Δηµοψήφισµα ανεξαρτησίας στο ιρακινό Κουρδιστάν: Το στοίχηµα της κουρδικής ηγεσίας, οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι

Επι­βε­βαιώ­θη­κε η θέ­λη­ση της πλειο­ψη­φί­ας του κουρ­δι­κού πλη­θυ­σµού. Οι κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές δυ­νά­µεις που είχαν εν­στά­σεις για το δη­µο­ψή­φι­σµα είναι πι­θα­νό­τε­ρο ότι απεί­χαν. Για να εκτι­µή­σου­µε την επό­µε­νη µέρα, έχει ση­µα­σία να δούµε τις δυ­να­µι­κές πίσω από το δη­µο­ψή­φι­σµα.

Κατ’ αρχάς, η πρω­το­βου­λία για δη­μο­ψή­φι­σμα κα­τά­φε­ρε να ενώ­σει όλες τις με­γά­λες και πε­ρι­φε­ρεια­κές δυ­νά­μεις ενά­ντια στη διε­ξα­γω­γή του. Από τις ΗΠΑ (που έχουν φι­λι­κό­τα­τες σχέ­σεις με την κουρ­δι­κή ηγε­σία στο Ιράκ) και τη Ρωσία, μέχρι προ­φα­νώς την Τουρ­κία, τη Συρία και το Ιράν. Για τις με­γά­λες δυ­νά­μεις, αυτό που προ­έ­χει είναι να μην προ­κύ­ψει ένα ακόμα «θερμό μέ­τω­πο» στην πε­ριο­χή, προ­τού λήξει ο πό­λε­μος ενά­ντια στο Ισλα­μι­κό Κρά­τος και προ­τού διευ­θε­τη­θούν άλλες ανοι­χτές συ­γκρού­σεις. Για τις τρεις πε­ρι­φε­ρεια­κές δυ­νά­μεις, το ζή­τη­μα είναι ακόμα σο­βα­ρό­τε­ρο: Είναι κράτη με κουρ­δι­κή μειο­νό­τη­τα, και φο­βού­νται το φαι­νό­με­νο «ντό­μι­νο» αν δη­μιουρ­γη­θεί κουρ­δι­κό κρά­τος. Για την ηγε­σία του ιρα­κι­νού Κουρ­δι­στάν, η ανά­γνω­ση της κα­τά­στα­σης είναι ακρι­βώς ανά­πο­δη: Αφε­νός φι­λο­δο­ξεί να αξιο­ποι­ή­σει την ευ­και­ρία του «ανα­δα­σμού» όσο είναι σε εξέ­λι­ξη ο πό­λε­μος ενά­ντια στο ΙΚ και η διευ­ρυ­μέ­νη αστά­θεια. Αφε­τέ­ρου, στον εν­δο­κουρ­δι­κό αντα­γω­νι­σμό, φι­λο­δο­ξεί να απο­δει­χτεί απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρη σε άλλες προ­σπά­θειες, όπως π.χ. αυτής του PYD (αδελ­φού κόμ­μα­τος του PKK, με το οποίο είναι σε σκλη­ρό αντα­γω­νι­σμό) στις κουρ­δι­κές πε­ριο­χές της Συ­ρί­ας.

Αυτό το φόντο εξη­γεί την «απο­κο­τιά» του Μπαρ­ζα­νί (ο ηγέ­της του ιρα­κι­νού Κουρ­δι­στάν) να προ­χω­ρή­σει ενά­ντια σε απει­λές και νου­θε­σί­ες, σε πεί­σμα ακόμα και πο­λύ­τι­μων συμ­μά­χων του: των ΗΠΑ κυ­ρί­ως, αλλά και της Άγκυ­ρας, με την οποία έχει ανα­πτύ­ξει πολύ στε­νούς δε­σμούς τα προη­γού­με­να χρό­νια (μέσω Τουρ­κί­ας έχει γίνει εφι­κτό να εξά­γε­ται το πε­τρέ­λαιο της αυ­τό­νο­μης κουρ­δι­κής πε­ριο­χής, κυ­ρί­ως προς το Ισ­ρα­ήλ). Αλλά αυτό το φόντο προει­δο­ποιεί και για το πόσο μα­κριά είναι πρό­θυ­μη να προ­χω­ρή­σει η κουρ­δι­κή ηγε­σία. Το δη­μο­ψή­φι­σμα δεν είναι δε­σμευ­τι­κό, και ο ίδιος ο Μπαρ­ζα­νί έχει δη­λώ­σει πως «δεν ση­μαί­νει ανε­ξαρ­τη­σία». Είναι σί­γου­ρο πως θα ακο­λου­θή­σει με­γά­λο πα­ρα­σκή­νιο και πα­ζά­ρι το επό­με­νο διά­στη­μα. Άλ­λω­στε ένα ανε­ξάρ­τη­το Κουρ­δι­στάν, αν βρε­θεί πε­ρι­κυ­κλω­μέ­νο από εχθρι­κά κράτη και χωρίς διε­θνή στή­ρι­ξη, είναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νο να «φυ­το­ζω­εί».

