Συνέντευξη με τον Βαγγέλη Κουμαριανό, διδάσκοντα Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο
Θα είσαι ομιλητής στην εκδήλωση των 8 δημοτικών κινήσεων όπου μαζί με τον Αποστόλη Καψάλη και τον Νίκο Κουραχάνη, θα παρουσιάσετε τμήματα από επεξεργασίες σας για την κοινωνική πολιτική στην εποχή της πανδημίας. Πες μας κάποια πράγματα σε σχέση με αυτό.
Το Σάββατο 6 Φεβρουαρίου, στις 7 το απόγευμα, θα συμμετέχουμε στην εκδήλωση «Η κοινωνική πολιτική στην εποχή της πανδημίας». Διοργανωτές της εκδήλωσης είναι 8 η παράταξη Ανυπότακτη Αθήνα, ο Ανυπότακτος Κορυδαλλός – Ριζοσπαστική Προοδευτική Δημοτική, το Ασυμβίβαστο Ίλιον, το Δίκτυο Πολιτών Χολαργού – Παπάγου, Ζωγράφου Ανυπότακτη Πόλη, η Κίνηση Πολιτών Νίκαια – Ρέντη «Κόντρα στο Ρεύμα», Ρήγμα στα Δυτικά (Αιγάλεω) και η Ριζοσπαστική Ενωτική Κίνηση Βύρωνα. Η εκδήλωση θα έχει τα χαρακτηριστικά παρέμβασης στη συγκυρία, η οποία χαρακτηρίζεται από τη συνέχιση και κλιμάκωση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας και απορρύθμισης, όπως αυτές αναγνωρίζονται στην Έκθεση Πισσαρίδη, όσο και τις πολιτικές που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της.
Η Ελλάδα μπαίνει στην πανδημική κρίση χωρίς να έχει βγει από μία δεκαετία κρίσης. Παρατηρούμε ένα κοινό μοτίβο ατομικής ευθύνης και ενοχοποίησης. Από το «μαζί τα φάγαμε» η ατομική ευθύνη ανακαταλαμβάνει το επίκεντρο του συστημικού δημόσιου λόγου. Αυτή τη φορά για τη νομιμοποίηση της έλλειψης πολιτικών της συλλογικής προστασίας του πληθυσμού (υγειονομικής, κοινωνικής, οικονομικής) αλλά και για τη ενοχοποίηση «ανεύθυνων» ομάδων του πληθυσμού. Η στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων επανέρχεται. Συνδικαλιστές γιατροί διώκονται επειδή ζητούν ενίσχυση του ΕΣΥ εν μέσω απαγόρευσης δημόσιων συναθροίσεων. Ο συνδικαλισμός δέχεται τα βέλη των ΜΜΕ, εκτός κι αν πρόκειται για προβεβλημένους συνδικαλιστές σωμάτων ασφαλείας. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής Λοιμωξιολόγων ενημερώνει ότι δεν είναι εφικτή η ενίσχυση των μέσων μαζικής μεταφοράς και ο Υπουργός βάζει σε αντιπαράθεση την ενίσχυση των λεωφορείων με το ύψος των συντάξεων.
Προκύπτει εύλογα ένας προβληματισμός προς συζήτηση για το κατά πόσο οι πολιτικές που υιοθετούνται με αφορμή ή ως άλλοθι την πανδημία συνιστούν μια ποιοτική αλλαγή στις ακολουθούμενες πολιτικές ή έχουμε να κάνουμε με μια συνέχιση πολιτικών και απλά η κρίση δημόσιου χρέους δίνει τη σκυτάλη στην υγειονομική κρίση.
Με όρους κοινωνικού κράτους είναι εμφανές πως κινούμαστε προς την περαιτέρω εμβάθυνση των νεοφιλελεύθερων προταγμάτων, (δηλαδή εξατομίκευση και επανεμπορευματοποίηση των παροχών, ΜΚΟποίηση και ιδιωτικοποίηση των αντίστοιχων δομώνκαι αντίστοιχη απόσυρση του κράτους). Διαπιστώνετε κάποιες τομές σε σχέση με το παρελθόν και όσα εφαρμόστηκαν μετά την κρίση του 2008; Πως αποτιμάτε τις τρέχουσες εξελίξεις, γενικά και ειδικά για την Ελλάδα.
Η νεοφιλελεύθερη ατζέντα μεταρρυθμίσεων από το 2008 και μετά αποτελεί ένα ευρύτερο πλαίσιο πειθάρχησης της εργασίας σε δύο διακριτά εννοιολογικά πεδία, αυτό της μείωσης των εργατικών δικαιωμάτων, και αυτό της μείωσης τον περιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων, με τη μορφή κοινωνικών παροχών και δημόσιων υπηρεσιών.
