«Αυτοί καταστρέφουν, εμείς υποφέρουμε»
Ο τυφώνας Χαϊγιάν προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές στις Φιλιππίνες. Μόνο στην πόλη Τακλομπάν οι νεκροί ξεπερνούν τις 10.000. Ο συνολικός αριθμός είναι αδύνατο να υπολογιστεί, καθώς πολλοί παρασύρθηκαν στη θάλασσα, σε πολλές περιοχές είναι αδύνατο να πλησιάσουν σωστικά συνεργεία, ενώ σε άλλες οι επιζώντες θάβουν τους νεκρούς σε ομαδικούς τάφους. Ολόκληρες πόλεις σκεπάστηκαν από τη θάλασσα, άλλες κυριολεκτικά ισοπεδώθηκαν.
Στις Φιλιππίνες ίσχυσε και πάλι το «όπου φτωχός κι η μοίρα του». Τα σπίτια, στα οποία ζουν εκατομμύρια φτωχοί, δεν μπορούν να αντέξουν ακραία καιρικά φαινόμενα. Στην ίδια την Τακλομπάν, 1 στα 3 σπίτια είναι ξύλινα. Πολλές οικογένειες, των οποίων οι «παραγκουπόλεις» που έστηναν καταστρέφονταν είτε από ακραία καιρικά φαινόμενα, είτε από το ίδιο το κράτος, ζούσαν σε σκηνές.
Ούτε αυτή η φτώχεια είναι «φυσικό φαινόμενο». Οι Φιλιππίνες έχουν κερδίσει τους διεθνείς επαίνους για την ταχεία τους ανάπτυξη (πάνω από 7% ετησίως) όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Αλλά η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα της υπερεκμετάλλευσης των «από κάτω» και τα κέρδη πηγαίνουν σε μια χούφτα πλουσίων. Οι 10 ισχυρότερες οικογένειες της χώρας ελέγχουν το 50% του ΑΕΠ. Αυτός ο πλούτος θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την προστασία μιας χώρας που δοκιμάζεται συχνά από ακραία φαινόμενα.
Αλλά η κυβέρνηση έχει επιλέξει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που ρημάζουν τις δημόσιες υπηρεσίες και υποδομές και αφήνουν ανέγγιχτο τον πλούτο των καπιταλιστών. Έχει επίσης επιλέξει να δαπανά τον κρατικό προϋπολογισμό σε εξοπλισμούς, στα πλαίσια της στενής στρατιωτικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ, με στόχο την «περικύκλωση» της Κίνας.
Μέσα από τους δεσμούς με το κεφάλαιο και το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, είναι μια κυβέρνηση βυθισμένη στη διαφθορά. Τον Αύγουστο που πέρασε, χιλιάδες Φιλιππινέζοι ξεσηκώθηκαν ενάντια στη διαφθορά της κυβέρνησης εξαιτίας της οποίας τεράστια ποσά δημόσιου χρήματος χάνονται σε «μαύρες τρύπες».
Οι δυτικές χώρες αρέσκονται να τονίζουν το «σωτήριο ρόλο τους» ως «μεγάλες δυνάμεις», κάθε φορά που στέλνουν βοήθεια σε μια ρημαγμένη χώρα. Την καλύτερη απάντηση δίνει η ανακοίνωση του αριστερού Εργατικού Κόμματος-Φιλιππίνων, με τον εύγλωττο τίτλο «Αυτοί καταστρέφουν κι εμείς υποφέρουμε»:
«Καλωσορίζουμε όλη τη διεθνή βοήθεια και αλληλεγγύη από τις βόρειες χώρες. Είναι το λιγότερο που μπορούν να κάνουν –να βάλουν ένα σεντ σε κλιματικά επείγοντα περιστατικά όπως στις Φιλιππίνες. Αλλά απαιτούμε περισσότερα. […] Οι καπιταλιστικές χώρες πρέπει να λογοδοτήσουν για την κλιματική κρίση. Πρέπει να υποχρεωθούν να πληρώσουν το κλιματικό χρέος το οποίο χρωστάνε στα φτωχά έθνη».
Με την επιδείνωση της τραγωδίας μετά την καταστροφή, ήρθαν και οι γνώριμες τα τελευταία χρόνια σκηνές. Τα ΜΜΕ πλημμύρισαν από κραυγές ενάντια στις «λεηλασίες» που «εμποδίζουν την ασφαλή παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας» και ο πρόεδρος Ακίνο ανακοίνωσε την αποστολή τεθωρακισμένων στην Τακλομπάν «για να δείξουν την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να σταματήσει τις λεηλασίες».
Στο πλευρό των τεθωρακισμένων, στρατιώτες, αστυνομικοί και αμερικανοί πεζοναύτες έχουν επιβάλει ντε φάκτο στρατιωτικό νόμο. Είναι μια κατάσταση-καρμπόν με όσα έγιναν στην Νέα Ορλεάνη το 2005 μετά τον Τυφώνα Κατρίνα και στην Αϊτή μετά το σεισμό του 2010.
Στη Νέα Ορλεάνη και στην Αϊτή, οι καπιταλιστές αξιοποίησαν την καταστροφή για να βγάλουν περισσότερα κέρδη (σαρωτική, ρατσιστική νεοφιλελεύθερη «ανοικοδόμηση» στη Νέα Ορλεάνη, εδραίωση της κατοχής και της υπερεκμετάλλευσης στην Αϊτή). Χρησιμοποίησαν ως πρώτο βήμα γι’ αυτό την προπαγάνδα ενάντια στις «λεηλασίες» και το «χάος».
Η προβολή των λεηλασιών είναι βαθιά αντιδραστική. Στρώνει το έδαφος στη στρατιωτικοποίηση, που διασφαλίζει τη δύναμη του κράτους σε στιγμές που αυτό αμφισβητείται μαζικά ως οργανωμένη έκφραση της κοινωνίας και εγγυητής των συμφερόντων της. Προστατεύει το «απαραβίαστο της ατομικής ιδιοκτησίας» σε στιγμές που οι φτωχές μάζες βάζουν –αυθόρμητα και χαοτικά– «τις ανάγκες πάνω από τα κέρδη».
Όταν η καταστολή και η προστασία των σούπερ μάρκετ δεν μπορεί να σταθεί από μόνη της μπροστά σε συνθήκες Αρμαγεδώνα, η προβολή των λεηλασιών προσφέρει και μια ιδεολογική κάλυψη: Προβάλει μια βαθιά αντιδραστική εικόνα για την ανθρώπινη φύση, προβάλει την εκτίμηση ότι σε καταστάσεις κρίσης, χωρίς τους «κανόνες» του κράτους και της αγοράς, ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι έτοιμος να καταρρεύσει, ότι οι «μάζες» θα κατρακυλήσουν άμεσα στη βαρβαρότητα.
Η εμπειρία έχει αποδείξει το ακριβώς αντίθετο. Οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν βυθίζονται στη βαρβαρότητα σε στιγμές καταστροφής. Αντίθετα σε τέτοιες στιγμές έρχεται στην επιφάνεια η συνεργατική και αλληλέγγυα πλευρά των ανθρώπων. Οι «λεηλασίες» είναι φυσιολογική προσπάθεια επιβίωσης και μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας απέναντι στην εκμετάλλευση και την αισχροκέρδεια.
Ο κοινωνικός, ταξικός πόλεμος, που εξελίσσεται καθημερινά σε «ομαλές συνθήκες», δεν σταματά σε συνθήκες κρίσης, αλλά αντίθετα εμφανίζεται «απογυμνωμένος» από όλα του τα φτιασίδια. Το γεγονός ότι το «ή αυτοί ή εμείς» είναι αγώνας «ζωής ή θανάτου» γίνεται χειροπιαστή εμπειρία στην πάλη για επιβίωση.
Αντί επιλόγου, παραθέτουμε την κατάληξη της ανακοίνωσης του Εργατικού Κόμματος Φιλιππίνων:
«Πολλοί έχουν ήδη καταφύγει στις κατασχέσεις των διαθέσιμων εφοδίων σε αρκετά μαγαζιά και καταστήματα. Τις θεωρούμε δικαιολογημένες δράσεις και θα ήταν πολύ καλύτερες, αν οργανώνονταν συλλογικά, για να απομονωθούν εγκληματικά στοιχεία και η ατομική αναζήτηση της επιβίωσης. Όταν η κυβέρνηση αποτυγχάνει, ο λαός πρέπει να υψώνει συλλογικά το ανάστημά του».
