου σε ξένο συνάλλαγμα έχουν πέσει κάτω από το μισό από τότε που η επανάσταση ανέτρεψε τον Mubarak, και ο τουρισμός, μία από τις βασικές πηγές εσόδων, έχει πέσει κατακόρυφα. Αυτό λοιπόν συμβάλλει στην ύπαρξη μιας νοοτροπίας για υπερψήφιση του συντάγματος προκειμένου να μπορέσει να επιστρέψει η χώρα σε κάποια έστω και κατ’ επίφαση κανονικότητα.

Το δημοψήφισμα είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα περάσει. Αλλά το ερώτημα είναι αν το μποϊκοτάρισμα της αντιπολίτευσης θα είναι αρκετά ηχηρό ώστε να φανεί η ψηφοφορία ως μη νομιμοποιημένη. 

Οι τελευταίες τρεις εβδομάδες έχουν σαφέστατα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο εκατομμύρια Αιγύπτιοι αντιμετωπίζουν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Πώς είναι τα πράγματα τώρα;

Εδώ και πολλά χρόνια, η Μουσουλμανική Αδελφότητα ήταν μια αντιπολιτευτική ομάδα διωκόμενη από κυβερνήσεις που διαδέχονταν η μία την άλλη στην Αίγυπτο –  ενίοτε όμως είχε και τη στήριξή τους. Εντούτοις, άνθρωποι όπως ο Morsi ή ο Khairat al-Shater, πρώην αντιπρόεδρος της Αδελφότητας, έχουν φυλακιστεί και βασανιστεί. Οπότε, πρόκειται για μια ομάδα που κέρδισε το θαυμασμό πολλών για την αντίστασή της καθ’όλη τη διάρκεια της δικτατορίας του Mubarak.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό, κατά τη γνώμη μου, είναι πόσο γρήγορα αυτός ο θαυμασμός και η στήριξη υπονομεύτηκαν.  Όχι αναγκαστικά μεταξύ των μελών της ίδιας της Αδελφότητας, αλλά γενικότερα, στον κόσμο. Μιλούσα με κάποιον στην Αίγυπτο που μου περιέγραφε την κατάσταση, λέγοντάς μου ότι ποτέ δεν περίμενε ότι θα έβλεπε τέτοιο “κατάφωρο μίσος” κατά της Αδελφότητας από τον πολύ κόσμο – και παραθέτω τα λόγια του “κατάφωρο μίσος”.

Πιστεύω ότι αυτό ισχύει για πολλούς Αιγύπτιους σήμερα. Αισθάνονται προδομένοι και ότι η Αδελφότητα προσπαθεί να υφαρπάξει την επανάσταση. Και παρ’ όλο που αυτό δεν έχει ακόμα δημιουργήσει ανοιχτή διάσταση στην Αδελφότητα, έχει επιφέρει μεγάλη αναδίπλωση σε ό,τι αφορά τον ίδιο το Morsi.

Ο Morsi δέχεται πιέσεις από διάφορα μέτωπα – πρώτον να ευχαριστήσει τους υποστηρικτές του στις Η.Π.Α., δεύτερον, να ευχαριστήσει τους υποστηρικτές του μεταξύ των συντηρητικών, και τρίτον, να ευχαριστήσει εκείνους που πρόκειται να δανείσουν χρήματα στην Αίγυπτο, όπως το Δ.Ν.Τ. Και αυτό με τη σειρά του, έχει οδηγήσει σε πολύ περίεργες καταστάσεις.

Για παράδειγμα, αφού δημιούργησε αυτή τη συνταγματική κρίση με το διάταγμά του, μετά από τις μαζικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν ως απάντηση σε αυτό, και αφού έστειλε τους υποστηρικτές της Αδελφότητας να χτυπήσουν τους διαδηλωτές και την κρίση που επακολούθησε – μετά από όλα αυτά, ο Morsi επέλεξε την 9η Δεκεμβρίου, ημέρα Κυριακή, για να ανακοινώσει αύξηση φορολογία στα πάντα, από αλκοολούχα ποτά, τσιγάρα και κινητά μέχρι άδειες αυτοκινήτων και άδειες εξόρυξης. Και αυτό ως δείγμα συμμόρφωσης προς τους όρους δανείου από το Δ.Ν.Τ. ύψους 4,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων που πρόκειται να εγκριθεί τις επόμενες εβδομάδες.