Παρότι στην πράξη εμφανίζονται μαζί, οι ίδιες στρατηγικές ελέγχου και πειθάρχησης της εργασίας μπορούν να αναλυθούν ως δύο διακριτές διαδικασίες. Μια διαδικασία δομικής πειθάρχησηςτης εργασίας και μια μορφή οργανωτικής πειθάρχησης της εργασίας (μείωση του ρόλου της συλλογικής έκφρασης των εργαζομένων και ιδίως των συνδικάτων). Η οργανωτική πειθάρχηση της εργασίας έγκειται ιδίως στη θεσμική και ουσιαστική αποδυνάμωση και παρακώλυση της λειτουργίας των οργανωμένων μορφών εκπροσώπησης της εργασίας. Η δομική πειθάρχηση της εργασίας αναφέρεται σε διαδικασίες πρόσδεσης των εργαζομένων στο κράτος και στον εργοδότη, σε διαδικασίες πρόσδεσης των εργαζομένων στην ευρύτερη λειτουργία των χρηματαγορών (κεφαλαιοποιητικές συντάξεις), την εμπορευματοποίηση της εργασίας και της κοινωνικής προστασίας, τη μετακύλιση ευθυνών στα άτομα.
Η διαχείριση της κρίσης της πανδημίας αποτελεί συνέχεια και κλιμάκωση των εξελίξεων που ήδη δρομολογήθηκαν την περασμένη δεκαετία. Τα αντιλαϊκά μέτρα λαμβάνονταν παρά τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις, πλέον όμως υιοθετούνται με ταχείς ρυθμούς, ενώ οι δημόσιες συναθροίσεις απαγορεύονται. Ενώ στο όνομα της δημοσιονομικής προσαρμογής εφαρμόστηκαν πολιτικές αυστηρής λιτότητας σε κοινωνικά αγαθά, όπως αυτό της δημόσιας υγείας, πλέον μειώνεται ο προϋπολογισμός της δημόσιας υγείας εν μέσω πανδημίας. Ενώ η περασμένη δεκαετία σημαδεύτηκε παγκοσμίως από την πλήρη ή μερική διάσωση των ιδιωτικών προγραμμάτων ασφάλισης γήρατος από τα κράτη, για το 2021 προωθείται η κεφαλαιοποίηση-ιδιωτικοποίηση της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα.
Πρόκειται σίγουρα για μία μορφή αναβάθμισης των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, η οποία ενδεχομένως διευκολύνεται από τον φαινομενικά απολιτικό χαρακτήρα της πανδημίας. Σε ποιο βαθμό αποτελούν τομές είναι προς αξιολόγηση και απαιτεί ενδεχομένως το τέλος της διαδοχής φάσεων χαλαρού και αυστηρού εγκλεισμού.
Στο εισαγωγικό σημείωμα του συλλογικού σας έργου κάνετε επίσης ειδικές αναφορές ως προς την στροφή στον αυταρχισμό.Αυτό είναι κάτι πολύ ορατό με όρους κρατικής καταστολής, αλλά με όρους κοινωνικού κράτους πως μεταφράζεται αυτή η στροφή;
Θεωρούμε ότι είναι ερμηνευτικά χρήσιμη η προσέγγιση των εξελίξεων με όρους αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού ακόμα και στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό αντι-κρατιστικό φιλελευθερισμό, διασφαλίζει ότι θα υπάρχει περισσότερο κράτος στο όνομα περισσότερης αγοράς και περισσότερος εξαναγκασμός στο όνομα περισσότερης (οικονομικής) ελευθερίας. Αναφερόμαστε στην τάση ανάπτυξης ενός αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού που εντοπίζουμε στην κοινωνική πολιτική σε διαφορετικούς βαθμούς και με διάφορες εκδοχές.
Για τους θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού, που ταυτίζουν τις αγορές με τη δημοκρατία και την ελευθερία, αυτός ο συνδυασμός αυταρχισμού και νεοφιλελευθερισμού ενδεχομένως να φαντάζει παράδοξος. Παρόλα αυτά ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός επιτρέπει σε εθνικές κυβερνήσεις τόσο να προωθούν την οικονομική ανταγωνιστικότητα και τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις όσο και να διασφαλίζουν την πειθάρχηση της κοινωνίας. Αυταρχισμός και νεοφιλελευθερισμός αρχίζουν να συνδυάζονται όλο και πιο συχνά αφήνοντας να δημιουργείταιένα αμάλγαμα αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού ως η κυρίαρχη μορφή του νεοφιλελευθερισμού σήμερα, η οποία συνδυάζει τη σιδερένια γροθιά με το βελούδινο γάντι, την κρατική επιβολή μετην οικονομική ευελιξία.
Ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός είναι μία διαδικασία μετατόπισης των δικαιωμάτων από τους πολίτες στις επιχειρήσεις στην αγορά εργασίας, την ιδιοκτησία, το κεφάλαιο όσο και την οικογένεια, την εκκλησία και την φυλετική καθαρότητα, γενικά μιλώντας στην εξουσία της αυθεντίας και των μονοδρόμων.Επιπλέον, η καλλιέργεια ενός πλαισίου διαρκούς ευελιξίας, ανασφάλειας, αβεβαιότητας και φόβου για τους εργαζόμενους, τους αφήνει στην απόλυτη εξουσία του εργοδότη. Η τεχνοκρατική και απολιτική προσέγγισητων κοινωνικών ζητημάτων, η διαμόρφωση κοινωνικών πολιτικών μέσω κοινωνικού αυτοματισμού και «αποδιοπομπαίων τράγων», ο περιορισμός της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη υπό το φόβο του ξένου αποτελούν στοιχεία αυταρχικοποίησης και στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής.
Αντιμετωπίζοντας τον αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό ως διαδικασία, αποδεχόμαστε βέβαια ότι δεν υπάρχει μία σταθερή μορφή, αλλά περισσότεροι αυταρχικοί νεοφιλελευθερισμοί. Η πολυμορφία των αυταρχικών νεοφιλελευθερισμών αναδεικνύει το δυναμικό και εξελισσόμενο χαρακτήρα του φαινομένου, την ύπαρξη ρευστών διαβαθμίσεων.
Διαπιστώνοντας αυτές τις εξελίξεις, ποια πιστεύεις ότι θα πρέπει να είναι τα αιτήματα από την σκοπιά της Αριστεράς;Μπορείς να περιγράψεις κάποιους αντίστοιχους άξονες για την τοπική αυτοδιοίκηση;
Είμαστε σε μία περίοδο κατά την οποία ο νεοφιλελευθερισμός, η ταξική επίθεση υπέρ του κεφαλαίου, φαίνεται να προελαύνει χωρίς σημαντικές αντιστάσεις σε κοινωνικό, πολιτικό ή και ιδεολογικό επίπεδο. Πιο πειστικές φαίνονται, όμως, οι αναλύσεις ότι η προέλαση αυτή παράγει διαρκώς κρίσεις, ανισότητες και αποσταθεροποίηση. Η ανασφάλεια διαχέεται στους επισφαλείς εργαζόμενους όσο και στην διαρκώς ασταθή οικονομία της αγοράς, η οποία αναγκάζεται να εμφανίζεται ολοένα και πιο πειθαρχική και κατασταλτική. Η αδυναμία διασφάλισης μιας θετικής βάσης συναίνεσης και κοινωνικής ειρήνευσης οδηγεί σε όξυνση των αυταρχικών μεθόδων. Οι απαισιόδοξες προβλέψεις για οικονομική μεγέθυνση σε διεθνή κλίμακα και σε βάθος χρόνου οδηγεί τον καπιταλισμό να εγκαταλείπει μία αφήγηση επιμερισμού των καρπών της αγοράς και να υιοθετεί πολιτικές διαχείρισης της κρίσης, του φόβου, της ανασφάλειας.
Η απάντηση της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να θεμελιώνεται στις αξίες της ανθρώπινης χειραφέτησης με όρους αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης σε αντιπαράθεση με κοινωνικό δαρβινισμό των αγορών. Η δυσκολία για μένα δεν βρίσκεται στις αρχές και στις αξίες αλλά στο συγκεκριμένο τρόπο που θα εξειδικευτεί σε συγκεκριμένες πολιτικές αποδόμησης του νεοφιλελεύθερου λόγου και οικοδόμησης μιας αριστερής πολιτικής αφήγησης για το παρόν και το μέλλον. Η υγειονομική, κοινωνική και οικονομική διαχείριση της πανδημίας αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα για τα αδιέξοδα της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, την ανεπάρκεια και αντικοινωνικότητα των ιδιωτικοποιήσεων και της εμπορευματοποίησης κοινωνικών αγαθών. Φανερώνει ότι οι κυβερνήσεις δεν διατίθενται να ενισχύσουν δημόσιες υπηρεσίες, νοσοκομεία, μέσα μαζικής μεταφοράς και κοινωνικά δικαιώματα ακόμα και με κόστος σε ανθρώπινες ζωές, ακόμα και με κόστος σε μεγάλη οικονομική ύφεση και σε καταστροφή επιχειρήσεων.
Στην αυτοδιοίκηση, η Αριστερά αφενός οφείλει να παραμένει πολιτική και μαχητική σε ένα θεσμικό πλαίσιο πιο ασφυκτικά διαχειριστικό από την κεντρική πολιτική σκηνή, αφετέρου να συντονίζει δράσεις, αντιστάσεις και να προστατεύει τα δημόσια αγαθά σε τοπικό επίπεδο. Ο συντονισμός αυτοδιοικητικών παρατάξεων της ριζοσπαστικής αριστεράς αποτελεί μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση. Η ανταλλαγή εμπειρίας και απόψεων, ακόμα και η ανοιχτή δημιουργική αντιπαράθεση, παρέχουν τη δυνατότητα εξωστρέφειας και καλλιέργειας ενός αντι-παραδείγματος σε τοπικό επίπεδο, αποτελούν εμβόλιο στην πολιτική απογοήτευση και την παραίτηση.
*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά
