Το μεγάλο σορτάρισμα: Η επιτομή του καπιταλισμού-καζίνο

Βα­σί­ζε­ται στο ομώ­νυ­μο βι­βλίο του Αμε­ρι­κα­νού συγ­γρα­φέα και δη­μο­σιο­γρά­φου στα οι­κο­νο­μι­κά θέ­μα­τα Μάικλ Λιού­ις το οποίο εκ­δό­θη­κε το 2010. Ο Λιού­ις είχε ερ­γα­στεί πα­λαιό­τε­ρα στην πολύ γνω­στή και πα­λαιά εται­ρεία τρα­πε­ζι­κών επεν­δύ­σε­ων της Wall Street, Salomon Brothers, η οποία είχε πε­λά­τες πο­λυ­ε­θνι­κές επι­χει­ρή­σεις, με­γά­λα ιδρύ­μα­τα και κυ­βερ­νή­σεις αλλά στη συ­νέ­χεια, το 1998, απο­κτή­θη­κε από τον πα­γκό­σμιο τρα­πε­ζι­κό και επεν­δυ­τι­κό κο­λοσ­σό Citigroup. Ο Λιού­ις ερ­γά­ζε­ται σή­με­ρα (με­τα­ξύ άλλων) ως δη­μο­σιο­γρά­φος στο Bloomberg. Ας ση­μειω­θεί ότι ο Λιού­ις αφη­γεί­ται πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία.

Το βι­βλίο, όπως και το σε­νά­ριο της ται­νί­ας, ασχο­λεί­ται με την πα­ράλ­λη­λη πο­ρεία με­μο­νω­μέ­νων χρη­μα­τι­στών και επεν­δυ­τι­κών συμ­βού­λων που δεν γνω­ρί­ζο­νταν με­τα­ξύ τους και οι οποί­οι, με βάση εκτε­τα­μέ­νες με­λέ­τες των δια­φό­ρων πο­λύ­πλο­κων χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών προ­ϊ­ό­ντων με­γά­λων εται­ρειών και τρα­πε­ζών σχε­τι­κά με τα στε­γα­στι­κά δά­νεια στις ΗΠΑ, απο­φά­σι­σαν να επεν­δύ­σουν στην πτώση των προ­ϊ­ό­ντων αυτών σε μια πε­ρί­ο­δο που οι πά­ντες πί­στευαν ακρά­δα­ντα στην ισχύ και στη συ­νε­χή από­δο­σή τους και στο μέλ­λον.

Η ται­νία ξε­κι­νά με την έρευ­να ενός κοι­νω­νι­κά απο­μο­νω­μέ­νου δια­χει­ρι­στή ενός επεν­δυ­τι­κού κε­φα­λαί­ου υψη­λού ρί­σκου (hedge fund), του Μάικλ Μπέρι, τον οποίο υπο­δύ­ε­ται ο Κρί­στιαν Μπέιλ και ο οποί­ος, έπει­τα από μακρά, επί­πο­νη και εν­δε­λε­χή με­λέ­τη τρα­πε­ζι­κών δα­νεί­ων που δό­θη­καν σε χι­λιά­δες πο­λί­τες χα­μη­λής πι­στω­τι­κής αξιο­πι­στί­ας, άνερ­γους, με­τα­νά­στες, επι­σφα­λώς ερ­γα­ζό­με­νους κ.λπ. (subprime loans), απο­φα­σί­ζει ότι το πε­ριε­χό­με­νο των χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών προ­ϊ­ό­ντων τα οποία είχαν ως βάση τέ­τοια δά­νεια ήταν σαθρό. Με βάση αυτή την εκτί­μη­ση ο Μπέρι επέν­δυ­σε με­γά­λα ποσά και με με­γά­λη από­δο­ση στην πτώση των προ­ϊ­ό­ντων αυτών από το 2005. Πα­ράλ­λη­λα, πα­ρα­κο­λου­θού­με την πο­ρεία και άλλων δια­χει­ρι­στών hedge funds, χρη­μα­τι­στών και επεν­δυ­τών (τους υπο­δύ­ο­νται οι Στιβ Καρέλ, Μπραντ Πιτ και Ράιαν Γκό­σλινγκ), οι οποί­οι, είτε μα­θαί­νο­ντας την κί­νη­ση του Μπέρι είτε κά­νο­ντας δικές τους έρευ­νες, απο­φα­σί­ζουν να επεν­δύ­σουν και αυτοί στην πτώση των ίδιων χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών προ­ϊ­ό­ντων.

