Ενάντια στις μειωμένες προσδοκίες

Πριν από 25 σχε­δόν χρό­νια, ο διά­ση­μος σή­με­ρα Πολ Κρού­γκ­μαν, νο­μπε­λί­στας πια και ένας από τους πιο επι­δρα­στι­κούς νε­ο­κεϋν­σια­νούς οι­κο­νο­μο­λό­γους στον κόσμο, έγρα­ψε το βι­βλίο του «Η εποχή των μειω­μέ­νων προσ­δο­κιών».

Στο   απώ­γειο της πρώ­της φάσης της πα­γκό­σμιας νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης επί­θε­σης, ο Κρού­γκ­μαν δια­πί­στω­νε πως οι δυ­τι­κές κοι­νω­νί­ες, που τόσο είχαν πι­στέ­ψει επί δύο αιώ­νες στη διαρ­κή πρό­ο­δο των αν­θρώ­πων και στην ανα­πό­φευ­κτη (sic) βελ­τί­ω­ση της ζωής τους, όλων και του κα­θε­νός ξε­χω­ρι­στά, έμπαι­ναν για πρώτη φορά σε άλλες σκέ­ψεις.

Το απο­τύ­πω­μα του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού στο μυαλό των δυ­τι­κών αν­θρώ­πων έπαιρ­νε τη μορφή των μειω­μέ­νων προσ­δο­κιών. Που ση­μαί­νει πως η κοι­νω­νι­κή πλειο­ψη­φία εσω­τε­ρί­κευε και απο­δέ­χο­νταν, κατά κά­ποιο τρόπο, την ήττα από το κα­πι­τα­λι­στι­κό τέρας προ­σαρ­μό­ζο­ντας όνει­ρα, ζωή και διεκ­δι­κή­σεις στην πρό­γνω­ση πως τα κα­λύ­τε­ρα είναι τα πα­ρελ­θό­ντα. Επο­μέ­νως, αντί για αγώ­νες, θα ήταν ίσως πιο πρό­σφο­ρο να επεν­δύ­σου­με στη νο­σταλ­γία. Από δω και πέρα, για πρώτη φορά από πολύ καιρό, οι νέες γε­νιές θα πρέ­πει να αντι­λη­φθούν πως η ζωή τους θα είναι χει­ρό­τε­ρη από αυτή των γο­νιών και των παπ­πού­δων τους.

Η δεύ­τε­ρη –και, από πολ­λές από­ψεις, οξύ­τε­ρη- φάση της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης λαί­λα­πας, αυτή που ξε­κί­νη­σε μετά την πα­γκό­σμια κα­πι­τα­λι­στι­κή κρίση του 2008, αφού πρώτα το σύ­στη­μα ανα­συ­ντά­χθη­κε από το πρώτο σοκ, έρ­χε­ται να ολο­κλη­ρώ­σει –και να κλει­δώ­σει- αυτήν την «ψυ­χι­κή πα­νω­λε­θρία» για τις κα­τώ­τε­ρες τά­ξεις. Το έθεσε με πολύ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό τρόπο ο Παύ­λος Πα­πα­δό­που­λος στο «Βήμα» πριν από δυό βδο­μά­δες: «Το κα­λύ­τε­ρο που μπο­ρεί να ελ­πί­ζει σή­με­ρα οποια­δή­πο­τε δυ­τι­κή χώρα (ακόμη και οι πιο δυ­να­μι­κές… ) είναι η στα­δια­κή, ελεγ­χό­με­νη και ανα­λο­γι­κή πε­ρι­κο­πή απο­λα­βών και δι­καιω­μά­των των πο­λι­τών της».

Πάει να πει, δη­λα­δή, πως η κα­πι­τα­λι­στι­κή ηγε­μο­νία δεν συ­γκρο­τεί­ται πια πάνω σε ένα αφή­γη­μα ευ­η­με­ρί­ας, αλλά σε μια γυμνή απει­λή: ή έτσι ή χει­ρό­τε­ρα. Κι άμα σας αρέ­σει!

