Ο ρόλος και η σημασία των σοβιέτ: το παράδειγμα του Σοβιέτ της Πετρούπολης

Σο­βιέτ (ρώ­σι­κα COBET): Συμ­βού­λιο. Χρη­σι­μο­ποιεί­ται για να πε­ρι­γρά­ψει την ει­δι­κή μορφή ορ­γά­νω­σης των ερ­γα­τών, των στρα­τιω­τών και των αγρο­τών στη Ρωσία κατά τον 20ό αιώνα. Συν­δέ­ε­ται στενά με τις σο­σια­λι­στι­κές αξίες, μιας κι απο­τέ­λε­σε την κρα­τι­κή δομή της Ένω­σης Σο­βιε­τι­κών Σο­σια­λι­στι­κών Δη­μο­κρα­τιών. Ση­μείο ανα­φο­ράς για το επα­να­στα­τι­κό – κομ­μου­νι­στι­κό κί­νη­μα σ' όλο τον κόσμο, μέχρι και τις μέρες μας.

Με αφορ­μή τα 100 χρό­νια από την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση του 1917, εξε­τά­ζου­με τη ση­μα­σία και τη δομή που είχαν αυτά τα συμ­βού­λια, τα σο­βιέτ. Ρί­χνου­με μια ματιά στην ίδρυ­σή τους το 1905, στην επα­νί­δρυ­σή τους το 1917 και στη με­τε­ξέ­λι­ξή τους, από όρ­γα­να των ερ­γα­τών για τον συ­ντο­νι­σμό των απερ­γιών τους, στη ρα­χο­κο­κα­λιά του νέου ερ­γα­τι­κού κρά­τους που δη­μιουρ­γή­θη­κε τα πρώτα χρό­νια μετά το '17.

Εξε­τά­ζου­με τις πρώ­τες αντι­δρά­σεις των βα­σι­κών ρευ­μά­των της επα­να­στα­τι­κής σο­σιαλδημοκρατίας, δη­λα­δή των μπολ­σε­βί­κων και των μεν­σε­βί­κων. Πα­ρό­τι ξε­κι­νού­σαν από δια­φο­ρε­τι­κές σκο­πιές δεν μπό­ρε­σαν να δια­κρί­νουν τον ρόλο που τε­λι­κά θα έπαι­ζαν τα σο­βιέτ. Ήταν ελά­χι­στα άτομα εκεί­νοι που πρό­βα­λαν από την αρχή ότι τα σο­βιέτ μπο­ρούν να πά­ρουν την εξου­σία στα χέρια τους.

Προ­βλη­μα­τι­ζό­μα­στε πάνω στην αντι­στοι­χία που θα μπο­ρού­σε να υπάρ­ξει σή­με­ρα με τα σο­βιέτ και βλέ­που­με την ιδιαί­τε­ρη δυ­να­μι­κή τους να αντι­προ­σω­πεύ­ουν σε οι­κο­νο­μι­κό και το­πι­κό επί­πε­δο τους κα­τα­πιε­σμέ­νους ερ­γά­τες, που ζη­τού­σαν 8ωρο, τους εμπό­λε­μους στρα­τιώ­τες, που ζη­τού­σαν ει­ρή­νη, και τους φτω­χούς αγρό­τες, που ζη­τού­σαν γη.

Τα σο­βιέτ, που απο­τέ­λε­σαν τη δομή της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας ή της «δι­κτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του» (δη­λα­δή των ερ­γα­ζο­μέ­νων ένα­ντι του κε­φα­λαί­ου και των κα­τα­πιε­στών), είναι το θέμα του πα­ρό­ντος κει­μέ­νου.

1. Η επα­νά­στα­ση του 1905

Το ξέ­σπα­σμα της επα­νά­στα­σης

Κυ­ρια­κή 9 Ια­νουα­ρί­ου 1905 έξω από τα Χει­με­ρι­νά Ανά­κτο­ρα της Αγίας Πε­τρού­πο­λης. Ένα με­γά­λο πλή­θος με επι­κε­φα­λής τον ορ­θό­δο­ξο ιερέα Γκα­πόν, ήθελε να πα­ρα­δώ­σει μια σειρά αι­τη­μά­των για μια δη­μο­κρα­τι­κή Ρωσία. Πα­ρό­τι ο τσα­ρι­κός θε­σμός δεν αμ­φισβητούνταν μέχρι τότε, κι ενώ στην πο­ρεία υπήρ­χαν ακόμα κι ει­κό­νες με τον τσάρο Νι­κό­λαο Β΄, δό­θη­κε εντο­λή για σκλη­ρή κα­τα­στο­λή του κι­νή­μα­τος. Ο απο­λο­γι­σμός ήταν εκα­το­ντά­δες νε­κροί και η έναρ­ξη ενός ισχυ­ρού επα­να­στα­τι­κού κι­νή­μα­τος, που κο­ρυ­φώ­θη­κε το Δε­κέμ­βρη του 1905.

Το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα από τις αρχές του έτους προ­χώ­ρη­σε σε απερ­γί­ες. Για την καλύ­τερη ορ­γά­νω­ση των απερ­γιών, οι ερ­γά­τες εξέ­λε­γαν επι­τό­που μια ερ­γο­στα­σια­κή – απερ­για­κή επι­τρο­πή. Μέχρι τότε το ρώ­σι­κο συν­δι­κα­λι­στι­κό κί­νη­μα ή/και η πο­λι­τι­κή του εκ­προ­σώ­πη­ση από ερ­γα­τι­κά κόμ­μα­τα ήταν είτε πα­ρά­νο­μη, είτε αδύ­να­μη.

Οι απερ­για­κές επι­τρο­πές άρ­χι­σαν να συν­δέ­ο­νται με­τα­ξύ τους, όσο έμπαι­ναν κι άλλα ερ­γο­στά­σια στην απερ­γία. Όμως, τα κα­θή­κο­ντά τους ήταν κυ­ρί­ως ο συ­ντο­νι­σμός κι έπαυαν να λει­τουρ­γούν, όταν στα­μα­τού­σε η απερ­γία. Όταν αυτές οι απερ­για­κές επι­τροπές συν­δέ­ο­νταν σε επί­πε­δο πόλης σε μια πιο στα­θε­ρή βάση, ακόμα και μετά τη λήξη της απερ­γί­ας, τότε απο­κτού­σαν μια δια­φο­ρε­τι­κή ουσία. Από επι­τρο­πές που συ­ζη­τούν την ορ­γά­νω­ση της απερ­γί­ας, γί­νο­νται ερ­γα­τι­κά συμ­βού­λια, που συ­ζη­τούν, πέρα από την απερ­γία, την πο­ρεία της επα­νά­στα­σης. Οι απερ­για­κές επι­τρο­πές γί­νο­νται αντιπροσωπευ­τικά όρ­γα­να των ερ­γα­τών. Με­τα­τρέ­πο­νται σε σο­βιέτ!

Ένα πρώτο σο­βιέτ εμ­φα­νί­ζε­ται στην πόλη Ιβά­νο­βο, στην πε­ριο­χή των υφα­ντουρ­γών στα μέσα Μαΐου 1905. Η το­πι­κή απερ­γία είχε κυ­ρί­ως οι­κο­νο­μι­κά αι­τή­μα­τα, όπως την κα­θιέ­ρω­ση κα­τώ­τα­του μι­σθού και την κα­τάρ­γη­ση της νυ­χτε­ρι­νής βάρ­διας. Η συ­γκέ­ντρω­σή τους έξω από το δη­μαρ­χείο απαί­τη­σε την ελεύ­θε­ρη εκλο­γή μιας επι­τρο­πής (με τη δέ­σμευ­ση των αρχών ότι δε θα συλ­λη­φθούν οι αντι­πρό­σω­ποί τους) για τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις με τους ερ­γο­στα­σιάρ­χες. Στις 15 Μάη, λοι­πόν, δη­μιουρ­γή­θη­κε το Συμ­βού­λιο των Αντι­προ­σώ­πων του Ιβά­νο­βο με 110 μέλη, που λει­τούρ­γη­σε μέχρι τα μέσα του Ιούλη, όταν τε­λι­κώς συ­νε­λή­φθη­σαν τα μέλη του.

Η γέν­νη­ση του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης

Στα τέλη Σε­πτέμ­βρη με αρχές Οκτώ­βρη το απερ­για­κό κί­νη­μα στην Πε­τρού­πο­λη, τη Μόσχα και στα άλλα βιο­μη­χα­νι­κά κέ­ντρα ανέ­βη­κε κι έφτα­σε στο απο­κο­ρύ­φω­μά του. Οι απερ­γί­ες με­τα­τρά­πη­καν σε γε­νι­κή απερ­γία στα μέσα Οκτώ­βρη, φα­νε­ρώ­νο­ντας την ισχυ­ρή δύ­να­μη της ερ­γα­τι­κής τάξης να νε­κρώ­σει την οι­κο­νο­μία της χώρας. Αυτή η γε­νι­κή απερ­γία οδή­γη­σε σε μια πρώτη υπο­χώ­ρη­ση τον τσάρο, ο οποί­ος υπέ­γρα­ψε το μα­νι­φέ­στο της 17ης Οκτώ­βρη, που προ­έ­βλε­πε την πα­ρα­χώ­ρη­ση πο­λι­τι­κών ελευ­θε­ριών και την ανα­βάθ­μι­ση της Δού­μας (Βου­λής) σε βα­σι­κό νο­μο­θε­τι­κό όρ­γα­νο.