Ο σκη­νο­θέ­της (και συν­σε­να­ριο­γρά­φος) Άνταμ Μακ Κέι επι­λέ­γει μια σφι­χτο­δε­μέ­νη αφή­γη­ση, η οποία, αξιο­ποιώ­ντας με δη­μιουρ­γι­κό και κα­τα­νοη­τό τρόπο το μο­ντάζ εναλ­λάσ­σει τις ανα­φο­ρές της στις δια­φο­ρε­τι­κές αλλά συ­γκλί­νου­σες ως προς το σκοπό ιστο­ρί­ες των προ­α­να­φε­ρό­με­νων επεν­δυ­τών και δια­χει­ρι­στών, δί­νο­ντας, κατά δια­στή­μα­τα, έναν τόνο ελα­φρά­δας στην ατμό­σφαι­ρα της ται­νί­ας σε μία κατά τ’ άλλα πολύ σο­βα­ρή προ­σέγ­γι­ση του φαι­νο­μέ­νου της κα­τάρ­ρευ­σης της αγο­ράς των στε­γα­στι­κών δα­νεί­ων. Επί­σης, με συ­γκε­κρι­μέ­να ιντερ­μέ­δια στην αφή­γη­ση, επι­χει­ρεί να εξη­γή­σει με οπτι­κά, εκλαϊ­κευ­μέ­να πα­ρα­δείγ­μα­τα τους όρους των χρη­μα­τι­στη­ρια­κών συ­ναλ­λα­γών. Έτσι η ται­νία παίρ­νει τη μορφή δρα­μα­τι­κής κο­με­ντί και ο γρή­γο­ρος ρυθ­μός που επι­λέ­γει ο σκη­νο­θέ­της δια­τη­ρεί αμεί­ω­το το εν­δια­φέ­ρον του θεατή μέχρι το τέλος, οπότε η αύ­ξη­ση της δρα­μα­τι­κής έντα­σης προσ­δί­δει στην ται­νία ζο­φε­ρό τόνο λόγω της αρ­χι­κά αργής αλλά τε­λι­κά πολύ γρή­γο­ρης κα­τάρ­ρευ­σης με­γά­λων χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών εται­ρειών μέσω της κα­τάρ­ρευ­σης της αγο­ράς των στε­γα­στι­κών δα­νεί­ων.

Οι χα­ρα­κτή­ρες της ται­νί­ας δεν πα­ρου­σιά­ζο­νται ως υπο­νο­μευ­τές ή «αντι­στα­σια­κοί» απέ­να­ντι σ’ ένα φαι­νο­με­νι­κά πα­ντο­δύ­να­μο αλλά εγ­γε­νώς σαθρό χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό σύ­στη­μα, αλλά κατά βάση ως με­θο­δι­κοί και λε­πτο­λό­γοι επαγ­γελ­μα­τί­ες του χώρου που πα­ρα­τη­ρούν, κα­τα­γρά­φουν και ερευ­νούν τα κενά του και επεν­δύ­ουν (ή πο­ντά­ρουν) στη βαθ­μιαία εμ­φά­νι­ση και τε­λι­κά στην κυ­ριαρ­χία των κενών αυτών στις χρη­μα­τι­στη­ρια­κές αγο­ρές. Οι βα­σι­κοί χα­ρα­κτή­ρες της ται­νί­ας είναι, εντέ­λει, και αυτοί «παί­κτες» του ίδιου συ­στή­μα­τος, που εκ­με­ταλ­λεύ­ο­νται τις αδυ­να­μί­ες του για να βγά­λουν χρή­μα­τα. Η ται­νία μάς απο­κα­λύ­πτει με σαφή αλλά ταυ­τό­χρο­να και τρο­μα­κτι­κό τρόπο την ανευ­θυ­νό­τη­τα, την ακα­τά­σχε­τη απλη­στία, την αλα­ζο­νεία και τον κυ­νι­σμό ενός ολό­κλη­ρου κό­σμου επαγ­γελ­μα­τιών των επεν­δύ­σε­ων, των τρα­πε­ζών και των συ­να­φών εται­ρειών που ου­σια­στι­κά έχτι­ζαν μια τε­ρά­στια «φού­σκα» χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών προ­ϊ­ό­ντων με τη σιω­πη­ρή ανοχή και συ­νε­νο­χή των οίκων (δήθεν) αξιο­λό­γη­σης, η οποία, για να προ­σλά­βει πα­να­με­ρι­κα­νι­κές δια­στά­σεις, ενεί­χε προ­φα­νώς και τε­ρά­στια δια­φθο­ρά και πα­ρα­βί­α­ση βα­σι­κών σχε­τι­κών θε­σμι­κών ρυθ­μί­σε­ων. Η αφή­γη­ση των ερευ­νών και των συ­νε­ντεύ­ξε­ων των βα­σι­κών χα­ρα­κτή­ρων της ται­νί­ας μάς απο­κα­λύ­πτει έναν βαθιά ανερ­μά­τι­στο τύπο αν­θρώ­που στον σύγ­χρο­νο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο κα­πι­τα­λι­σμό-κα­ζί­νο που δεν ορ­ρω­δεί προ ου­δε­νός, ούτε καν αντι­λαμ­βά­νε­ται ούτε εν­δια­φέ­ρε­ται να αντι­λη­φθεί τις συ­νέ­πειες των πρά­ξε­ών του σε βάρος άλλων αν­θρώ­πων (ερ­γα­ζο­μέ­νων σε διά­φο­ρους, σχε­τι­κούς ή μη το­μείς της οι­κο­νο­μί­ας, συ­ντα­ξιού­χων με συμ­με­το­χή σε συ­ντα­ξιο­δο­τι­κά τα­μεία κ.λπ.), οι οποί­ες έχουν σκοπό το γρή­γο­ρο, άκοπο και υψηλό κέρ­δος. Αυτή η κα­τάρ­ρευ­ση των νοη­μά­των στις πρά­ξεις του κό­σμου των χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών εται­ρειών ανα­δύ­ε­ται με τη βαθιά αδια­φο­ρία και απα­ξία για οτι­δή­πο­τε δεν τους προ­σφέ­ρει κέρ­δος, ανα­δύ­ε­ται με εκ­κω­φα­ντι­κό τρόπο μέσα από την απο­κά­λυ­ψη των αν­θρώ­πων που ασχο­λή­θη­καν σε θέ­σεις-κλει­διά για να στη­θεί αυτή η τε­ρά­στια «φού­σκα».

