1. Ποια εισαγωγή αρμόζει στη φρίκη;
Στρατόπεδα συγκέντρωσης και πορνεία για τους κρατούμενους δύσκολα μπορούν να σταθούν δίπλα-δίπλα μέσα στην ίδια πρόταση. Ζορίζεται πολύ ο ανθρώπινος νους σ’ αυτή τη δοκιμασία. Όταν πρωτοσυνάντησα μια σχετική αναφορά σε άρθρο πριν από σχεδόν 20 χρόνια, αναγκάστηκα να ξαναδιαβάσω την ίδια φράση 3 ή 4 φορές. Concentration camps brothel. Ήμουν σίγουρη ότι κάπου έκανα λάθος στη μετάφραση. Ήμουν ακόμα πιο σίγουρη ότι κάπου έκανε λάθος ο αρθρογράφος. Το φρικιαστικό, όμως, ήταν ότι ούτε εγώ ούτε αυτός κάναμε λάθος.
Όταν αναφερόμαστε συχνά στις κουβέντες και στα κείμενά μας για τη ναζιστική θηριωδία, έχουμε την αίσθηση ότι ξέρουμε επακριβώς για τι πράγμα μιλάμε. Κι όμως, υπάρχουν πτυχές της κτηνωδίας που δεν είναι γνωστές και τις ανακαλύπτουμε σιγά-σιγά, ακόμα κι αν έχουν περάσει πλέον δεκαετίες.
Μέσα από όλη αυτή την ιστορία, ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται και προσαρμόζεται σε άλλα κλικ. Μαθαίνει πως, όπως υπάρχει διαβάθμιση σε όλα, έτσι υπάρχει διαβάθμιση και στη φρίκη. Σε κάθε πόλεμο διαπράττεται σωρεία σεξουαλικών εγκλημάτων. Γνωστό είναι αυτό. Είμαστε κατά κάποιο τρόπο προετοιμασμένες/οι όταν μαθαίνουμε για τη σεξουαλική βία που υπέστησαν γυναίκες από τους ναζί αξιωματικούς των SS (πρώτο επίπεδο φρίκης). Διαισθανόμαστε ότι αποκλείεται να έμειναν αμέτοχοι όλης αυτής της βαναυσότητας οι απλοί φαντάροι (δεύτερο επίπεδο φρίκης). Όταν όμως ερχόμαστε αντιμέτωπες/οι με το ενδεχόμενο να ασκήθηκε σεξουαλική βία σε κρατούμενες από κρατούμενους, το μυαλό πατάει απότομα φρένο.
2. Και το όνομα της φρίκης: Sonderbauten.
Που θα πει: “ειδικά κτίρια”
Η τερατώδης έμπνευση ανήκε στον ίδιο τον Χάινριχ Χίμλερ, ηγετικό στέλεχος του ναζιστικού κόμματος και επικεφαλής των SS. Να εξαναγκάζεις γυναίκες κρατούμενες να παρέχουν σεξ σε άντρες κρατούμενους. Σε μια επιστολή του ο Χίμλερ αναφέρει: “Έκρινα απαραίτητο να πριμοδοτώ τους πιο δουλευταράδες κρατούμενους με γυναίκες πόρνες”. Όσο αρρωστημένο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο, στηριζόταν στην εικασία ότι αυτή η “πριμοδότηση” θα λειτουργούσε ως κίνητρο για τους φυλακισμένους. Προσδοκώμενο αποτέλεσμα; Η αύξηση της παραγωγικότητας στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. “Οι άντρες όταν έχουν καλυμμένη τη σεξουαλική τους ανάγκη, είναι αποδοτικότεροι. Γιατί επομένως αυτό το σχήμα να μη λειτουργεί και σε συνθήκες φυλακής”; πρέπει να σκέφτηκαν και έβαλαν μπρος ένα από τα πιο αποτρόπαια σενάρια στην παγκόσμια ιστορία εγκλεισμού. Μαζί με το μπόνους σε τσιγάρα και σε κουπόνια, προστέθηκαν και οι γυναίκες, ως “ανταμοιβή”, για τους “πιο σκληρά εργαζόμενους”.