Η «αγορά» δεν μπορεί να σώσει τον πλανήτη
Οι τυφώνες είναι συνηθισμένο φαινόμενο στις Φιλιππίνες. Ωστόσο ο Χαϊγιάν ήταν ο ισχυρότερος μέχρι σήμερα και –κυρίως– δείγμα μιας ραγδαίας αύξησης της συχνότητας και της ισχύος των τυφώνων. Ο Χαϊγιάν ήταν ο τρίτος «υπερ-τυφώνας» Κατηγορίας 5 που χτύπησε τη χώρα μετά το 2010. Η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον κίνδυνο «υπερ-τυφώνων» στον πλανήτη και ο αυξανόμενος αριθμός τους θεωρείται από τους επιστήμονες ως άμεση συνέπειά της.
Είναι τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι η 19η Σύνοδος για την Κλιματική Αλλαγή, που έγινε στην Πολωνία, ξεκίνησε μια μέρα μετά την καταστροφή στις Φιλιππίνες.
Ο εκπρόσωπός τους, ερχόμενος κατευθείαν από τη ρημαγμένη χώρα, έδωσε κάποια σοβαρότητα στη μάζωξη των κυβερνώντων: «Πρέπει να αναλάβουμε δραστικά μέτρα τώρα... Αρνούμαστε να δεχτούμε ότι το να τρέχουμε μακριά από τους τυφώνες, να ξεριζώνουμε τις οικογένειές μας, να υποφέρουμε την καταστροφή και τη μιζέρια, να μετράμε τους νεκρούς μας, θα γίνει τρόπος ζωής».
Ακόμη κι αν οι κυβερνήσεις αποφασίσουν να πάρουν στα σοβαρά την κλιματική αλλαγή (πολλές αρνούνται να εφαρμόσουν ακόμα και δειλά μέτρα όπως η Συνθήκη του Κιότο), δεν έχουμε να περιμένουμε πολλά. Η πρότασή τους είναι μηχανισμοί «πράσινης οικονομίας», που εναποθέτουν στις «δυνάμεις της αγοράς» και του κέρδους τη στροφή σε άλλες πηγές ενέργειας.
Ο Kevin Anderson, από τους κορυφαίους ειδικούς κλίματος στη Βρετανία, τον Αύγουστο του 2013, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εποχή που η σταδιακή αλλαγή ήταν εφικτή τελείωσε. «Ίσως την εποχή της Συνόδου για τον Πλανήτη το 1992 ή ακόμα και στην αρχή της νέας χιλιετίας» ήταν εφικτή η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής «με σημαντικές εξελικτικές αλλαγές μέσα στο ηγεμονικό πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο». Αλλά σήμερα, «μετά από δυο δεκαετίες μπλόφας και ψεμάτων», η αντιμετώπισή της «απαιτεί επαναστατική αλλαγή στο ίδιο το ηγεμονικό πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο».
Τα τελευταία χρόνια, το διεθνές περιβαλλοντικό κίνημα έχει αποκτήσει μια επαναστατική αριστερή «συνιστώσα» που ισχυρίζεται πως χρειάζεται δράση ενάντια στον καπιταλισμό για να σωθεί ο πλανήτης. Με την κλιματική αλλαγή να επιδεινώνεται και τον καπιταλισμό να αποδεικνύεται στην πράξη ανίκανος να την αντιμετωπίσει, αυτό δεν είναι πια μόνο πολιτικό επιχείρημα, αλλά προειδοποίηση της –έντιμης– επιστημονικής κοινότητας πως ο χρόνος μετρά αντίστροφα και η μόνη ελπίδα βρίσκεται στη μαζική δράση των ανθρώπων ενάντια σε ένα οικονομικό σύστημα που οδηγεί τον πλανήτη στην καταστροφή.