Όμως, οι βα­σι­κοί χα­ρα­κτή­ρες της ται­νί­ας, παρά το γε­γο­νός ότι τε­λι­κά είναι «γρα­νά­ζια» του ίδιου συ­στή­μα­τος, αντι­λαμ­βά­νο­νται τη ση­μα­σία και τις συ­νέ­πειες όλης αυτής της «φού­σκας» που ανα­μέ­νουν να «σκά­σει», και το σε­νά­ριο δίνει τη δυ­να­τό­τη­τα στο θεατή να ανα­ρω­τη­θεί και να προ­βλη­μα­τι­στεί για την πο­ρεία και τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά μιας τέ­τοιας «φού­σκας» που είχε και έχει τρο­μα­κτι­κές συ­νέ­πειες, όχι βέ­βαια για τις ίδιες τις εται­ρεί­ες και τα ανώ­τε­ρα στε­λέ­χη τους, αλλά για δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους σε όλο τον κόσμο.

Το «Με­γά­λο σορ­τά­ρι­σμα» μας απο­κα­λύ­πτει με εύ­πε­πτο τρόπο αλλά και με συ­νεί­δη­ση τις οι­κο­νο­μι­κές και αν­θρω­πο­λο­γι­κές δια­στά­σεις ενός κα­πι­τα­λι­σμού-κα­ζί­νο που κα­τα­βρο­χθί­ζει τα πάντα με σκοπό τη με­γέ­θυν­ση του κέρ­δους. Όμως, παρά την τε­ρά­στια κρίση του και την αδυ­να­μία του να δια­χει­ρι­στεί όπως πα­λαιό­τε­ρα τις τρα­γι­κές κοι­νω­νι­κές επι­πτώ­σεις της διά­χυ­σής του, αυτός ο κα­πι­τα­λι­σμός φαί­νε­ται να οδεύ­ει προς νέες «φού­σκες» χωρίς ου­σια­στι­κές, λαϊ­κές και πο­λι­τι­κές αντι­στά­σεις, και είναι υπο­χρέ­ω­ση κα­θε­νός και κα­θε­μιάς από εμάς να ανα­στο­χα­στού­με και να πρά­ξου­με ανά­λο­γα ώστε να αντι­δρά­σου­με με (αυτο)ορ­γά­νω­ση και πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση, με «λο­γι­σμό και μ’ όνει­ρο».