Ο παραπάνω τίτλος είναι από το μεγάλο Αφιέρωμα-Έκθεση προς τιμήν του Νίκου Καζαντζάκη, στο Μουσείο Μπενάκη (διάρκεια 21-12-2017 έως 25-2-2018), με αφορμή την ανακήρυξη του 2017 ως Έτους Νίκου Καζαντζάκη, από το Υπουργείο Πολιτισμού. Περιλαμβάνει τρεις εκθέσεις που η βασική παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), ενώ οι άλλες δύο βρίσκονται στην Πινακοθήκη Γκίκα και στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης.
Όπως περιγράφεται στο ενημερωτικό φυλλάδιο, «Στην έκθεση παρουσιάζονται γνωστές και άγνωστες πτυχές της ζωής, του έργου και των ταξιδιών του Νίκου Καζαντζάκη, με την ανάδειξη σημαντικών σταθμών της πορείας του. Συγκεκριμένα, γίνεται μια εργοβιογραφική προσέγγιση της προσωπικότητάς του, μέσα από χειρόγραφα, φωτογραφίες και ποικίλο πληροφοριακό υλικό, η οποία εμπλουτίζεται από το πλήθος των μεταφρασμένων σε περισσότερες από 50 γλώσσες έργων του, προβάλλοντας τον οικουμενικό του χαρακτήρα. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στις εμβληματικές μορφές (όπως ο Όμηρος, ο Δάντης, ο Σαίξπηρ, ο Μπερξόν, ο Νίτσε και άλλοι) και στα ταξίδια του (στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο), σε πρόσωπα και εμπειρίες δηλαδή που αποτέλεσαν σημαντικούς παράγοντες της διαμόρφωσης και της έμπνευσής του». Δίνονται διάφορες πληροφορίες για το έργο του, όπως για παράδειγμα ότι την «Οδύσσεια», μέχρι να την ολοκληρώσει, την έγραψε επτά φορές, επί 13 χρόνια. Η τελευταία γραφή έγινε το 1938, όπου κι εκδόθηκε σε 33.333 στίχους. Μάλιστα, την θεωρούσε ως έργο ζωής. Επίσης, μια σχετικά άγνωστη πτυχή της ζωής του είναι ότι το 1945 διετέλεσε πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης, η οποία είχε ως στόχο την ενοποίηση όλων των σοσιαλιστικών κινήσεων σε ένα ενιαίο πολιτικό φορέα.
Μπορεί να του στερήθηκε το Νόμπελ λογοτεχνίας, εξαιτίας της αντίδρασης του εγχώριου κατεστημένου, όμως αναδείχτηκε ως ο πλέον πολυμεταφρασμένος νεοέλληνας συγγραφέας παγκοσμίως και ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες. Υπάρχουν, περίπου, 600 εκδόσεις ξένων μεταφρασμένων έργων του. Πολυγραφότατος, με ποικιλία ενδιαφερόντων, αναδεικνύεται ως ένας ξεχωριστός άνθρωπος του πολιτισμού και ένας ιδιαίτερος εργάτης του λόγου. Υπήρξε μια πολυσχιδής και μπορούμε να πούμε αντιφατική προσωπικότητα και γι’ αυτό ένα ανήσυχο πνεύμα.
Ο Καζαντζάκης εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1906 και ασχολήθηκε με όλα τα λογοτεχνικά είδη: μυθιστόρημα, δοκίμιο, ποίηση, θέατρο, παιδικά βιβλία, μεταφράσεις, κινηματογραφικά σενάρια, θεατρικά έργα κλπ. Παρ’ όλα αυτά, στα σύγχρονα σχολικά βιβλία υπάρχουν ελάχιστα αποσπάσματα από τα έργα του. Επίσης, σημαντικό ρόλο στη ζωή και το έργο του, έπαιξαν και οι γυναίκες, καθώς «αποτελούν, κατά κάποιον τρόπο, μυστικά ερμηνευτικά κλειδιά», όπως επισημαίνεται στην Έκθεση.
Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι φιλοσοφικός με έντονο θεολογικό και υπαρξιακό υπόβαθρο: «Η λαχτάρα του σκουληκιού να γίνει πεταλούδα στάθηκε για μένα πάντα το πιο επιτακτικό και συνάμα το νόμιμο χρέος του σκουληκιού και του ανθρώπου. Να σε κάμει ο Θεός σκουλήκι, κι εσύ με τον αγώνα σου να γίνεις πεταλούδα».
Οι δυο βασικές ιδέες του Καζαντζάκη, που διαπερνούν το έργο του, είναι ο Άνθρωπος και η Ελευθερία, οι οποίες όμως πρέπει να μετουσιώνονται σε πράξη. Γι’ αυτόν, ελευθερία, σημαίνει, πάνω απ’ όλα, απουσία του φόβου και της ελπίδας. Σχετίζεται με την έννοια της διαρκούς ανάβασης και της συνεχούς πνευματικής ανύψωσης. «…Φτάσε όπου δεν μπορείς», έλεγε.
Τέλος, από ένα ανέκδοτο μυθιστόρημά του, με τίτλο «Ο Ανήφορος», θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε ως μότο ένα απόσπασμα, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, με τρεις λέξεις περιγράφει πως θα έπρεπε να είναι η ζωή μας: «Κρασί, έρωτας, στοχασμός…».