Έτσι λοιπόν εχθές, αυτό το θέμα και οι συνέπειές του μονοπώλησαν τη συζήτηση. Αλλά τελικά, τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, ο Morsi ανακοίνωσε ότι ανακαλούσε την απόφασή του αυτή. Και το έκανε στην επίσημη ιστοσελίδα του στο Facebook – κάτι καινούριο κατά τη γνώμη μου: μείζονες κυβερνητικές αποφάσεις να ανακοινώνονται μέσω Facebook.

Όλα αυτά έγιναν μία εβδομάδα πριν το κρίσιμο δημοψήφισμα. Πράγμα που εγείρει ερωτηματικά ως προς το ποιος συμβουλεύει αυτόν τον άνθρωπο – ποιος είναι επί κεφαλής. Το διοικητικό συμβούλιο του Δ.Ν.Τ. αναμένεται να ψηφίσει υπέρ της έγκρισης του δανείου στις 19 Δεκεμβρίου, οπότε γιατί να ανακοινωθούν οι αυξήσεις τιμών πριν από το δημοψήφισμα. Ακόμα και η πολιτική πτέρυγα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, έβγαλε μια ανακοίνωση την Κυριακή που καταγγέλλει την απόφαση του προέδρου και καλεί τον Πρωθυπουργό Hesham Qandil να αναστείλει τους φόρους “μέχρι να υποβληθεί το θέμα στην υπό σύσταση Συνέλευση του Λαού”.

Άρα λοιπόν, μιλάμε για μια κατάσταση κάπως χαοτική ως αποτέλεσμα της κλιμάκωσης της κρίσης.

Προκειμένου να γίνει κάπως κατανοητή η συμπεριφορά του, νομίζω θα ήταν χρήσιμο να δούμε τον Morsi όχι μόνο ως μη δεξιοτέχνη και στενόμυαλο πολιτικό που θέλησε να προάγει τα συμφέροντα της Αδελφότητας, αλλά και ως κάποιον που άγεται και φέρεται από διαφορετικά συμφέροντα.

Επομένως, σχετικά με το σύνταγμα, είναι προφανές ότι τα βασικά άρθρα στο προσχέδιο ενσαρκώνουν όλα όσα θέλει η Μουσουλμανική Αδελφότητα για την κοινωνία της Αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένου και του νόμου για τη σαρία, αλλά επίσης κατοχυρώνουν και όλα εκείνα τα δικαιώματα που είχε η στρατιωτική εξουσία σε προηγούμενα καθεστώτα. Όπως το να δικάζονται πολίτες από στρατιωτικά δικαστήρια. Στο προσχέδιο του συντάγματος θεσπίζεται ένα νέο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, αποτελούμενο από στρατιωτικούς, που θα ελέγχει τον στρατιωτικό προϋπολογισμό και θα έχει τη δικαιοδοσία να αποφασίζει ακόμα και περί κήρυξης πολέμου και αποστολής στρατευμάτων εκτός Αιγύπτου.

Νομίζω λοιπόν ότι αυτό που βλέπουμε να εκτυλίσσεται είναι η εξέλιξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας σε δύναμη σταθεροποίησης στην Αίγυπτο και να επιβάλλεται ξανά η εξουσία της, ανεξάρτητα από το ρόλο που μπορεί να έπαιξαν ορισμένα μέλη της, και ιδιαίτερα η νεολαία, στην ανατροπή του Mubarak. 

Είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι η Αδελφότητα – έτσι όπως έχει φανεί σε πρακτικό επίπεδο τις προηγούμενες εβδομάδες- είναι μια βαθιά συντηρητική οργάνωση προσηλωμένη στο νεοφιλελευθερισμό και στην ιεραρχική διαχείριση της κοινωνίας της Αιγύπτου.