Σ' αυτήν τη φάση του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος γεν­νή­θη­καν τα σο­βιέτ σε μα­ζι­κό επί­πε­δο. Στην Αγία Πε­τρού­πο­λη, στις 10 Οκτώ­βρη, λίγο πριν με­τε­ξε­λι­χθούν οι απερ­γί­ες σε γε­νι­κή απερ­γία, οι μεν­σε­βί­κοι πήραν την πρω­το­βου­λία για μια ορ­γά­νω­ση που θα αντι­προ­σώ­πευε τους ερ­γά­τες. Με συν­θή­μα­τα υπέρ της «αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» κι υπέρ ενός ερ­γα­τι­κού συ­νε­δρί­ου, κά­λε­σαν τους ερ­γά­τες της πόλης, να κά­νουν συ­νε­λεύ­σεις ανά ερ­γο­στά­σιο και να στεί­λουν από έναν αντι­πρό­σω­πο για κάθε 500 ερ­γά­τες. Στις πε­ρι­πτώ­σεις των ερ­γο­στα­σί­ων που απα­σχο­λού­σαν λι­γό­τε­ρους από 500 ερ­γά­τες, επι­τρε­πό­ταν να στεί­λουν έναν κοινό αντι­πρό­σω­πο μαζί μ' ένα γει­το­νι­κό μικρό ερ­γο­στά­σιο, πάλι με το ίδιο μέτρο: 1/500.

Στις 15 Οκτώ­βρη στην τρίτη συ­νε­δρί­α­ση του νέου ορ­γά­νου συμ­με­τεί­χαν 226 άτομα από 96 ερ­γα­σια­κούς χώ­ρους και πέντε συν­δι­κά­τα. Δύο μέρες αρ­γό­τε­ρα, στις 17 Οκτώ­βρη, το νέο σώμα ονο­μά­στη­κε Σο­βιέτ των Αντι­προ­σώ­πων των Ερ­γα­τών, έβγα­λε την εφη­με­ρί­δα Ισβέ­στια (Τα Νέα), η οποία τυ­πω­νό­ταν από το συν­δι­κά­το των τυ­πο­γρά­φων, κι εξέ­λε­ξε Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή, που απο­τε­λού­νταν από 22 μέλη: δύο για κάθε μία από τις εφτά πε­ριο­χές της πόλης (σύ­νο­λο 14 μέλη) και δύο για κάθε ένα από τα τέσ­σε­ρα με­γα­λύ­τε­ρα συν­δι­κά­τα (σύ­νο­λο 8).

Το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης στο από­γειό του έφτα­σε στα τέλη Νο­έμ­βρη να έχει 494 αντι­προ­σώ­πους ερ­γά­τες από ερ­γο­στά­σια ή ερ­γα­στή­ρια και 68 από 20 συν­δι­κά­τα, σύ­νο­λο 562 μέλη, που αντι­προ­σώ­πευαν πάνω από 280.000 ερ­γά­τες. Η εκτε­λε­στι­κή επι­τρο­πή με­γά­λω­σε σε 50 μέλη. Πα­ράλ­λη­λα, δη­μιουρ­γή­θη­καν μι­κρό­τε­ρα σο­βιέτ σε επί­πε­δο δη­μο­τι­κών δια­με­ρι­σμά­των.

Η συμ­με­το­χή των κομ­μά­των

Προ­κύ­πτει ένα εύ­λο­γο ερώ­τη­μα. Αφού τα σο­βιέτ ήταν όρ­γα­να εκ­προ­σώ­πη­σης των ερ­γα­τών, οι οποί­οι εκλέ­γο­νταν ατο­μι­κά ανά ερ­γο­στά­σιο ή συν­δι­κά­το, πώς μπο­ρού­σαν να συμ­με­τέ­χουν γνω­στά στε­λέ­χη της Αρι­στε­ράς, που δεν ήταν ερ­γά­τες, αλλά συγ­γρα­φείς και δια­νο­ού­με­νοι; Αυτό το ζή­τη­μα, δη­λα­δή η συμ­με­το­χή των κομ­μά­των στα εκλεγ­μέ­να όρ­γα­να των ερ­γα­τών, απα­σχό­λη­σε τους αντι­προ­σώ­πους του Σο­βιέτ από τις πρώ­τες συ­νε­δριά­σεις – ένα ζή­τη­μα που με τη μία ή την άλλη μορφή το συ­να­ντά­με και σε κι­νή­μα­τα στον 21ο αιώνα σε διά­φο­ρες γω­νιές του πλα­νή­τη.

Μπο­ρεί μεν η έν­νοια του ερ­γα­τι­κού/επα­να­στα­τι­κού κόμ­μα­τος να μην είχε εκφυλι­στεί στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά πα­ρέ­με­νε σχε­τι­κά μικρή η επιρ­ροή τους. Υπήρ­χαν κά­ποιες εν­στά­σεις από με­ρί­δα ερ­γα­τών, ώστε να μην με­τα­τρα­πούν οι συ­νε­δριά­σεις των σο­βιέτ σ' έναν άγονο πο­λι­τι­κό στίβο με­τα­ξύ των κομ­μά­των και των τά­σε­ων. Έλε­γαν ότι «δε χρεια­ζό­μα­στε ρή­το­ρες». Η χρυσή τομή σ' αυτό το θέμα βρέ­θη­κε στην εξής λύση. Η εκλεγ­μέ­νη Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή του Σο­βιέτ θα κα­λού­σε τον ίδιο αριθ­μό αντι­προ­σώ­πων από τα τρία βα­σι­κά επα­να­στα­τι­κά κόμ­μα­τα: τους μεν­σε­βί­κους, τους μπολ­σε­βί­κους και τους σο­σια­λε­πα­να­στά­τες (εσέ­ρους). Τα 50 μέλη, λοι­πόν, της Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής χω­ρί­ζο­νταν σε 41 εκλεγ­μέ­νους ερ­γά­τες (28 από πε­ριο­χές και 13 από συν­δι­κά­τα) και σε 9 αντι­προ­σώ­πους των τριών κομ­μά­των με συμ­βου­λευ­τι­κή ψήφο, αλλά κατά τ' άλλα πλήρη συμ­με­το­χή.

Όταν στις 26 Νο­έμ­βρη το κα­θε­στώς συ­νέ­λα­βε τον πρό­ε­δρο του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης, τον ανε­ξάρ­τη­το δι­κη­γό­ρο Κρου­στά­λεβ – Νοσάρ, αντι­κα­τα­στά­θη­κε από ένα τρι­με­λές προ­ε­δρείο, με τον Τρό­τσκι επί της ου­σί­ας επι­κε­φα­λής, αφού όλο το προη­γού­με­νο διά­στη­μα ήταν ένας απ' τους αντι­προ­σώ­πους των μεν­σε­βί­κων (πα­ρό­τι κι­νού­νταν σε δια­φο­ρε­τι­κή πο­λι­τι­κή γραμ­μή απ' αυ­τούς) κι ήταν αυτός που έγρα­φε τα βα­σι­κά κεί­με­να στην Ισβέ­στια, τις ανα­κοι­νώ­σεις του Σο­βιέτ και άλλα.

Πί­να­κας με θέμα τη διά­λυ­ση του Σο­βιέτ της Πε­τρού­πο­λης από την τσα­ρι­κή αστυ­νο­μία στις 3 Δε­κέμ­βρη του 1905. Στο βι­βλίο του 1905 ο Τρό­τσκι ιστο­ρεί ανα­λυ­τι­κά της πε­ρι­κύ­κλω­σης του Σο­βιέτ από τις αστυ­νο­μι­κής δυ­νά­μεις. Όταν εμ­φα­νί­στη­καν στην εί­σο­δο της αί­θου­σας όπου συ­νε­δρί­α­ζε το Σο­βιέτ, στο κτί­ριο της Ελεύ­θε­ρης Οι­κο­νο­μι­κής Ένω­σης, οι αντι­πρό­σω­ποι απαί­τη­σαν από τους αστυ­νο­μι­κούς να μη δια­κό­ψουν τη συ­νε­δρί­α­ση. Ο αντι­πρό­σω­πος των υπαλ­λή­λων έκανε έκ­κλη­ση για συ­νέ­χι­ση της γε­νι­κής απερ­γί­ας και υπο­στή­ρι­ξη της εξέ­γερ­σης από τους στρα­τιώ­τες και ο Τρό­τσκι κή­ρυ­ξε τη συ­νε­δρί­α­ση πε­ρα­τω­μέ­νη. Ακο­λού­θη­σε η εί­σο­δος των αστυ­νο­μι­κών, που συ­νέ­λα­βαν τους αντι­προ­σώ­πους (Λ. Τρό­τσκι, 1905, Vintage books, Νέα Υόρκη 1971, σελ. 231-233).

Συ­νε­δρί­α­ση του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης, 1917.

Πρώτη προ­κή­ρυ­ξη του Σο­βιέτ της Πε­τρού­πο­λης στις 27 Φλε­βά­ρη (12 Μάρτη) του 1917.

Προ­κή­ρυ­ξη της Στρα­τιω­τι­κής Επα­να­στα­τι­κής Επι­τρο­πής του Σο­βιέτ της Πε­τρού­πο­λης στις 25 Οκτώ­βρη (7 Νο­έμ­βρη) του 1917 αναγ­γέλ­λει της ανα­τρο­πής της Προ­σω­ρι­νής Κυ­βέρ­νη­σης.

Πρώτο Συ­νέ­δριο των Σο­βιέτ των Αγρο­τών, Πε­τρού­πο­λη 1917.

Η κα­τα­στο­λή της επα­νά­στα­σης

Σ' αυτήν την τε­λευ­ταία πε­ρί­ο­δο της λει­τουρ­γί­ας του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης, με τα γεγονό­τα να κο­ρυ­φώ­νο­νται, το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα ήταν αδύ­να­μο να υπε­ρα­σπι­στεί τον εαυτό του με τα όπλα ή/και να ορ­γα­νώ­σει μια ένο­πλη εξέ­γερ­ση. Οι στρα­τιώ­τες δεν μπή­καν μα­ζι­κά στην επα­νά­στα­ση, όπως θα γίνει δώ­δε­κα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, στην επα­νά­στα­ση του 1917. Το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης δη­μο­σί­ευ­σε ένα μα­νι­φέ­στο που κα­λού­σε τον κόσμο να προ­χω­ρή­σει σε οι­κο­νο­μι­κό σα­μπο­τάζ μέχρι την πτώση του τσά­ρου. Κα­λού­σε υπέρ της μα­ζι­κής παύ­σης πλη­ρω­μών φόρων, της από­συρ­σης των κα­τα­θέ­σε­ων από τις τρά­πε­ζες κι επί­σης κα­λού­σε τον κόσμο να αρ­νη­θεί να δε­χθεί τις πλη­ρω­μές των μι­σθών του σε ρού­βλι, αλλά να τις δε­χθεί μόνο σε χρυσό ή σε ξένο συ­νάλ­λαγ­μα.

