Οι εκλογές στην Πορτογαλία

Αντιφατικό ήταν το μήνυμα της κάλπης στις εκλογές στην Πορτογαλία, καθώς η Δεξιά διατηρεί την πρωτιά ύστερα από 4 χρόνια μνημονίων, αλλά παράλληλα η Αριστερά αναδεικνύεται σε ισχυρή κοινοβουλευτική δύναμη. Τη ρευστότητα συμπληρώνει η νέα αύξηση της αποχής, που έφτασε στο 43%. 
Το δεξιό (μην ξεγελά το όνομα) Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και το χριστιανοδημοκρατικό συντηρητικό CDS-PP (Δημοκρατικό και Κοινωνικό Κέντρο – Λαϊκό Κόμμα), που συγκυβέρνησαν από το 2011, κατέβηκαν από κοινού στις φετινές εκλογές, με το συνασπισμό «Πορτογαλία Μπροστά». Η εκλογική τους λίστα κατέκτησε την πρώτη θέση.

Ο απερχόμενος πρωθυπουργός, Πάσος Κοέλιο, είχε κάποια ισχυρά βέλη στην προεκλογική του φαρέτρα:

Η ΕΚΤ λίγο πριν από τις κάλπες «αγόρασε» πορτογαλικό χρέος, επιτρέποντας στην πορτογαλική κυβέρνηση να πιάσει τους στόχους της τρόικας και να ισχυριστεί ότι δεν θα χρειαστεί άλλο πακέτο διάσωσης (άλλη μια κατεξοχήν πολιτική παρέμβαση αυτού του αξιοσέβαστου ευρωπαϊκού θεσμού, ιδιαίτερα αν τη συγκρίνει κανείς με τη στάση της απέναντι στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μετά τις εκλογές του Γενάρη του 2015). Αυτό επέτρεψε και την «επιστροφή στις αγορές» (παρά το γεγονός ότι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε επί μνημονίου από το 80% στο 120% του ΑΕΠ). Αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό με τις προβλέψεις για επιστροφή σε μια –έστω εύθραυστη– ανάπτυξη, διευκόλυναν τον Κοέλιο να ισχυρίζεται ότι «οι θυσίες έπιασαν τόπο, μην τις διακινδυνεύσουμε, να συνεχίσουμε έτσι για να μην επιστρέψουμε στα μνημόνια». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δεξιός ηγέτης βρήκε την ευκαιρία να αξιοποιήσει και τη συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ –«η Ελλάδα κατέληξε με νέο σκληρό μνημόνιο, ενώ εμείς βγαίνουμε από αυτό»– για να χτυπήσει την αξιοπιστία όσων πάσχιζαν να αποδείξουν ότι «υπάρχει άλλος δρόμος». 

Το νέο δεν είναι καλό. Είναι ίσως η πρώτη φορά από το ξέσπασμα της κρίσης κι έπειτα που κυβέρνηση που εφαρμόζει πολιτικές σκληρής λιτότητας δεν γκρεμίζεται από την πρώτη θέση. Μένει να φανεί αν αυτό το φαινόμενο σηματοδοτεί μια νέα (δύσκολη) φάση στο πολιτικό εποικοδόμημα, μια τάση αποδοχής της ΤΙΝΑ.

Μένει να φανεί, γιατί το ποτήρι μπορεί να είναι είτε μισογεμάτο είτε μισοάδειο. Μια πιο προσεκτική ανάλυση των αποτελεσμάτων δείχνει ότι η νίκη της Δεξιάς είναι «πύρρειος»:

Το 2011, τα δύο κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού είχαν κερδίσει αθροιστικά 2.813.000 ψήφους και ποσοστό 50,7%. Σήμερα το κοινό τους κατέβασμα χάνει περίπου 700.000 ψήφους (παίρνουν 1.979.000) και πέφτει στο 36,83%, αποτέλεσμα που τους στερεί πλέον και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Άλλωστε, πίσω από την όμορφη εικόνα «εξόδου από την κρίση», η ανεργία στην Πορτογαλία βρίσκεται στο 12% (30% στους νέους), η χώρα παραμένει η πιο φτωχή της Δυτικής Ευρώπης με τα επίπεδα διαβίωσης να έχουν κατρακυλήσει και το κοινωνικό κράτος να έχει συρρικνωθεί δραματικά, ενώ βιώνει το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα εδώ και 50 χρόνια (500.000 άνθρωποι έφυγαν το 2011-14 σε μια χώρα με πληθυσμό 10 εκατομμυρίων, ένα δυναμικό εφάμιλλο της μετανάστευσης της δεκαετίας του ’60, και -σημειώνουμε- ένα δυναμικό που δεν ψήφισε στη φετινή κάλπη). 