Πώς έχει επιδράσει στην αντιπολίτευση η πόλωση και η επιστροφή σε μαζικές διαδηλώσεις;

Νομίζω ότι οι συνασπισμένες δυνάμεις στο Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας αντιπροσωπεύουν, εν πολλοίς πρωτόλεια, την ανάδυση ενός δεύτερου σταδίου στην επανάσταση στην Αίγυπτο.

Είναι κάτι το πολύ ετερογενές – καλύπτει ένα φάσμα από πολύ μετριοπαθείς φιλελεύθερους όπως ο Mohamed El Baradei που έχει δεσμούς με τη Δύση, ή άλλους που έχουν διασυνδέσεις ακόμα και με το παλιό καθεστώς, μέχρι και υποστηρικτές της ριζοσπαστικής αριστεράς και σοσιαλιστές που ήταν στον πυρήνα της επανάστασης  της 25ης Ιανουαρίου. Όμως αυτό είναι που αντιπροσωπεύει την εναλλακτική, τόσο εκλογικά και πολιτικά όσο και κοινωνικά, απέναντι στη δημιουργία ενός μονολιθικού κράτους. 

Η κοινωνία της Αιγύπτου εξακολουθεί να διαπερνάται από τεράστιες αλλαγές. Ένας φίλος στο Κάιρο μου έλεγε ότι κάπου 25.000 Χριστιανοί Κόπτες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Αυτοί αποτελούσαν μία διωκόμενη μειονότητα κάτω από το καθεστώς Mubarak, αλλά ταυτόχρονα κάτι τέτοιο δημιουργεί και φόβους για τις πολιτικές που ενδέχεται να εφαρμόσει η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Από την άλλη, σε αυτή την εξέλιξη, που αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά στις τρέχουσες κινητοποιήσεις, συνειδητοποιεί κανείς την ευρεία συμμετοχή των Χριστιανών Κοπτών πάνω σε μία σειρά ζητημάτων που δεν έχουν να κάνουν αναγκαστικά με τη θρησκεία.

Γενικά μιλώντας, ο κόσμος αναγνωρίζει την απειλή ότι θα του κλέψουν την επανάσταση. Αλλά από την άλλη, υπάρχει και μια αίσθηση ότι οι λαϊκές μάζες έχουν ξυπνήσει και δεν θα κάνουν εύκολα πίσω. Αυτό το πλαίσιο λοιπόν θα συμβάλλει στο να αποκτήσει μορφή και σχήμα η αντιπολίτευση – πάνω απ’ όλα, η απέχθεια που αισθάνονται τώρα πολλές εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου για τις πράξεις της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Βλέπουμε να δημιουργείται ένα καινοφανές είδος “πολιτικής κανονικότητας”. Δεν πρόκειται να θυμίζει τον αγώνα εναντίον του Mubarak. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα καθεστώς του οποίου οι τύποις επί κεφαλής έχουν εκφυλιστεί και διαφθαρεί και ως εκ τούτου τους έχει απορρίψει ένα ευρύ μέρος του κόσμου. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα τυγχάνει μαζικής στήριξης. Επομένως, οι διαδηλώσεις μπροστά από το προεδρικό παλάτι και στην Πλατεία Ταχρίρ δεν πρόκειται να οδηγήσουν στα ίδια αποτελέσματα όπως με τον Mubarak.

Βέβαια, η επανάσταση στην Αίγυπτο αφορούσε κάτι πολύ ευρύτερο από τις ίδιες τις διαδηλώσεις - είχε να κάνει και με τις απεργίες των εργατών και κλπ. Όμως πιστεύω ότι τώρα πια μιλάμε για μια διαφορετική σύνθεση στην όλη ισορροπία δυνάμεων καθώς η δεύτερη φάση της επανάστασης έρχεται αντιμέτωπη με βαθιά ριζωμένα συμφέροντα που διατρέχουν τον καπιταλισμό στην Αίγυπτο αλλά και την κοινωνία της. Αυτή η αντιπαράθεση και αυτή η πρόκληση θα είναι πολύ πιο σκληρές, επίπονες και μακρόπνοες ως εγχείρημα.