5 Ιουνίου: Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος - Τα κέρδη καταστρέφουν τη φύση

Το ζή­τη­μα της υπερ­θέρ­μαν­σης του πλα­νή­τη ανα­δει­κνύ­ει με πολύ εμ­φα­τι­κό τρόπο την ολο­έ­να και πιο κε­ντρι­κή ση­μα­σία που απο­κτούν τα ζη­τή­μα­τα του πε­ρι­βάλ­λο­ντος. Ας αξιο­ποι­ή­σου­με την αφορ­μή της Πα­γκό­σμιας Ημέ­ρας Πε­ρι­βάλ­λο­ντος όχι για να εκ­φρά­σου­με την οι­κο­λο­γι­κή μας ευαι­σθη­σία αλλά για να δούμε τι φταί­ει, να ανα­λύ­σου­με και να δούμε με ποιο τρόπο μπο­ρού­με να διεκ­δι­κή­σου­με την αλ­λα­γή αυτής της κα­τά­στα­σης. 

Κα­πι­τα­λι­σμός σε κρίση 

Όπως πολύ εύ­στο­χα επι­ση­μαί­νει ο Έν­γκελς στο έργο του «Δια­λε­κτι­κή της Φύσης» του 1876, ανα­φε­ρό­με­νος στην κα­τα­στρο­φι­κή δύ­να­μη του κα­πι­τα­λι­στι­κού τρό­που πα­ρα­γω­γής, τόσο στους αν­θρώ­πους όσο και στο ίδιο το πε­ρι­βάλ­λον, «Το ίδιο συμ­βαί­νει και με τις φυ­σι­κές συ­νέ­πειες των πρά­ξε­ών του. Τι τους ένοια­ζε τους Ισπα­νούς κα­τό­χους φυ­τειών στην Κούβα που έκαι­γαν τα δάση στις πλα­γιές και έβρι­σκαν στη στά­χτη αρ­κε­τό λί­πα­σμα για μια γενιά, εξαι­ρε­τι­κά απο­δο­τι­κών δέ­ντρων του καφέ, τι τους ένοια­ζε ότι οι ρα­γδαί­ες βρο­χές θα έπαιρ­ναν ύστε­ρα το απρο­στά­τευ­το πια επι­φα­νεια­κό στρώ­μα της γης, αφή­νο­ντας πίσω τους μο­νά­χα τους γυ­μνούς βρά­χους; Τόσο σε σχέση με τη Φύση όσο και σε σχέση με την κοι­νω­νία, ο ση­με­ρι­νός τρό­πος πα­ρα­γω­γής εν­δια­φέ­ρε­ται προ­πα­ντός μόνο για το πρώτο, το πιο κο­ντι­νό, το πιο απτό απο­τέ­λε­σμα».

Το πρώτο, το πιο κο­ντι­νό, το άμεσο κέρ­δος, και από εκεί και πέρα ας κα­τα­στρα­φεί το σύ­μπαν. Αυτό ήταν και πα­ρα­μέ­νει το πρώτο κρι­τή­ριο με το οποίο χα­ράσ­σο­νται πο­λι­τι­κές σε πα­γκό­σμιο επί­πε­δο, αυτό είναι που επι­βάλ­λει τη συ­νέ­χι­ση της χρή­σης των ορυ­κτών καυ­σί­μων σε βάρος των ανα­νε­ώ­σι­μων (και πιο «ακρι­βών» με αυτό τον ορι­σμό) πηγών ενέρ­γειας, αυτό είναι που πρέ­πει να μας κάνει να ανα­ρω­τιό­μα­στε αν πίσω από κάθε με­γά­λη φυ­σι­κή κα­τα­στρο­φή ή ατύ­χη­μα υπάρ­χει η τι­μω­ρία της φύσης ή η τι­μω­ρία των «αγο­ρών».  