Σε αυτό το φόντο, ξεχωρίζει η αποτυχία των Σοσιαλιστών να κερδίσουν την πρωτιά. Ανέβασαν τις ψήφους τους κατά 200.000 (από 1.566.000 σε 1.740.000) και είδαν το ποσοστό τους να ανεβαίνει από το 28% στο 32,4%. Αλλά διέψευσαν τις προσδοκίες για νίκη και απέτυχαν παταγωδώς να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια. Η εμπλοκή του πρώην ηγέτη τους Ζοσέ Σόκρατες σε σκάνδαλα, το γεγονός ότι ήταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα που υπέγραψε το μνημόνιο (πριν «δραπετεύσει» από την εφαρμογή του προκηρύσσοντας εκλογές το 2011) αλλά και η αδυναμία του να προβάλει μια σαφή εναλλακτική στη λιτότητα (δεν αμφισβήτησε ποτέ το πρόγραμμα της τρόικας, αρκούμενο να καταγγείλει τον Κοέλιο ότι είναι «μνημονιακότερος του μνημονίου») λειτούργησαν εις βάρος της Κεντροαριστεράς.

Τα ευχάριστα νέα αφορούν τα αποτελέσματα των αριστερών δυνάμεων, που αθροίζουν πλέον ένα 18,5%. 

Συγκεκριμένα, η συμμαχία του ΚΚ Πορτογαλίας διατηρεί τις σημαντικές δυνάμεις του (από 441.000 ψήφους στις 444.000) και πηγαίνει από το 7,9% στο 8,27%. Το ΚΚ έχει πάντα ισχυρή βάση και για ιστορικούς λόγους (που φτάνουν πίσω στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων) αλλά και λόγω της οργανωμένης του δύναμης (κυριαρχεί στη μεγαλύτερη εργατική συνομοσπονδία της χώρας), ενώ διατηρεί μια πιο ενωτική πολιτική από το «αδελφό» του κόμμα στην Ελλάδα.

Η «αντοχή» του ΚΚ συνοδεύεται από την επιτυχία που είχε το Μπλόκο της Αριστεράς: Σχεδόν διπλασιάζει τις ψήφους του (550.000 από 288.000) και τα ποσοστά του (10,22% από 5,17%). Φυσικά δεν πρόκειται για «τομή» στην πορεία του (και της αθροιστικής δύναμης της πορτογαλικής Αριστεράς), αλλά για επιστροφή στη δύναμη που είχε καταγραφεί το 2009, πριν από το καταστροφικό αποτέλεσμα του 2011 (όταν το ΚΚ και πάλι «άντεξε» αλλά το Μπλόκο έχασε τη μισή του εκλογική δύναμη).

Σύμφωνα με στελέχη του κόμματος, σημαντικό ρόλο στην ανάκαμψη (ύστερα από μια σοβαρή κρίση) έπαιξε ο δημόσιος λόγος του (με τους εκπροσώπους του να πετυχαίνουν «νίκες» στα ντιμπέιτ) αλλά και η επιτυχημένη «άμυνα» του κόμματος απέναντι στην πίεση που του άσκησε η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ: Το Μπλόκο ερμήνευσε τις εξελίξεις στην Ελλάδα αναδεικνύοντας τον αντιδημοκρατικό εγκληματικό ρόλο των ευρωηγεσιών, ενώ παράλληλα αναβάθμισε την κριτική του στην ΕΕ και το ευρώ, δηλώνοντας καθαρά ότι αυτό δεν θα κάνει «άλλες θυσίες για το ευρώ». 

Μένει να φανεί αν το ποτήρι είναι μισογεμάτο ή μισοάδειο. Σε μια ακόμη χώρα φαίνεται πως –ύστερα από χρόνια κρίσης και λιτότητας– κορυφώνεται η πάλη ανάμεσα στην αποδοχή της TINA και την αναζήτηση κάθε χαραμάδας για να εκφραστεί η αντίσταση. Οι ειδήσεις από την Πορτογαλία δεν σηκώνουν ούτε πανηγυρισμούς ούτε αφορισμούς. Δείχνουν και τους κινδύνους και τις ευκαιρίες αυτής της ρευστής περιόδου. Οι εξελίξεις θα κριθούν ξανά στους δρόμους. Η απουσία αυτού του παράγοντα, τα τελευταία δύο χρόνια, έπαιξε κομβικό ρόλο στο να μην είναι το αποτέλεσμα στην Πορτογαλία ακόμα καλύτερο. Η επιστροφή αυτού του παράγοντα θα κρίνει τελικά «πού θα κάτσει η μπίλια». Και στην Πορτογαλία, αλλά και σε όλη την Ευρώπη...