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ίσως βρι­σκό­μα­στε ήδη στον προ­θά­λα­μο  ενός κα­πι­τα­λι­σμού τύπου Μαντ Μαξ. Όπου το θε­με­λιώ­δες μότο είναι πως μόνο οι απο­τυ­χη­μέ­νοι πι­στεύ­ουν στην ισό­τη­τα και την κα­θο­λι­κή βελ­τί­ω­ση της ζωής.

Υπο­στη­ρί­ζω, λοι­πόν, πως αν δεν το πο­λε­μή­σου­με αυτό, αν δεν το αξιο­ποι­ή­σου­με, ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο, με αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κό στόχο, δεν έχου­με πολλά να πε­ρι­μέ­νου­με ούτε για τα άμεσα. Με αυτήν την έν­νοια, η κομ­μου­νι­στι­κή πο­λι­τι­κή ση­μαί­νει ήδη από τώρα πό­λε­μο απέ­να­ντι στη μαυ­ρί­λα, στη διά­χυ­τη κακή με­λαγ­χο­λία. Ση­μαί­νει, λοι­πόν, πράγ­μα­τα απαι­τη­τι­κά, μα­κριά από τους «πραγ­μα­τι­σμούς», που σκο­τώ­νουν όχι μόνο την πο­λι­τι­κή προ­ο­πτι­κή, αν πράγ­μα­τι μας εν­δια­φέ­ρει η αλ­λα­γή της ζωής, αλλά και την ψυχή των «μι­κρών αν­θρώ­πων», όλων μας. Μικρά πράγ­μα­τα, απαι­τη­τι­κά πράγ­μα­τα. Και μαζί με­γά­λα πράγ­μα­τα, «επι­κίν­δυ­να».

Που πάνε πέρα από τα­κτι­κές και «παί­γνια» και νά­χα­με να λέ­γα­με. Και γι’ αυτό απαι­τούν πριν απ’ όλα κα­θα­ρό­τη­τα, αυτήν την τόσο δια­συρ­μέ­νη έν­νοια (ξέ­ρε­τε όλοι οι «μο­ντέρ­νοι» είναι ενα­ντί­ον της κα­θα­ρό­τη­τας, ιδίως της «ιδε­ο­λο­γι­κής»).  Κα­θα­ρό­τη­τα, λοι­πόν, που ση­μαί­νει ει­λι­κρί­νεια, ανοι­χτά πράγ­μα­τα, όχι «μυ­στι­κά και ψέμ­μα­τα».

Μόνον έτσι υπάρ­χει πι­θα­νό­τη­τα να αντι­στα­θού­με στην απο­δο­χή των μειω­μέ­νων προσ­δο­κιών και, ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο, των προσ­δο­κιών  επι­δεί­νω­σης της ζωής μας και της πα­ρε­πό­με­νης από­γνω­σης. Και όποιος δεν κα­τα­λα­βαί­νει, βα­σι­ζό­με­νος σε δη­μο­σκο­πι­κά ευ­ρή­μα­τα, καλά θα κάνει να σκε­φτεί λίγο πε­ρισ­σό­τε­ρο.

Να το πω και αλ­λιώς, σε ό,τι αφορά ει­δι­κά τα κα­θη­μάς: αυτό που παί­ζε­ται είναι κάτι πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο από την κυ­βέρ­νη­ση, την Ευ­ρω­ζώ­νη, τη συμ­φω­νία, τη ρήξη ή όλα όσα είναι στην επι­και­ρό­τη­τα. Προ­φα­νώς αυτό που παί­ζε­ται συν­δέ­ε­ται με όλα αυτά, αλλά, ταυ­τό­χρο­να, είναι κάτι πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο.

Θα κλεί­σω λίγο κρυ­πτι­κά. Ο  Σπι­νό­ζα έλεγε πως είναι πολύ συ­νη­θι­σμέ­νο, για μας τους αν­θρώ­πους, «να αγα­πά­με τη σκλα­βιά μας σαν να πρό­κει­ται για την ελευ­θε­ρία μας».  Αν δια­θέ­του­με και «εξου­σία», αυτή η συν­θή­κη γί­νε­ται ακόμη πι­θα­νό­τε­ρη. Να, τι πρέ­πει να απο­φύ­γου­με, πάση θυσία (sic). Κι όποιος κα­τά­λα­βε κα­τά­λα­βε.