Η διε­ξα­γω­γή δη­μο­ψη­φί­σμα­τος αφορά και πιο «εσω­τε­ρι­κούς» λό­γους. Το κύρος της κλί­κας γύρω από τον Μπαρ­ζα­νί είχε υπο­στεί βα­ρύ­τα­τα πλήγ­μα­τα. Κυ­βερ­νά την αυ­τό­νο­μη κουρ­δι­κή πε­ριο­χή του Ιράκ με όρους μα­φί­ας. Η θη­τεία του Μπαρ­ζα­νί ως προ­έ­δρου της πε­ρι­φε­ρεια­κής κυ­βέρ­νη­σης (KRG) έληξε το 2013 (ύστε­ρα από δύο τε­τρα­ε­τείς θη­τεί­ες). Με από­φα­ση του το­πι­κού κοι­νο­βου­λί­ου πήρε πα­ρά­τα­ση για δύο χρό­νια και από το 2015 κυ­βερ­νά «ντε φάκτο». Από τον Οκτώ­βρη του 2015, έχουν ανα­στα­λεί όλες οι λει­τουρ­γί­ες του πο­λι­τι­κού συ­στή­μα­τος στο ιρα­κι­νό Κουρ­δι­στάν, με το κόμμα του Μπαρ­ζα­νί, το KDP, να ανα­λαμ­βά­νει τον έλεγ­χο όλων των σω­μά­των. Αξί­ζει επί­σης να ση­μειω­θεί ότι στον από­η­χο της αρα­βι­κής άνοι­ξης, οι κουρ­δι­κές πε­ριο­χές του Ιράκ επί­σης έζη­σαν με­γά­λες αντι­κυ­βερ­νη­τι­κές δια­δη­λώ­σεις το 2011, οι οποί­ες κα­τε­στά­λη­σαν βίαια από τις ομά­δες ασφα­λεί­ας της KRG. Τα τε­λευ­ταία χρό­νια, το ιρα­κι­νό Κουρ­δι­στάν έχει χτυ­πη­θεί από βαθιά οι­κο­νο­μι­κή κρίση. Η δια­κο­πή της βο­ή­θειας από τη Βα­γδά­τη (βλ. πα­ρα­κά­τω), η δια­φθο­ρά, η πτώση της τιμής του πε­τρε­λαί­ου, ο πό­λε­μος, έχουν δη­μιουρ­γή­σει προ­βλή­μα­τα, με απο­τέ­λε­σμα να αυ­ξά­νε­ται η φτώ­χεια και να πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται οι απερ­γί­ες στις δη­μό­σιες υπη­ρε­σί­ες, ενά­ντια στις μειώ­σεις μι­σθών και τις κα­θυ­στε­ρή­σεις στις πλη­ρω­μές. Σε αυτό το υπό­βα­θρο άρ­χι­σε να αλ­λά­ζει και ο πο­λι­τι­κός χάρ­της στις κουρ­δι­κές πε­ριο­χές, με το κόμμα Γκο­ράν (Κί­νη­μα για την Αλ­λα­γή) να μπαί­νει «σφήνα» στην πα­ρα­δο­σια­κή πα­ντο­δυ­να­μία των δύο κομ­μά­των (KDP του Μπαρ­ζα­νί και PUK του Τα­λα­μπα­νί) που αν και είχαν εμπλα­κεί σε έναν αι­μα­τη­ρό εμ­φύ­λιο στο πα­ρελ­θόν, μοι­ρά­ζο­νται την εξου­σία στο ιρα­κι­νό Κουρ­δι­στάν τα τε­λευ­ταία 25 χρό­νια.