Άνθρωποι-ερείπια, εξουθενωμένοι σωματικά και ψυχικά, το τελευταίο που θα μπορούσαν να σκεφτούν θα ήταν η σεξουαλική συνεύρεση με ένα πλάσμα εξίσου θυματοποιημένο με αυτούς. Έτσι, ελάχιστοι κρατούμενοι “αξιοποίησαν” αυτό το “μπόνους”. Η αποδοτικότητα και η παραγωγικότητα δεν αυξήθηκαν ποτέ πραγματικά, καθώς λιγότερο από το 1% των φυλακισμένων σε κάθε στρατόπεδο αποφάσισε να κάνει πράξη το αηδιαστικό σχέδιο των ναζί. Αυτό που έγινε ωστόσο ήταν να ενισχυθεί μια άτυπη ιεραρχία προνομίων που είχε επιβληθεί μεταξύ των κρατουμένων, ώστε να τους κρατά διαιρεμένους. Οι ναζί μάλιστα είχαν κατορθώσει να επιβάλλουν και μια δεύτερη ιεραρχία με βάση την εθνοτική καταγωγή: Οι Γερμανοί κρατούμενοι μπορούσαν να επιλέξουν μόνο μεταξύ των γερμανίδων αν το επιθυμούσαν, οι Σλάβοι μεταξύ των κοριτσιών σλαβικής καταγωγής και ούτω καθεξής.
Το πρώτο πορνείο άρχισε να λειτουργεί στο Μάουτχαουζεν το 1942. Το Άουσβιτς αποκτά το δικό του στις 30 Ιούνη 1943, ενώ η 11η Ιούλη 1943 σηματοδοτεί την έναρξη της φρίκης στο Μπούχενβαλντ. Ακόμα και στο τελευταίο έτος του πολέμου, οι ναζί συνέχιζαν το αποκρουστικό τους σχέδιο. Σε 10 στρατόπεδα συνολικά. Ο ευφημισμός για όλο αυτό είχε την κωδική ονομασία: Sonderbauten, που θα πει “ειδικά κτίρια”. Αλλάζοντας τη λέξη, όμως, δεν απαλλάσσεσαι αυτομάτως και από το φορτίο που αυτή κουβαλά.
Οι κοπέλες επιλέγονταν κυρίως από τα στρατόπεδα θανάτου του Ράβενσμπρουκ και του Άουσβιτς. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών ήταν γερμανίδες, ενώ σημαντικό ήταν το ποσοστό των γυναικών από την Πολωνία, τη Ρωσία, την Ουκρανία, την Τσεχοσλοβακία και την Ουγγαρία. Τις συνόδευε σχεδόν όλες ο χαρακτηρισμός “κοινωνικά απροσάρμοστη”. Ο όρος αυτός μεταφρασμένος στον ναζιστικό κώδικα αρχών σήμαινε περίπου οτιδήποτε δεν ικανοποιούσε το σχήμα “αυστηρά ετεροφυλόφιλη, θρησκευόμενη, πιστή στο ναζιστικό κόμμα γυναίκα με οικογένεια”. Δηλαδή: πόρνη, καταδικασμένη –για οποιοδήποτε λόγο- από ποινικό δικαστήριο, λεσβία, γυναίκα που είχε προβεί σε έκτρωση, κομμουνίστρια, ανοιχτά άθεη ή μάρτυρας του Ιεχωβά. Σε κάποια στρατόπεδα είχαν χαράξει πάνω στο στήθος των γυναικών τη φράση "Feld-Hure", που σημαίνει “Πόρνη του Πολέμου”.
Οι περισσότερες έρευνες κάνουν λόγο για περίπου 200 γυναίκες. Το κάθε μπλοκ στα 10 στρατόπεδα αριθμούσε πάνω-κάτω 20 γυναίκες. Πολύ συχνά το ανθρώπινο αυτό δυναμικό κατέρρεε και χρειαζόταν να “ανανεωθεί”. Οι περισσότερες από τις κοπέλες υποβάλλονταν σε αναγκαστική στείρωση πριν καν φτάσουν στα “ειδικά κτίρια”. Η μη χρήση προφυλακτικού οδηγούσε κάποιες φορές σε εγκυμοσύνες και για τον λόγο αυτό σε εκτρώσεις. Όσες απομακρύνονταν από τα πορνεία έπρεπε να επιστρέψουν στην προηγούμενη κατάσταση της αθλιότητας των στρατοπέδων μέσα σε διάστημα πέντε εβδομάδων. Ωστόσο, άρρωστες, εξουθενωμένες και ψυχικά απονεκρωμένες όπως ήταν, η συνήθης κατάληξη ήταν η εξόντωσή τους στα κρεματόρια.