Η τσα­ρι­κή αυ­το­κρα­το­ρία πέ­ρα­σε στην αντε­πί­θε­ση, απα­γό­ρευ­σε τις απερ­γί­ες, συ­νέλαβε όλα τα μέλη της Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής κι άλ­λους 200 αντι­προ­σώ­πους του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης. Αντί­στοι­χες εξε­λί­ξεις υπήρ­ξαν και σε άλλες πό­λεις.

Το Σο­βιέτ των Αντι­προ­σώ­πων των Ερ­γα­τών ήταν μια κα­θα­ρά ερ­γα­τι­κή ορ­γά­νω­ση, ένα συμ­βού­λιο των ερ­γα­τών, που απλω­νό­ταν σε πολλά ερ­γο­στά­σια και χώ­ρους κι έδωσε μια πρώ­ι­μη ει­κό­να για το πώς μπο­ρεί να δο­μη­θεί η ερ­γα­τι­κή δη­μο­κρα­τία/δι­κτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του.

2. Η επα­νά­στα­ση του 1917

Το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης με νέα μορφή

Με το ξέ­σπα­σμα της επα­νά­στα­σης το Φλε­βά­ρη του '17, εμ­φα­νί­στη­καν από την αρχή τα σο­βιέτ στην Πε­τρού­πο­λη και αλλού. Η πα­ρα­κα­τα­θή­κη του 1905 έπαι­ξε σπου­δαίο ρόλο στα γε­γο­νό­τα του 1917 και γι' αυτό πολ­λοί πρω­τα­γω­νι­στές της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης του '17 είχαν χα­ρα­κτη­ρί­σει την επα­νά­στα­ση του 1905 σαν «γε­νι­κή πρόβα».

Το νέο Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης μέσα στους πρώ­τους δύο μήνες της επα­νά­στα­σης είχε γίνει η βα­σι­κή εκ­προ­σώ­πη­ση των ερ­γα­τών και των στρα­τιω­τών. Λόγω του με­γέ­θους και της άμε­σης σύν­δε­σης με τους ερ­γά­τες και τους στρα­τιώ­τες ήταν η βα­σι­κή εξου­σία της χώρας, πα­ρό­τι η ηγε­σία του, που απο­τε­λού­νταν από με­τριο­πα­θείς σο­σια­λι­στές (μεν­σε­βί­κους και σο­σια­λε­πα­να­στά­τες) δεν ήθελε να έχει το Σο­βιέτ έναν τέ­τοιο ρόλο. Στις αρχές του Μάρτη, με την πτώση του τσά­ρου Νι­κό­λα­ου Β΄ και το σχη­μα­τι­σμό της αστι­κής Προ­σω­ρι­νής Κυ­βέρ­νη­σης, το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης είχε δε­χθεί να γίνει ένα ελεγ­κτι­κό όρ­γα­νο της κυ­βέρ­νη­σης, ενώ την ίδια ώρα η Προ­σω­ρι­νή Κυ­βέρ­νη­ση αντι­λαμ­βα­νό­ταν ότι χωρίς την έγκρι­ση του Σο­βιέτ, δεν μπο­ρού­σε να απο­τε­λεί πραγ­μα­τι­κή εξου­σία. Αυτή η ιδιό­μορ­φη κα­τά­στα­ση δη­μιούρ­γη­σε ένα κα­θε­στώς «δυα­δι­κής εξου­σί­ας», στο οποίο δύο δια­φο­ρε­τι­κές δομές, που αντι­προ­σώ­πευαν δια­φο­ρε­τι­κά στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού, αντα­γω­νί­ζο­νταν η μία την άλλη.

Το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης όρισε δια­φο­ρε­τι­κό μέτρο για τους ερ­γά­τες και τους στρα­τιώτες, επη­ρε­ά­ζο­ντας ση­μα­ντι­κά τη δομή του. Για τους ερ­γά­τες ίσχυ­σε ένα νέο μέτρο: 1/1.000. Για κάθε χί­λιους ερ­γά­τες ενός ερ­γο­στα­σί­ου ή συν­δι­κά­του έβγαι­νε ένας αντι­πρό­σω­πος. Στα τέλη Μάρτη υπήρ­χαν 800 ερ­γα­τι­κοί αντι­πρό­σω­ποι, πράγ­μα που σή­μαι­νε ότι το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης είχε δύ­να­μη κοντά στις 800.000 ερ­γά­τες, σχε­δόν τρι­πλά­σια δυ­να­μι­κή από το απο­κο­ρύ­φω­μα του Σο­βιέτ το 1905.

Το ίδιο μέτρο, όμως, δεν ίσχυε για τους στρα­τιώ­τες που στρα­το­πέ­δευαν στην Πε­τρούπολη. Από τις αρχές της επα­νά­στα­σης του Φλε­βά­ρη φά­νη­κε η ενερ­γή συμ­με­το­χή των στρα­τιω­τών, σε αντί­θε­ση με το 1905, κι αυτό αντα­να­κλά­στη­κε έντο­να στην πα­ρου­σία τους στο Σο­βιέτ. Το μέτρο ήταν ένας στρα­τιώ­της για κάθε στρα­τιω­τι­κό λόχο! Αυτό σή­μαι­νε ότι οι αντι­πρό­σω­ποι στο Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης εξέ­φρα­ζαν μια δυ­να­μι­κή διαφορε­τικού πλή­θους αν­θρώ­πων. Ένας ερ­γά­της μπο­ρεί να ήταν αντι­πρό­σω­πος ενός ερ­γο­στα­σί­ου 1.000 ερ­γα­τών, ένας στρα­τιώ­της μπο­ρεί να αντι­προ­σώ­πευε 200 συ­να­δέλ­φους του φα­ντά­ρους, ενώ ένας άλλος στρα­τιώ­της να αντι­προ­σώ­πευε μια με­γα­λύ­τε­ρη δύ­να­μη φα­ντά­ρων.

Έτσι, ο χα­ρα­κτή­ρας του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης το 1917 διέ­φε­ρε έντο­να με το αντί­στοιχό του το 1905, που ήταν αμι­γώς ερ­γα­τι­κό. Το 1917 το Σο­βιέτ ήταν μει­κτό στρα­τιω­τών – ερ­γα­τών, με το στοι­χείο των στρα­τιω­τών να υπερ­τε­ρεί εμ­φα­νώς. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι στα τέλη Μάρτη, όταν το σύ­νο­λο των αντι­προ­σώ­πων ήταν 3.000 άτομα, οι 800 ήταν ερ­γά­τες, ενώ οι στρα­τιώ­τες ήταν 2.000, την ίδια ώρα που εντός της Πε­τρού­πο­λης ζού­σαν δι­πλά­σιοι ή και τρι­πλά­σιοι ερ­γά­τες απ' ό,τι στρα­τιώ­τες.

Όμως, αυτή η υπερ-εκ­προ­σώ­πη­ση των στρα­τιω­τών ένα­ντι των ερ­γα­τών, σή­μαι­νε ότι το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης είχε υπό τον άμεσο έλεγ­χό του ένα σώμα 100.000 ένο­πλων κι ενερ­γών στρα­τιω­τών στις βά­σεις τους, που εκτε­λού­σαν τις οδη­γί­ες του Σο­βιέτ, αφού αι­σθά­νο­νταν άμεση σύν­δε­ση μαζί του. Ένας πα­ρά­γο­ντας που έπαι­ξε κρί­σιμο ρόλο για την έκ­βα­ση της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης.

Στα μέσα Απρί­λη, απο­φα­σί­στη­κε να δη­μιουρ­γη­θούν εντός του Σο­βιέτ δύο μικρότε­ρα συμ­βού­λια, σαν ει­δι­κές επι­τρο­πές: ένα ερ­γα­τι­κό κι ένα στρα­τιω­τι­κό, απο­τε­λού­με­νο το κα­θέ­να από 300 άτομα με ξε­χω­ρι­στή εκτε­λε­στι­κή επι­τρο­πή. Αυτό το μο­ντέ­λο επι­λέ­χθη­κε για να γί­νουν πιο λει­τουρ­γι­κές οι συ­σκέ­ψεις και για να εξε­τά­ζο­νται κά­ποια πιο ει­δι­κά θέ­μα­τα. Πα­ράλ­λη­λα, υπήρ­χαν άλλες ει­δι­κές επι­τρο­πές, όπως για την οι­κο­νο­μία, την έκ­δο­ση της εφη­με­ρί­δας Ισβέ­στια κλπ.

Το αμέ­σως πιο ση­μα­ντι­κό όρ­γα­νο μετά το Συ­νέ­δριο του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης ήταν η κοινή Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή, η οποία απο­τε­λού­νταν από 42 μέλη, συνεδρία­ζε τρεις φορές τη βδο­μά­δα κι έβγα­ζε ένα Γρα­φείο από 24 μέλη, το οποίο συ­νε­δρί­α­ζε σε κα­θη­με­ρι­νή βάση.

Ο ρόλος των ερ­γα­τι­κών/επα­να­στα­τι­κών κομ­μά­των ήταν πιο ανα­βαθ­μι­σμέ­νος στη νέα μορφή των σο­βιέτ. Οι πρώ­τες συ­νε­δριά­σεις της «Προ­σω­ρι­νής Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής» του Σο­βιέτ έγι­ναν ύστε­ρα από την απο­φυ­λά­κι­ση των πο­λι­τι­κών κρα­τού­με­νων και την πρω­το­βου­λία τους να κά­νουν μια διευ­ρυ­μέ­νη σύ­σκε­ψη με αρι­στε­ρούς βου­λευ­τές της Δού­μας, ηγέ­τες των πα­ρά­νο­μων συν­δι­κά­των κλπ και να κα­λέ­σουν τους ερ­γά­τες και τους στρα­τιώ­τες να στεί­λουν τους αντι­προ­σώ­πους τους. Στα βα­σι­κά πόστα του Σο­βιέτ, των επι­τρο­πών και της Ισβέ­στια βρί­σκο­νταν ηγε­τι­κοί πα­ρά­γο­ντες των ερ­γα­τι­κών/ επα­να­στα­τι­κών κομ­μά­των, ενώ είναι εν­δει­κτι­κό ότι από τα 42 μέλη της Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής του Σο­βιέτ, μόλις οι 7 ήταν ερ­γά­τες.