Ας στα­θού­με λίγο σε αυτό. Πα­ρα­κο­λου­θού­με τα τε­λευ­ταία χρό­νια μια σειρά «ακραί­ων και­ρι­κών φαι­νο­μέ­νων» και ακόμα πιο ακραί­ων επι­πτώ­σε­ων στις ζωές εκα­τομ­μυ­ρί­ων αν­θρώ­πων. Πολύ πρό­σφα­τα, το πε­ρα­σμέ­νο φθι­νό­πω­ρο, εί­δα­με να ξε­κλη­ρί­ζο­νται ολό­κλη­ρες πό­λεις στις Φι­λιπ­πί­νες στο πέ­ρα­σμα του τυ­φώ­να Χαϊ­γιάν, ενώ τε­λευ­ταίο πα­ρά­δειγ­μα απο­τε­λούν οι φο­νι­κές πλημ­μύ­ρες στη γει­το­νι­κή Σερ­βία και τη Βοσ­νία, για να μην ανα­φερ­θού­με στην Αϊτή και τη Νέα Ορ­λε­ά­νη πα­λιό­τε­ρα. Κοι­νός πα­ρο­νο­μα­στής σε όλες αυτές τΙς πε­ρι­πτώ­σεις είναι ότι δίπλα σε ένα πράγ­μα­τι ακραίο και­ρι­κό φαι­νό­με­νο έχου­με την πα­ντε­λή έλ­λει­ψη πρό­λη­ψης, αλλά και την ολι­γω­ρία και αδυ­να­μία πολ­λές φορές για την άμεση κά­λυ­ψη αυτών των πε­ριο­χών σε είδη πρώ­της ανά­γκης από την κε­ντρι­κή διοί­κη­ση. Είναι η φτώ­χεια και η απα­ξί­ω­ση της αν­θρώ­πι­νης ζωής που ευ­θύ­νο­νται για ένα με­γά­λο, αν όχι το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος των θυ­μά­των σε αυτές τις πε­ρι­πτώ­σεις. Δεν είναι τυ­χαίο ότι οι χώρες που υπο­φέ­ρουν πε­ρισ­σό­τε­ρο από τέ­τοια ακραία και­ρι­κά φαι­νό­με­να είναι οι ίδιες που πρώτα έχουν υπο­φέ­ρει από τα διά­φο­ρα (όχι και τόσο μοι­ραία) προ­γράμ­μα­τα οι­κο­νο­μι­κής βο­ή­θειας του ΔΝΤ και της Πα­γκό­σμιας Τρά­πε­ζας.  

Στην Ελ­λά­δα των μνη­μο­νί­ων

Στην Ελ­λά­δα των μνη­μο­νί­ων μπο­ρού­με να δούμε πολύ άμεσα και ωμά πώς ο κα­πι­τα­λι­σμός σε κρίση όχι μόνο εξα­θλιώ­νει τα με­σαία και χα­μη­λά κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, αλλά και εξί­σου ανε­ρυ­θρί­α­στα μπο­ρεί να προ­κα­λέ­σει μια άνευ προη­γου­μέ­νου οι­κο­λο­γι­κή κρίση. Καθώς τα πε­ρι­θώ­ρια κέρ­δους έχουν στε­νέ­ψει, απο­τε­λεί στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή του κε­φα­λαί­ου η ανα­διορ­γά­νω­ση/ανα­διά­τα­ξη επεν­δύ­σε­ων απ’ άκρη σ’ άκρη στη χώρα, σε μια προ­σπά­θεια να μπει χέρι σε οτι­δή­πο­τε μπο­ρεί να είναι «εκ­με­ταλ­λεύ­σι­μο», χωρίς να δί­νε­ται δε­κά­ρα τσα­κι­στή για την οι­κο­λο­γι­κή κα­τα­στρο­φή που θα προ­κλη­θεί.
Έτσι, για χάρη της «ανά­πτυ­ξης» και για να γίνει πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το success story της κυ­βέρ­νη­σης, τα πάντα μπο­ρούν να με­τα­τρα­πούν σε κερ­δο­φό­ρες επεν­δύ­σεις. Τα τε­λευ­ταία δύο χρό­νια η κυ­βέρ­νη­ση Σα­μα­ρά προ­σπα­θεί να πε­ρά­σει μια σειρά νόμων με λο­γι­κή fast track που αφο­ρούν σε όλα τα κοι­νω­νι­κά αγαθά: το νερό, τα δάση, τις πα­ρα­λί­ες και τη θά­λασ­σα, πα­ρα­βιά­ζο­ντας σε όλες τις πε­ρι­πτώ­σεις κάθε έν­νοια συ­νταγ­μα­τι­κό­τη­τας.

Με μια σειρά νο­μο­σχε­δί­ων η κυ­βέρ­νη­ση δίνει δώρο σε κάθε εί­δους επι­χει­ρη­μα­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα τη φύση, επι­τρέ­πο­ντας σε με­γα­λο­ξε­νο­δό­χους και ερ­γο­λά­βους να χτί­ζουν ανε­μπό­δι­στα πα­ντού, από τα μικρά νησιά και τις πα­ρα­λί­ες έως τα δάση και τα βουνά, ακόμα και σε προ­στα­τευό­με­νες πε­ριο­χές Νatura και σε αρ­χαιο­λο­γι­κούς χώ­ρους, απο­χα­ρα­κτη­ρί­ζο­ντας δάση, κά­νο­ντας τη χά­ρα­ξη πα­ρα­λιών προ­αι­ρε­τι­κή, κα­ταρ­γώ­ντας στην πράξη τον κοι­νό­χρη­στο χα­ρα­κτή­ρα του αι­για­λού και χωρίς καμία εκτί­μη­ση των πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κών επι­πτώ­σε­ων.

Και δεν είναι μόνο το ελεύ­θε­ρο που δί­νουν στους αστούς να ανα­πτύ­ξουν κατά βού­λη­ση τα επι­χει­ρη­μα­τι­κά τους «ορά­μα­τα». Είναι που επι­πλέ­ον το κρά­τος συρ­ρι­κνώ­νει πα­ντού τον δη­μό­σιο τομέα για να τους αφή­σει να κι­νού­νται με με­γα­λύ­τε­ρη άνεση, να παίρ­νουν τα κερ­δο­φό­ρα κομ­μά­τια του Δη­μο­σί­ου, και για να μην μπο­ρεί να γίνει πλέον δυ­να­τός κα­νέ­νας ου­σια­στι­κός έλεγ­χος, θέ­λο­ντας π.χ. να πα­ρα­χω­ρη­θεί το κτη­μα­το­λό­γιο και η κα­τάρ­τι­ση των δα­σι­κών χαρ­τών σε ιδιώ­τες ή αφή­νο­ντας ολό­κλη­ρες υπη­ρε­σί­ες, όπως είναι τα δα­σαρ­χεία και οι φο­ρείς προ­στα­τευό­με­νων πε­ριο­χών, υπο­στε­λε­χω­μέ­νες.

Παρ’ όλα τα με­γα­λε­πή­βο­λα σχέ­δια της κυ­βέρ­νη­σης, ο κό­σμος αντι­δρά, πολ­λές φορές με εκ­πλη­κτι­κή τα­χύ­τη­τα και αυ­το­ορ­γά­νω­ση. Το πλέον χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα είναι η μάχη ενά­ντια στην ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση του νερού, που μέσα σε πολύ λίγο χρόνο μα­ζεύ­τη­καν δε­κά­δες χι­λιά­δες υπο­γρα­φές, κα­τα­λή­γο­ντας στο με­γα­λειώ­δες «Όχι» του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος. Ο αγώ­νας αυτός, όπως και πολ­λοί αντί­στοι­χοι άλλοι, δεν έχει τε­λειώ­σει. Είναι στο χέρι του κι­νή­μα­τος να στα­μα­τή­σει το ξε­πού­λη­μα ενός βα­σι­κού αγα­θού, να εμπο­δί­σει τη με­τα­τρο­πή του σε εμπό­ρευ­μα και να εγ­γυ­η­θεί την ελεύ­θε­ρη πρό­σβα­ση σε αυτό. 

Κι­νή­μα­τα

Η Αρι­στε­ρά οφεί­λει να προ­τεί­νει τη σύν­δε­ση των αγώ­νων για το πε­ρι­βάλ­λον και την ελεύ­θε­ρη πρό­σβα­ση στους φυ­σι­κούς πό­ρους με τους ερ­γα­τι­κούς και τους κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες. Η ελ­λη­νι­κή εμπει­ρία απο­δει­κνύ­ει ότι αυτό δεν είναι απλώς σχήμα λόγου. Η πε­ρί­πτω­ση των Σκου­ριών τώρα, όσο και της Κε­ρα­τέ­ας πα­λιό­τε­ρα, μας θυ­μί­ζει ότι η σύν­δε­ση με­τα­ξύ των δύο μπο­ρεί να γίνει, καθώς και ότι η Αρι­στε­ρά έχει κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο στη γε­νί­κευ­ση και την πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση του αγώνα. Και τε­λι­κά μπο­ρεί να πε­τύ­χει αυτό που για όλους μας είναι το ζη­τού­με­νο: Νίκες. 

Αν τα πα­ρα­πά­νω ισχύ­ουν στα το­πι­κά, αντί­στοι­χος είναι ο δρό­μος και σε διε­θνές επί­πε­δο. Το διε­θνές πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κό κί­νη­μα ευ­τυ­χώς αρ­χί­ζει και χρω­μα­τί­ζε­ται κόκ­κι­νο, απο­κτά μια πτέ­ρυ­γα που συν­δέ­ει ή που προ­σπα­θεί να συν­δέ­σει τη μάχη για τη σω­τη­ρία του πλα­νή­τη με τη δράση απέ­να­ντι στον κα­πι­τα­λι­σμό. 

Γιατί για αρ­κε­τούς αγω­νι­στές είναι φα­νε­ρό ότι τα ζη­τή­μα­τα του πε­ρι­βάλ­λο­ντος ούτε ξε­κομ­μέ­να από τις κα­θη­με­ρι­νές μι­κρές και με­γά­λες μάχες για τη βελ­τί­ω­ση της ζωής των πολ­λών είναι, ούτε έχουν ανά­γκη ει­δι­κών επε­τεί­ων, όπου απλώς θα δια­πι­στώ­νου­με το πρό­βλη­μα και ύστε­ρα η ζωή θα συ­νε­χί­ζε­ται κα­νο­νι­κά. Εί­μα­στε κα­τα­δι­κα­σμέ­νοι, και αυτό γί­νε­ται στις συν­θή­κες της κρί­σης πολύ πιο έντο­νο, να υπε­ρα­σπι­ζό­μα­στε το πε­ρι­βάλ­λον και τα δι­καιώ­μα­τα των πολ­λών στους φυ­σι­κούς πό­ρους ως απα­ραί­τη­το όρο για την επι­βί­ω­σή μας τόσο τώρα, όσο και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο στην κοι­νω­νία που ορα­μα­τι­ζό­μα­στε.