Κάποιες –οι περισσότερες- σέρνονταν με τη βία στα πορνεία. Κάποιες έφταναν σε αυτά “εθελοντικά”. Πόση ελευθερία βούλησης χωράει, όμως, όταν προσπαθείς να σώσεις τη ζωή σου; Πόσο εθελοντικό είναι αυτό που για κάποιες φάνταζε σαν ο μόνος δρόμος για την επιβίωση; Και ποιο ήταν το αντάλλαγμα για τις γυναίκες που “δούλευαν” στα πορνεία αυτά; Συνήθως η υπόσχεση μιας στοιχειωδώς καλύτερης μεταχείρισης σε σχέση με αυτή που βίωναν οι υπόλοιπες έγκλειστες. Λίγο περισσότερο φαγητό, ύπνος σε κρεβάτι, δυνατότητα να πλύνουν το σώμα τους. Κυρίως όμως, η υπόσχεση πως θα απελευθερωθούν από τη στιγμή που θα είχαν συμπληρώσει ένα εξάμηνο εξαναγκαστικής πορνείας. Περιττό να σημειωθεί ότι η υπόσχεση αυτή δεν τηρήθηκε ποτέ.
Υπήρχε μόνο ένας αυστηρός περιορισμός: δεν επιλέγονταν Εβραίες και δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε Εβραίους κρατούμενους για να μην παραβιαστεί ο κανόνας της “φυλετικής καθαρότητας”. Απαγορευόταν επίσης η είσοδος και στους σοβιετικούς αιχμαλώτους. Μόνο φυλακισμένοι της “άριας φυλής” και κατά κύριο λόγο οι Κάπος, οι επιστάτες δηλαδή, μπορούσαν να περάσουν τις πόρτες των “ειδικών κτιρίων”. Κάθε βράδυ, από τις 8μμ ως τις 10μμ, καθώς και τα απογεύματα της Κυριακής, κάθε κοπέλα στα Sonderbauten εξαναγκαζόταν να προσφέρει σεξουαλικές υπηρεσίες σε 7 έως 15 άντρες κατά μέσο όρο. Η “είσοδος” κόστιζε 2 γερμανικά μάρκα της εποχής εκείνης. Οι ναζί δεν έκαναν απολύτως τίποτα αν δεν υπολόγιζαν το πιθανό κέρδος. Έτσι, το χτίσιμο του κτιρίου στο Μπούχενβαλντ για παράδειγμα, κόστισε 30.000 μάρκα, για τα οποία υπήρχε βάσιμη προσδοκία απόσβεσης. Και πράγματι, τα έσοδα μόνο στο πρώτο εξάμηνο κυμαίνονταν στα 14.000-19.000 μάρκα. Τηρούνταν αηδιαστικά άψογη γραφειοκρατική τάξη, όπως άλλωστε και για οτιδήποτε άλλο μέσα στο ναζιστικό σύστημα εγκλεισμού. Κατάλογοι με ονόματα κρατουμένων, με ειδικούς κωδικούς, με ημερομηνίες. Είναι αρκετά φρικιαστικό μέχρι εδώ; Ας συνεχίσουμε.
Οι πελάτες, σε συντριπτική πλειοψηφία τα “πράσινα τρίγωνα”, οι ποινικοί δηλαδή κρατούμενοι (υπάρχουν ωστόσο καταγεγραμμένα ονόματα και πολιτικών κρατουμένων) καλούνταν να καταβάλουν το αντίτιμο για μια συνεύρεση των 15 λεπτών. Την ίδια στιγμή οι ναζί έλεγχαν την όλη διαδικασία κοιτώντας μέσα από μικρές τρύπες στους τοίχους για να διασφαλίζουν ότι θα τηρούνταν αυστηρά η ιεραποστολική στάση μεταξύ των κρατουμένων. Και ίσως και για την προσωπική τους μικρή “διασκέδαση”.
Αν ανοίξεις το καπάκι της φρίκης, αυτή δεν έχει τέλος. Σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες αυτές χρησιμοποιούνταν ως ιδιόμορφο ανθρωπολογικό πείραμα για τους άντρες με τα “ροζ τρίγωνα”. Πίστευαν οι ναζί αξιωματικοί ότι η αναγκαστική σεξουαλική συνεύρεση των ομοφυλόφιλων αντρών με μια γυναίκα, θα τους “θεράπευε” από την “ασθένειά” τους. Και αντιστρόφως: πολλές από τις γυναίκες που επιλέγονταν για τα πορνεία ήταν λεσβίες. Ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός αποτελούσε ακριβώς το κριτήριο για την επιλογή τους. Σύμφωνα με τη διεστραμμένη ναζιστική λογική, αυτός θα ήταν και ο καταλληλότερος τρόπος για να εγκαταλείψουν τη “νοσηρή συνήθεια” του λεσβιασμού.