Το Παν­ρω­σι­κό Συ­νέ­δριο των Σο­βιέτ

Καθώς τα σο­βιέτ κα­θιε­ρω­νό­ντου­σαν στις πε­ριο­χές τους, πήραν την πρω­το­βου­λία για τη δη­μιουρ­γία ενός σο­βιέτ σε πα­νε­θνι­κό επί­πε­δο. Το 1ο Παν­ρω­σι­κό Συ­νέ­δριο των Σο­βιέτ των Αντι­προ­σώ­πων των Ερ­γα­τών και των Στρα­τιω­τών έγινε στις 3 με 24 Ιούνη (16 Ιούνη – 7 Ιούλη) στην Πε­τρού­πο­λη. Εκλέ­χθη­καν 1.090 αντι­πρό­σω­ποι και στην πλειο­ψη­φία ήταν οι σο­σια­λε­πα­να­στά­τες με 285 μέλη κι οι μεν­σε­βί­κοι με 248. Οι μπολ­σε­βί­κοι ήταν τρίτη δύ­να­μη με 105 αντι­προ­σώ­πους. Το Πρώτο Συ­νέ­δριο έκλει­σε με την εκλο­γή μιας Παν­ρω­σι­κής Κε­ντρι­κής Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής (ΠΚΕΕ) από 250 μέλη, η οποία έβγα­λε ένα 50με­λές Γρα­φείο για τον κα­θη­με­ρι­νό συ­ντο­νι­σμό της δου­λειάς της.

Το μέτρο που ίσχυ­σε ήταν κλι­μα­κω­τό: συμ­με­τεί­χαν δύο αντι­πρό­σω­ποι για κάθε σο­βιέτ που αντι­προ­σώ­πευε 25.000-50.000 κα­τοί­κους, τρεις αντι­πρό­σω­ποι για κάθε σο­βιέτ με 50.000-75.000 κα­τοί­κους, τέσ­σε­ρεις για κάθε 75.000-100.000, πέντε για κάθε 100.000-150.000, έξι για κάθε 150.000-200.000 και οκτώ για κάθε σο­βιέτ με πάνω από 200.000 κα­τοί­κους.

Το 2ο Συ­νέ­δριο (650 μέλη) έγινε στα τέλη Οκτώ­βρη κατά τη διάρ­κεια της ένο­πλης εξέ­γερ­σης που ορ­γά­νω­σε η Στρα­τιω­τι­κή Επα­να­στα­τι­κή Επι­τρο­πή του Σο­βιέτ Πετρού­πολης, το οποίο είχε μπολ­σε­βί­κι­κη πλειο­ψη­φία (όπως όλα τα σο­βιέτ στα βιο­μη­χα­νι­κά κέ­ντρα) και τασ­σό­ταν υπέρ της με­τα­βί­βα­σης της εξου­σί­ας στα σο­βιέτ. Το 2ο Συ­νέ­δριο ανα­κη­ρύ­χθη­κε ως το σώμα που είχε την εξου­σία σε πα­νε­θνι­κό επί­πε­δο, κι εξέ­λε­ξε μια νέα ΠΚΕΕ (101 μέλη), η οποία έβγα­λε το Συμ­βού­λιο Λαϊ­κών Επι­τρό­πων, απο­τε­λού­με­νο από 17 μέλη με πρό­ε­δρο τον Λένιν, που ήταν επί της ου­σί­ας η κυ­βέρ­νη­ση κι ο πρό­ε­δρος αντί­στοι­χα του νε­α­ρού ερ­γα­τι­κού κρά­τους.

Όταν στη συ­νέ­χεια, το Δε­κέμ­βρη του 1917, συ­νήλ­θε το 2ο Συ­νέ­δριο των Αγρο­τών, ενέ­κρι­νε κι αυτό τη με­τα­βί­βα­ση της εξου­σί­ας στα σο­βιέτ και τα νέα δια­τάγ­μα­τα για τη γη, την ει­ρή­νη κλπ. Η νέα του Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή, απο­τε­λού­με­νη από 101 μέλη, ενώ­θη­κε με την ΠΚΕΕ.

Αυτό το Συ­νέ­δριο των Αγρο­τών ήταν κι η επι­κύ­ρω­ση της νίκης της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης, αφού η ερ­γα­τι­κή τάξη συμ­μα­χού­σε με τους αγρό­τες με τον πιο έμπρα­κτο τρόπο στο στόχο της δη­μιουρ­γί­ας μιας σο­βιε­τι­κής σο­σια­λι­στι­κής δη­μο­κρα­τί­ας.

Οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές

Εάν δί­να­με έναν σύ­ντο­μο ορι­σμό για τα σο­βιέτ ως τα συμ­βού­λια των αντι­προ­σώ­πων των ερ­γα­τών, των στρα­τιω­τών και των αγρο­τών σε επί­πε­δο πόλης, νομού και χώρας, που συ­νε­δρί­α­ζαν για την πο­ρεία της επα­νά­στα­σης κι είχαν στην ατζέ­ντα τους ζη­τή­μα­τα της κε­ντρι­κής πο­λι­τι­κής σκη­νής (ο πό­λε­μος, η προ­σω­ρι­νή κυ­βέρ­νη­ση, η συ­ντα­κτι­κή συ­νέ­λευ­ση κλπ) τότε οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές ήταν οι εκλεγ­μέ­νοι αντι­πρό­σω­ποι των ερ­γα­τών στο ερ­γο­στά­σιό τους, που η θε­μα­τι­κή τους «πε­ριο­ρι­ζό­ταν» στα κα­θη­με­ρι­νά ζη­τή­μα­τα της ζωής του ερ­γο­στα­σί­ου και στα συν­δι­κα­λι­στι­κά θέ­μα­τα.

Όμως, αυτός ο δια­χω­ρι­σμός είναι πολύ απλοϊ­κός, μιας κι ανα­πτύ­χθη­καν σε μια επα­να­στα­τι­κή πε­ρί­ο­δο, που βρι­σκό­ταν σε εξέ­λι­ξη, και τα μικρά ζη­τή­μα­τα της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τας συ­να­ντού­σαν τα με­γά­λα προ­βλή­μα­τα της χώρας. Για πα­ρά­δειγ­μα, το Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης είχε στην ατζέ­ντα του κι ορ­γά­νω­σε απερ­γί­ες για το ερ­γα­σια­κό 8ωρο, ενώ από την άλλη, οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές, ήδη από το Μάη – Ιούνη του '17 στο 1ο Συ­νέ­δριο των Ερ­γο­στα­σια­κών Επι­τρο­πών Πε­τρού­πο­λης, έπαιρ­ναν θέση υπέρ της με­τα­βί­βα­σης της εξου­σί­ας στα σο­βιέτ.

Οι ερ­γά­τες κι οι ερ­γά­τριες εξέ­λε­γαν από έναν αντι­πρό­σω­πο ανά 1.000 για να συ­ντο­νί­σουν τις δρά­σεις τους με τους ερ­γά­τες όλης της πόλης. Πα­ράλ­λη­λα, υπήρ­χαν και σο­βιέτ σε επί­πε­δο δη­μο­τι­κών δια­με­ρι­σμά­των. Εκεί εξέ­λε­γαν πε­ρισ­σό­τε­ρους αντι­προ­σώ­πους και μαζί με τους αντι­προ­σώ­πους στο σο­βιέτ πόλης συ­νέ­θε­ταν ένα μι­κρό­τε­ρο σο­βιέτ. Το τρίτο όρ­γα­νό τους ήταν η ερ­γο­στα­σια­κή επι­τρο­πή, που αφο­ρού­σε τον αγώνα τους εντός του ερ­γο­στα­σί­ου.

Οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές ανα­πτύ­χθη­καν πάνω σε δύο βά­σεις. Η πρώτη βάση αφο­ρού­σε τα κρα­τι­κά ερ­γο­στά­σια (όπως τα ερ­γο­στά­σια στρα­τιω­τι­κού εξο­πλι­σμού), στα οποία ανα­πτύ­χθη­κε το αί­τη­μα του ερ­γα­τι­κού ελέγ­χου, ως μια προ­έ­κτα­ση της δη­μο­κρα­τι­κής επα­νά­στα­σης του Φλε­βά­ρη. Οι διευ­θυ­ντές που είχαν ορι­στεί από το τσα­ρι­κό καθε­στώς κι εκτε­λού­σαν τις οδη­γί­ες του κα­θε­στώ­τος, έπρε­πε να αντι­κα­τα­στα­θούν ή του­λά­χι­στον να είναι υπό επι­τή­ρη­ση. Από την άλλη, στα ιδιω­τι­κά ερ­γο­στά­σια, οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές ανέ­πτυ­ξαν τη δράση τους πε­ρισ­σό­τε­ρο ως άμυνα απέ­να­ντι στους ερ­γο­δό­τες, οι οποί­οι απει­λού­σαν με κλεί­σι­μο του ερ­γο­στα­σί­ου, απο­λύ­σεις κλπ.

Ένα από τα βα­σι­κά αι­τή­μα­τα των ερ­γο­στα­σια­κών επι­τρο­πών, όπως και συ­νο­λι­κά του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος, ήταν το 8ωρο. Κι ήταν τέ­τοια η δυ­να­μι­κή κι η αυ­το­πε­ποί­θη­ση που είχαν οι ερ­γά­τες από την αρχή της επα­νά­στα­σης, που επί της ου­σί­ας το επέ­βαλ­λαν από μόνοι τους. Τα αι­τή­μα­τά τους είχαν να κά­νουν σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις με την κα­θιέ­ρω­ση ενός κα­τώ­τα­του μι­σθού, τον τρόπο πλη­ρω­μής, την άμεση ορ­γά­νω­ση της ασφά­λι­σης, το διά­λειμ­μα κι άλλα.

Ακόμα, ένα απ' τα πιο κε­ντρι­κά αι­τή­μα­τα ήταν η πα­ρέμ­βα­ση της ερ­γο­στα­σια­κής επι­τρο­πής πάνω στην πο­λι­τι­κή των προ­σλή­ψε­ων και των απο­λύ­σε­ων. Από τη μια οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές ήθε­λαν να προ­φυ­λά­ξουν τους συν­δι­κα­λι­στές ερ­γά­τες, δη­λα­δή αυ­τούς που μι­λού­σαν πε­ρισ­σό­τε­ρο, που ορ­γά­νω­ναν τις απερ­γί­ες, που έκα­ναν προ­τά­σεις κλπ, κι είχαν ως πο­λι­τι­κή προ­σλή­ψε­ων την εγ­γρα­φή του ερ­γά­τη στο συν­δι­κά­το του. Με μια τέ­τοια πα­ρέμ­βα­ση ενι­σχυό­ταν η αγω­νι­στι­κή διά­θε­ση των ερ­γα­τών στο ερ­γο­στά­σιο. Από την άλλη μεριά, οι κα­πι­τα­λι­στές βιο­μή­χα­νοι θε­ω­ρού­σαν ότι εάν πα­ρέ­δι­δαν το δι­καί­ω­μά τους να προ­σλαμ­βά­νουν και να απο­λύ­ουν όποιον κι όποια αυτοί ήθε­λαν, τότε θα θι­γό­ταν ένας πολύ ση­μα­ντι­κός το­μέ­ας στο «ποιος διευ­θύ­νει το ερ­γο­στά­σιο».

Πάνω σ' αυτό το ζή­τη­μα, ανα­γκά­στη­κε ακόμα κι ο υπουρ­γός Ερ­γα­σί­ας της κυ­βέρ­νη­σης συ­να­σπι­σμού, ο μεν­σε­βί­κος Σκό­μπε­λεφ, να στεί­λει εγκύ­κλιο το κα­λο­καί­ρι, στην οποία απα­γό­ρευε τις συ­νε­λεύ­σεις των ερ­γα­τών εν ώρα ερ­γα­σί­ας στους χώ­ρους του ερ­γο­στα­σί­ου και την απαί­τη­σή τους να έχουν λόγο στην πο­λι­τι­κή προ­σλή­ψε­ων κι απο­λύ­σε­ων.

Οι ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές της Πε­τρού­πο­λης προ­χώ­ρη­σαν σε έξι συ­νέ­δρια μέχρι την οκτω­βρια­νή επα­νά­στα­ση και στην εκλο­γή ενός Κε­ντρι­κού Σο­βιέτ των Ερ­γο­στα­σια­κών Επι­τρο­πών. Από το πρώτο συ­νέ­δριο φά­νη­κε ότι είχαν υιο­θε­τή­σει ήδη τις ρι­ζο­σπα­στι­κές θέ­σεις των μπολ­σε­βί­κων, αφού το ψή­φι­σμά τους υπέρ της σο­βιε­τι­κής εξου­σί­ας πήρε πάνω από τα 2/3 των ψήφων.

3. Η στάση των ερ­γα­τι­κών/επα­να­στα­τι­κών κομ­μά­των μπρο­στά στα σο­βιέτ

Η διά­σπα­ση του ΡΣΔΕΚ

Μπο­ρεί σή­με­ρα τα σο­βιέτ να ταυ­τί­ζο­νται με τη σο­σια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση, αλλά η εμφά­νισή τους κι η πρω­ταρ­χι­κή τους εξέ­λι­ξη δη­μιούρ­γη­σε προ­βλη­μα­τι­σμό στις ηγε­σί­ες των ερ­γα­τι­κών/επα­να­στα­τι­κών κομ­μά­των.

Το Ρω­σι­κό Σο­σια­λι­στι­κό Δη­μο­κρα­τι­κό Ερ­γα­τι­κό Κόμμα (ΡΣΔΕΚ) ήταν η επα­να­στα­τι­κή μαρ­ξι­στι­κή Αρι­στε­ρά. Όλοι οι θε­ω­ρη­τι­κοί ηγέ­τες του ΡΣΔΕΚ είχαν ανα­φο­ρά στον Μαρξ και τον Έν­γκελς και με τον όρο «σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία» ανα­φε­ρό­ντου­σαν όλοι στο διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κί­νη­μα. Το 1903 μόλις στο 2ο Συ­νέ­δριο του ΡΣΔΕΚ έγινε το σχί­σμα με­τα­ξύ των μπολ­σε­βί­κων και των μεν­σε­βί­κων.

Οι βα­σι­κές δια­φω­νί­ες τους είχαν να κά­νουν αφε­νός με το χα­ρα­κτή­ρα και την πο­ρεία που θα είχε η επα­νά­στα­ση στη Ρωσία και κατ' επέ­κτα­ση το πο­λι­τι­κό πρό­γραμ­μα που θα έπρε­πε να έχει το ΡΣΔΕΚ κι αφε­τέ­ρου το ζή­τη­μα του ποιοι πρέ­πει να θε­ω­ρού­νται μέλη του κόμ­μα­τος.

Οι μπολ­σε­βί­κοι με τον Λένιν υπο­στή­ρι­ζαν ότι η μελ­λο­ντι­κή επα­νά­στα­ση θα ξε­κι­νού­σε μεν με δη­μο­κρα­τι­κά αι­τή­μα­τα, αλλά δε θα μπο­ρού­σε να ηγη­θεί της επα­νά­στα­σης η αστι­κή τάξη της Ρω­σί­ας, όπως συ­νέ­βη στη γαλ­λι­κή επα­νά­στα­ση του 1789 και στις αστι­κές επα­να­στά­σεις του 19ου αιώνα. Οι μπολ­σε­βί­κοι προ­έ­βαλ­λαν το σύν­θη­μα της επα­να­στα­τι­κής δη­μο­κρα­τι­κής δι­κτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του και της αγρο­τιάς, για να ανα­δεί­ξουν τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο που έπρε­πε να έχουν οι ερ­γά­τες κι οι αγρό­τες στην αντι-τσα­ρι­κή επα­νά­στα­ση, ανοί­γο­ντας και το δρόμο για το σο­σια­λι­στι­κό αγώνα.

Αντί­θε­τα, οι μεν­σε­βί­κοι με τον Μάρ­τοφ εκτι­μού­σαν ότι η επα­νά­στα­ση στη Ρωσία θα διεκ­δι­κού­σε την πτώση του τσα­ρι­κού κα­θε­στώ­τος, βα­σι­κά πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα, ένα αστι­κό κοι­νο­βου­λευ­τι­κό σύ­στη­μα και θα έμενε εκεί. Ως εκ τού­του πί­στευαν ότι θα έπρε­πε να πε­ριο­ρι­στούν στον αγώνα για την πτώση του τσά­ρου και τον αγώνα για κα­λύ­τε­ρες συν­θή­κες ερ­γα­σί­ας των ερ­γα­τών και με την ανά­πτυ­ξη των κα­πι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων πα­ρα­γω­γής στη μέ­γι­στη μορφή τους, θα άνοι­γε ο αγώ­νας για τον σο­σια­λι­σμό.

Αυτές οι δύο προ­τά­σεις είχαν αντι­στοι­χί­ες και στην πρό­τα­ση για την ορ­γά­νω­ση του κόμ­μα­τος. Οι μπολ­σε­βί­κοι ήθε­λαν ένα ερ­γα­τι­κό κόμμα με μέλη πλή­ρως συ­νει­δη­το­ποι­η­μέ­να για το σκοπό του κόμ­μα­τος, πα­ρά­νο­μη ορ­γά­νω­ση όπου χρεια­ζό­ταν κι ένας επαγ­γελ­μα­τι­κός μη­χα­νι­σμός που ερ­γά­ζε­ται γι' αυτόν τον σκοπό. Οι μεν­σε­βί­κοι από την άλλη ήθε­λαν ένα κόμμα πιο ανοι­κτό σε ευ­ρύ­τε­ρα ακρο­α­τή­ρια. Ήθε­λαν ένα κόμμα στο οποίο να αντι­προ­σω­πεύ­ο­νται όλοι οι ερ­γά­τες, χωρίς απα­ραί­τη­τα ένα ξε­κά­θα­ρο ιδε­ο­λο­γι­κό στίγ­μα – πέρα από τον ανα­γνω­ρι­σμέ­νο στόχο για τον σο­σια­λι­σμό.

Οι μπολ­σε­βί­κοι για τα σο­βιέτ

Ακόμα και μέχρι τον Απρί­λη του 1917 οι μπολ­σε­βί­κοι δεν έβλε­παν στα σο­βιέτ τη δομή για την εγκα­θί­δρυ­ση της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας/δι­κτα­το­ρί­ας του προ­λε­τα­ριά­του. Το 1905 όταν πρω­το­εμ­φα­νί­στη­καν τα σο­βιέτ, οι αντι­δρά­σεις των μπολ­σε­βί­κων διέ­φε­ραν από πε­ριο­χή σε πε­ριο­χή. Στη Μόσχα –αν και με κά­ποια κα­θυ­στέ­ρη­ση– προ­χώ­ρη­σαν σε εκ­στρα­τεία με τους μεν­σε­βί­κους σε ερ­γο­στά­σια για την εκλο­γή αντι­προ­σώ­πων για τη σύ­στα­ση των σο­βιέτ. Στις πε­ρισ­σό­τε­ρες πε­ρι­πτώ­σεις, όμως, λει­τούρ­γη­σε ένα συντηρη­τικό αντα­να­κλα­στι­κό στα στε­λέ­χη των μπολ­σε­βί­κων.

Τα ηγε­τι­κά στε­λέ­χη των μπολ­σε­βί­κων ίσως να πε­ρί­με­ναν το ξέ­σπα­σμα της επανά­στασης και τη δη­μιουρ­γία μιας «προ­σω­ρι­νής επα­να­στα­τι­κής κυ­βέρ­νη­σης» (όπως ήταν το βα­σι­κό τους σύν­θη­μα) σε μυ­στι­κές – ημι­πα­ρά­νο­μες συ­σκέ­ψεις. Ο στό­χος τους να γίνει το ΡΣΔΕΚ το βα­σι­κό κόμμα που θα αντι­προ­σώ­πευε την επα­να­στα­τη­μέ­νη ερ­γα­τι­κή τάξη, ερ­χό­ταν σε σύ­γκρου­ση με τη δη­μιουρ­γία των σο­βιέτ (του­λά­χι­στον, έτσι το αντι­λή­φθη­καν στην αρχή). Τα σο­βιέτ προ­έ­κυ­πταν ως μια εντε­λώς ανοι­κτή δια­δι­κα­σία, με τους ερ­γά­τες στα ερ­γο­στά­σια να κά­νουν συ­νε­λεύ­σεις, να παίρ­νουν απο­φά­σεις αγώνα και να στέλ­νουν τους αντι­προ­σώ­πους τους σ' ένα νέο σώμα, που δεν είχε δια­κη­ρυγ­μέ­νο στόχο την επα­νά­στα­ση και δεν συν­δε­ό­ταν ορ­γα­νω­τι­κά με τη σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία.

Η κα­θη­με­ρι­νή εφη­με­ρί­δα των μπολ­σε­βί­κων, Νο­βά­για Ζιζν (Νέα Ζωή), είχε άρθρο στις 2/11/1905 ενός μπολ­σε­βί­κου (του Με­ντέ­λε­εβ), το οποίο θε­ω­ρού­σε αντα­γω­νι­στι­κή τη συ­νύ­παρ­ξη των σο­βιέτ με το ΡΣΔΕΚ και κα­τέ­λη­γε στις εξής προ­τά­σεις: είτε τα σο­βιέτ να με­τα­τρα­πούν σε συν­δι­κα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις, είτε να απο­δε­χθούν το πρό­γραμ­μα του ΡΣΔΕΚ και να βοη­θή­σουν την ηγε­σία του κόμ­μα­τος να ορ­γα­νώ­σει τον αγώνα, είτε να... αυ­το­δια­λυ­θούν! Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, οι προ­τά­σεις του σή­μαι­ναν την με­τάλ­λα­ξη ή τη διά­λυ­ση των σο­βιέτ.

Την αμέ­σως προη­γού­με­νη μέρα ο ένας από τους τρεις αντι­πρό­σω­πους των μπολσε­βίκων στο Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης, ο Ρα­ντίν, είχε άρθρο στην ίδια εφη­με­ρί­δα με τίτλο «Σο­βιέτ ή Κόμμα;», στο οποίο επί­σης επι­χει­ρη­μα­το­λο­γού­σε υπέρ της βα­ρύ­νου­σας ση­μα­σί­ας του κόμ­μα­τος ένα­ντι του σο­βιέτ.

Η συμ­βο­λή του Λένιν

Ο Λένιν πα­ρα­κο­λου­θού­σε την κο­ρύ­φω­ση της επα­νά­στα­σης του 1905 από το εξω­τε­ρι­κό. Πα­ρό­τι δεν ήταν παρών στις διερ­γα­σί­ες γέν­νη­σης του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης ήταν εκεί­νος από τους μπολ­σε­βί­κους που μπό­ρε­σε να δια­κρί­νει κα­λύ­τε­ρα τις δυ­να­τό­τη­τες ανά­πτυ­ξης των σο­βιέτ, σκια­γρα­φώ­ντας και το μελ­λο­ντι­κό ρόλο που θα έπαι­ζαν στην επα­νά­στα­ση του 1917.

Στο πα­ρα­πά­νω κεί­με­νο του Ρα­ντίν, λοι­πόν, ο Λένιν απά­ντη­σε μ' ένα γράμ­μα προς τη συ­ντα­κτι­κή επι­τρο­πή με τίτλο «Τα κα­θή­κο­ντά μας και το Σο­βιέτ των Αντι­προ­σώ­πων των Ερ­γα­τών». Ο Λένιν, αφού γρά­φει ότι οι πλη­ρο­φο­ρί­ες του μπο­ρεί να πε­ριέ­χουν λάθη, παίρ­νει θέση σε σχέση με τη νέα δομή ορ­γά­νω­σης της ερ­γα­τι­κής τάξης, το σο­βιέτ. Θεω­ρεί ότι στο ερώ­τη­μα σο­βιέτ ή κόμμα, που θέτει ο Ρα­ντίν, το λάθος βρί­σκε­ται στο ίδιο το ερώ­τη­μα! Το ζή­τη­μα δεν έπρε­πε να είναι η επι­λο­γή μιας μορ­φής ορ­γά­νω­σης ή μιας άλλης, αλλά ο συν­δυα­σμός των δύο. Ο Λένιν κάνει πα­ραλ­λη­λι­σμό με τη μορφή ορ­γά­νω­σης που έχουν τα συν­δι­κά­τα, τα οποία δεν πε­ριέ­χουν μέλη μόνο από ένα κόμμα, και δε θα 'ταν επι­θυ­μη­τό ακόμα να έχουν μέλη μόνο τους υπο­στη­ρι­κτές της Σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας. Έτσι, ο Λένιν χα­ρα­κτη­ρί­ζει λαν­θα­σμέ­νη την πο­λι­τι­κή απαί­τη­ση με­ρί­δας των μπολ­σε­βί­κων να εν­σω­μα­τω­θούν τα σο­βιέτ στο ΡΣΔΕΚ.

Στη συ­νέ­χεια, ο Λένιν θέτει την πρό­τα­ση να λο­γα­ριά­ζουν το Σο­βιέτ των Αντιπρο­σώπων των Ερ­γα­τών ως το έμ­βρυο της προ­σω­ρι­νής επα­να­στα­τι­κής κυ­βέρ­νη­σης. Μ' αυτήν την έν­νοια ήθελε να πε­ρι­γρά­ψει ότι το Σο­βιέτ μπο­ρεί να μην ήταν άμεσα σε θέση να ανα­λά­βει την εξου­σία, αλλά η δομή του έδινε σάρκα κι οστά στο πώς μπο­ρεί να ορ­γα­νω­θεί η εξου­σία της ερ­γα­τι­κής τάξης.

Οι απο­κλί­σεις με­τα­ξύ των μπολ­σε­βί­κων για τον ρόλο που θα έπαι­ζαν τα σο­βιέτ υπήρ­χαν μέχρι και τους πρώ­τους μήνες της επα­νά­στα­σης του Φλε­βά­ρη του '17. Οι Θέ­σεις του Απρί­λη του Λένιν ήταν ένας εσω­κομ­μα­τι­κός αγώ­νας για να ανα­γνω­ρί­σουν οι υπό­λοι­ποι μπολ­σε­βί­κοι ότι η επα­νά­στα­ση –ακρι­βώς για να μπο­ρέ­σει να εκ­πλη­ρώ­σει τα δη­μο­κρα­τι­κά της αι­τή­μα­τα– μπο­ρού­σε κι έπρε­πε να με­τε­ξε­λι­χθεί σε σοσι­αλιστική με πυ­ρή­να εξου­σί­ας τα ίδια τα σο­βιέτ. Προ­ο­πτι­κή που εκ­φρά­στη­κε άλ­λω­στε με την υιο­θέ­τη­ση από τους μπολ­σε­βί­κους του συν­θή­μα­τος «Όλη η εξου­σία στα σο­βιέτ».

Την από­κλι­ση για το ρόλο που θα είχαν τα σο­βιέτ τη συ­να­ντά­με και λίγο πριν την εξέ­γερ­ση του Οκτώ­βρη, όταν μια τάση (υπό τον Κά­με­νεφ και τον Ζι­νό­βιεφ) δια­φω­νού­σε στην ένο­πλη εξέ­γερ­ση κι έβλε­παν ως θε­τι­κό­τε­ρη προ­ο­πτι­κή το ρόλο της αντι­πο­λί­τευ­σης στη Συ­ντα­κτι­κή Συ­νέ­λευ­ση που θα έβγαι­νε με πα­νε­θνι­κές εκλο­γές με­ρι­κές εβδο­μά­δες αρ­γό­τε­ρα, αφή­νο­ντας στα σο­βιέτ το ρόλο του «ελέγ­χου» της Συ­ντα­κτι­κής Συ­νέ­λευ­σης.

Οι μεν­σε­βί­κοι για τα σο­βιέτ

Όσον αφορά τους μεν­σε­βί­κους, η πο­λι­τι­κή τους στάση ήταν η "ευχή" και η "κα­τά­ρα" για τα σο­βιέτ. Οι πρω­το­βου­λί­ες για τη δη­μιουρ­γία των σο­βιέτ και το 1905 και το 1917 ήταν σε με­γά­λο βαθμό δικές τους. Το 1905 ήθε­λαν να βρουν έναν τρόπο να ανοί­ξουν πλα­τιά οι γραμ­μές τους. Τα συν­δι­κά­τα είτε ήταν πε­ριο­ρι­σμέ­να σε αριθ­μό, είτε λει­τουρ­γού­σαν ημι­πα­ρά­νο­μα. Τα σο­βιέτ μπο­ρού­σαν να με­τα­τρα­πούν σ' ένα μα­ζι­κό όρ­γα­νο στο οποίο θα συ­νε­νω­νό­ταν η ερ­γα­τι­κή τάξη και θα απο­φά­σι­ζε για δικά της ζη­τή­μα­τα. Οι μεν­σε­βί­κοι ήταν αυτοί που χρη­σι­μο­ποιού­σαν συν­θή­μα­τα όπως «ερ­γα­τι­κό συ­νέ­δριο/συμ­βού­λιο» για τα σο­βιέτ, με σκοπό την «αυ­το­δια­χεί­ρι­ση» της ζωής των ερ­γα­τών.