Απέ­να­ντι σε αυτές τις προ­κλή­σεις, οι πα­ρα­δο­σια­κές κουρ­δι­κές ηγε­σί­ες παί­ζουν το χαρτί του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος για να απο­κα­τα­στή­σουν την ηγε­μο­νία τους. Προ­χω­ρά­νε σε πεί­σμα εν­στά­σε­ων που είναι θε­μι­τές: Το Γκο­ράν ανή­κει στις «αι­ρε­τι­κές» κουρ­δι­κές φωνές που αμ­φι­σβη­τούν την πρω­το­βου­λία για δη­μο­ψή­φι­σμα. Στις λε­γό­με­νες «διεκ­δι­κού­με­νες πε­ριο­χές» (με μει­κτό πλη­θυ­σμό), υπάρ­χουν ισχυ­ρές εν­στά­σεις από τις αρα­βι­κές σου­νι­τι­κές και τουρ­κμε­νι­κές πο­λι­τι­κές ηγε­σί­ες.

Ωστό­σο, υπάρ­χουν και «εν­στά­σεις» που δεν έχουν κα­νέ­να έρει­σμα. Και αυτές αφο­ρούν κυ­ρί­ως τη Βα­γδά­τη. Δεν ανα­φε­ρό­μα­στε μόνο στην ιστο­ρι­κή κα­τα­πί­ε­ση των κουρ­δι­κών πλη­θυ­σμών και την απο­στέ­ρη­ση του δι­καιώ­μα­τός τους στην αυ­το­διά­θε­ση γε­νι­κά, αλλά και στη συ­γκε­κρι­μέ­νη πο­λι­τι­κή κα­τά­στα­ση τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Μπο­ρεί η ιρα­κι­νή κυ­βέρ­νη­ση να κα­τα­κε­ραυ­νώ­νει ως «αντι­συ­νταγ­μα­τι­κό» το δη­μο­ψή­φι­σμα, αλλά είναι η ίδια που δεν τή­ρη­σε την πρό­βλε­ψη του συ­ντάγ­μα­τος του 2005 για δη­μο­ψή­φι­σμα στις «διεκ­δι­κού­με­νες πε­ριο­χές» ως το τέλος του 2007. Μπο­ρεί η ιρα­κι­νή κυ­βέρ­νη­ση να κα­ταγ­γέλ­λει τη «μο­νο­με­ρή» αξιο­ποί­η­ση των πε­τρε­λαϊ­κών κοι­τα­σμά­των από την KRG, αλλά είχε προη­γη­θεί η δια­κο­πή της διά­θε­σης του 17% του ιρα­κι­νού προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού προς το ιρα­κι­νό Κουρ­δι­στάν. Μπο­ρεί η ιρα­κι­νή κυ­βέρ­νη­ση να θε­ω­ρεί δικό της το Κιρ­κούκ (πλού­σιο σε πε­τρέ­λαια και βα­σι­κό αντι­κεί­με­νο της δια­μά­χης), αλλά αυτό πέ­ρα­σε σε κουρ­δι­κό έλεγ­χο όταν οι Κούρ­δοι Πε­σμερ­γκά απέ­τρε­ψαν την πτώση του στα χέρια του Ισλα­μι­κού Κρά­τους, τη στιγ­μή που ο κυ­βερ­νη­τι­κός ιρα­κι­νός στρα­τός τρε­πό­ταν σε άτα­κτη φυγή.

Θα μπο­ρού­σε κα­νείς να πει ότι πρό­κει­ται για μια πο­λι­τι­κή «μπλό­φα» του Μπαρ­ζα­νί. Αλλά με τα τε­τε­λε­σμέ­να που πε­ρι­γρά­φη­καν πα­ρα­πά­νω, σε μια εποχή πο­λέ­μων και γε­νι­κευ­μέ­νης «επα­να­χά­ρα­ξης συ­νό­ρων», ακόμα και μια μπλό­φα μπο­ρεί να έχει ανυ­πο­λό­γι­στες συ­νέ­πειες. Αν η ρήξη Βα­γδά­της-Ερ­μπίλ προ­χω­ρή­σει, πολλά θα κρι­θούν και από το σε ποιες πλά­τες θα στη­ρι­χτεί το νέο Κουρ­δι­στάν (η φι­λι­κό­τη­τα του Ισ­ρα­ήλ ήδη προει­δο­ποιεί σχε­τι­κά) και από το αν το δί­καιο αί­τη­μα των Κούρ­δων για αυ­το­διά­θε­ση θα γίνει για άλλη μια φορά παι­χνί­δι στα χέρια άλλων δυ­νά­με­ων. Οι μέρες μετά το δη­μο­ψή­φι­σμα θα δεί­ξουν πολλά.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από "Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά" φ.392 (27/9/17)