3. Σιωπή
Το ψυχικό τραύμα, ο στιγματισμός και η κοινωνική απομόνωση, στάθηκαν αποτρεπτικοί παράγοντες για όσες γυναίκες επέζησαν, ώστε να τολμήσουν να αφηγηθούν την ιστορία τους. Δυο φορές θύματα μεταξύ των άλλων θυμάτων, όμως η ντροπή κράτησε τα στόματά τους κλειστά.
Για πρώτη φορά γίνεται λόγος για το πλέον αποσιωπημένο μυστικό των ναζιστικών στρατοπέδων το 1972 με την έκδοση του βιβλίου του Heinz Heger, “Οι άντρες με τα ροζ τρίγωνα” (Die Männer mit dem rosa Winkel). Και μετά, ξανά σιωπή. Σα να μην ειπώθηκε ποτέ η ιστορία αυτή. Υπήρξαν κάποιες δημοσιεύσεις από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, κυρίως με πρωτοβουλία και ευθύνη γυναικών φεμινιστριών. Ελάχιστες οι δημοσιεύσεις ωστόσο, συγκρινόμενες με το υλικό που είχε κυκλοφορήσει για τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Και ποιος, άλλωστε, να μιλήσει για όλο αυτό; Οι γυναίκες που το υπέστησαν δουλεύοντας στα “ειδικά κτίρια” της εξαναγκαστικής πορνείας έσερναν πίσω τους ένα τεράστιο φορτίο ντροπής. Και την ίδια στιγμή, ένα φορτίο ενοχής. Αυτές επέζησαν. Άλλες συγκρατούμενές τους, όχι. Η διαίρεση που επιχείρησαν να επιβάλουν οι ναζί είχε αποτελέσματα. Οι γυναίκες που επιλέγονταν από τους γερμανούς αξιωματικούς συγκέντρωναν την έντονη αντίδραση των υπόλοιπων γυναικών. Υπάρχουν μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες, καταφέρονταν ενάντια στις “πόρνες” με ιδιαίτερο μένος, καθώς θεωρούσαν την εξαναγκαστική πορνεία ως προδοσία ή ακόμα και τυχοδιωκτισμό.
Οι άντρες, πάλι, που επισκέφθηκαν τα πορνεία των ναζιστικών στρατοπέδων και επέζησαν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να βγουν ανοιχτά και να μιλήσουν. Να πουν τι; Πώς να ισορροπήσει η μαρτυρία αυτή με την εικόνα του θύματος που είχε σχηματιστεί μεταπολεμικά γι’ αυτούς και που φυσικά ήταν ορθή; Είχαν υπάρξει θύματα-ζωντανοί μάρτυρες μιας θηριωδίας, την οποία δεν μπορούσε να διανοηθεί άνθρωπος μέχρι να συμβεί. Αν όμως οι άντρες-έγκλειστοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης είχαν υπάρξει θύματα, ποιος χαρακτηρισμός θα ήταν ο καταλληλότερος για τις γυναίκες που υπέστησαν όλη αυτή την ταπείνωση στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν;
Η ύπαρξη και λειτουργία πορνείων μέσα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης αποτέλεσε ένα από τα σημεία στα οποία στηρίχτηκαν κατά καιρούς οι αρνητές του Ολοκαυτώματος: “Για ποια φρίκη μιλάτε; Πώς είναι δυνατόν να ισχύουν όλες αυτές οι μαρτυρίες των επιζώντων και ταυτόχρονα να λειτουργεί μέχρι και πορνείο για την ευχαρίστηση των κρατουμένων;”.
Η λειτουργία πορνείων δεν αναιρεί το γεγονός των αποκρουστικών στρατοπέδων. Ίσα-ίσα έρχεται να αναδείξει την πιο βάρβαρη αλήθεια αυτών. Η ναζιστική φρίκη των καμπς δεν ήταν μόνο οι απάνθρωπες συνθήκες εγκλεισμού και διαβίωσης. Δεν ήταν μόνο τα βασανιστήρια. Δεν ήταν μόνο τα ιατρικά πειράματα του Μένγκελε. Δεν ήταν μόνο τα κρεματόρια. Ήταν ΚΑΙ αυτό. Ήταν όλα τα παραπάνω ΜΑΖΙ μ’ αυτό. Τα πορνεία στέκονται σαν απόδειξη της θεώρησης που είχαν οι ναζί για τους έγκλειστους ανθρώπους. Ήταν λιγότερο και από υπάνθρωποι. Ήταν “σκουπίδια”, που κάποιες φορές μπορούσαν να γίνουν “χρήσιμα”. Οι γυναίκες ήταν -για την ωμή καπιταλιστική ναζιστική λογική- ένα εξάρτημα ώστε να δουλέψει καλύτερα, δηλαδή αποδοτικότερα, η μηχανή. Τα “σκουπίδια” μπορούν να παράξουν κέρδος. Τα πορνεία θα στέκονται πάντα σαν η απόδειξη της εξαχρείωσης του ανθρώπου. Της μετάλλαξής του σε κάτι άλλο που καμία σχέση δεν έχει με το ανθρώπινο.
Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν έχεις καμία απαίτηση για ηρωισμό. Όταν όλη η σκέψη των κρατουμένων προσανατολιζόταν κάθε δευτερόλεπτο να παραμείνουν ζωντανές και ζωντανοί, δεν μπορούμε να ερχόμαστε με την ασφάλεια δεκαετιών και να απαιτούμε στιγμές προσωπικής υπέρβασης και ανθρώπινου μεγαλείου. Γιατί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν και αυτό: μια συνειδητή προσπάθεια αποανθρωποποίησης του ανθρώπου. Μια συστηματική προσπάθεια τσακίσματος της συλλογικής αίσθησης. Όσες και όσοι κατόρθωσαν μέσα σε τέτοιες συνθήκες να φτάσουν σε πράξεις αλληλεγγύης, έχουν τον θαυμασμό μας. Όσες και όσοι δεν το κατόρθωσαν, έχουν τουλάχιστον την κατανόησή μας για τη σκληρή θέση στην οποία βρέθηκαν.
Καμία από τις γυναίκες αυτές δεν έχει αναγνωριστεί μέχρι σήμερα ως θύμα σεξουαλικής καταναγκαστικής εργασίας κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού της. Ούτε μία από τις επιζήσασες δεν έλαβε ποτέ αποζημίωση για όσα τραυματικά υπέστη. Ο εξαναγκασμός σε σεξουαλική εργασία αναγνωρίστηκε επίσημα ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας σχετικά πρόσφατα, και αυτό για να καλύψει τις γυναίκες που βιάστηκαν -σε τρομακτικούς αριθμούς- στους πολέμους σε Βοσνία και Ρουάντα. Επίσης, με σοβαρή καθυστέρηση δεκαετιών αναγνωρίστηκαν ως θύματα πολέμου οι “Γυναίκες Ανακούφισης”. Σχεδόν 400.000 γυναίκες –μπορεί και περισσότερες- από την Κορέα, την Κίνα και από άλλα κατακτημένα από την Ιαπωνία εδάφη, εξαναγκάζονταν να λειτουργούν ως σεξουαλικές σκλάβες για τους άντρες του ιαπωνικού στρατού κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
“Μη χαίρεστε που σκοτώσατε το κτήνος. H σκύλα που το γέννησε ζει και είναι πάλι σε οργασμό” ήταν τα λόγια-προειδοποίηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ο Χίτλερ και η βαρβαρότητα που συνόδευσε το καθεστώς τρόμου που επέβαλε δεν έπεσαν ξαφνικά από τον ουρανό. Ήταν η φυσική συνέχεια των αδιεξόδων του καπιταλισμού και των ηττών της αριστεράς.
Οι Feld-Huren και η ιστορία τους παραμένουν μέχρι και σήμερα στη σιωπή. Σκαρφαλωμένες σε ένα από τα ψηλότερα σκαλιά στη διαβάθμιση φρίκης που επέβαλε ποτέ άνθρωπος σε άνθρωπο. Και είναι μία από τις ιστορίες εκείνες που πρέπει κάποια στιγμή να ειπωθεί.
Την Ιστορία τη μελετάμε ακριβώς για να μη χρειαστεί να την επαναλάβουμε. Τη βία του ναζισμού την ανατέμνουμε, ώστε να μην αναγκαστούμε να την υποστούμε στο πετσί μας.
Πηγές
*Τα περισσότερα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Robert Sommer “Das KZ Bordell”, Ferdinand Schöningh, Paderborn 2009.
*Επίσης:
Jessica R. Anderson Hughes, “Forced Prostitution: The competed and contested uses of the concentration camp brothel”, State University of New Jersey, May 2011.
Mareike Fallet and Simone Kaiser, “Concentration Camp Bordellos-The Main Thing Was to Survive at All”, June 25, 2009.
Grant Oster, “The Brothels of Auschwitz”, September 17, 2012.
Robert Sommer, “Camp Brothels: Forced Sex Labour in Nazi Concentration Camps”.