Όμως, ενώ από τη μια πρό­βαλ­λαν έναν στόχο για αυ­το­δια­χεί­ρι­ση από τα κάτω, δεν μπο­ρού­σαν να το εξε­λί­ξουν πα­ρα­πέ­ρα, στο ση­μείο της κα­τά­κτη­σης της εξου­σί­ας. Στο ση­μείο να γί­νουν τα σο­βιέτ τα όρ­γα­να δια­κυ­βέρ­νη­σης της ερ­γα­τι­κής τάξης. Στο ση­μείο, δη­λα­δή, της λο­γι­κής κα­τά­λη­ξης της πρό­τα­σης περί «αυ­το­δια­χεί­ρι­σης»: στην «αυ­το­δια­χεί­ρι­ση» της εξου­σί­ας, την απο­δο­χή της προ­ο­πτι­κής «όλη η εξου­σία στα σο­βιέτ».

Κι αν το 1905 ελά­χι­στοι άν­θρω­ποι εντό­πι­ζαν αυτή την προ­ο­πτι­κή, το 1917 οι μεν­σεβίκοι δεν την ει­σή­γα­γαν σε καμία στιγ­μή, συ­γκρά­τη­σαν την ορμή των ερ­γα­τών, των στρα­τιω­τών και των αγρο­τών για κα­τά­κτη­ση της εξου­σί­ας μέσα από τα δικά τους όρ­γα­να, πε­ριό­ρι­σαν το ρόλο των σο­βιέτ σε «όρ­γα­να ελέγ­χου» της αστι­κής κυ­βέρ­νη­σης. Ου­σια­στι­κά υιο­θέ­τη­σαν την κα­τεύ­θυν­ση που θε­ω­ρη­τι­κο­ποί­η­σε αρ­γό­τε­ρα ο Κά­ου­τσκι, «Και σο­βιέτ, και συ­ντα­κτι­κή συ­νέ­λευ­ση», και κα­τέ­λη­ξαν να σα­μπο­τά­ρουν τα ίδια τα σο­βιέτ, όταν η πλειο­ψη­φία τους πέ­ρα­σε στους μπολ­σε­βί­κους κι ανα­κη­ρύ­χθη­καν όρ­γα­να εξου­σί­ας.

Ο Τρό­τσκι

Ο Λέων Τρό­τσκι ήταν από τις πιο δη­μό­σια ανα­γνω­ρι­σμέ­νες φι­γού­ρες τόσο της επα­νά­στα­σης του 1905 όσο και της επα­νά­στα­σης του 1917. Πο­λι­τι­κά, πα­ρό­τι είχε στα­θεί στο πλάι των μεν­σε­βί­κων στη διά­σπα­ση του 1903, γιατί δεν συμ­φω­νού­σε με τη συ­γκε­ντρω­τι­κή μορφή που πρό­τει­νε ο Λένιν για τη δομή του κόμ­μα­τος, ήταν πε­ρισ­σό­τε­ρο κοντά στους μπολ­σε­βί­κους όσον αφορά τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά και την εξέ­λι­ξη που θα είχε η επα­νά­στα­ση. Η θε­ω­ρία του περί της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης πε­ριέ­γρα­φε τα γε­γο­νό­τα που επα­λη­θεύ­θη­καν το 1917: η επα­νά­στα­ση ξε­κί­νη­σε με δη­μο­κρα­τι­κά αι­τή­μα­τα και στην αδυ­να­μία της αστι­κής τάξης να τα εκ­πλη­ρώ­σει, με­τα­τρά­πη­κε σε σο­σια­λι­στι­κή, με απο­κο­ρύ­φω­μα την κα­τά­λη­ψη της εξου­σί­ας από τα σο­βιέτ.

Το 1905 ο Τρό­τσκι συμ­με­τεί­χε στην Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης ως αντι­πρό­σω­πος των μεν­σε­βί­κων. Ήταν από τους βα­σι­κούς ορ­γα­νω­τές του Σο­βιέτ και στα τέλη του Νο­έμ­βρη, μετά τη σύλ­λη­ψη του προ­έ­δρου Κρου­στά­λεβ – Νοσάρ, ήταν στο τρι­με­λές προ­ε­δρείο. Το 1917, στην κο­ρύ­φω­ση των επα­να­στα­τι­κών γε­γο­νό­των, ήταν ο πρό­ε­δρος του Σο­βιέτ Πε­τρού­πο­λης, ως αντι­πρό­σω­πος των μπολ­σε­βί­κων πλέον.

Ο Τρό­τσκι έζησε από κοντά σχε­δόν όλες τις διερ­γα­σί­ες του σο­βιέτ. Στο βι­βλίο του για τα επα­να­στα­τι­κά γε­γο­νό­τα του 1905 κάνει την εξής δια­πί­στω­ση για το ζή­τη­μα των κομ­μα­τι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων και των σο­βιέτ, που σε κά­ποιες πε­ρι­πτώ­σεις είχαν ίδια ή πα­ρό­μοια δράση. Οι κομ­μα­τι­κές σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κές κι άλλες ορ­γα­νώ­σεις ήταν ορ­γα­νώ­σεις που λει­τουρ­γού­σαν «εντός του προ­λε­τα­ριά­του» με στόχο την επιρ­ροή πάνω στις μάζες. Τα σο­βιέτ ήταν «η ορ­γά­νω­ση του προ­λε­τα­ριά­του» με στόχο τον αγώνα για την επα­να­στα­τι­κή εξου­σία. Επί­σης, στο ίδιο βι­βλίο ο Τρό­τσκι χα­ρα­κτη­ρί­ζει τα σο­βιέτ ως μια εμ­βρυα­κή ερ­γα­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση.

Στην πε­ρί­ο­δο του με­σο­πο­λέ­μου και της με­τα­στρο­φής της στα­λι­νι­κής Γ΄ Διε­θνούς σε πο­λι­τι­κές που απέ­κλειαν οποια­δή­πο­τε συ­νερ­γα­σία με τους ρε­φορ­μι­στές, ακόμα κι όσον αφορά την άνοδο του Χί­τλερ στη Γερ­μα­νία, ο Τρό­τσκι θα χρη­σι­μο­ποι­ή­σει το πα­ρά­δειγ­μα των σο­βιέτ ως μιας μορ­φής ορ­γά­νω­σης που αντι­προ­σώ­πευε τη συμ­μα­χία των επα­να­στα­τι­κών κομ­μά­των με τους ρε­φορ­μι­στές, τη ρι­ζο­σπα­στι­κή δια­νό­η­ση και δυ­νά­μεις που δεν υπά­γο­νταν στο κομ­μου­νι­στι­κό ρεύμα. Μ' αυτήν την έν­νοια, εξη­γεί, η άρ­νη­ση ενός Ενιαί­ου Ερ­γα­τι­κού Με­τώ­που με στόχο την πάλη υπέρ συ­γκε­κρι­μέ­νων αι­τη­μά­των, μαζί με άλλα μη κομ­μου­νι­στι­κά κόμ­μα­τα, σή­μαι­νε πα­ράλ­λη­λα και την άρ­νη­ση των σο­βιέτ.

4. Υπάρ­χει αντι­στοι­χία με το σή­με­ρα;

Τα Σο­βιέτ, λοι­πόν, ήταν η με­τε­ξέ­λι­ξη των απερ­για­κών επι­τρο­πών σε επα­να­στα­τι­κά όρ­γα­να και η βάση για την ερ­γα­τι­κή δη­μο­κρα­τία/δι­κτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του. Το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό εκεί­νο στοι­χείο που είχαν, ώστε να μπο­ρέ­σουν να πά­ρουν και να κρα­τή­σουν την εξου­σία και να γί­νουν ερ­γα­τι­κή κρα­τι­κή δομή –πέρα από την πο­λι­τι­κή συ­νεί­δη­ση των ερ­γα­τών, των στρα­τιω­τών και των αγρο­τών– ήταν ότι αντα­πο­κρι­νό­ντου­σαν ταυ­τό­χρο­να σε δύο ανά­γκες: στην οι­κο­νο­μι­κή και την κοι­νω­νι­κή ορ­γά­νω­ση της ζωής της χώρας και της πε­ριο­χής όπου ανή­καν.

Για να εξε­τά­σου­με κα­λύ­τε­ρα αυτόν τον διπλό χα­ρα­κτή­ρα, ας προ­σπα­θή­σου­με να κά­νου­με μια αφη­ρη­μέ­νη υπό­θε­ση στο πώς θα ήταν τα σο­βιέτ σή­με­ρα στην Ελ­λά­δα. Εφό­σον τα σο­βιέτ ήταν τα εκλεγ­μέ­να όρ­γα­να των ερ­γα­τών στην οι­κο­νο­μι­κή τους βάση (δη­λα­δή το ερ­γο­στά­σιο), σή­με­ρα ένας ερ­γα­ζό­με­νος στη Βιο­μη­χα­νι­κή Πε­ριο­χή της Θεσ­σαλονίκης, στη Σίνδο, θα συμ­με­τεί­χε, θα έλεγ­χε, θα ψή­φι­ζε και θα εκλε­γό­ταν μέσα από το Σο­βιέτ Σίν­δου. Θα έπρε­πε, λοι­πόν, να συμ­με­τεί­χε πα­ράλ­λη­λα στις δρα­στη­ριό­τη­τες του το­πι­κού σο­βιέτ, να λάμ­βα­νε απο­φά­σεις για την πε­ριο­χή ή κι ακόμα να έπρε­πε να συμ­με­τέ­χει σε ερ­γα­τι­κές πο­λι­το­φυ­λα­κές στη Σίνδο. Μέχρι εδώ όλα καλά...

Μόνο που μια ματιά σε δη­μο­γρα­φι­κά στοι­χεία μας δεί­χνει κάτι οξύ­μω­ρο. Η Σίν­δος, η με­γα­λύ­τε­ρη βιο­μη­χα­νι­κή πε­ριο­χή της Θεσ­σα­λο­νί­κης με πάνω από 30.000 ερ­γα­ζο­μέ­νους, έχει μό­νι­μους κα­τοί­κους... 10.000! Το ένα τρίτο, δη­λα­δή, από τους αν­θρώ­πους που ερ­γά­ζο­νται εκεί. Πού είναι οι υπό­λοι­ποι ερ­γα­ζό­με­νοι μαζί με τις οι­κο­γέ­νειές τους;

Η απά­ντη­ση είναι απλή: μέ­νουν αλλού. Θα τους βρού­με να κα­τοι­κούν στον Εύ­ο­σμο, στους Αμπε­λό­κη­πους (δη­λα­δή σε άλ­λους δή­μους), ακόμα και στην Τού­μπα και στη Χα­ρι­λά­ου, που βρί­σκο­νται στην άλλη πλευ­ρά του νομού!

Αυτό σή­με­ρα είναι λο­γι­κό να συμ­βαί­νει, είτε λόγω μα­ζι­κών με­τα­φο­ρι­κών μέσων, που κα­λύ­πτουν με­γα­λύ­τε­ρες απο­στά­σεις σε μι­κρό­τε­ρο χρόνο, είτε λόγω της ευ­ρεί­ας χρή­σης του Ι.Χ., που το 1917 ήταν είδος υπερ-πο­λυ­τέ­λειας. Λόγω αυτής της δυ­να­τό­τη­τας, πολ­λοί είναι εκεί­νοι που επι­λέ­γουν να ζουν σε μια κα­λύ­τε­ρη γει­το­νιά κι όχι εντός της βιο­μη­χα­νι­κής πε­ριο­χής...

Εάν, λοι­πόν, προ­σπα­θού­σα­με να κά­νου­με μια copy paste εφαρ­μο­γή του σο­βιε­τι­κού μο­ντέ­λου, τότε θα προ­έ­κυ­πτε το εξής πρό­βλη­μα: ο ερ­γά­της της Σίν­δου, που ζει στον Εύ­ο­σμο, θα έπρε­πε να παίρ­νει απο­φά­σεις για μια πε­ριο­χή στην οποία δε ζει ούτε κυ­κλο­φο­ρεί, παρά μόνο ερ­γά­ζε­ται κι επι­στρέ­φει στη γει­το­νιά του. Συν τοις άλ­λοις, ο ίδιος ερ­γά­της δε θα είχε κα­νέ­ναν λόγο στην πε­ριο­χή που ζει με την οι­κο­γέ­νειά του, γιατί στο Σο­βιέτ Ευό­σμου θα είχαν λόγο μόνο όσοι ερ­γά­ζο­νταν στον Εύ­ο­σμο (κι εν­δε­χο­μέ­νως να μην ζού­σαν ούτε αυτοί στον Εύ­ο­σμο). Αντί­θε­τα, εάν ο ερ­γά­της της Σίν­δου συμ­με­τεί­χε στο Σο­βιέτ Ευό­σμου, τότε, είτε θα ήταν απο­κομ­μέ­νος από την οι­κο­νο­μι­κή του βάση, είτε θα έπρε­πε να συμ­με­τέ­χει σ' ένα δεύ­τε­ρο όρ­γα­νο, αυτό που αφο­ρού­σε το ερ­γο­στά­σιό του, τον κλάδο του και γε­νι­κό­τε­ρα την ερ­γα­σία του.

Η δια­φο­ρά με την προ­λε­τα­ρια­κή κοι­νω­νία της Ρω­σί­ας κι άλλων χωρών στον 20ό αιώνα (ει­δι­κά μέχρι τον Β΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο) είναι ότι οι κοι­νό­τη­τες των ερ­γα­τών ανα­πτύσ­σο­νταν γύρω από το ερ­γο­στά­σιο. Εκεί δού­λευαν 10-12 ώρες την ημέρα (πριν κερ­δί­σουν το 8ωρο), εκεί ζού­σαν με τις οι­κο­γέ­νειές τους κι εκεί ανα­πτύσ­σο­νταν μικρο­μεσαίες επι­χει­ρή­σεις γύρω από το ερ­γο­στά­σιο, εντός της ερ­γα­τι­κής κοι­νό­τη­τας.

Αυτό το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό σή­μαι­νε ότι οι ερ­γά­τες του ερ­γο­στα­σί­ου και κατ' επέ­κτα­ση το σο­βιέτ τους ήταν ταυ­τό­χρο­να και ερ­γα­λείο δια­χεί­ρι­σης της οι­κο­νο­μί­ας (μέσα από το ερ­γο­στά­σιο) και το­πι­κή αυ­το­διοί­κη­ση. Εάν ήταν απλώς λαϊ­κές επι­τρο­πές χωρίς έλεγ­χο των μέσων πα­ρα­γω­γής, τότε θα μπο­ρού­σαν οι κα­πι­τα­λι­στές να τα σα­μπο­τά­ρουν ευ­κο­λό­τε­ρα, ενώ αν τα σο­βιέτ ήταν απλώς οι­κο­νο­μι­κά όρ­γα­να χωρίς γεί­ω­ση στην κοι­νω­νία, τότε θα ήταν δυ­σκο­λό­τε­ρο να με­τα­βι­βα­στεί η εξου­σία στα χέρια τους.

Η ανα­φο­ρά αυτή στην (αν)αντι­στοι­χία με το σή­με­ρα δε γί­νε­ται για λό­γους "σω­στού" σχε­δια­σμού επί χάρ­του των μορ­φών αγώνα που θα ανα­πτυ­χθούν σε απερ­γί­ες ή σε επα­να­στα­τι­κά γε­γο­νό­τα στο παρόν και στο μέλ­λον, αλλά για να το­νι­στεί ο δυ­ϊ­κός χα­ρα­κτή­ρας που είχαν τα σο­βιέτ ως όρ­γα­να των ερ­γα­τών και των αγρο­τών πάνω στην πα­ρα­γω­γι­κή τους βάση (το ερ­γο­στά­σιο και το χω­ρά­φι), αλλά και ταυ­τό­χρο­να ως όρ­γα­να πάνω στην κοι­νω­νι­κή τους βάση (την πόλη και το χωριό).

Παρά τις δια­φο­ρές με το σή­με­ρα, υπάρ­χει πάντα η τάση εντός της κοι­νό­τη­τας, της κοι­νω­νί­ας, της τάξης να συ­σπει­ρω­θεί, να ορ­γα­νω­θεί και να δι­κτυω­θεί με άλλες κοινό­τητες ή ομά­δες ή τά­ξεις που μοι­ρά­ζο­νται έναν κοινό εχθρό (π.χ. οι ερ­γα­ζό­με­νοι με τους μι­κρούς αγρό­τες, μα­γα­ζά­το­ρες κι ελεύ­θε­ρους επαγ­γελ­μα­τί­ες, απέ­να­ντι στις τρά­πε­ζες, τις πο­λυ­ε­θνι­κές και το με­γά­λο κε­φά­λαιο). Το τι μορφή θα πάρει αυτή η δι­κτύ­ω­ση και το πώς θα εξε­λι­χθεί είναι ένα ζή­τη­μα που δεν μπο­ρεί να προ­βλε­φθεί με ακρί­βεια. Όμως, για το πώς πρέ­πει αυτό το ρεύμα δι­κτύ­ω­σης να στη­ρι­χθεί, να εμπλου­τι­στεί και να εξε­λι­χθεί, το πα­ρά­δειγ­μα των σο­βιέτ και των μπολ­σε­βί­κων μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει ως μια χρή­σι­μη εμπει­ρία για το κί­νη­μα και την επα­να­στα­τι­κή Αρι­στε­ρά σή­με­ρα, στον αγώνα για τον σο­σια­λι­σμό στον 21ο αιώνα!

ΠΗΓΈΣ

1905, του Λέ­ο­ντος Τρό­τσκι, Vintage books, Νέα Υόρκη 1971. Το κλα­σι­κό βι­βλίο του Τρό­τσκι για την επα­νά­στα­ση του 1905, πε­ρι­λαμ­βά­νει αρ­κε­τά κε­φά­λαια για την εμπει­ρία του Σο­βιέτ της Πε­τρού­πο­λης και ανα­λύ­σεις για τα στρα­τη­γι­κά ζη­τή­μα­τα της επα­νά­στα­σης.

Τα Σο­βιέτ σε δράση, του Τζον Ριντ, στη Μαρ­ξι­στι­κή Σκέψη, τόμ. 7, Οκτώ­βριος-Δε­κέμ­βριος 2012, σελ. 157-170. Μια από πρώτο χέρι μαρ­τυ­ρία για τη δράση των Σο­βιέτ από την επα­νά­στα­ση του Φλε­βά­ρη 1917 ως τις αρχές του 1918.

The Soviets: The Russian Workers, Peasants, and Soldiers Councils 1905-1921, του Oskar Anweiler (με­τά­φρα­ση από τα γερ­μα­νι­κά της Ruth Hein), Pantheon Books, 1974. Ο συγ­γρα­φέ­ας είναι Γερ­μα­νός ακα­δη­μαϊ­κός και πα­ρα­θέ­τει πολλά στοι­χεία για τη δομή και τη φύση των σο­βιέτ. Πα­ρό­τι υιο­θε­τεί μια φι­λο-μεν­σε­βί­κι­κη στάση, ει­δι­κά όσον αφορά τα γε­γο­νό­τα του Οκτώ­βρη του 1917, αξί­ζει να δια­βα­στεί γιατί πα­ρου­σιά­ζει την πο­ρεία των σο­βιέτ όλης της χώρας.

Ερ­γο­στα­σια­κές επι­τρο­πές και ερ­γα­τι­κός έλεγ­χος στην Πε­τρού­πο­λη το 1917, του David Mandel, Red Marks, Ιού­νης 2017. Και­νούρ­για έκ­δο­ση –με­τά­φρα­ση ενός κει­μέ­νου από το 1993– που πα­ρου­σιά­ζει την εξέ­λι­ξη των ερ­γο­στα­σια­κών επι­τρο­πών, που αντι­προ­σώ­πευαν τους ερ­γά­τες στη βάση τους κι ανέ­πτυ­ξαν κυ­ρί­ως οι­κο­νο­μι­κά και συν­δι­κα­λι­στι­κά αι­τή­μα­τα.

*Ο Φοί­βος Σταύ­ρος Μα­κρί­δης είναι από­φοι­τος του τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας – Αρ­χαιο­λο­γί­ας (ει­δί­κευ­ση Ιστο­ρί­ας) της Φι­λο­σο­φι­κής Σχο­λής του Αρι­στο­τέ­λειου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θεσ­σα­λο­νί­κης.